Feiten
Leningrad of St. Petersburg?
Onze democratie wordt met pijn geboren
'P
Algerije lont in kruitvat
van Noord-Afrika
Donderdag 6 juni 1991
Reóictte. 023-150225 JANINE BOSMA ALTAN ERDOGAN RONALD FRISART (chef) ONNO HA VERMANS PATRICK VAN DEN HURK HANS JACOBS MARGOT KLOMPMAKER
MARGREET HESUNGA Vormgeving:
LENINGRAD bijt zeker niet het spits
af. waar het naamsverandering be
treft. Steden als Gorki en Kalinin k»e-
gen vorig jaar hun oude namen (Nizj-
m Novgorod en Tver) weer terug
MAAR LENINGRAD omdopen, dat
is andere koek. De naam van de
schepper van de Sovjet-staat is in het
geding. Leningrad is de socialistische
revolutie van 1917.
WIM STEVENHAGEN
EN MENINGEN
Commotie over mogelijke naamsverandering tweede stad van Rusland
'HANSGELEUNSE
CORRESPONDENT
Haalt Leningrad het jaar 2003?
Aan plannen en visies op de
toekomst heeft de stad aan de
Neva geen gebrek. Helaas zit
het heden wat tegen. Pessimis
ten voorspellen aat Leningrad
aan zijn problemen ten onder
zal gaan nog voordat kan wor
den herdacht dat tsaar Peter de
Grote in 1703 het initiatief nam
tot de bouw.
Van het stadsbestuur mag Le
ningrad al veel sneller van de
landkaarten verdwijnen. In
naam dan. De sinds de verkie
zingen vorig jaar maart aan de
macht zijnde 'democraten' wil
len de stad zijn oorspronkelijke
naam teruggeven: Sankt Peters-
burg.
Leningrad bijt zeker niet het
spits af, waar het naamsveran
dering betreft. Steden als Gorki
en Kalinin kregen vorig jaar hun
oude namen (Nizjni Novgorod
en Tver) weer terug. Maar Le
ningrad omdopen, dat is andere
koek. De naam van de schepper
van de Sovjet-staat is in het ge
ding, leningrad is de socialisti
sche revolutie van 1917, de stad
ook die heroïsch, zij het ten
koste van ruim 650.000 men
senlevens, de blokkade van Hit-
Ier-troepen doorstorïd.
De Lensovjet (gemeenteraad)
besloot daarom de kwestie van
naamsverandering aan de be
volking voor te leggen. Woens
dag, aK de itiissisf nebevolking
voor het eerst in de geschiede
nis een republiekspresident
kiest, mag de stadsbevolking te
vens kiezen tussen leningrad of
St. Petersburg.
Veteranen
spekt, zijn nog maar schaars. Op 12 juni wordt gestemd over de
Alles wat recht in de
nistische leer is, heeft zich in
middels tegen die naamsveran
dering in de strijd geworpen.
Onder auspiciën van het regio
nale partijcomité, geleid door
Boris Gidaspov, de glibberige
secretaris van het Centraal Co
mité van de landelijke Commu-
nistische Partij, is een stedelijk
Comité ter Verdediging van Le
ningrad opgericht, met subco
mités in de verschillende stads
wijken.
Bij dit 'verdedigingscomité' is
het, als we tenminste voorzitter
en gemeenteraadslid Jevgeni
Krasnetski op zijn woord mogen
geloven, een komen en gaan
van 'oorlogsveteranen' die hun
nood komen klagen over de
nieuwe strapatsen van het
stadsparlemcnt. Krasnetski
schuwt het drama niet. „Hoe
veel korter denkt u dat vetera
nen zullen leven, alleen al door
dat deze emotionele kwestie
aan de orde wordt gesteld",
vraagt hij retorisch.
Bij het comité zijn, zegt Kras
netski, uit heel het land al dui
zenden brieven binnengeko
men tegen de naam St. Peters-
burg. Dat steekt schril af tegen
de achthonderd vóór die Mar
garita Dobrochotova, voorzit
ster van de gemeenteraadscom
missie over het referendum,
zegt te hebben ontvangen.
Ook het Centraal Comité van de
Russische Communistische Par
tij heeft zich in de strijd gewor
pen. In een geharnaste verkla
ring, eindigend met de woorden
'Handen-af van Leningrad'
wordt president Gorbatsjov ge
vraagd alles in het werk te stel
len om te voorkomen dat de
naam St. Petersburg terugkomt.
