Feiten
Ambitieuze Pim Fortuyn wil
meer dan op de winkel passen
Slimme zetten Mobutu werken niet meer
Moskouse top in teken
problemen Sovjetunie
Maandag 29 juli 1991
Redactie: 023-150225 JANINE BOSMA ALTAN ERDOCAN RONALD FRISART (chef) ONNO HAVERMANS PATRICK VAN DEN HURK HANS JACOBS MARGOT KLOMPMAKER JAN PREENEN SJAAK SMAKMAN
Vertalingen: MARGREET HESLINGA LUUTJE NIEMANTSVERDRIET Vormgeving: ANDRIES DETMAR
2
EN MENINGEN
trekking op schendingen van de
mensenrechten in Zaïre, op het
feit dat het land niet langer van
strategisch belang is nu rebellen
(Unita) en regering in Angola
een akkoord hebben gesloten.
De Verenigde Staten hebben de
Unita namelijk lange tijd vanuit
Zaïre bewapend. Bovendien is
onder de naam 'regenbooglob
bysinds enige tijd een anti-
Mobutu-campagne actief in
Washington, waardoor nu beter
geluisterd wordt naar Zaïrese
ballingen en critici.
Als het aan de oppositie ligt, is
het na volgende week helemaal
gedaan met het Mobutu-be-
wind. Ruim honderd oppositie
partijen, die onder de naam
'Heilige Unie' een coalitie heb
ben gevormd, eisen dat de na
tionale conferentie die woens
dag 31 juli dient te beginnen,
een soevereine status krijgt en
de macht om een nieuwe over
gangsregering samen te stellen.
Deze dient vervolgens voorbe
reidingen te treffen voor vrije
verkiezingen.
De oppositie wil bovendien dat
de grondwet wordt opgeschort
en de volksvertegenwoordiging
wordt ontbonden. Mobutu is
aan deze eisen slechts gedeelte
lijk tegemoet te komen, door de
conferentie wel macht te geven,
maar geen zeggenschap over
constitutionele zaken, zoals de
oppositie wil. Deze laatste heeft
gedreigd de conferentie te zul
len boycotten als Mobutu niet
alsnog op alle punten toegeeft.
De spanning in Zaïre zal de ko
mende dagen daarom ongetwij
feld aanzienlijk toenemen.
Bedrijfsadviseur en hoogleraar weg als directeur OV Studentenkaart
NAIROBI FRANS VAN DEN HOUDT
CORRESPONDENT
De democratiseringsgolf die in
navolging van de omwenteling
in Oost-Europa over Afrika
spoelt heeft inmiddels ook Ca-
meroun, Zambia, Madagaskar
en Zaïe bereikt. In Madagaskar
probeert president Ratsiraka
de macht te behouden door de
belangrijkste leiders van de
oppositie te arresteren. In Zaï
re denkt president Mobutu zijn
tegenstanders voor zich te
winnen door oppositieleiders
in de regering te benoemen.
Maar die zet komt te laat.
De oppositie in Zaïre staat ster
ker dan ooit en is vastberaden
geen enkel compromis meer te
aanvaarden. Hun eisen zijn dui
delijk: Mobutu Sese Seko en zijn
aanhang moeten het veld rui
men en een nationale conferen
tie dient absolute macht te krij
gen om een nieuwe grondwet
en een overgangsregering sa
men te stellen.
Het is in dit licht niet verwon
derlijk dat de benoeming van
Etienne Tshisekedi wa Mulum-
ba tot nieuwe premier radicaal
door de oppositie van de hand
is gewezen. Tshisekedi is de lei
der van de belangrijkste opposi
tiepartij in Zaïre, de Unie voor
Democratie en Sociale Vooruit
gang (UDPS), en heeft zich de
laatste jaren als een van de
meest uitgesproken critici van
het Mobutu-regime opgewor
pen.
