Buitenland
Onafhankelijkheid kost
Balten 6 miljard gulden
Het blijft 'njet' aan
Pools-Litouwse grens
Moldavië wil nog niet
bij Roemenië horen
Ambtenaren centrale
ministeries onzeker
Partij ten dode opgeschreven
Dinsdag 27 augustus 1991
RONALD FRISART (chef) ONNO HAVERMANS HANS JACOBS JAN PREENEN Vertalingen: MARGREET HESUNGA LUUTJE NIEMANTSVERDRIET Vormgeving: ANDRIES DETMAR
United Press International (UPI).
OEZBEKISTAN heeft gisteren de eerste
stappen gezet op weg naar onafhankelijk
heid. Oezbekistan is na de drie Baltische
staten, Georgië, Armenië, Moldavië, de
Oekraïne en Witrusland de negende repu
bliek die kiest voor afscheiding van de
Sovjetunie.
NIEUWSLIJN
IMF en lidmaatschap Sovjetunie
Functionarissen van het Internationale Monetaire Fonds (IMF)
komen donderdag in Londen bij elkaar om te praten over het
lidmaatschap van de Sovjetunie. Op een G-7 top vorige maand
in Londen boden de rijke landen de Sovjetunie een 'geassocieer
de status' aan van zowel IMF als Wereldbank. Deze status zou
Moskou nog niet het recht geven kredieten af te sluiten. De Sov
jetunie vroeg daarop om een volwaardig lidmaatschap.
Uitlevering Honecker verwacht
Erich Honecker, de voormalige Oostduitse leider die in het voor
jaar uitweek naar de Sovjetunie, zal worden uitgeleverd aan
Duitsland. Dat heeft Vladimir Loekin, voorzitter van de commis
sie voor buitenlandse zaken van het Russische parlement, ge
zegd. De Duitse minister Genscher van buitenlandse zaken zal
de Duitse regering een formeel verzoek om uitlevering nogmaals
bekrachtigen.
Noord-Korea roept op tot trots
De Noordkoreanen moeten trots zijn op het communisme. Dat
heeft de regering gisteren gezegd in een radioboodschap.
Noord-Korea is nog een van de weinige landen met een streng
communistisch regime. De oproep is een reactie op de teloor
gang van de communistische partij in Moskou, die lange tijd een
belangrijke bondgenoot was.
Lada-importeur voorziet geen problemen
De onrust in de Sovjetunie, waarbij verschillende Sovjet-repu
blieken de onafhankelijkheid uitroepen, heeft vooralsnog geen
gevolgen voor Lada-importeur Gremi in Groningen. De Russi
sche Lada-producent VAZ (Volsky Avtomobilny Zavod) heeft gis
teren nog verklaard zijn best te zullen doen om de voor augustus
bestelde auto's af te leveren.
Sovjet-leger verbiedt partijactiviteit
Ook de in het oosten van Duitsland gelegerde Sovjet-troepen-
macht is bezig de activiteit van de communistische partij te be
perken. In een verklaring werd tegengesproken dat er een zuive
ring wordt doorgevoerd van personen die voor en tijdens de
coup in de Sovjetunie hun loyaliteit aan Gorbatsjov lieten vallen.
Zo werd een bericht ontkend van een blad in Dresden dat alle
hoge Sovjet-officieren op het grondgebied van de voormalige
DDR van de putsch op de hoogte zouden geweest.
Duitsland wil snellere terugtrekking
Duitsland zou graag zien dat de Sovjettroepen sneller worden
teruggetrokken uit het gebied van de voormalige DDR dan eind
1994, zoals aanvankelijk was afgesproken. Na de mislukte po
ging tot een staatsgreep van verleden week is Moskou daartoe
misschien meer bereid, aldus de Duitse minister Genscher van
buitenlandse zaken. In de voormalige DDR zijn nog ruim
250.000 Sovjetmilitairen gelegerd.
KISJINJOV Rtr-AFP
Moldavië heeft zich vandaag
onafhankelijk verklaard van de
Sovjetunie. Het Moldavische
parlement heeft de bevolking
opgeroepen massaal de onaf
hankelijkheidsverklaring in de
hoofdstad Kisjinjov te vieren.