„De plannen van de Lensovjet
zijn illegaal en blasfemie. Het
gaat om een nieuwe poging om
de naam van de grote Lenin te
besmeuren."
Verval
Dit soort partijdemagogie is de
gewoonste zaak van de wereld
in de niet aflatende strijd tegen
de democratische meerderheid
in de Lensovjet en het plaatse
lijke politieke idool, burgemees
ter Anatoli Sobtsjak. De herin
nering van de partij reikt name
lijk niet verder dan lente vorig
jaar. Toen verdween Sobtsjaks
communistische voorganger
van het toneel met de inmiddels
legendarische woorden: 'ik laat
een keurige winkel achter'.
Anderhalf jaar later is het begro
tingstekort opgelopen tot 110
miljoen roebel, en sommige
economen in de Lensovjet zeg
gen dat het echte bedrag nog
tien keer hoger is. Geld om de
stad een broodnodige opknap-
Tsaar Peter de Grote, stichter van
Petersburg aan de rivier Neva.
archieffoto anp
De trottoirs zijn bijna even on
begaanbaar als het geteisterde
wegdek. De huizen verzakken,
alles ademt verval uit en ruikt
dienovereenkomstig. De gigan
tische St. Isaakkathedraal, vol
gens het door tsaar Peter uit
Nederland meegenomen hei-
principe gebouwd op 24.000
boomstammen, is volgens des
kundigen al een meter diep in
de moerassige grond wegge-
de oude Russische hoofdstad.ar
chieffoto ap
zakt.
De bevolking wordt geregeld
opgeschrikt door alarmerende
publikaties die kort samengevat
neerkomen op 'Leningrad is
stervende en u misschien ook'.
Plaatselijke bladen als Tsjas Pik
(Spitsuur) en Smena (Wending)
onthullen de uiterst aantrekke
lijke levensomstandigheden
voor ratten in de stedelijke
Worstfabriek nummer 2. Er zijn
er zoveel dat ze af en toe per
ongeluk in de worsten worden
verwerkt. Of over het leidingwa
ter. Afkomstig uit de rivier de
Neva en zo vergeven van giftige
afvalstoffen, dat de Wereld Ge
zondheids Organisatie het on
geschikt acht voor consumptie.
Eigen middelen
Volgens Sobtsjak, de gedood
verfde winnaar van de verkie
zingen voor het burgemeester
schap die óók 12 juni plaatsvin
den, moet de stad uit het moe
ras worden getrokken door er
een Vrije Economische Zóne te
creëren. Een kapitalistisch para
dijs, met eigen douane-regelin
gen, belastingvrijdom en munt.
„Moskou draagt geen cent bij
aan de oplossing van onze pro
blemen, dus moeten we eigen
middelen zoekenredeneert
hij.
Sobtsjak heeft niet alleen het
'apparaat' tegen zich. Of de ve
teranen van het socialisme die
op gezette tijden aan de Nevski
Prospekt tegenover het waren
huis Gostim Dvor de passanten
toeroepen dat democraten de
OSLO Ttw lwd*pwwtont-Rtr
President Gorbatsjov van de Sovjetunie
riep het Westen gisteren op zijn beleid
van perestrojka te steunen. Als de Sov
jetunie nu geen westerse hulp krijgt,
komt op lange termijn de wereldvrede
In gevaar, aldus Gorbatsjov, in zijn No-
belrcde in Oslo. De toespraak hoort bij
de uitreiking van de Nobelprijs voor de
vrede 1990, die officieel in januari heeft
plaats gevonden. Gorbatsjov wilde toen
echter niet naar Oslo komen, wegens
de gespannen situatie in Litouwen,
waar toen juist veertien doden waren
gevallen bij de bestorming van het Li
touwse parlementsgebouw door Sovjet
troepen.
Hieronder volgen de interessantste delen
van dc toespraak van Gorbatsjov.
erestrojka is nu haar
leest dramatische fase
igegaan. Tijdens de afge
lopen zes jaar nebben we veel opge
ruimd en uitgebannen dat in de weg
stond van een vernieuwing en hervor
ming van onze maatschappij. Maar toen
de samenleving haar vrijheid had gekre
gen, herkende ze zichzelf niet meer.
want ze had te lang als het ware 'aan de
andere kant van de spiegel' geleefd. On
gerijmdheden en misdaden stegen naar
de oppervlakte, hoewel we een bloedbad
hebben kunnen voorkomen.
Ik heb lang geleden een definitieve en
onherroepelijke beslissing gehomen.