Hij heeft in het verleden diverse
ministeriële posten bezet in
Mobutu's regering en is zelfs de
nationale secretaris ge.weest van
Zaire's regerende partij, de Po-
Jarenlang heeft Mobutu (links) steun gekregen van België. Nu is hij ook
bij koning Boudewijn geen geziene gast meer. archieffoto anp
pulaire Revolutionaire Bewe
ging (MPR), maar kon zich in
1980 niet langer verenigen met
Mobutu's corrupte praktijken
en richtte de UDPS op. In 1988
werd hij voor een staatsveilig-
heidsgerecht geleid en tot huis
arrest veroordeeld. In de loop
van vorig jaar werd die straf op
geheven en de UDPS gelegali
seerd.
'Giftig geschenk'
Door een man als Tshisekedi tot
premier te benoemen, had Mo
butu gehoopt de oppositie tege
moet te komen en tegelijkertijd
te verzwakken. Hij heeft die tac
tiek in de afgelopen 26 jaar,
waarin hij Zaïre als een abso
luut heerser heeft bestuurd, va
ker toegepast.
Aanhangers van de oppositie
omschreven Tshisekedi's be
noeming als een 'giftig ge
schenk' en waarschuwden de
UDPS-leider dat, als hij het pre
mierschap zou aanvaarden, hij
dat met de dood zou moeten
bekopen. Tshisekedi, die in eer
ste instantie een slag om de arm
had gehouden (volgens de rege
ring had hij het premierschap
zelfs al aanvaard), wees zijn be
noeming vervolgens van de
hand en omschreef het als een
'politieke manoeuvre, bedoeld
om de oppositie in verwarring
te brengen'.
Mobutu's autoritaire gezag is
het afgelopen jaar aanmerkelijk
geslonken en evenals zoveel an
dere Afrikaanse leiders zag hij
zich vorig jaar april, onder druk
van de in opstand gekomen be
volking, genoodzaakt een meer-
partijenstelsel toe te staan. De
vreugde die in eerste instantie
bij de burgers en oppositie leef
de, maakte echter al snel plaats
voor wantrouwen en scepsis.
De president gaf namelijk wel
een erg merkwaardige uitleg
aan het begrip 'democratische
hervormingen'.
Mensenrechten
Toen hij begon terug te komen
op zijn mooie beloftes en er op
nieuw op grote schaal demon
straties en stakingen uitbraken
(op bussen verschenen kreten
als 'Mobutu is een dief), liet
Mobutu zijn veiligheidstroepen
het vuur openen op demon
stranten. Tientallen burgers
werden op die manier gedood
of raakten gewond. Het meest
beruchte incident vond plaats
op de universiteit van Lubum-
bashi, waar het leger een waar
bloedbad aanrichtte, hetgeen
leidde tot uiterst gespannen be
trekkingen tussen Zaïre en haar
voormalige koloniale overheer
ser België.
Een gevoelige klap kreeg de Zaï
rese leider ook toegediend door
de Verenigde Staten. Liberale
Congresleden zagen hun jaren
lange kruistocht tegen het Mo
butu-regime eind vorig jaar ein
delijk beloond, toen het Con
gres besloot alle militaire hulp
aan Zaïre stop te zetten en hu
manitaire hulp voortaan via pri-
vé-organisaties te sluizen en
niet langer via de regering.
De factoren die hieraan ten
grondslag liggen, hebben be-
administratie heeft. Aanvanke
lijk waren er nog studenten-stor
men van protest, maar die lijken
geluwd. Is succes nu verzekerd?
Fortuyn: „Beslist. Het op het
juiste moment op de juiste
plaats krijgen van de juiste kaart
is over het algemeen goed ge
lukt. Onderschat niet de zwaar
te van die operatie, want je hebt
het over 800.000 kaarten per
jaar. Ofwel een bedrag van krap
een half miljard gulden dat via
onze administratie loopt. Ik
vind trouwens dat één voordeel
van die kaart weinig wordt on
derkend en dat is het feit dat de
mobiliteit van een enorme
groep jongeren sterk is vergroot.