President Snegur onderstreept
echter dat de republiek met
een overwegend Roemeense
bevolking zich niet direct zal
aansluiten bij Roemenië.
„Moldavië wordt een onafhan
kelijke staat. De samenvoeging
van de republiek met Roemenië
volgt pas na enkele jaren, als de
tijd rijp is", zo verzekerde Sne
gur. De Roemeense president
Iliescu liet zijn Moldavische
ambtgenoot gisteren weten de
onafhankelijkheid volledig te
steunen. Bijna drie van de 4,3
miljoen inwoners van Moldavië
zijn etnische Roemenen.
De Russische minderheid in het
zuidwesten van Moldavië heeft
laten weten iedere onafhanke
lijkheidsverklaring van de Mol
davische autoriteiten te verwer
pen. Zij hebben in het zuiden
van Moldavië vorig jaar zelf de
republiek Dnjestr uitgeroepen.
Premie Snegur heeft de 'Dnje-
str-Russen' opgeroepen de wet
ten van de republiek te respec
teren.
MOSKOU HANS GELEUNSE
delsministerie: „We hebben
Ze zijn gisteren met de nodige
vrees in het hart naar hun werk
gegaan: de tienduizenden amb
tenaren van de centrale minis
teries in Moskou. Afgelopen
weekeinde kregen zij per de
creet van de Russische presi
dent Jeltsin een nieuwe baas: de
Russische regering,
jeltsin wil de macht van het
centrum breken. Als het aan
hem ligt wordt een groot aantal
van de tientallen ministeries ge
sloten. De functies van het mi
nisterie van economische zaken
zouden al meteen worden over
genomen door het Russische
broertje van dit centrale depar
tement.
Afgaande op telefoontjes met
het 'centrale apparaat' is er nog
niet veel veranderd. Misschien
bij economische zaken, want
daar wordt op elke afdeling die
we bereiken een nors 'geen
commentaar' gegeven.
Maar bij de ministeries van
spoorwegen en van buitenland
se handel is het 'business as
usual'. Chef Gromov van de
protocol-afdeling bij het han-
«..i dat doen we nu ook. Van
veranderingen weet ik niets."
Michail Sadovnikov, bestuurslid
van het spoorwegdepartement:
„Wij werken als altijd. Dat de
den we ook tijdens de coup, an
ders wordt het een chaos in het
land. We zijn een unie-ministe
rie, ik zou niet weten hoe dat
kan veranderen, we hébben
toch in alle republieken dezelf
de rails en technologie." De af
deling informatie van het mi
nisterie voor de defensie-indu
strie vindt dat we er te vroeg bij
zijn. „We kunnen nog niets zeg
gen, belt u aan het eind van de
week nog eens."
Uitzondering is het ministerie
voor gaswinning. Onderdirec
teur Ivanovitsj roept enthou
siast: „We zijn al bezig ons be
drijf onder Russische juridische
te brengen. Premier Silajev
heeft de documenten al. We
waren vanaf de eerste dag van
de coup helemaal voor Rusland.
Onze mensen verdedigden het
parlement. We konden echter
geen toestemming tot staking
geven, anders zit iedereen deze
winter zonder gas."
Nederlandse erkenning 'heeft wat voeten in de aarde'
De Baltische staten hebben de komende twee jaar zo'n
zes miljard gulden aan financiële hulp nodig om de over
gang te maken van een centraal geleide economie naar
een vrije markt. Of dat bedrag uiteindelijk hoger uitvalt,
hangt af van de politieke situatie in Letland, Estland en
Litouwen en het tempo waarin deze staten markthervor-
mingen doorvoeren.
wen en Letland voor het begin
van de Tweede Wereldoorlog
onderbrachten bij de Franse
centrale bank terug te geven.
