Feiten
Budapest viert vertrek 'bezetter'
Hoge Raad moet strikt onafhankelijk blijven
Berlijn: Keuze van het hart
Imago Sikhs sterk veranderd
Vrijdag 21 juni 1991
JAN PREENEN SJAAK SMAKMAN
DE OPERATIE BARBAROSSA, de
Duitse aanval op de Sovjetunie, leid
de vijftig jaar geleder de ondergang
in van Nazi-Duitsland. Morgen een
terugblik op Feiten en Meningen.
TOM JANSSEN
EN MENINGEN
Met vertrek van laatste Russische soldaat zijn problemen niet voorbij
Twee dagen geleden trok brigade-generaal Viktor Zjilov
de deur dicht. Hij verliet als laatste Sovjet-militair het
Hongaarse grondgebied. Volgende week zullen ook de
laatste Russische troepen uit Tsjechoslowakije vertrek
ken. In beide landen is daar reikhalzend naar uitgezien.
chemicaliën tot complete bom
men en enorme voorraden mu
nitie.
Volgens Tsjechoslowaakse
schattingen is het grootste deel
van de meer dan 160 militaire
terreinen die de Sovjets in dat
land in gebruik hadden, ernstig
vervuild. Deskundigen schatten
de schoonmaakkosten op zo'n
120 tot 200 miljoen dollar, een
bedrag dat door de Russische
onderhandelaars uiteraard
wordt betwist.
Tegoed
De Sovjets menen dat ze geen
geld schuldig zijn, maar juist
geld tegoed hebben voor alle
voorzieningen die ze achterla
ten. Daarbij gaat het vooral om
kazernes en woningen die de
Russen tijdens hun verblijf heb
ben gebouwd. Maar de Honga
ren, Tsjechen en Slowaken zijn
absoluut niet gelukkig met deze
erfenis.
De meeste gebouwen verkeren
in een erbarmelijke staat en zijn
nauwelijks bewoonbaar te noe
men. Het sanitair is volkomen
verouderd en moet vaak, vol
gens goed Russisch gebruik,
door meerdere gezinnen wor
den gedeeld. De elektrische be
drading is levensgevaarlijk en
voor de verwarming gebruikten
de Sovjets vaak nog kolenka-
chels. In Hongarije, waar de
CORRESPONDENT
Het gemeentebestuur van Bu
dapest wil het vertrek van de
'Russische bezettingstroepen'
vieren met een grootscheeps
feest op 30 juni, de officiële da
tum waarop de Sovjets Honga
rije zouden verlaten. De Russen
wilden dat afscheidsfeest liever
niet meer meemaken. Ze kun
nen het nog steeds niet velen
dat hun aanwezigheid in Oost-
Europa als een bezetting werd
ervaren. Ook de Hongaarse re
gering, die de relatie met de bu
ren niet wil bederven, is niet erg
gelukkig met het feestvertoon.
Helemaal feestelijk is het ogen
blik trouwens niet. Daarvoor
wordt het te zeer overschaduwd
door de ruzie rond de financiële
afhandeling van de terugtrek
king. De Sovjets en hun voor
malige bondgenoten kunnen
het er namelijk maar niet over
eens worden wie voor welke
kosten moet opdraaien.
Claims
Brigade-generaal Zjilov keert
dan ook onmiddellijk na zijn
vertrek naar Hongarije terug als
lid van de Russische onderhan
delingsdelegatie die de finan
ciële afwikkeling moet regelen.
Over en weer liggen er claims
voor schadevergoedingen die
de miljard gulden ruim overstij
gen. De Sovjets eisen geld voor
de gebouwen, vliegvelden en
het militaire materieel dat ze
hebben achtergelaten. De
Hongaren, Tsjechen en Slowa
ken op hun beurt willen een
vergoeding voor de enorme
milieuschade en voor de totaal
uitgeleefde militaire kazernes
die de Sovjets in bruikleen had
den.
Hoe groot de milieuschade is, is
nog steeds niet te becijferen,
maar duidelijk is wel dat de
Sovjets geen enkele moeite heb
ben gedaan om bodem, water
en lucht tijdens hun aanwezig
heid te ontzien. In het Hongaar
se dorp Sarmellek bijvoorbeeld
kunnen de bewoners geen wa
ter meer drinken uit de plaatse
lijke bronnen. Die zijn door de
verspilling van 900 ton vlieg-
tuigkerosine op het nabijgele
gen vliegveld zo vervuild dat er
alleen nog zwarte olieachtige
troep opborrelt.