Dat voordeel manifesteert zich
met name buiten de Randstad
waar studenten in toenemende
mate de trein pakken. Oók voor
privé doeleinden. Iemand uit
Hoogezand is er mobieler door
geworden en gaat eerder een
dagje winkelen in Amsterdam
of naar een popconcert in
Maastricht. Zo raken jongeren
gewend aan het verleggen van
grenzen. Ze komen eerder in
contact met nieuwe dingen,
nieuwe mensen en nieuwe cul
turen. En daar vloeit weer uit
voort dat ze waarschijnlijk eer
der geneigd zullen zijn om het
sterk bewegende Europa in te
trekken. Als socioloog vind ik
dat een erg interessant proces."
De OV Studentenkaart bv staat
op de rails. Waarom gaat u er
straks na ruim drie jaar al weer
weg?
Fortuyn: „Onder meer vanwege
een verschil van inzicht met de
aandeelhouders. Het bedrijf
draait uitstekend en is volgens
mij toe aan nieuwe initiatieven.
Wij hebben erg veel ervaring
opgedaan met het landelijk uit
zetten van kaarten. Met die
kennis plus faciliteiten kunnen
anderen tegen betaling hun
voordeel doen. Ik was in ge
sprek met een groot Nederlands
bedrijf dat via ons apparaat een
eigen kaart wilde uitzetten. Van
onze grootste aandeelhouder,
het ministerie van onderwijs,
had ik vooraf mandaat gekregen
om met dat bedrijf te gaan pra
ten. Later is dat echter ingetrok
ken met de mededeling dat we
niet moesten groeien, maar
consolideren. Dus geen nieuwe
dingen opzetten, maar alles bij
het oude houden. En dat terwijl
het bedrijf volgens mij als ge
volg van die nieuwe dingen de
komende jaren zeker vijfmaal
groter had kunnen worden. Zij
het dat de eigendomsverhou
dingen zouden zijn veranderd,
want de onderneming waarmee
ik in gesprek was wilde in geval
van overeenstemming een deel
van de aandelen hebben. Er is
gekozen voor stilstand in plaats
van beweging en ik denk dat dat
heel gevaarlijk is. Straks komt er
iemand die weinig meer kan en
mag doen dan op de winkel
passen. Zoiets past niet bij dit
bedrijf waar veel jonge, enthou
siaste mensen zitten die op
zoek zijn naar uitdagingen."
Consolideren in plaats van ont
wikkelen. Is u door het ministe
rie of de Nederlandse Spoorwe
gen een reden gegeven voor die
ingreep?
Fortuyn: „Nee. Er werd alleen
gezegd dat ik niet geschikt ben
om leiding te geven aan dat
consolideren. Sterker nog: ze
vinden me te duur en te zwaar.
Ik vind hun keuze onverstandig
en dat ze die tenminste met ar
gumenten hadden moeten om
kleden. Dat is niet gebeurd."
Wat voor nieuwe activiteiten
had de OV Studentenkaart bv
kunnen ontwikkelen?
Fortuyn: „Ach, op dat punt ver
wijt ik mezelf een verkeerd
soort naïviteit. Ik dacht steeds
dat als wij erin zouden slagen
die studentenkaart tot een suc
ces te maken de overheid met
andere zaken zou komen. Tol-
heffen, rekening rijden, een
nieuw paspoort, het leek me zo
logisch als wat dat ze daarmee
bij ons zouden komen'. Per slot
van rekening hebben wij bewe
zen over de ervaring en kennis
voor dergelijke projecten te be
schikken. Maar nee hoor, voor
elk project worden aparte rege
lingen en clubjes opgezet. On
begrijpelijk"
NS-directeur Ploeger en onder
wijsminister Ritzen zouden u
een lastig mannetje vinden en
daarom hoogst persoonlijk heb
ben gezorgd voor uw vertrek.