Niets en niemand, geen dnik. noch van
rechts noch van links, zal mij de grond
beginselen van perestrojka en het nieu
we denken doen verlaten. Ik ben niet
van plan mijn opvattingen of overtuigin
gen te veranderen. Mijn keus is defini-
i ui
Ik ben er ten diepste van overtuigd dat
de problemen die zich voordoen in de
loop van de hervormingen uitsluitend
door grondwettelijke middelen kunnen
worden opgelost. Daarom span ik mij tot
het uiterste in om dit proces binnen de
grenzen van democratie en hervormin
gen te houden.
Dit geldt ook voor het probleem van
zelfbeschikking van volkeren, -dat een
uitdagend probleem is voor ons. We er
kennen de rechtmatige keus van het
volk, met dien verstande dat als een volk
echt beslist, door middel van een eerlijk
referendum, om itch uit de Sovjetunie
terug te trekken, een zekere overgangs
periode in acht zal moeten worden ge
houden.
Een vreedzame koers varen is niet
makkelijk in een land waar generatie na
generatie is voorgehouden dat diegenen
die macht of kracht hebben mensen die
een andere mening hebben of die zich
verzetten uit de politiek kunnen weren
of zelfs in de gevangenis gooien. Eeu
wenlang zijn de problemen van het land
in laatste instantie met geweld opgelost.
Onze democratie wordt met veel pijn
geboren. Een politieke cultuur is bezig te
ontstaan - een cultuur die debat en plu
ralisme veronderstelt, maar ook wettelij
ke orde en, voor het goed functioneren
van de democratie, een sterke regerings
autoriteit gebaseerd op één wet voor ie
dereen. Dit proces wordt steeds sterker.
De vastberadenheid in het najagen van
perestrojka, die tegenwoordig sterfc ter
discussie staat, moet worden afgemeten
aan het engagement voor democratische
veranderingen.
Vastberadenheid betekent niet een te
rugkeer naar onderdrukking, diktat of de
beknotting van rechten en vrijheden. Ik
zal nooit toestaan dat onze samenleving
weer wordt verdeeld in Roden en Witten,
in mensen die beweren
volk' te spreken en handelen i
die worden afgeschilderd als 'vijanden
van het volk'.
Vastberadenheid betekent optreden
binnen het raamwerk van de wet en van
politiek en sociaal pluralisme om de om
standigheden te scheppen waaronder
hervormingen doorgang kunnen vinden
en de instorting van de staat en de eco
nomie kan worden voorkomen, om te
voorkomen dat de elementen van chaos
catastrofale vormen aannemen.
Er is al consensus in onze samenleving
dat we naar een gemengde marktecono
mie moeten toewerken. Er zijn nog me
ningsverschillen over hoe en hoe snel we
dit moeten doen. Sommigen zijn voor
stander van een korte overgangsperiode,
waar we zo snel mogelijk doorheen moe
ten jakkeren, ongeacht de gevolgen.
Na een periode van ongebreideld se
paratisme en euforie, waarin bijna ieder
dorp de onafhankelijkheid uitriep, groeit
nu een middelpuntzoekende kracht, ge
baseerd op een verstandiger visie op de
bestaande verhoudingen en de gevaren.
I n dat is wat nu het belangrijkst is. Er
is een groeiende wil om tot eensgezind-
beid Ir komen, en een groeiend besef
dat een staat, een land. een gemeen
schappelijk leven hebben. Dit is wat we
in de eerste plaats vast moeten houden.
\llrrn dn kunnen we ons VODOriOVO)
ons te buigen over de vraag bij welke
partij of club we ons willen aansluiten en
welke God te aanbidden.
We naderen nu wat het cruciale punt
zou kunnen zijn, waarop de wereldge
meenschap en bovenal de staten met de
grootste mogelijkheid om de ontwikke
lingen in de wereld te beïnvloeden, een
positie zullen moeten innemen met be
trekking tot de Sovjetunie en dienover
eenkomstig zullen moeten handelen.
Hoe meer ik nadenk over de huidige
ontwikkelingen in de wereld, des te meer
raak ik ervan overtuigd dat de wereld pe
restrojka niet minder hard nodig heeft
dan de Sovjetunie zelf. Gelukkig wordt
de huidige generatie van beleidsmakers
zich in toenemende mate bewust van
deze onderlinge afhankelijkheid en van
het feit dat nu perestrojka haar kritische
fase ingaat, de Sovjetunie recht heeft op
grootschalige steun om het succes van
perestrojka veilig te stellen.