Dat heeft de Franse speciale af-
.gezant in Litouwen, Philippe de
Suremain, gisteren gezegd.
Frankrijk weigerde meer dan
een halve eeuw het goud aan de
Sovjetunie te geven, ondanks
herhaalde verzoeken van Mos
kou. Het goud heeft momenteel
een waarde van 220 miljoen
Franse frank (72 miljoen gul
den).
Denemarken nam zondag als
BRUSSEL «AP-KNA-ANP-Rtr
Dat blijkt uit voorlopige bereke
ningen van de Europese Com
missaris voor Economische en
Monetaire aangelegenheden,
Henning Christophersen. De
cijfers zijn vandaag voorgelegd
aan de EG-ministers van bui
tenlandse zaken die in Brussel
bijeen zijn om over erkenning
van de Baltische staten te pra
ten.
Een deel van dat kapitaal lijkt al
in aantocht. Frankrijk is name
lijk bereid het goud dat Litou-
eerste EG-lid het voortouw en
erkende de onafhankelijkheid
van Estland, Letland en Litou
wen. Frankrijk en Duitsland
hebben al meerdere malen la
ten weten dat snelle erkenning
nu geboden is. OokGroot-Brit-
tannië zal „zonder meer" de
onafhankelijkheid erkennen, al
dus minister van buitenlandse
zaken Hurd. EG-voorzitter Van
den Broek (minister van buiten
landse zaken) zei gisteravond
echter dat „eerst een aantal
praktische zaken moet zijn ge
regeld" voordat tot erkenning
kan worden overgegaan.
Tot nu toe hebben 22 landen,
waaronder Canada, IJsland, Po
len, Oostenrijk, Roemenië, Ar
gentinië, Australië en Japan de
Baltische onafhankelijkheid er
kend. Denemarken stuurde gis
teren zelfs al een ambassadeur
naar Riga, de hoofdstad van
Letland. In de Noorse hoofdstad
Oslo werden vandaag in aanwe
zigheid van de drie ministers
van buitenlandse zaken van de
Baltische staten de diplomatie
ke betrekkingen met Noorwe
gen hersteld.
De VS zitten „heel, heel dichtbij
erkenning", liet president Bush
gisteren weten bij zijn vakantie
verblijf in Kennebunkport. Ook
het Vaticaan wil zo snel moge
lijk de diplomatieke betrekkin
gen met de Baltische staten ver
nieuwen. De president van de
Russische Federatie, Boris Jelt
sin, erkende zaterdag als eerste
de onafhankelijkheid van Let
land en Estland. Eerder had hij
de onafhankelijkheid van Litou
wen al erkend.
Nederland heeft zich tot nu toe
niet uitgelaten over erkenning.
De zaak ligt voor Den Hai
compliceerder dan voor
andere landen omdat Neder
land pas in 1942 de Sovjetunie
toen een bondgenoot tegen
Hitier-Duitsland heeft er
kend. De Baltische staten, die
twee jaar eerder waren gean
nexeerd, maakten toen al deel
uit van de Sovjetunie.
Litouwen heeft gisteren eigen
douaneposten aan de grenzen
ingesteld. Litouwse en Sovjet
grenswachten bemanden geza
menlijk de grensovergangen.
Aan buitenlanders die in het be
zit waren van Sovjet-visa wer
den aparte Litouwse visa verl
eenden.
Niet alleen de grondleggers van ai, ongeveer 250 kilometer van de plaatst ter nagedachtenis van het
het Sovjet-'communisme moeten Litouwse hoofdstad Vilnius, een feit 'dat Litouwen door het Rode
er aan geloven maar ook het Sov- beeld van een soldaat omver ge- Leger werd bevrijd van het Duitse
jet-leger. Gisteren werd in Shiauli- haald. Het beeld werd in 1947 ge- juk'. foto epa antanasdilys
OSGORDSCI HANS HOOGENDUK
SPECIALE VERSLAGGEVER GPD
De wereld staat op het punt Est
land, Letland en Litouwen te er
kennen, maar Sovjets verdedi
gen de enige directe grensover
gang tussen Polen en Litouwen
- in Osgordsci - alsof er elk mo
ment een invasie dreigt. De
BBC herhaalt voortdurend op
de lange golf dat Litouwen elke
bezoeker welkom heet, dat visa
aan de grens worden verstrekt
en dat het land zelf de controle
heeft overgenomen.
