Kunst
=DIGR0S= 5?"
Frank Braley wint Elisabethconcours
Opening Holland Festival blamage
i£®ÏÏ?i
Dramatiek ten onder
aan technisch vernuft
Maandag 3 juni 1991
Redactie 071 161400 CEES VAN HOORE ANNEMJEK RUYGROK JAN RUSDAM SASJQA STOEUNGA Eindredactie ANNEMIEK RUYGROK Vormgeving; HENK BUIS
6
GRUWELIJK KLONK
HET, bij de opening van
het Holland Festival Diri
gent Frans Bruggen faal
de bij de uitvoering van
Idomeneo.
OP EEN LOME zondag
middag. fietsend langs de
Vliet, een bezoek brengen
aan de Beeldentuin Lei
den. waar jonge kunste
naars hun objecten expo
seren
BRALEY'S WELDADIGE
beheersing van het muzi
kale materiaal maakte het
Elisabeth pianoconcours
voor het eerst weer span
nend.
NIEUWSLIJN
Meer bezoekers KunstRAI
AMSTERDAM - De Amsterdamse KunstRAI heeft dit jaar weer
meer bezoekers getrokken dan vorig jaar. De zevende editie trok
18.876 bezoekers, terwijl ze één dag korter duurde, tegen vorig
jaar 18.000 bezoekers. Van de Nederlandse kunstenaars werd in
totaal voor circa 2,6 miljoen gulden aan werk verkocht, 18 pro
cent meer dan in 1980. De omzet van de verkochte buitenlandse
kunst was 1,1 miljoen gulden, een stijging van maar liefst 57
procent
Weinig kans op AKO-prijs non-fictie
AMSTERDAM - Schrijvers van non-fictie maken in de toekomst
weinig kans op het winnen van de AKO-literatuurprijs. Het be
stuur van de gelijknamige stichting heeft besloten om de moge
lijkheid om boeken uit deze categorie te nomineren te beperken.
Alberts schrijft Boekenweek Essay
AMSTLHDAM De auteur A. Alberts zal op verzoek van de Stich
ting CPNB het thema essay schrijven voor de Boekenweek 1992.
Het thema is volgend jaar 't Prachtige rijk van Insulinde'. I let
verschijnt in de Boekenweek naasl het Boekenweekgeschenk.
Alberts (1911) was van 1939 tol de lapanse bezetting bestuurs
ambtenaar in Nederlands-Indie. Na de oorlog verwerkte hij zijn
ervaringen in diverse verhalen en beschouwingen.
Met luide bijval en een
overdonderend applaus
maakte juryvoorzitter
Traay zaterdagavond de
winnaar bekend van het
Belgische Koningin Elisa
beth Pianoconcours 1991:
de Franse pianist Frank
Braley (22). De Amerikaan
se laureaten Stephen
Prutsman en Brian Ganz
werden tweede en derde in
de zes dagen durende fina
le van het concours dat.
doordat de BRT het inte
graal live uitzond, ook in
de Nederlandse huiska
mers was te zien.
En uit Nederland kwamen
LEIDEN - AKO Prijswinnaar P.F. Thomése signeerde zaterdag rijn bundel 'Zuldland' bij de Leidse boekhan
del Kooyker. De Leidse auteur Herman Stevens (links) kwam ook even langs om een babbel met zijn colle
ga Ie maken. roro hink bouwman
De artistiek directeur van de
Nederlandse Opera, Pierre Audi,
liep in de afgelopen weken vloe
kend door het Muziektheater.
In het koor van de Nederlandse
Opera vielen geluiden te beluis
teren als 'wij moeten er acuut
mee kappen'. De solisten smee
kten tijdens repetities luid en
duidelijk of hij nu eindelijk eens
de eerste tel wilde aangeven.
'Hij' staat voor I-rans Brilggen
die zaterdagavond in het Mu
ziektheater in Amsterdam de
openingsvoorstelling dirigeerde
van het Holland festival met
een nieuwe produktie van Mo-
zartB opera Idomeneo. Maar ja.
wat heet dirigeren wanneer de
muziekleider in kwestie niet
eerder in zijn loopbaan een
opera heeft gedirigeerd. Wan
neer hii niet meer dan naar ver
luidt drie regierepetities heeft
hügewoond en het ronduit ver
tikte om in samenwerking met
regisseur Peter Mussbach dra
maturgie en muziek werkelijk
machtig te worden.