In plaats van zich bezorgd te
maken over de gevolgen daar
van, hebben Sovjet-soldaten bij
de ontruiming van de militaire
vliegvelden kerosineresten uit
de opslagtanks in de grond la
ten lopen. Op een groot aantal
van de 171 militaire terreinen
die de Russen in Hongarije ach
terlaten, zijn vele kubieke me
ters gevaarlijke stoffen en mate
rialen ontdekt: van vaten met
restanten napalm en tal van
Sovjettroepen weg uit voormalige
WarschauPact-landen
voormalige militaire terreinen
bijna allemaal een burgerbe
stemming zullen krijgen, moet
naar schatting voor 14.000 tot
17.000 gulden per flat worden
vertimmerd, wil je er volgens
Hongaarse normen in kunnen
wonen.
De Sovjets menen dat de scha
de fors wordt overdreven en
voor een deel helemaal niet hun
schuld is. De Hongaren zijn wat
dat betreft inmiddels wijs ge
worden: bij ieder militair terrein
dat werd ontruimd, hebben
deskundigen onmiddellijk de
schade opgenomen en op foto's
vastgelegd. Alleen zo kunnen ze
ontkrachten dat alle vernielin
gen alleen maar het werk van
Hongaarse vandalen zijn, een
beschuldiging waarmee de Rus
sische onderhandelaars claims
van tafel probeerden te houden.
Warschaupact
De meningsverschillen over de
financiën dreigden eerder een
ernstig obstakel voor de terug
trekking te worden. De Sovjets
wilden de hele operatie een tijd
geleden zelfs stopzetten tot
overeenstemming was bereikt.
Dat dreigement hebben ze niet
waargemaakt, maar een echte
oplossing heeft zich nog steeds
niet aangediend.
De financiële afwikkeling van
de terugtrekking is overigens
niet het enige probleem dat de
verhoudingen op dit moment
ernstig vertroebelt. Met de op
heffing van het Warschaupact
en de terugtrekking van de troe
pen uit Oost-Europa werd het
ook noodzakelijk de internatio
nale relaties in de regio op
nieuw vast te leggen. Maar de
voorgenomen afsluiting van on
derlinge vriendschapsverdragen
loopt niet zo soepel als Moskou
had gehoopt.
Het enige land dat tot nu toe
een verdrag met de Sovjetunie
heeft getekend, is Roemenië.
Dat heeft zich daarmee meteen
verplicht om in toekomst aan
de Russen toestemming te vra
gen voor een eventueel lidmaat
schap van de Navo. Dat wijst er
op dat de Russen zich nog niet
echt realiseren hoe zeer de ver
houdingen in de regio zijn ver
anderd. Voor Hongarije en Tsje
choslowakije, maar ook voor
Polen, is een dergelijke ver
plichting in ieder geval onaan
vaardbaar.
COMMENTAAR
De Duitse Bondsdag heeft giste
ren met het hart, en niet met
het verstand, gekozen om rege
ring en parlement van Bonn te
verplaatsen naar Berlijn. Nieu
we en sterke argumenten voor
die beslissing zijn in de mara
thonzitting van de Duitse
'Tweede Kamer' niet naar voren
gekomen. Er was uiteindelijk
ook maar een kleine meerder
heid 17 stemmen voor
Berlijn.
Het hart was gevoelig voor de
symboolfunctie van de stad aan
de Spree. Geen stad heeft de de
ling van Europa zo aan den lijve
gevoeld als Berlijn. Het was de
voorpost van het 'vrije Westen'
en, als hoofdstad van de DDR,
etalage van het Oostblok. Geen
stad kent daardoor ook zo veel
problemen als Berlijn, dat na
ruim veertig jaar deling de brok
stukken weer a
lijmen.
Voorstanders
elkaar moet
Berlijn als ze-
n parlement
pleitten mede daarom, naast de
handreiking aan de burgers in
de ex-DDR en de opening van
een poort naar het oosten, voor
verhuizing uit Bonn. Berlijn kan
elke economische injectie goed
gebruiken. De komst van rege
ring en parlement zal de aan
trekkingskracht van de stad ze
ker verhogen. Maar het is de
vraag of dat effect wel zo ge
wenst is.
Berlijn kraakt in zijn voegen en
de druk wordt alleen maar gro
ter. De laatste maanden zijn de
huren en prijzen van koophui
zen, een schaars goed in beide
stadsdelen, al gigantisch geste
gen. De minder bedeelden en
slecht gehuisvesten bijna ie
dereen in het oostelijk stadsdeel
zullen nog meer naar de rand
van de samenleving worden ge
drongen.
