Extra
Hanja's oorlog tegen de automobilist
m
HUNT A CAR
Redactie: 023-150239 PIET BERGHUIS Vormgeving: JAN KUNGE
De weerstand tegen de auto is al
zo oud als de auto zelf. Deze actie
dateert uit het begin van de jaren
zeventig toen de Kabouter-bewe
ging de heilige koe aanviel.
Foto links: „Een forse economi
sche crisis, ja, dat is het beste.
Dan daalt het autogebruik
meteen". .archieffoto
Sommigen raken tot tranen toe geroerd,
anderen worden boos.
Maar, zegt de politiek heldhaftig, het
wonder-op-wielen moet eraan geloven.
Waarom dat niet zal lukken.
Een drama over liefde, gelonk en
onmacht.
JOIN THE BIG CITY SAFARI 1
Politiek contra nieuwe PvdA, de Partij van de Auto
Het misverstand dreigt nu zelfs inter
nationale proporties aan te nemen.
Ook het gerenommeerde*Franse dag
blad Le Monde trapte er onlangs in.
De anders nooit zo uitbundige krant
kopte op de pagina 'affaires' met for
se letters dat 'madame' Hanja Maij-
Weggen het aandurft 'la guerre' (de
oorlog) te verklaren aan de Neder
landse automobilist. En in het inter
view speelt de minister het spelletje
mee en stelt in haar beste frans ijs
koud dat ze inderdaad de strijd heeft
aangebonden tegen de auto.
DEN HAAG WILFRED SCHOLTEN GPD
Nu valt een buitenlander niets te verwijten,
want ook wij Hollanders zijn soms de kluts
een beetje kwijt. Spitsvignet, tolheffing,
benzine-accijns; we weten allemaal dat het
iets te maken heeft met autorijden. En soms
geloven wij ook nog dat het de groei van het
autogebruik zal afremmen. Maar de 'ken
ners' helpen ons snel weer uit de droom:
vergeet het maar!
De ene deskundige wordt boos, de andere
verdrietig. Een derde schudt meewarig het
hoofd. Maar er zit geen woord Frans bij hun
professioneel ongeloof. „Wie is Maij-Weg
gen om mij te vertellen dat ik m'n auto uit
moet of zelfs moet verhuizen?", zegt de
voorzitter van Pro Auto. Verkeersdeskundi-
ge Meilof: „Ik denk dat beleid om het auto
gebruik in te dammen fictie is". En TNO-
onderzoeker Clerx: „Alleen een economi
sche crisis kan de groei van het autogebruik
stoppen".
Hoe heeft het zover kunnen komen? De po
litiek had het toch allemaal zo goed voor el
kaar? Na vier dagen vergaderen was de Ka
mer tot de slotsom gekomen dat er geen fi
les meer mogen zijn, dat de auto vaker aan
de stoeprand moet blijven en dat de trein
nog zo gek niet is. De stelligheid alleen al:
'In 2010 is de groei van het autoverkeer ge
halveerd'. Waarom is dat onzin? En waarom
doet men in Den Haag alleen maar alsóf? In
welk web van weerstanden en belangen zit
de politiek gevangen?
Liefdesverklaring
In alles de perfecte PR-man. Vlotte babbel,
charmant, keurig jasje-dasje en met kennis
van zaken. Geduldig legt Rob Boon uit
waarom de autolobby geen moment gelooft
dat het gebruik van de auto wezenlijk te be
ïnvloeden is. Dan, aan het eind van zijn be
toog, even een moment van emotie. Ge
speeld wellicht? Het toont in ieder geval op
recht. „Voor de meeste mensen is de auto
geen combinatie van metaal, kunststof,
rubber en glas. Voor hen is het veel meer.
