Feiten
s'NS WAT ANP6RS
De PvdA-haan kraait voorzichtig oproer
PAMxuuefce wudiw^pieMsr BEWAAKT I\JS-SIMS
'Inkatha-gate' speelt ANC
van Mandela in de kaart
Schandaal doet chief Buthelezi geen goed
iwm 2z. v\t TRBii^e^ lrr
noo opeens MH PE.
Shamir kan weinig kanten op
Dinsdag 23 juli 1991
Redactie: 023-150225 JANINE BOSMA ALTAN ERDOGAN RONALD FRISART (chef) ONNO HAVERMANS PATRICK VAN DEN HURK HANS JACOBS MARGOT KLOMPMAKER JAN PREENEN SJAAK SMAKMAN
Vertalingen: MARGREET HESLINGA LUUTJE NIEMANTSVERDRIET Vormgeving: MITZIE MEUERHOF
2
Ik ZÊ.I ALLEEN) WAAB. PAT H&-T &r
K PAN) HET VAN öOCjrt AAD5£UA/\
gaMAka^...
EN MENINGEN
WIM STEVENHAGEN
Gewesten verward en verbijsterd over wao-plannen kabinet
„Als we nu ook de koppe
ling nog loslaten, dan heb
ben we het hele verkie
zingsprogramma gehad."
Het is een typerende reac
tie van een Limburgs
PvdA-lid op de recente
wao-besluiten van het ka
binet. De achterban van de
kleinste regeringspartij
mort.
DEN HAAG CARELGOSEUNG
PETER DE VRIES
De kamerleden De Visser, Moor
en Spieker hebben al openlijk
afstand genomen van de kabi
netsbesluiten. Volgens De Vis
ser moet PvdA-leider en vice-
premier Wim Kok maar weg. De
afdeling Rotterdam kraait op
roer. De duur van een wao-uit-
kering mag niet worden aange
tast. Een motie van afkeuring
tegen het kabinet en elke
PvdA'er die de plannen verde
digt, zo heet het in de Rotter
damse gelederen. Maar ook el
ders in de PvdA broeit het, zo
leert een rondgang langs de ge
westelijke besturen.
„We hebben al een concept
brief aan de kamerfractie klaar.
Er is alleen maar onbegrip. Er
zijn kaderleden die twijfelen of
ze nog wel verder willen met en
voor de partij." De reactie van
het Limburgse gewestelijke
PvdA-bestuurslid Van Haperen
staat niet op zichzelf: er heerst
verwarring en verbijstering al-
De voorzitter van het gewest
Groningen, mevrouw Brusse:
„Ik ben niet gelukkig met de
plannen, net zo min als de ach
terban." Binnen het gewest
Utrecht wil de afdeling Harme
ien alle afdelingen bijeen roe
pen om een gezamenlijke reac
tie te bepalen. J. Roffel, secreta
ris van het gewest Noord Hol
land-noord, noemt de kabinets
plannen „ronduit onvoorstel-
Roffel noemt het allemaal „ont
zettend onduidelijk" wat er gaat
gebeuren. Ze kan er dan ook
„geen kant mee uit". Haar
Overijsselse collega G. Krouwel
uit vooral kritiek op het feit dat
de besluiten in de vakantietijd
zijn gevallen, waardoor veel on
duidelijkheid heerst over de
consequenties en ook een in
houdelijke discussie wordt ge
blokkeerd.
Unaniem is de PvdA-achterban
van mening dat er iets met de
wao moet gebeuren. Brusse:
„De vraag is alleen hoe. Dat is
essentieel. Daaraan zullen wij
alles toetsen." De voorzitter van
het gewest Gelderland, P. Bijl,
komt met een suggestie. „Door
de zeer hoge arbeidsproduktivi-
Iraël moét wel instemmen met vredesbesprekingen
TEL AVIV AD BLOEMENDAAL
Een recente cartoon
van de Amerikaanse
politieke tekenaar
Wright toont een groep
Israëliërs die luistert
naar een officiële me
dedeling uit een luid
spreker. Attentie Israë
liërs!', klinkt het. 'Mi
nister Baker is zojuist
geland, mogelijk met
een vredesplan op zak.
Begeeft u zich zo spoe
dig mogelijk naar uw
dichtgeplakte kamers
en zet uw gasmaskers
op'.