Verstandig is het door de ge
schiedenis ingegeven besluit
mede daarom niet. Te vrezen
valt dat de komst van regering
en parlement de problemen van
Berlijn alleen maar zullen ver
groten. Buiten kijf staat dat Ber
lijn en de deelstaten in de voor
malige DDR miljardenhulp no
dig hebben, maar het is onzin
die te verstrekken door kapitaal
vernietiging in Bonn. Daar staat
voor miljarden aan gebouwen.
Gisteren werd nog ijverig verder
gebouwd aan de behuizing van
de Bondsdag. Het geld dat no
dig is voor de verhuizing, en dat
ook in het rijke Duitsland niet
meer voor het oprapen ligt, kan
aan betere doelen worden be
steed.
Punjab stuurt aan op onafhankelijkheid van India
De Indiase kiesraad heeft vandaag besloten om
de verkiezingen voor het nationale en deelstaat
parlement in Punjab, in het westen van het
land, uit te stellen tot september. Door de golf
van geweld en terrorisme in één kiesdistrict
zijn de voornaamste kandidaten reeds gedood
is een eerlijk verloop van verkiezingen niet
mogelijk.
De Congre
De Congrespartij (I), die de in de rest van India
reeds eerder gehouden verkiezingen heeft ge
wonnen, heeft met instemming gereageerd. De
partij van de nieuwë premier Rao had enige tijd
geleden al aangekondigd de verkiezingen te zul
len boycotten.
Punjab wordt al sinds 1987 rechtstreeks vanuit
New Delhi bestuurd. De tussenregering van pre
mier Chandra Shekhar schreef echter ook hier
verkiezingen uit in de hoop op die manier de
militante Sikhs in het democratische gareel te
krijgen. Dat is vooralsnog een illusie gebleken.
Gevreesd moet worden dat het in september
niet rustiger zal zijn.
Twee Russische soldaten rusten even uit op het station van Milovice in Tsjechoslowakije.
den getransporteerd.
N HAAG HENRI KRUIDHOF
De CDA'er Vincent van der Burg, altijd
goed voor heldere teksten, lanceerde de
ze week een plan dat klonk als vloeken in
de kerk; zelfs voor katholieke CDA'ers
geen dagelijkse bezigheid. Hij stelde
voor om bij de benoeming van leden van
de Hoge Raad ook de politieke achter
grond te laten meewegen.
In de CDA-ffactie, zo bleek later, leeft al
gemeen het gevoelen dat onze rechtscol
leges worden gedomineerd door D66'ers.
En dat is het CDA een doom in het oog.
Van de maatschappelijke en politieke
nieuwlichterij van D66 moet het CDA in
het algemeen niets hebben, zeker niet in
het hoogste rechtscollege. Daar worden
immers beslissingen genomen, die voor
de uitvoering van onze wetten vergaan
de consequenties kunnen hebben.
Bovendien is het voor de christendemo
craten altijd al moeilijk geweest, als zij in
bepaalde sectoren in onze maatschappij
geen dominante invloed hebben. En
aangezien de leden van de Hoge Raad in
feite worden benoemd door de Tweede
Kamer, zag Van der Burg zijn kans
schoon om de invloed op de politieke
spreiding van dit rechtscollege wat te
vergroten.
Het plannetje werd onmiddellijk door de
overige fracties afgeschóten. Zij meen
den dat het CDA-plan regelrecht in strijd
was met de regels van de rechtsstaat.
Een van de belangrijke pijlers daarvan is
de volledige onafhankelijkheid van de
rechters in Nederland. Als het hoogste
rechtscollege een echte politieke samen
stelling zou krijgen, zou dat de onafhan
kelijkheid kunnen aantasten, zo rede
neerde de kamermeerderheid.
Uit de historie van de Hoge Raad der
Nederlanden zijn in dit verband enkele
interessante gegevens te halen. Uit een
gedenkboek van de Hoge Raad, dat drie
jaar geleden werd uitgebracht, blijkt dat
de samenstelling van dit college in het
verleden ook aanleiding tot discussie is
geweest.
In de vorige eeuw was het gewoonte er
op te letten uit welk deel van Nederland
de raadsheren kwamen. Die gewoonte
werd geboren uit de vrees van overheer
sing door de Hollandse gewesten. Na het
vervagen van die tegenstellingen ver
dween die gewoonte weer.