Zij houden van hun auto. Echt, ze houden
Het is deze liefdesverklaring die meer zegt
over de automobilist dan alle rapporten,
plannen en luchtballonnen die de afgelo
pen jaren op het volk zijn losgelaten. De
minister noemt haar inzet om de automo
bilist aan te pakken en het openbaar ver
voer uit het slop te halen zelf 'een politieke
aardverschuiving' en 'trendbreuk'. In wer
kelijkheid is de doelgroep zelf nog lang niet
Zelfreflectie mag onder ijdele politici een
geliefde bezigheid zijn, het verdiepen in de
psychologie van de ander is een onderge
schoven kindje. Bij het beleid is overal reke
ning mee gehouden, behalve met dat rare
fenomeen van het wonder-op-wielen dat
zoveel harten sneller doet kloppen.
De autorijder weet dat zijn vehikel meer is
dan een vervoermiddel. Waar heb je meer
privacy, comfort en vrijheid dan in je eigen
auto? Voor veel forensen is de file gewoon
een plaats waar zij 's morgens op hun ge
mak ontbijten en 's avonds weer rustig op
adem kunnen komen. Zelfs ambtenaren
beweren in een interne notitie dan ook dat
de reiziger liever bumper aan bumper in
een file staat, dan schouder aan schouder in
het openbaar v
Mobiliteitsmoord
Vooral de vrijheid die de auto geeft, telt bij
velen zwaar. Het is voor de stichting Pro
Auto iets om voor te vechten. Voorzitter
Grashoff van deze actiegroep schuwt harde
woorden niet. Zonder dat we er erg in had
den is er plotseling een
nieuw maatschappelijk
kwaad ontstaan: de 'mobili-
teitsmoord', het recht om te
gaan en staan. Met de auto,
welteverstaan. Het is voor
Grashoff en zijn ongeveer
6000 medestanders genoeg
reden om met harde acties
te dreigen. Want met het
inperken van het autoge
bruik zijn volgens de acti
vist 'fundamentele vrijhe
den' in het geding.
Het is tegen deze achter
grond niet vreemd dat de
autorijder nog niets in het openbaar ver
voer als alternatieve vervoerswijze ziet. Op
doorslaggevende motieven als snelheid en
comfort gelooft de automobilist het wel. De
glossy folder van de NS galmt dat de trein
morgen' eraan komt. Precies: morgen
pas.
Tot die tijd is de snelheid van het openbaar
vervoer nog niet te vergelijken met de
traagste Trabant. Ook zijn de zitplaatsen in
de spits steeds schaarser. De meeste nieuwe
treinstellen komen volgend iaar pas, terwijl
de studenten intussen van de laatste nog le
ge zitplaatsen joelend bezit hebben geno
men. De spade voor een sterk verbeterd
NS-netwerk mag dan de grond zijn inge
gaan. Eerder dan in 1996 zal de reiziger er
niets van merken.
Bovendien zal het ook nog wel even duren
voordat een veel voorkomend tafereel tot
het verleden zal behoren: de net aangeko
men treinreiziger die de rode achterlichten
van een zojuist vertrokken bus in de verte
ziet verdwijnen. De vervoersregio's, een
gloednieuwe Haagse uitvinding, zullen de
verschillende dienstregelingen pas over eni
ge tijd naast elkaar gaan leggen. De eerste
vergaderingen moeten in de meeste regio's
nog beginnen.
Het zijn juist deze psychologische factoren
waartegen de Haagse politici moeten op
boksen. Maar ze weten het blijkbaar niet, of
ze willen het niet weten. De burger moet
met alle geweld in bus, tram en trein, terwijl
het nog lang geen redelijk alternatief is. De
auto scoort op het gebied van vrijheid, snel
heid en comfort, maar ook op gevoelsmati
ge zaken als privacy en status nog altijd veel
hoger.
En wat stelt Verkeer en Waterstaat hier te
genover? Binnenkort begint een nieuwe pu
bliciteitscampagne om - zoals het heet - de
'emotionele band tussen auto en automo
bilist door te snijden'. Het moet een tegen
wicht vormen voor de vierkleurenfolders
van de autofabrikanten, die de liefde voor
hun produkt juist proberen op te wekken.