De angst voor Ameri
kaanse vredesvoorstel
len is in Israël diep ge
worteld. Het was dan
ook niet zonder reden
dat de Amerikaanse
minister van buiten
landse zaken James
Baker bij zijn maandag
geëindigde besprekin
gen met Israëlische lei
ders met grote kracht
de nadruk legde op één
ding: Syrië en andere
Arabische landen zijn
voor het eerst in 43 jaar
bereid direct te onder
handelen met Israël.
En een negatieve hou
ding van de Israëlische
regering zou in deze
omstandigheden wei
nig begrip ontmoeten
bij het Amerikaanse
publiek (lees: belas
tingbetaler; vertaal:
geldschieter voor Is
raël).
Zes weken geleden
stuurde premier Sha
mir de Amerikaanse
president een brief,
waarin hij meedeelde
dat Israël om drie rede
nen niet kon instem
men met de voorge
stelde conferentie. Wat
dat betreft, is er sinds
dien niets veranderd.
Nog steeds willen de
Amerikanen een waar
nemer van de Verenig
de Naties toelaten. Nog
altijd willen ze de mo
gelijkheid openhouden
voor vervolgbijeen-
komsten. En Shamir
beschikt nog niet over
dat er géén Palestijnen
uit Oost-Jeruzalem
deel zullen uitmaken
van de Palestijnse on
derhandelingsdelega
tie.
Niettemin is de stem
ming in Jeruzalem nu
aanzienlijk positiever.
De Israëlische regering
is door de veranderde
houding van de Arabi
sche landen in een po
sitie gebracht waarin
ze moeilijk meer 'nee'
kan zeggen tegen het
Amerikaanse voorstel
voor een vredesconfe
rentie over het Mid
den-Oosten.
Shamir zei maandag in
het kabinet dat de toe
lating van een VN-
waarnemer nu de
grootste concessie is
die Israël moet doen,
daarmee aangevend
dat hij zelf niet langer
dwars zal liggen.
Shamir zei ook dat een
definitief Israëlisch
antwoord op het voor
stel van Bush pas valt
te verwachten, als
Amerika een oplossing
heeft gevonden voor
het probleem van de
Palestijnse vertegen
woordiging. Shamir is
ook vastbesloten stand
te houden in zijn ver
zet tegen het betrekken
van Jeruzalem in de
onderhandelingen.
Mogelijke oplossing
zou kunnen zijn dat
Palestijnse inwoners
van Oost-Jeruzalem
deel uit maken van het
Jordaanse deel van een
gezamenlijke Jordaans-
Palestijnse delegatie.
De meesten hebben
immers de Jordaanse
nationaliteit. De Pales
tijnen zouden dan
kunnen zeggen dat
Oost-Jeruzalem is ver
tegenwoordigd, terwijl
Shamir kan volhouden
dat de delegatie be
staat uit Palestijnse in
woners van 'Judea, Sa
maria en het Gaza-dis-
trict' en Jordaniërs. Of
beide kanten bereid
zijn dat spel te spelen,
moet worden afge
wacht.
Tenslotte heeft Shamir
nog te maken met op
positie binnen zijn re
gering. Ministers van
de kleine rechtse par
tijen, alsmedeAriel
Sharon en David Ma
gen van de Likud, heb
ben al laten weten dat
ze niet van enig com
promis willen weten.
Dat is vervelend voor
Shamir als hij inder
daad 'ja' wil zeggen te
gen de Amerikaanse
voorstellen. Aan de an
dere kant heeft hij de
rechtse 'oppositie bin
nen de regering' niet
nodig om te overleven,
omdat een positieve
houding tegenover het
vredesplan hem de
steun zal opleveren
van de echte oppositie
in het parlement.
Een bijeenkomst van verontruste w
teit kunnen veel mensen het
niet meer bolwerken en worden
arbeidsongeschikt. Voor hen
moet de arbeidsproduktiviteit
omlaag. Overheid, werkgevers
en vakbonden moeten verder
afspraken maken om gedeelte
lijk arbeidsongeschikten weer
aan werk te helpen."
Ook de secretaris van het ge
west Friesland, J. Eijzenga, acht
het terugdringen van het aantal
wao'ers het belangrijkste. „Dat
kan pas als er genoeg banen
voor hen zijn en die zijn er niet.
Ik ben er ook niet kapot van om
het begrip 'passende arbeid'
maar op te rekken. Om mensen
veel eerder te verplichten ver
weg een baan te accepteren,
ook al moeten zij ervoor verhui-
o'ers in de Mozes en Aaronkerk in A
zen", aldus Eijzenga.