De laatste tijd hebben we ons ernstig
bezonnen op vorm en de rol van onze
economische relaties met andere lan
den, met name de belangrijkste westerse
landen. We beseffen natuurlijk dat we
maatregelen moeten doorvoeren die ons
in staat zullen stellen ons echt open te
stellen voor de wereldeconomie en daar
een organisch deel van te worden. Maar
hiervoor moeten onze akties worden ge
synchroniseerd met de Groep van Zeven
en de Europese Gemeenschap. Dit is een
fundamenteel nieuwe fase in onze inter
nationale samenwerking.
Terwijl de Sovjetunie voortgaat met
perestrojka zal haar bijdrage aan het
bouwen van een nieuwe wereld con
structiever en belangrijker worden. Ons
nieuwe denken heeft het mogelijk ge
maakt internationale samenwerking via
nieuwe, vreedzame kanalen te laten ver
lopen.'
L ALIAS yB eeAK)PMS>T6NK£Al
éieëer uitó... 1K
POLITIE KAM PE.
SI POOPG,&SCH4KEU)£ TELE- V
stad met prikkeldraad willen
omheinen om er een kapitalis
tisch concentratiekamp van te
maken. De eigenzinnige Sobts
jak heeft het ook veelvuldig aan
de stok met zijn geestverwanten
in de Lensovjet. Hij maakt geen
geheim van ziin mening dat de
Lensovjet vaak weinig meer is
dan een kippehok waar kippen
zonder kop al kakelend kostba
re tijd verkwisten.
Dat houdt uiteraard de gelede
ren niet gesloten. De beschuldi
gingen over autoritair gedrag
zijn niet van de lucht. De oppo
sitionele communisten maken
er dankbaar gebruik van. Com
munistenleider Gidaspov zet
daarom het initiatief tot naams
verandering van de Lensovjet
met graagte af tegen de 150 mil
joen roebel die het omdopen
zou kosten.
De vraag is gerechtigvaardigd of
de democraten in Leningrad
verstandig handelen met hun
initiatief. De opiniepeilingen
spreken elkaar tegen over de
uitkomst van het referendum,
maar zijn het eens over de ge
ringe belangstelling voor deze
vraag onder de bevolking.
Petrograd
Misschien biedt het alternatief
Petrograd uitkomst. Weliswaar
verwijst dat ook naar stichter
tsaar Peter, maar het is, zoals
Nobelprijswinnaar Soltsjenitsyn
recentelijk adviseerde, in elk ge
val een echt Russische naam.
Dat was in 1914 voor tsaar Ni-
kolaas II ook de reden om het
Duits-klinkende Petersburg te
schrappen. Stalin en zijn kom
panen maakten er 26 januari
1924, vijf dagen na Lenins dood,
Leningrad van.
Vladimir Neroznak, voorzitter
van de commissie voor plaats
namen van de Staatsstichting
voor Cultuur, is alleen al daar
om voorstander van naamsver
andering. „Aan de personencul
tus rond Stalin is een einde ge
maakt. Stalingrad bestaat niet
meer. Maar de Lenin-cultus flo
reert nog steeds. Er is na 1917
gewoon een onwettige praktijk
van naamsverandering. Laten
we dus ook over Leningrad
vaststellen dat er geen sprake is
van verandering, maar van het
teruggeven van de historische
plaatsnaam", argumenteert hij.
Argumenten zijn in deze poli
tieke machtsstrijd echter
schaars en leggen nauwelijks
gewicht in de schaal. Tsaar Pe
ter wilde van zijn stad een 'ven
ster op Europa' maken. Maar
voorlopig maakt de vettige aan
slag op het glaswerk elk uitzicht
onmogelijk.
FIS-leider Abassi Madani tijdens
MADRID «RUUO DE WIT
CORRESPONDENT
Het uitroepen van de staat van
beleg door de Algerijnse presi
dent Chadli Bendjedid komt na
de gewelddadige confrontaties
van de afgelopen dagen in de
hoofdstad Algiers niet geheel
onverwacht. Ook het opschor
ten van de eerste vrije en alge
mene verkiezingen in het land
sinds de onafhankelijkheid in
1962, die op 27 juni hadden
moeten plaatsvinden, is amper
een verrassing. Menig diplo
maat in Algiers was er al weken
van overtuigd dat het leger, dat
met president Bendjedid onder
een hoedje speelt, ruim voor de
verkiezingsdatum zou ingrijpen.