Uitgerekend bij opera, de
moeilijkste van alle podium
kunsten, waar het succes staat
of valt met de manier waarop
de dirigent de activiteiten van
de musici in de orkestbak en op
het podium coördineert en
vooral stimuleert. Bruggen
stond zaterdag als een verstijfde
sergeant-majoor met zijn ar
men heen en weer te zwaaien,
voornamelijk naar de richting
van het orkest toe. Hij liet dc so
listen op het podium die zich
door het kunstige decor van Ni-
na Ritter in allerlei moeizame
bochten moesten wringen
volslagen aan hun lot over.
Hierdoor ging bijvoorbeeld het
beroemde solistenkwartet in de
derde acte compleet ten onder.
Alle inzetten waren te laat, gru
welijk klonk het. Een wonder
dat zij niet stante pede het po
dium verlieten, want door dc
onmacht van de dirigent wer
den zii in feite voor aap gezet.
De hemel moge weten waar
om de dirigeeruitnodiging aan
Brilggen gehandhaafd bleef. Ar
tistiek directeur Pierre Audi
had, gelet op de ondermaatse
resultaten in de voorbereidings
periode. Brüggen tegen zichzelf
en het operapubliek tegen
Brüggen moeten beschermen
door hem het muzikale leider
schap van de produktie gewoon
te ontnemen.
Maar blijkbaar heeft de angst
voor een echte opera-rel Audi
van deze stap weerhouden. De
zorgvuldig opgebouwde en ge
koesterde reputatie van Brüg
gen, die als dirigent van het Or
kest van de XVlIle Eeuw naam
heeft gemaakt en mede daar
door de lieveling van de Am
sterdamse beau monde Is,
speelt hierin natuurlijk een gro
te rol.
Op grond van deze, op zijn
zachtst gezegd 'vervelende' er
varing valt de regie van Muss
bach en het decor van Ritter na
tuurlijk niet echt op waarde te
schatten. Opera is een meng
vorm van geluid en beeld. Als
een van die twee componenten
van ondermaatse kwaliteit is. in
dit geval de uitwerking onder
Brüggen van Mozarts grandioze
partituur, dan kan slecht wor
den opgemerkt dat Mussbach
een over het algemeen boeien
de visualisatie op operalibretto
en -muziek heeft ontwikkeld.
(ANGASUPS
dan ook veel reacties, zo wist de
ervaren muziekconcours-televi
sieverslaggever Fred Brouwer te
melden die met een panel des
kundigen (onder wie de Neder
landse pianist Rian de Waal en
de Belgische musicoloog, musi
cus en Mozartspecialist Jos van
Immerseel), het concoursver
loop begeleidde en van kritisch
commentaar voorzag.
Te kritisch zelfs, vonden veel
kijkers die de BRT belden, waar
op beide musici zich ontpopten
als professionele muziekcritici
door te stellen dat het in de mu
ziek om het allerhoogste kun
nen gaat en het dus vanzelf
sprekend is geen genoegen te
nemen met middelmaat. Zeker
niet bij dit pianoconcours dat
tot de allerbelangrijkste ter we
reld gerekend wordt.
'Ambtenaren'
Het panel was voor de tv-kijkers
een hoofdstuk apart. Het trok
zich niets aan van de onge
schreven wet ten aanzien van
de verslaggeving van zo'n keu
rig Elisabethconcours en beti
telde de begeleidende orkesüe-
den o.l.v. Ronald Zollman als
„een stelletje ambtenaren" (Van
Immerseel) en zelfs werd het
misplaatste enthousiasme van
het publiek (voor het grootste
stuk lawaai, niet voor de muzi
kaalste vertolking) op sommige
momenten aan de kaak gesteld.
Ook het iedere avond ten geho
re gebrachte verplichte op-
draentstuk ('Ne la citta dolente'
van Patrice Challulau) bleef niet
buiten schot. Het panel vroeg
zich af wat „dit nog met muziek
te maken heeft". En los van Im
merseel verzuchtte: „Ik kan het
niet meer horen, dit doet alles
pijn: de oren. de muziek, het
nart".