In deze eeuw ontstond er echter een
nieuw fenomeen. Wegens de achterstel
ling van de katholieken in veel maat
schappelijke en vooral bestuurlijke sec
toren, waren er toen typisch katholieke
zetels in de Hoge Raad, die steeds op
nieuw door deze geloofsgroep werden
vervuld. Maar in het begin van de jaren
zeventig verdween ook die gewoonte.
Uit onderzoek onder rechters blijkt dat
er inderdaad een relatief grote aanhang
voor D66 te vinden is. Maar dat is niet
het enige. Ook onder de aanstaande ju
risten geniet deze partij een buitenge
woon grote populariteit.
Als argument voor zijn stelling voert Van
der Burg aan, dat
overwogen wordt
de Hoge Raad
ook een rol te ge
ven in de toetsing
van wetten aan
de Grondwet. Als
dat inderdaad
zou gebeuren,
heeft hij een
punt. In die toet
sing zitten im
mers ook duide
lijk politieke ele-
menten. Nu mag
de Hoge Raad
zich uitdrukkelijk niet met deze taak be-
Van Mierlo
en de zijnen
vormen echte
concurrentie
voor het CDA
Maar het argument lijkt er een beetje
met de haren bijgesleept. Het zal nog
heel lang duren voordat de Hoge Raad
die rol krijgt toëbedeeld, als het al ooit
gebéurt. Het lijkt er eerder op dat bij het
CDA een soort afgunst bestaat, dat er re
latief veel D66'ers in rechtscolleges zit
ten. Het CDA moet van oudsher al niet
veel van D66 hebben, dat heeft de kabi
netsformatie wel geleerd.
Maar daar speelt nog bij dat D66 het in
de kiezersgunst de laatste tijd heel goed
doet, zo goed zelfs dat CDA'ers te kust en
te keur aanvallen op de links-liberalen
openen. Van Mierlo en de zijnen vormen
een echte concurrentie voor het CDA en
dat vinden de christen-democraten niet
leuk.
Maar het gaat toch echt te ver om die re
den de politieke doopceel van kandi
daat-raadsleden voor de Hoge Raad te
gaan lichten. Als dat gebeurt, wordt het
voor politiek minder geïnteresseerden
moeilijk zich een plaatsje in dit piesti-
gieuze gezelschap te verwerven, terwijl
zich ook onder hen uitstekende kandida
ten bevinden.
Allemaal goede redenen om het onzalige
CDA-plannetje maar weer snel te verge
ten. Alleen als we het staatsbestel volle
dig overhoop zouden halen en de tradi
tionele scheiding van machten minder
stringent doorvoeren, zou het voorstel
van Van der Burg een kans maken. Maar
het CDA floreert juist in het huidige
staatsbestel. Van een grondige wijziging
wil de partij dan ook niet weten: Van der
Burg mag zijn ideetje weer inslikken.
AMRITSAR TIM McGIRK
THE INDEPENDENT
Om in Punjab een succesvol
politicus te zijn is het niet ge
noeg om gewone kogels in je
patroongordel te hebben: ze
moeten van zilver zijn. Manjit
Singh draait nerveus de kogels
in zijn patroongordel, zich pij
nigend over de vraag of zijn or
donnans hem koelte moet toe
waaieren of een koud drankje
moet brengen.
Singh, voorzitter van de Indiase
Federatie van Sikh Studenten,
wordt zeer gevreesd in New
Delhi. Hij zit in een smoorhete
kamer in Amritsar, beschermd
door jonge Sikhs met stenguns.
Geïrriteerd door zijn eigen be
sluiteloosheid snauwt hij uitein
delijk naar zijn ordonnans hem
een Pepsi te brengen.
Vanwaar de zilveren kogels? Hij
zegt dat ze de puurheid van zijn
doel symboliseren, het stichten
van een aparte staat voor de
vijftien miljoen Sikhs van India
op de vruchtbare hoogvlakten
van Punjab.
De dertigjarige Singh, een voor
malige student aan de priester
opleiding voor Sikhs, heeft de
afgelopen zeven jaar vanwege
zijn separatistische ideëen veel
tijd doorgebracht in de gevan
genis. Zijn kandidatuur voor de
nu uitgestelde verkiezingen
wordt gesteund door een mili
tante groepering die in Pakistan
is gebaseerd en die veel van de
veertig guerrillagroepen die
door Punjab zwerven, contro
leert.