De algemene staking en de
daaruit voorvloeiende onlusten
en demonstraties, waarbij fana
tieke islamitische fundamenta
listen kwamen te staan tegen
over politie en ordetroepen, is
een uitvloeisel van de Golfoor
log. Net als in de buurlanden
Marokko en Tunesië gebruikten
de pro-Iraakse fundamentalis
ten de oorlog tegen Saddam
Hussein om hun positie te ver
sterken.
In Algerije lag dat evenwel iets
anders dan in Marokko en Tu
nesië. Want daar waar de rege
ring van Bendjedid een zorgvul
dige neutraliteit betrachtte,
zonder overigens haar sympa
thie voor Saddam Hussein te
verbloemen, namen de Marok
kaanse koning Hassan II en de
Tunesische president Zin el
Abidin Ben Ali noodgedwongen
een meer pro-geallieerde hou
ding in
Als gevolg daarvan kon de mas
sa van islamitische fundamen
talisten in deze twee landen een
binnenlandse mobilisatie op
gang brengen, die in het Marok
kaanse geval met grote omzich
tigheid werd getolereerd, maar
in Tunesië met geweld en inti
midatie onder controle kon
worden gehouden. Maar in bei
de landen was het duidelijk, dat
de Golfoorlog voor het islami
tische fundamentalisme als uit
laatklep en bindende kracht
fungeerde. De bloedig neerge
slagen onlusten in een groot
aantal Marokkaanse steden,
eind vorig jaar. waren daarvan
een voorbode.
Ironisch genoeg is het toch in
het voorzichtig tussen demo
cratie en dictatuur balanceren
de Algerije het eerst uit de hand
gelopen. In oktober 1988 was
Algiers al eens het toneel van
sociale onrust geweest, toen
tienduizenden werklozen de
de betogingen, begin deze week in Algiers.
straat op gingen in een volksop
stand, die het leger ten koste
van honderden slachtoffers de
kop indrukte. Maar corruptie,
werkloosheid, een tekort aan
primaire levensbehoeften en
vriendjespolitiek binnen de
sinds de onafhankelijkheid re
gerende FLN-kliek vormden
een uitstekende voedingsbo
dem voor verzet, waar imams in
de moskeeën en fanatieke isla
mieten handig gebruik van
maakten.
Hervormingen
President Bendjedid stak de
hand in eigen boezem, kondig
de politieke en economische
hervormingen aan. benoemde
een nieuwe regering en beloof
de democratische verkiezingen.
Dat bleek alleen maar olie op
het vuur te zijn, want bij de eer
ste vrije lokale verkiezingen van
vorig jaar juni deelden de fun
damentalisten van het Islami
tisch Reddingsfront (FIS) een
harde klap uit aan het FLN door
driekwart van de s
Dit succes was voor het FIS een
aanmoedigine om nieuwe eisen
te stellen, zoals parlements- en
presidentsverkiezingen, en de
invoering van een 'islamistische
staat'. Maar de Golfcrisis voor
kwam dat de fundamentalisten
deze eisen op straat afdwongen,
omdat de leiders van het FIS
zich ook wel realiseerden dat de
westerse mogendheden on dat
moment onder geen enkel be
ding een islamitische revolutie
in Algerije zouden accepteren.
Maar met de beëindiging van
de Golfoorlog kreeg het FIS op
nieuw vrij spel en de algemene
verwachting was dan ook dat de
fundamentalisten een zeer rui
me overwinning zouden heb
ben behaald als het inderdaad
eind deze maand tot parle
mentsverkiezingen was geko
men. Om dat te voorkomen
nam het door het FLN gecon
troleerde parlement een aantal
wijzingen van de kieswet aan,
die door het FIS werden uitge
legd als een poging van de rege
ring om de verkiezingen te ma
nipuleren. Het is deze kies
wetwijziging die ten grondslag
heeft gelegen aan de onlusten
en algemene staking, die presi
dent Bendjedid tot het uitroe
pen van de staat van beleg deed
besluiten.
Adempauze
Het lijkt erop dat de aanwezig
heid van tanks en militairen in
de straten van Algiers voor een
adempauze heeft gezorgd. Maar
de vraag is of dit niet een ver
volg krijgt in een burgeroorlog
tussen de onafhankelijkheids
strijders van weleer en het isla
mistische proletariaat van nu.
Minstens zo belangrijk is wat de
fundamentalisten in de twee
buurlanden zullen doen. Het
moet niet worden uitgesloten,
dat zij ook de straat op gaan oni
daar net als in Algerije een isla
mistische staat' proberen af te
dwingen. Dat zou heel Noord
Afrika in brand kunen zetten.