Fortuyn: „Dat wordt door de
betrokkenen ontkend, maar mij
is door terzake bevoegden ver
zekerd dat op het hoogste ni
veau is beslist dat het besluit
om met mij te stoppen onom
keerbaar js. En iedereen weet
wat dat hoogste nivèau bete
kent: de allerhoogste bazen.
Ploeger en Ritzen dus."
Drie militieleden houden bij de Waslli-kathedraal op een zonovergoten Rode Plein in Moskou de vele toe
risten in de gaten. Morgen maakt da Amerikaanse president Bush hier zijn opwachting. foto ap
Zevende ontmoeting Bush en Gorbatsjov
WASHINGTON HENK DAM
CORRESPONDENT
Er is een tijd geweest, (iog niet
eens zo erg lang geleden, dat
een Amerikaanse president zich
haast niet kon veroorloven om
tijdens een gesprek met de lei
der van de Sovjetunie de situa
tie in dat land ter sprake te
brengen. Dat zou de voor Sov
jets onmiddellijk aanleiding zijn
tot woedende uitbarstingen
over „inmenging in onze bin
nenlandse aangelegenheden".
Het zou worden uitgelegd als
een provocatie, en het zou de
sfeer van het gesprek en dus de
relatie tussen de twee atoom
machten vergiftigen.
Die tijd is voorbij. De top tussen
de presidenten Bush en Gor
batsjov, die morgen in Moskou
begint, zal voor het overgrote
deel gaan over de problemen
van de Sovjetunie. En dat is op
verzoek van de Sovjets zelf.
De Amerikanen gaan ervan uit
dat Sovjet-leider Gorbatsjov op
nieuw met grote klem de pre
caire economische toestand in
de voormalige supermacht ter
sprake zal brengen, en zijn zo
veel rijkere collega uit de VS om
hulp zal vragen. Maar hulp in
de vorm van een grote stroom
geld is uitgesloten, zoals eerder
deze maand bij de vergadering
in Londen van de G-7, de zeven
rijkste geïndustrialiseerde mo
gendheden, al genoegzaam
bleek.
De Amerikanen blijven nu een
maal vinden dat een soort
Marshall-hulp voor de Sovjetu
nie onder de huidige economi
sche omstandigheden in dat
land een kwestie zou zijn van
goed geld naar kwaad geld gooi
en. Eerst moeten de Sovjets hun
centraal geleide en daarom fun
damenteel inefficiënte econo
mie hebben omgevormd tot een
marktgerichte economie, een
economie naar kapitalistisch
model. Dan pas valt over geld te
praten, is het Amerikaanse
standpunt.
Bush zal hooguit wat meer
technische assistentie beloven
dan hij tijdens de vergadering
van de G-7 al deed. Die hulp
zou betrekking kunnen hebben
op terreinen als energie, ver
voer, voedseldistributie en het
ombouwen van militaire fabrie
ken en installaties zodat ze voor
civiel gebruik geschikt zijn.
Niet alleen de economie van de
Sovjetunie zal bij de Moskouse
top intensief ter sprake komen,
datzelfde geldt ook voor de poli
tieke situatie in het land.
Bush, aldus zijn medewerkers,
heeft bijzonder veel belangstel
ling voor het verdrag tussen de
centrale regering van de Sov
jetunie en negen republieken.
Gorbatsjov kondigde vorige
week* aan dat dat verdrag rond
is, maar precieze details over de
manier waarop het akkoord de
verhouding tussen de centrale
regering en de republieken re
gelt, zijn nog onbekend. Daar
naar zal Bush dus vragen.
De antwoorden van Gorbatsjov
zouden Bush wat meer inzicht
moeten geven in wat de centra
le vraag over de Sovjetunie is:
zal de unie bewaard blijven, of
uiteen vallen?