Van de kabinetsbesluiten zelf
blijkt de beperking van de uit
keringsduur voor wao'ers onder
50 jaar het grote struikelblok,
zeker als dat geldt voor bestaan
de uitkeringstrekkers. Brusse:
„Ik ben het met fractieleider
Wöltgens eens dat mensen die
al een uitkering hebben en
mensen van boven de 50 ont
zien moeten worden."
Bijl is harder. Hij noemt het in
grijpen in uitkeringen waarvoor
mensen jaren premies hebben
betaald, „onzorgvuldig be
stuur". Alleen maatregelen voor
nieuwe arbeidsongeschikten
noemt hij „in principe aan
vaardbaar". Roffel sluit zich
FOTO NIEUW ANEFO - ROB CROES
daarbij aan. Zij noemt de plan
nen 'oneerlijk' voor bestaande
wao'ers, die wel jarenlang pre
mies hebben betaald.
Ook Eijzenga wijst de aantas
ting van de wao-uitkering van
mensen onder 50 jaar af. Tegen
herkeuring van betrokkenen
heeft hij op zichzelf niets, als er
tenminste reëel werk voor hen
te vinden is. „Doorgaans zullen
de laagstbetaalden hiervan de
dupe worden. De beter gesitu
eerden ontspringen de dans
toch wel", aldus de Fries.
Binnen het gewest Amsterdam
van de PvdA wordt volgens se
cretaris J. Krabbendam al gerui
me tijd over de wao-problema-
tiek gepraat met de volgende
uitgangspunten: weinig wijzi
gen aan het uitkeringssysteem,
minder mensen in de wao laten
komen en een vroegere inscha
keling van de gemeenschappe
lijke medische dienst. „Vanuit
die optiek ben ik het dus niet
met de plannen eens. Ze moe
ten van de huidige wao'ers af
blijven. Het belangrijkste is het
weer aan werk helpen van ge
deeltelijk arbeidsongeschikten.
Op de Partijraad in september
zullen we daarover zeker een
motie indienen."
Van Haperen meent dat nu de
fractie aan zet is. „Er zullen mi
nimaal aanpassingen moeten
komen in de kabinetsplannen.
De hoofdvraag is: weten we wel
zeker dat alle andere mogelijk
heden voldoende zijn onder
zocht?" De Limburger zegt een
krachtproef binnen de partij en
het kabinet over de wao te voor
zien waarbij hij, ook al zegt hij
er nog niet aan toe te zijn, het
woord 'kabinetscrisis' in de
mond neemt.
Zijn collega uit het gewest
Noord Brabant-oost, F. Sluyter,
vat de hele zaak als volgt sa
men: „Er is niets tegen dat er
wat aan de wao gebeurt. Je mag
best kijken naar de hartelijke
medewerking van medici bij het
lozen van mensen in de wao.
Allemaal tot je dienst. Maar
wentel niet je kennelijke mach
teloosheid om het systeem te
veranderen af op de mensen die
het écht nodig hebben".
„Er komt grote druk op de frac
tie en de bewindslieden. De
wao moet blijven voor degenen
die hem nodig hebben.
Luiaards mag je straffen. De an
deren niet. Ik voorzie het ver
vroegd bijeenroepen van de
Partijraad. Spontane acties. En
als ze het te gek maken, steken
we er een stokje voor. Er zijn
kabinetten over onbenulliger
zaken gevallen."
Ondanks de harde stellingname
blijkt er in de PvdA-gewesten
nog geen meerderheid voor het
wegzenden van de PvdA-top,
inclusief leider Kok. Brusse: „Ik
betreur het dat De Visser nu al
roept dat Kok maar weg moet.
We moeten zorgvuldig reage
ren, niet zomaar iets roepen."
Kouwei: „Ik wil nu Kok en Ter
Veld wel eens horen in hun ver
dediging, zodat we kunnen af
wegen of er niet ergens anders
bezuinigd kan worden. Ik wil ze
niet onderuit halen, maar ik
vraag me wel af of we hiervoor
in het kabinet zijn gestapt."
Ook Krabbendam wil Kok en
Ter Veld zelf wel eens horen
over de kabinetsbesluiten.
„Roepen om aftreden of crisis
vind ik te emotioneel. We moe
ten de-discussie goed voeren, en
we zien wel of het vechten
wordt."
Alles leek de Zuidafrikaanse re
gering de laatste maanden mee
te zitten. De economische sanc
ties werden afgezwakt. Deelna
me aan de Olympische Spelen
in Barcelona lijkt vrijwel zeker.