Maar de Polen aan de grens
overgang weten nog van niets.
Als deze correspondent zich
daar meldt, in gezelschap van
ruim een dozijn journalisten uit
diverse landen, weigeren ze
aanvankelijk het kleine konvooi
auto's doorgang te verlenen
naar de Litouwse grenspost.
Na hevig aandringen beloven ze
contact op te nemen met hun
commandant. Maar er gebeurt
niks. In de tussentijd komt er
Nederlandse versterking: een
tv-team, met een Poolse gids.
De Pool begint zijn landgenoten
onder druk te zetten. Dat werkt.
Dan de eerste voet op Litouwse
bodem. Jonge Russische solda
ten, 'moesjnks', laten zich braaf
door de tv-journalisten vastleg
gen.
Na de eerste doorbraak aan
Poolse zijde lijken de Polen er
zin in te krijgen. De ene auto
met journalisten na de andere
verschijnt bij de Sovjet/Litouw
se grenspaal. Dan verschijnt de
commandant. Hét is een jonge
officier, aardig, behulpzaam,
maar afwijzend: hij houdt zich
aan de wet over de regels voor
deze grens tussen Polen en Rus
land: geen journalisten van en
naar Litouwen.
Twee tolken praten in de stro
mende regen hun keel schor.
Het blijft 'njet', zij het dat er
lichte aarzeling te bespeuren is.
Heeft meneer de officier dan
wel eens gehoord van glasnost,
van perestrojka of van Boris
Jeltsin? Jawel, maar hij doet zijn
plicht.
De commandant is echter niet
meer zo zeker van zijn zaak. Hij
belooft contact op te nemen
met de Litouwers. Ruim een uur
verstrijkt. De regen komt met
bakken uit de hemel. Straf komt
hij weer teruggemarcheerd en
zegt: „De Litouwers weten ner
gens van. Jullie komen er niet
door." Het blijft dus 'njet'.
Op de wereldontvanger meldt
de BBC opnieuw dat Litouwen
de controle aan de grens heeft
overgenomen. Dat geldt blijk-*
baar niet voor de enige grens
post met het buitenland, die
van Osgordsci, waar een scha
mele combinatie van leger en
KGB nog even de tanden laat
MOSKOU HANS GELEUNSE
CORRESPONDENT
Wie wil er nog lid blijven van de
Communistische Partij van de
Sovjetunie? Drie miljoen kame
raden hielden het in de afgelo
pen anderhalf jaar al voor ge
zien. Nu, na de mislukte staats
greep en het aftreden van Mi
chail Gorbatsjov als partijleider,
komen uit alle delen van Lenins
wankelende imperium de mel
dingen binnen over verscheur
de partijboekjes.
De Russische president Boris
Jeltsin verklaart de Russische
Communistische Partij voorlo
pig buiten de wet. Sovjet-colle
ga Gorbatsjov, altijd een stapje
later, stelt voor het Centrale Co
mité van de landelijke partij te
ontbinden en heft de partijcel
len in leger, KGB en politie op.
Het regent nu waarschuwingen
tegen een heksenjacht, afkom
stig van Gorbatsjov tot Jelena
Bonner, de weduwe van Nobel-
Andrej Sacharov.
vijftien miljoen communis
ten die er nu nog zijn, mogen
niet stuk voor stuk verantwoor
delijk worden gesteld voor de
wandaden van een kleine groep
aan de top.