Jammer alleen dat het budget daarvoor pre
cies 100 maal zo veel is als die twee miljoen
gulden van Maij's departement.
Maar afgezien daarvan: moet de automobi
list na het lezen van de postbus 51-folder
plotseling z'n geliefde auto gaan haten?
Welke verleidingstactieken zet Maij in om
van het openbaar vervoer plotseling een
lonkende minnares te maken? En wat moet
de arme automobilist als deze na de schei
ding ontdekt dat de nieuwe geliefde in het
gebruik zwaar tegenvalt? Reuze benieuwd
hoe de minister van de glanzende automo
biel een lelijk eendje wil maken.
Zelfmisleiding
Vraag aan een willekeurige automobilist
wat de kosten zijn van de autorit van zijn
woonplaats naar de diergaarde Blijdorp en
hij zal het je keurig voorrekenen. Wedden
dat hij of zij alleen de benzinekosten re
kent? Dat doen de meesten namelijk. Op
die manier lijkt het openbaar vervoer ver
houdingsgewijs altijd duurder, terwijl in
werkelijkheid een auto
rit nog steeds behoorlijk
meer aantikt. Deze be
wuste zelfmisleiding is
heel verklaarbaar. De al
genoemde voordelen
wegen immers ruim op
tegen de kosten?
In de talloze onderzoe
ken blijken de autokos
ten een ondergeschikt
argument te zijn bij de
keuze van vervoer. Een
enquête van het Alge-
meen Dagblad toont aan
dat slechts een kwart
van de automobilisten bij een extra verho
ging, van de autokosten met 1500 gulden
per jaar in de trein, tram of bus stapt. Van
degenen die dat op dat moment nog niet
doen, gaat de helft dat pas doen bij een stij
ging van 5000 gulden of meer. In de jaren
1978 tot 1981 bleek ook al dat de verhoging
van de benzineprijs met 60 procent het au
togebruik niet minder werd. Integendeel.
Mensen blijken eerder op andere zaken te
bezuinigen dan op de auto.
En wat doet Den Haag dus? Precies, de poli
tiek gebruikt de accijnzen op benzine en
diesel om de variabele autokosten te verho
'Voor de meesten
is de auto veel meer
dan een combinatie
van metaal, kunststof,
rubber en glas. Zij
houden van hun auto'
gen. Want op die manier stapt men sneller
over naar het openbaar vervoer, zo luidt te
gen alle bestaande feiten in de hardnekkige
redenering.
Bovendien krijgen de autobezitters ook nog
een combikaart in de hand gedrukt, zodat
ze - als het mee zit - over twee jaar een iets
jepietsje goedkoper in trein en bus kunnen.
Vervoersmiddelen die, zoals vastgesteld,
nog geen werkelijk alternatief vormen voor
de auto. Zeker niet nu ook de tarieven van
het openbaar vervoer fors omhoog gaan,
volgens sommige berekeningen nog forser
dan de prijs voor een autorit. Het zal
kortom voor het afremmen van het autoge
bruik allemaal niets helpen.
Een troost is wellicht dat een gedeelte van
de opbrengst wordt ge
bruik* voor een beter
openbaar vervoer. En
dat de prijs voor mobili
teit, die de afgelopen
dertig jaar relatief ge
zien constant is geble-
'Maij moet gewoon
doen waarvoor ze er
zit: wegen aanleggen.
Een ander beleid is
alleen maar slecht
voor B V Nederland
stemming wordt ge
bracht met de werkelijk
heid.
De autolobby mag dan
beweren dat van elke
gulden die de automo-
bilist opbrengt slechts
19,6 cent aan asfalt
wordt uitgegeven, volgens Verkeer en Wa
terstaat moeten ook de negatieve gevolgen
meegerekend worden. In die berekening
komen de uitgaven voor de auto met pos
ten als gezondheidszorg (voor verkeers
slachtoffers), milieuverontreiniging en ge
luidsoverlast op zo'n 14 19 miljard gulden
uit. Dat is behoorlijk meer dan de 11,6 mil
jard die nu via belastingen op de automobi
list binnen gehaald wordt.