President De Klerk wordt in het
buitenland beschouwd als een
staatsman van allure. Door het
schandaal dat nu al Inkatha-ga
te is gedoopt, dreigt De Klerk al
het laediet dat hij in binnen- en
buitenland had verworven, te
verspelen.
Verleden week onthulde het
weekblad de Weekly Mail dat de
Zuidafrikaanse politie 175.000
gulden op de rekening van de
Zulubeweging Inkatha had
overgemaakt. Deze betalingen
waren, aldus politieminister
Vlok, bedoeld om twee manifes
taties van Inkatha, in november
1989 en maart 1990, tegen de
internationale sancties tegen
Zuid-Afrika te financieren.
Het geld was afkomstig uit een
speciaal fonds voor een wereld
wijde campagne voor de bestrij
ding van sancties en was verge
leken bij wat de voorstanders
van sancties uit het buitenland
ontvingen, een fooi, aldus Vlok.
Het is een redenering die niet
langer dan 10 seconden stand
houdt. Uit de door de Weekly
Mail gepubliceerde geheime
politiedocumenten blijkt, dat
het geld vooral nodig was om
de positie van Inkatha in de
provincie Natal te versterken.
Inkatha-leider Buthelezi was
bang dat zijn beweging het on
derspit zou delven tegen het
ANC van Nelson Mandela, de
aartsrivaal van Inkatha. Het is
daarom op zijn zachtst gezegd
opmerkelijk dat na de bijeen
komst in maart 1990 het aantal
gewelddadige confrontaties tus
sen ANC- en Inkatha-aanhan-
gers in de provincie Natal op
vallend toenam.
Na de onthullingen van de
Weekly Mail lijken de beschul
digingen van ANC-leiders dat
de regering de kant van Inkatha
heeft gekozen en dat het leger
en de politie de Inkatha-strij-
ders metterdaad steunen bij de
gevechten in de zwarte woon
oorden, nauwelijks meer te
weerleggen.
De regering probeert zich nu
anders te verdedigen. Onder
zoek naar de activiteiten van
geheime diensten heeft volgens
regeringswoordvoerders geleid
tot een drastische beperking
van het aantal geheime opera
ties. De betalingen aan Inkatha
vonden plaats vóór de regering
haar onderzoek had voltooid,
aldus de woordvoerders.
Wat zijn de gevolgen van deze
affaire? De reputatie van De
Klerk zal in binnen- en buiten
land ongetwijfeld averij oplo
pen. De bekende anti-apart -
heidsactivist Alan Boesak
noemde De Klerk onlangs een
typische vertegenwoordiger van
de Nationale Partij, ofwel geen
haar beter dan zijn voorgangers.
Veel zal nu afhangen van de
manier waarop hij deze affaire
aanpakt. Voor Inkatha-leider
Buthelezi zijn de onthullingen
een katastrofe. Zijn geloofwaar
digheid als een onafhankelijk
zwarte leider is, buiten zijn
machtsbasis in Natal, aan flar
den.
De onderhandelingen tussen
het ANC en de regering zullen
verder worden vertraagd. Het
ANC zegt terecht dat het geen
vertrouwen kan hebben in be
sprekingen met een tegenstan
der die ter kwader trouw is ge
bleken.
De onthullingen in de Weekly
Mail komen bovendien daags
na een aantal opmerkelijk ge
matigde uitspraken van Nelson
Mandela. Mandela vroeg De
Klerk onder meer om een ge
baar opdat de onderhandelin
gen zouden kunnen worden
hervat. Dat gebaar zal nu wel
royaal moeten worden: de hoof
den van de ministers Vlok en
Malan bijvoorbeeld.
Voor het ANC moet 'Inkatha-
gate' overigens een godsge
schenk zijn. De achterstand in
public relations die Mandela op
De Klerk had. is nu in één klap
verdwenen.
Zulu-leider ontkent steun Zuidajrikaanse bewind in alle toonaarden
JOHANNESBURG. AP-Rtr
Volgens Inkatha-leider Mango-
suthu Buthelezi zou hij zelfs
met de duivel onderhandelen
als dat zou leiden tot vrede en
gelijkheid in Zuid-Afrika. Som
mige van zijn tegenstanders be
weren echter dat hij zelfde dui
vel is. Het schandaal over de ge
heime regeringsfondsen voor
Inkatha heeft de reputatie van
Buthelezi geen goed gedaan.