Daardoor was voor de thuis
blijvende tv-kijkers het panel de
eerste vier avonden bepaald
boeiender en amusanter dan de
goedbedoelde, sympathieke of
pedante, maar steeds middel
matige en weinig muzikale ver
richtingen van de jeugdige lau
reaten. Dat wil niet zeggen dat
het concours saai was. Daar
voor is het veel te leuk en te
spannend, iedere keer weer met
ae verwachtirfg dat misschien
nu toch het bijzondere moment
aanbreekt en het echte genie
zich aandient.
Het wonder
Maar vrijdagavond vond dan
toch het wonder plaats. Nadat
de Amerikaanse pianist Brian
Ganz de muziekliefhebbers
voor het eerst op het puntje van
hun stoel bracht met een niet
bepaald stijlzuivere, maar in ie
der geval vlammende vertolking
van het verplichte opdracht
stuk, de Mozartsonate KV 333
en het Derde Pianoconcert van
Prokofieff („Hij speelt als een
vulkaan", aldus Rian de Waal),
gebeurde het. Toen zette Frank
Braley zich achter de (tijdens
het concours zowel verguisde
als bewonderde) Steinwayvleu-
gel om na het verplichte werk
een Mozartsonate (KV 332) ten
gehore te brengen zoals we die
zelfs van Mozartspecialisten
zelden horen.
Braley's weldadige beheersing
van het muzikale materiaal, ver
heven boven elke discussie over
authentieke of ouderwetse stijl
opvattingen, en met, zeker bin
nen dit concours, ongekende
muzikaliteit, maakte het con
cours voor het eerst sinds een
tijd weer een gebeurtenis van
de hoogste orde. En spannend,
want wat zou de jury uiteinde
lijk aanvangen met deze op de
klassieke muziek gerichte laat
bloeier (die pas op zijn 18e seri
eus met de piano begon), een
natuurtalent dat ons nota bene
met Mozart en daama opnieuw
met Beethoven overrompelde?
Zou het kiezen voor de
vonkenspattende virtuositeit
van de ontwapenende Ganz,
voor de publiekstrelende gema
niëreerdheid van de wonderlij
ke Rus Igor Ardasev (woensdag
avond), of voor de zuiver muzi
kale en vooral artistiek aristo
cratische Braley? Dat laatste kon
eigenlijk niemand (ook de pa
nelleden niet) geloven.
Maar het gebeurde dus wel.
En hoe. Een totaal onthutste
Braley (die halverwege het con
cours zijn koffers al wilde pak
ken en zaterdag nog gewoon les
had gegeven en nergens op had
gerekend) werd het podium op
geduwd, de rij van 21 juryleden
langs en voor de camera's ge
sleept. Hij kon slechts nog wat
stamelen en viel letterlijk bijna
van verbazing van zijn stoel.
Dat was het eind van een con
cours dat opnieuw bewezen
heeft een meeslepende ervaring
te zijn voor publiek en tv-kij
kers.
Voorttelling Zandbak van Studio Hinde-
nk Ontwerp Hindenk de Groot Spelers
Henk van Loenen, Herman Zumpolle.
Amos de Haas. Pieter Smit, Yvette Weis-
Gezien 30 mei, Leidse Schouwburg
Zandbak gaat over een man
(Henk van Loenen). alleen op
zijn schamel ingerichte kamer.
Op de band ingesproken brie
ven van zijn vrouw suggereren
dat de man in een psychiatri
sche inrichting verblijft, maar
helemaal duidelijk wordt dat
niet. Hij bepaalt zelf immers,
via het weghalen of inzetten van
de sporten in de ladder naar
zijn woonruimte, of hij contact
heeft met de wereld daar bui-
De man is ongedurig, niet
echt ontevreden, maar geluk
kig? Als hij onder een rol prik
keldraad een jong meisje vindt
ontstaat er het begin van een
intieme verhouding. Tegelijker
tijd verandert zijn verhouding
met de buitenwereld in een
steeds agressiever wordend ge
vecht. Omdat het niet zou mo
gen, zo n jonge liefde?
Tot zover het verhaal dat
wordt opgedist. Veel meer dan
het eeuwige thema 'liefde' dat
hieraan ten grondslag ligt wordt
niet meteen duidelijk. Het sum
miere verhaal van 'Zandbak' is
ook eigenlijk ondergeschikt aan
het decor. Visueel ontwerper
Hinderik de Groot ziet zich zelf
ais beeldend kunstenaar. Het is
beeldend theater dat hij maakt.
In Zandbak is dan ook een de
cor te zien dat bol staat van
technisch vernuft en visuele
schoonheid.