Uit het programma van Bush
blijkt duidelijk, dat de Amerika
nen op z'n minst rekening hou
den met de mogelijkheid dat de
Sovjetunie in z'n huidige vorm
niet meer al te lang zal bestaan.
Daarom heeft Bush ook een ge
sprek met de. president van de
Russische federatie, Boris Jelt-
sin. Daarom ook reist hij naar
Kiev om het parlement van de
Oekraïne toe .te spreken. En
Start-akkoord
klaar voor
ondertekening
Onderhandelaars van de VS en
de Sovjetunie hebben zaterdag
overeenstemming bereikt over
de laatste details van het ak
koord over de beperking van
strategische kernwapens
(Start). Bush en Gorbatsjov
zullen het Start-akkoord on
dertekenen tijdens de top in
Moskou.
Volgens het akkoord zullen de
totale voorraden kernraketten
voor de lange afstand, bom
menwerpers en onderzeeërs
door de VS met ongeveer 28
procent en door de Sovjetunie
met ongeveer 35 procent wor
den teruggebracht. Voor de re
ductie van ballistische kernra
ketten is dé verhouding 39
procent voor de VS en 48 pro
cent voor de Sovjetunie.
Het verdrag kan in 1992 van
kracht worden. Het moet in
zeven jaar tijd worden uitge
voerd en is bindend voor vijf
tien jaar.
daarom zal hij op de Ameri
kaanse ambassade de politieke
leiders spreken van andere Sov
jet-republieken waar de afschei
dingsgedachte leeft.
Aan de andere kant wil Bush
Gorbatsjov, die hij oprecht be
wondert, niet voor het hoofd
stoten. Hij gaat daarom bijvoor
beeld niet naar de Baltische sta
ten, en hij zal, zo wordt in Was
hington verwacht, ook geen ei
sen over vrijheid voor die staten
op tafel leggen.
Uiteraard zal de Moskouse top
niet uitsluitend aan de interne
aangelegenheden van de Sov
jetunie gewijd zijn. De twee lei
ders zullen ook een 'tour de ho
rizon', zoals dat in diplomatieke
kringen heet, maken, en dus
over de brandhaarden elders in
de wereld praten.
Twee onderwerpen springen
daarbij in het oog: Irak en de re
latie tussen de Arabische staten
en Israël. Voor wat Irak betreft
zoeken de Amerikanen Russi
sche steun bij hun poging de
Iraakse president Saddam Hus
sein ervan te overtuigen dat hij
echt al z'n chemische, biolo
gische en nucleaire wapentuig
moet inleveren.
Die steun zal ook wel komen, zij
het niet zonder voorwaarden.
Want de Sovjets vinden dat als
Saddam niet door de bocht
gaat, bombardementen op Irak
alleen kunnen worden hervat
na nieuwe toestemming van de
Veiligheidsraad van de Verenig
de Naties. De Amerikanen me
nen dat zij, op grond van de wa
penstilstandsovereenkomst in
zake de Golfoorlog, die toe
stemming al hebben.
Bij de relatie tussen Israël en de
Arabische staten zitten Bush en
Gorbatsjov meer op één lijn.
Beiden zouden graag op korte
termijn een conferentie tot
stand zien komen, waarbij Is
raël en de Arabische landen
praten over vrede en Arabische
erkenning van de staat Israël in
ruil voor teruggave van de door
Israël bezet gehouden gebie
den.
De Arabische landen hebben al
„ja" gezegd op het Amerikaanse
voorstel zo'n conferentie te
houden. De Israëlische premier
Shamir aarzelt nog.
Het wordt in Washington niet
ondenkbaar geacht dat Bush en
Gorbatsjov de druk op Israël
verder zullen opvoeren door
aan te kondigen dat er in de
herfst een vredesconferentie zal
worden gehouden, met of zon
der deelname van de Israël.