De regering heeft toegegeven
Inkatha financiële steun te heb
ben gegeven. Volgens functio
narissen was een deel van het
geld bestemd voor campagnes
tegen de economische sancties
tegen Zuid-Afrika. Door de ont
hulling van het Inkatha-schan-
daal dreigen de onderhandelin
gen over het afschaffen van de
apartheid te ontsporen.
Chief Mangosuthu Buthelezi
wordt inmiddels door veel
zwarten beschuldigd van het
heulen mqt de blanke heersers.
Buthelezi (62), een afstamme
ling van Zulu-krijgerkoningen
die bloedige veldslagen uitvoch
ten met de blanken, ontkent ten
stelligste dat hij op de hoogte
was van de geheime betalingen.
„Ik zou me moeten laten nakij
ken, indien ik bereid zou zijn
geweest tegen het ANC te vech
ten voor maar 250.000 rand
(180.000 gulden)". Zijn vijanden
zeggen echter dat dit jongste in
cident precies past in het pa
troon van zijn samenwerking
met de opeenvolgende blanke
regeringen.
De eerste schreden van Buthe-
Chief Mangosuthu Buthelezi (links) is een afstammeling van Zulu-krij
gerkoningen die bloedige veldslagen uitvochten met de blanken
FOTO AP
lezi op weg naar naar zijn huidi- leli. Momenteel staat hij aan het
ge machtige positie als stam- hoofd van de regering van
hoofd werden gezet toen de re- Kwazulu, een van de tien kunst-
gering in Pretoria hem steunde matig gevormde zwarte thuis-
in een twist met zijn broer Mee- landen die door het apartheids
regime zijn geschapen. Zijn po
litiechef werd door Pretoria be
noemd en de politie van
Kwazulu werkt nauw samen
met die van Zuid-Afrika bij het
aanpakken van de gevechten
tussen aanhangers van het ANC
en de Inkatha in de provincie
Natal.
Terwijl het ANC streed tegen
het blanke regime en vele lei
ders van de organisatie in de
gevangenis wegkwijnden, leidde
Buthelezi een thuisland dat al
leen maar in het leven was ge
roepen om blanken gescheiden
te houden van zwarten. Zelf
zegt Buthelezi dat hij zijn pro
minente positie binnen de
Zulu-gemeenschap, de grootste
etnische groep in Zuid-Afrika,
gebruikte om de apartheid van
binnen uit te bestrijden.
De Inkatha-leider haalde in het
openbaar vaak uit naar de
apartheid en weigerde steevast
de door Pretoria aangeboden
onafhankelijkheid van Kwazulu
te aanvaarden. Ook wilde hij
over een aantal belangrijke
kwesties niet met de Zuidafri
kaanse regering onderhandelen,
voordat ANC-leider Mandela op
vrije voeten was gesteld.
In de jaren zeventig zag het er
aanvankelijk naar uit dat Inka
tha kon rekenen op aanzienlijke
steun onder de zwarte bevol
king. Mede omdat andere zwar
te organisaties werden verbo
den. In de jaren tachtig begon
nen ANC-aanhangers die posi
tie aan te tasten en in de pro
vincie Natal, de machtsbasis
van de Zulu's, brak een bloedige
en hevige strijd uit.
Vorig jaar nam de strijd af, maar
niet nadat duizenden mensen
om het leven waren gekomen.
Het ANC lijkt in de provincie in
middels de controle te hebben
veroverd over grote delen van
de stedelijke woongebieden,
terwijl Inkatha nog de scepter
zwaait in de traditionele dorpen
op het platteland.
liepeil
rekenen op de
steun van ongeveer twee pro
cent van de 27 miljoen Zuidafri
kaanse zwarten, voornamelijk
in Natal. Minstens 50 procent
van de zwarten zegt achter het
ANC te staan. De organisatie
heeft een brede steun dwars
door etnische en raciale
scheidslijnen heen.
Veel waarnemers denken dat
Inkatha en president De Klerk's
Nationale Partij proberen een
anti-ANC-coalitie te smeden die
samen zou moeten werken met
enkele andere organisaties van
minderheden.
Ondanks de moeilijkheden
waarin Buthelezi nu verzeild is
geraakt, zegt hij vastbesloten te
zijn een rol te spelen als de
zwarten uiteindelijk aan de on
derhandelingstafel gaan zitten
om met de regering een grond
wet op non-raciale basis op te
stellen. „Als mensen denken dat
de toekomst van ons land be
paald kan worden zonder een
rol voor Mangosuthu Buthelezi,
moeten ze zich eens laten nakij
ken", zei hij het afgelopen
weekeinde.