Crisis
Maar als dit allemaal niet werkt, wat is dan
Voor veel forensen is de file gewoon een plaats waar zij 's morgens op hun gemak ontbijten e
avonds weer rustig op adem kunnen komen. De reiziger staat liever bumper aan bumper in ee
file dan schouder aan schouder in het openbaar vervoer. «foto united photos de e
het beste middel c
verkeer te stuiten? Op het hoofdkantoor v
TNO in Delft hoeft onderzoeker Clerx er
Iniet lang over na te denken. Met een schuin
oog op de parkeerplaats vol glanzend blik:
„Een forse economische crisis, ja, dat is het
beste. Dan daalt het autogebruik meteen".
Als we met het bestaande beleid doorgaan,
zo beweert Clerx, dan hebben we binnen
enkele jaren al net zoveel autoverkeer als
volgens de Haagse nota's pas in 2010 het
geval zou mogen zijn. Want economische
groei gaat nu eenmaal gepaard met toena
me van het autogebruik, zo blijkt Daar
helpt geen lieve moer aan.
Dat wisten de Tweede Kamerleden trou
wens ook wel, want ongelukkig genoeg
kwam deze conclusie in de
openbaarheid op de dag dat
de plannen van Maij wer
den behandeld. Geen Ka
merlid vroeg overigens
schorsing van debat, want
de speeches waren al klaar
en 'the show must go on'.
Het geeft aan in welke be
narde situatie de minister
zit met haar autobeleid. Uit
gerekend de meest bepalen
de factor kan zij met geen
mogelijkheid beïnvloeden.
Goed, een streng parkeerbe
leid (waar zij overigens ook
te zeggen heeft), beter openbaar
i meer carpoolers zal allemaal
best helpen. En ook een goed locatiebeleid
(voortaan alleen nieuwe vestigingen voor
wonen en werken toestaan in de buurt van
goed openbaar vervoer) zal over enige jaren
z'n vruchten afwerpen.
Maar halvering van het autogebruik - daar
gelooft behalve de politiek niemand meer
in. De vreselijke waarheid is dat Den Haag
wel net moet doen alsof de bestaande in
strumenten helpen. De reden? Er is geen al
ternatief.
Haken en ogen
Natuurlijk, ook Maij's ambtenaren lezen de
talloze min of meer wetenschappelijke arti
kelen waarin wordt gepleit voor 'draconi
sche maatregelen'. Het vervelende is dat ze
nogal vaag zijn en dat er nogal wat haken
en ogen aan vast zitten. Een greep uit de
suggesties: het op rantsoen stellen van ben
zine. gedwongen verhuizen, telewerken
(thuis achter de computer) en het gewoon
laten staan van de file. Het laatste plan was
ooit bedacht door een ambtenaar van Ver
keer en Waterstaat. Dat leverde hem een
douw op van (toen nog) minister Smit-
Kroes. Overigens heeft Zuid-Holland dat
idee onlangs overgenomen.
Ook wordt de hoop nog wel eens gevestigd
op de voortschrijdende techniek. Inderdaad
valt in de toekomst een schonere en zuini
ger auto te verwachten. Voor het milieu een
goede zaak, maar het autogebruik zal er
niet minder om zijn. Integendeel: zuinige
auto's maken meer kilometers voor hetzelf
de geld mogelijk.
Anderen menen dat dè manier om mensen
minder auto te laten rijden een complete
culturele revolutie is. Net als roken en met
een dronken kop achter het stuur zitten,
moet autorijden 'verdacht' worden. Maar
hoeveel jaren zal het duren voordat de al
genoemde psychologische voordelen van
de auto door zo n mentale ommekeer tot
stand zal zijn gebracht? Voorlopig is de
autobezitter met zijn 2500-turbo met injec
tie nog de held.