Het kantoor van de OV Studentenkaart bv
in hartje Rotterdam. Buiten wekt grauw
beton een beeld van berusting, maar bin
nen is het een kleurrijke en drukke bedoe
ning. Van de dertig werknemers en veertig
oproepkrachten is een deel met vakantie.
Dat kan, want de overgrote meerderheid
van studerend Nederland neemt het er
ook van. Fortuyn snelt door het trappen
huis vijf etages hoger en toont zijn werk
kamer. Uitzicht op het Nedlloyd-gebouw
aan de Maas. Aan de muur Hollands ha
venglorie in olieverf, een enorme hertekop
en een flinke portie moderne kunst.
ROTTERDAM JAAP SLUIS
Pim Fortuyn: Geboren in Vel-
sen, 1948. Na het Mendel Colle
ge in Haarlem studeerde hij so
ciologie, economie en recht aan
de VU in Amsterdam. Een één
jaar durend docentschap aan
het instituut Nijenrode werd ge
volgd door een baan als weten
schappelijk hoofdmedewerker
van het Sociologisch Instituut
van de Rijks Universiteit Gro
ningen (RUG).
Op 19 februari 1988, zijn veer
tigste verjaardag, zegde hij Gro
ningen na zestien jaar vaarwel.
Hij vestigde zich als bedrijfsad
viseur op een driekamerflat in
Rotterdam. De stad die hij al
aardig had leren kennen, want
eerder was hij als rapporteur
verbonden aan een door oud
minister Albeda geleide Advies
commissie Sociaal-Economi
sche Vernieuwing Rotterdam.
Zijn eerste opdracht kwam van
de gezamenlijke Nederlandse
universiteiten die Fortuyn een
studie lieten doen naar een au-
tonomer arbeidsvoorwaarden
beleid. In zijn rapport 'Regel
recht naar doelgericht' bepleitte
hij hel afschaffen van de ambte-
narenstatus voor wetenschap
pelijk personeel. Vervolgens
meldde zich de stad Maastricht
waarvoor Fortuyn de kansen
van een met Aken, Luik eh Has
selt te vormen 'Euregio' verken
de. Ook adviseerde hij de ha
venbaronnen van de Scheep
vaart Vereniging Zuid.
De kersverse bedrijfsadviseur
maakte snel naam en raakte be
trokken bij de OV Studenten
kaart bv. „Ik werd gevraagd een
projectgroep op te zetten die
zich over de invoering van een
ov-kaart voor studenten moest
buigen. Er was nog niets. Het
Pim Fortuyn.
united photos
de boer poppe
de boer
openbaar vervoer en het minis
terie van onderwijs voerden on
derhandelingen over het afslui
ten van een gebruikerscontract,
maar hoe dat zou worden inge
vuld wist niemand. Ik formeer
de een groepje met vertegen
woordigers van het openbaar
vervoer en de informatiserings
bank, maar dat liep niet. Er za
ten mensen in die pretendeer
den alles al te weten. Dat is
fnuikend bij het opzetten van
iets nieuws. Ik zweer bij een
mengeling van idealisme, naïvi
teit en realisme. Wil je door vas
te patronen heenbreken, dan is
zo'n cocktail onontbeerlijk.
Waar het om gaat is het kinder
lijke, het nieuwsgierig zijn en
het méér willen weten. Dat heb
ik zelf ook heel sterk. Als ieder
een zegt dat iets niet kan toch
proberen te bewijzen dat het
wél lukt. Daarom gaf ik de voor
keur aan jonge, onervaren maar
intelligente mensen die meestal
rechtstreeks van de universiteit
kwamen. Een eventueel tekort
aan realisme kon worden ge
compenseerd door het inscha
kelen van externe deskundi
gen."
De kaart is er na eindeloos
touwtrekken gekomen en u werd
op contract-basis directeur van
een bv die de verantwoording
voor de produktie, distributie en