De partij ontleende zijn kracht
sinds Lenins uitvinding niet aan
het aantal leden. De kracht van
de partij zat in de organisatie
van het apparaat, het comman
dosysteem, dat vanaf de top be
paalde wat er aan de basis ge
beurde. Maar de bevelslijnen
vanuit het Kremlin en het nabij
gelegen imperium van het Cen
traal Comité met de duizenden
'partkoms' (partijcellen) in het
land zijn verbroken. De partij
top is ontredderd en op lagere
niveaus heerst radeloosheid.
Van kameraden die gewend wa
ren blindelings bevelen op te
prijswin
De vijftii
De bewijzen komen uit de pro
vincie. Neem Kemerovo, een
stad in de Koezbass, het Siberi
sche kolenmijngebied. Sergej
Verenkov, vicè-voorzitter van
het Arbeiderscomité waarin de
stakingscomités uit de regio
zich hebben verenigd, reageert
uiterst laconiek op onze vragen
over de partij.
„Zaterdag hebben we het dis
trictscomité van de partij geslo
ten, daarna de archieven van
KGB en districtsbestuur verze
geld. Er was geen sprake van
verzet. Functionarissen vroegen
slechts of we documenten kon
den tonen die onze actie legiti
meerden. We wapperden met
het decreet van Jeltsin en het
was gebeurd", vertelt hij.
Blijft het standbeeld van Lenin
op het centrale stadsplein over
eind? Verenkov: „Vandaag is er
een demonstratie. We hebben
daar nog geen beslissing over
genomen, maar er zijn wel
plannen."
Wat moet er met de 'beroeps'
gebeuren, de werkers van het
apparaat? Verenkov, zo moge
lijk nog laconieker: „Officieel
zijn het allemaal mijnwerkers.
Ze weten dus wat ze moeten
doen."
Opgewonden
Vrienden in Toela, ongeveer
tweehonderd kilometer van
Moskou, vertellen een soortge
lijk verhaal. „Vóór vrijdag was er
een opgewonden sfeer in de
stad. Het partijgebouw werd be
legerd. Maar toen Jeltsin zijn
decreet uitvaardigde was het
gebeurd. Op last van het dis
trictscomité werden de partijge
bouwen gesloten, de archieven
verzegeld. Een kameraad die
met documenten wilde vluch
ten werd opgepakt. Sindsdien
zijn de gebouwen van zowel
stads- als districtscomité onder
bewaking van vrijwilligers en
politie."
Deze voorbeelden uit Rusland
zijn natuurlijk niet representa
tief. Maar de gebeurtenissen
van afgelopen weekeinde wij
zen uit dat lokale machtheb
bers, bij gebrek aan steun van
bovenaf, niet in staat zijn tot
verzet. Dat geldt voor Rusland,
maar ook voor andere republie
ken. De Communistische Partij
van de Oekraïne heeft zichzelf
den,'maar toch zijn haar activi
teiten gisteren door het Oek-
raïnse parlement opgeschort. In
Donetsk, hartje van het Oek-
raïnse kolengebied, zegt Jevgeni
Ratnikov, de lokale leider van de
onafhankelijkheidsbeweging
Roech: „Wij willen dat de Com
munistische Partij ook hier
wordt verboden."
In het conservatieve Witrusland
nam president Dementei zon
dag zijn ontslag, na hevige op
positie vanuit het parlement.
Hier leidt het dit voorjaar ge
vormde stakingscomité de strijd
tegen de partij.
President Nazarbajev van Ka-
zachstan heeft de banden met
de moederpartij eveneens ver
broken en is zelf uit de landelij
ke partijleiding gestapt. In Kirgi
zië, Moldavië gebeurde hetzelf
de.
Het lijkt praktisch onmogelijk
dat de partij deze hopen zand
in het raderwerk te boven komt.
En zeker niet wanneer Jeltsin,
middels zijn decreet dat de
communicatiesystemen onder
Russische controle moet bren
gen, in staat is de kameraden te
beroven van hun speciale tele
foonnetwerk.