Nee, de onzekerheden en onvoorspelbaar
heid van deze alternatieven zijn nog groter
dan bij het huidige, gematigde beleid. Dan
hebben we het nog niet eens over de maat
schappelijke weerstanden en politieke haal
baarheid. Als het huidige beleid pas na vier
dagen debatteren is vastgesteld, hoe zal het
dan gaan met een echt streng pakket aan
maatregelen? Vandaar dat Maij en de Ka
mer wel hardnekkig moet blijven geloven in
het beleid. Zelfs tegen beter weten in.
Getroffenen
Er is ook hier een andere kant. De al eerdei
genoemde PR-man Boon, werkzaam bij Bo
vag, is er de vertolker van. Hij maakt in zijn
kantoor met uitzicht op de drukke AI2 dui
delijk dat als het beleid vruchten zou afwer
pen - wat de hemel verhoede - het land in
last is. Geschat wordt dat zo'n 425.000 men
sen werkzaam zijn in en rond het garage
bedrijf. Aan de economie dragen zij onge
veer 80 miljard gulden bij. Bij een goed lo
pend overheidsbeleid zijn zij de eerst ge
troffenen.
Maar bij een vastlopend verkeer is de ver
voerssector weer de dupe. Daarom, zo luidt
de boodschap van Boon, moet Maij gewoon
doen waarvoor ze er zit: wegen aanleggen
Een ander beleid is alleen maar slecht voor
de BV Nederland, vindt de Bovag'er.
Naast de autolobby zal ook de schatkist de
wrange vruchten van een succesvol beleid
proeven. Want bij de opbrengst van de ko
mende accijnsverhogingen wordt er ge
woon glashard van uitgegaan dat het huidi
ge aantal auto's blijft rijden. Met andere
woorden: automobilisten moeten minder
gaan rijden, maar liever niet. Het geeft nog
eens aan hoe tweeslachtig de overheid over
het probleem denkt.
Onomkeerbaar
We worden er al met al niet vrolijker van.
Het bestaande, met moeite gevormde be
leid zal zoals het eruit ziet niet tot de ge
wenste resultaten leiden. Alternatieve op
lossingen zijn om uiteenlopende redenen
niet mogelijk. Daarnaast zijn er ook nog an
dere belangen in het spel. Het terugdringen
van het autogebruik blijkt kortom een on
begonnen, want onomkeerbaar proces.
En de politiek? Geeft die deemoedig toe dat
er inderdaad niets aan de groei van het au
togebruik te doen valt? Of worden er plan
nen beraamd voor een veel stringenter be
leid, waarvoor maatschappelijke en politie
ke weerstanden moeten wijken?
De PvdA wil wel meer doen (vooral wat hei
openbaar vervoer betreft), maar durft geen
maatregelen voor te stellen die - in onver
valst sociaal-democratisch jargon - de 'klei
ne automobilist' treffen. Het CDA is over du
onderwerp weer eens ouderwets verdeeld.
Uit peilingen onder de vaste kiezersaan-
hang blijkt de auto een splijtzwam te zijn.
Bijna de helft van de CDA'ers is het er met-
eens dat het autorijden duurder mag wor
den om het milieu te sparen; de andere
helft is het hier pertinent mee oneens. Een
gegeven voor de partijleiding om uiterst
voorzichtig mee om te springen. De andere
partijen houden elkaar qua opvattingen
over het autogebruik keurig in evenwicht.
Zo houden we ons in dit land bezig met de
pote maatschappelijke problemen. IX* po
litiek doet dus alleen maar alsof. Alsof het
openbaar vervoer een hoogwaardig ver
voermiddel wordt. Alsof hogere accijnzen
het autogebruik tegengaan. Alsof de auto
mobilist daadwerkelijk aangepakt wordt.
Alsof het probleem van het autogebruik be
heersbaar is. Zelfs in het Frans als het moet.
Want de burger moet de suggestie krijgen
dat er iets gedaan wordt, maar niet te veel.
Verdergaande maatregelen zijn taboe.
Voorkomen moet worden dat er een nieu
we PvdA ontstaat, de Partij van de Auto.