„De Indiase politie vermoordt
nog steeds onze jongeren en
verkracht onze vrouwen", zegt
Singh, terwijl hij dwangmatig de
kogels in zijn patroongordel
ronddraait. „Wij willen een soe
vereine staat genaamd Khalis-
tan (Land van de Zuiverheid)."
Gedurende de afgelopen twee
jaar zijn in Punjab iedere dag
ongeveer twintig gedood, dood
geschoten bij een treffen met de
veiligheidstroepen of vermoord
door bandieten die zich uitga
ven voor 'Khalistaanse' com
mando's.
Veel Indiërs beschouwen de
wens van de Sikhs India te ver
laten als een overgeeflijk staalq'e
van familieverraad. De sardaji,
met zijn gedistingeerde tulband
en baard, had de reputatie
hardwerkend en praatziek te
zijn en een bijna mystieke affi
niteit te hebben met dingen van
metaal die elders in Züidazië
onbekend zijn.
Hij rijdt in onmogelijk oude
taxi's, repareert spoorwegloco
motieven en bouwt hydro-elek-
trische dammen. Zijn traktoren
oogsten het grootste deel van
het graan van India, en tijdens
gevechten kan de Sikh-officier
worden aangetroffen als hij het
commando voert over een tank
divisie of een oorlogsvliegtuig
bestuurt.
Manjit Singh Calcutta, die be
heerder is van het grootste hei
ligdom van de Sikhs in Amrits
ar, de Gouden Tempel, zegt:
„Ons imago is compleet veran
derd. Wij stonden altijd bekend
als vrolijke mensen, echte door
zetters. Nu zien ze ons als terro
risten en verraders."
Het wantrouwen tegen de Sikhs
kwam op nadat in 1984 Indira
Gandhi was doodgeschoten
door haar lijfwachten, beide
Sikhs. De Sikhs wilden
wraaknemen op premier Gand
hi, omdat ze eerder dat jaar mi
litairen de opdracht gaf de be
wapende militanten uit de Gou
den Tempel te verjagen.
Na de moord op de premier
slachtten woedende Hindoes
duizenden Sikhs af. Weinig po-
litie-agenten die aan de slach
ting deelnamen, zijn daar ooit
voor aangeklaagd. Daarna wer
den de moordenaars van me
vrouw Gandhi en de militanten
die in de Gouden Tempel stier
ven beschouwd als heldhaftige
martelaren. Pakistan stond
klaar om te profiteren van de
chaos in Punjab en begon de
verbitterde Sikhs te bewapenen.
Tegenwoordig zijn de veilig
heidstroepen in Punjab weinig
meer dan premiejagers. De po
litie looft beloningen uit tot een
miljoen roepia's (20.000 gulden)
voor de dood of gevangenne
ming van 'hardnekkige terroris
ten van de categorie-A'. De
waarde van een 'terrorist van de
catagorie-C' (niet langer 'hard
nekkig') is gezakt naar 5000 roe
pia's, wat nog altijd drie keer
zoveel is als het maandsalaris
van een politie-agent.
Vaak is het voor de politie ge
riefelijker als de verdachte mili
tante Sikh dood op het politie
bureau arriveert. Hoofdinspec
teur van politie in Amritsar Sari-
jay Gupta, een voorkomende en
efficiente man, geeft toe dat de
politie vijf gegrepen bankover
vallers met vermeende banden
met militante Sikhs, hebben
doodgeschoten in plaats van ze
over te dragen aan de rechterlij
ke macht. Indertijd was gezegd
dat de dieven waren omgeko
men in een 'terroristische hin
derlaag' die was gelegd voor het
politievoertuig waarmee ze naar
de gevangenis werden gebracht.
„De rechters zijn bang voor de
terroristen. In de afgelopen drié
jaar is er maar een terrorist be-
schuldigd van moord", zegt
Gupta. „Wat moeten we anders.
De afgetreden premier PShek-
har gokte met het uitschrijven
van verkiezingen op het nogal
riskante idee dat als deze reli
gieus-geïnspireerde militanten
het regeringsapparaat overne
men waardoor zaken voort-'
aan in het Punjabi moeten wor
den gedaan in plaats van het
Hindi en er een verbod zal ko
men op de verkoop van vlees en
bierhun roep om een onaf
hankelijke staat rustig zal ver
dwijnen. Maar, zo waarschuwt
een krant in New Delhi, de
stemming in Punjab is „een
vrijbrief voor het uiteenvallen
van het hele land". Het gevaar
is dat als Punjab een grotere au-r
tonomie krijgt, de andere staten
zoals Kashmir, Assam en Tamil
Nadu dat ook zullen willen.