Door middel van een hydrau
lisch systeem worden drie spel-
niveaus gecreëerd: een kamer,
een kelder en een zolder. Het
meubilair in de kamer beweegt,
plafonddelen vallen in 'slow
mot ion' naar beneden, mannen
zakken aan touwladders door
dak en vloer, en er is zand, veel
zand dat uit kieren en gaten in
het plafond de kamer binnen
stroomt. Symbool van de tijd,
van de voorbije jeugd?
Hinderik de Groot (Studio
Hinderik) wil vernieuwend the
ater maken. Onvoorspelbaar
zijn, met elke nieuwe produktie
de toeschouwer verrassen. En
verrassen doet Zandbak zeker.
De compositie van beeld, tekst
en spel die Studio Hinderik in
ijltempo voorschotelt is prach
tig, soms zelfs licht verbijste
rend zoals de zandstorm die
woedt achter plexiglas. Maar, je
kunt als theatermaker nog zo
vernieuwend bezig zijn, als het
voortdurend gissen is waar het
over gaat, blijft het vooral een
aaneenschakeling van mooie
beelden waarin de spelers spra
keloos hun rol vervullen en de
Als de man onder een rol prikkeldraad e
gin van een intieme verhouding.
techniek de hoofdrol speelt.
Als toeschouwer kun je je in
gerede afvragen of de inhoud
van het stuk er wel iets toe doet
of slechts een vlag is om de la
ding te dekken. Een lading, af
gedekt door zoveel mooie beel
den en waarachter zoveel sym
boliek schuil gaat glipt als zand
door de vingers. Hinderik de
Beeldentuin:
verrassend
initiatief
BEELDENDE KUNST
RECENSIE*ANNEMIEK RUYGROK
Beeldentuin Leiden, expositie objecten van
negen beeldend kunstenaars, Vlietweg 3.
Leiden Te zien zaterdags en zondags van
12 00 tot 17 00 uur Tot en met 30 juni
Leiden
OmfcWwwp Mr**'** S
Niet veel mensen zijn in de
gelegenheid een kunstwerk in
hun tuin te plaatsen, laat staan
een aantal kunstobjecten. Roel
en Inge Veldhuizen beschikken
wèl over een enorme tuin en
het was dan ook niet zo vreemd
dat ze vorig jaar de Haagse
beeldend kunstenaar Ronald
Teijlink opdracht gaven iets
voor hun tuin te ontwerpen.
Het werd 'Nesten', een object
bestaande uit drie pilaren van
gebundelde twijgen.
Toen Teijlink zo bezig was in
die gigantische tuin aan de
Vliet, werd het idee geboren om
kunstenaars hier eenmalig te la
ten exposeren. Teijlink wilde op
die manier voorkomen dat pas
aan de kunstacademie afgestu
deerde in een gat zouden val
len. want de opdrachten liegen
immers niet voor het opschep
pen. Het echtpaar Veldhuizen
voelde wel wat voor zijn plan en
zo ontstond een collectief van
negen, voor het merendeel pas
aan de Koninklijke Academie
van Beeldende Kunsten afgestu
deerde -kunstenaars. Geïnspi
reerd door de tuin ontwierpen
zij hun objecten op een plek die
hun het beste uidóvam. Het re
sultaat werd gisteren officieel
geopend door de leidse burge
meester C. Goekoop en is tot en
met 30 juni te zien.
Als een roze aardworm kronkelen pvc-buizen in de tuin aan de Vliet
Een verrassend volwassen re
sultaat. dat moet worden ge
zegd. Al meteen bij binnen
komst valt een stijlfiguur van
Anneke Bakker op: 'Bepaling',
een hekwerk, zoals behoort in
een tuin met erbovenop een
rood geschilderd ornament.
Door 'Bepaling' heen wordt een
blik gegund op 'Vereniging van
cultuur en natuur', een tur-
kooiskleurige rechthoek. Iets
minder geslaagd, naar mijn me
ning. want de vorm is niet écht
spannend.
Dat zijn wel 'object 1en 'ob
ject 2' van keramist Peter Walt-
man die voor deze gelegenheid
zijn toevlucht heeft gezocht in
staal en glas. Twee geometri
sche objecten waarvan vooral
het eerste in het oog springt
door het driehoekige overdekte
'vijvertje'.
'Aardestroom' van Henriëtte
Slagter bestaat uit bundels roze
gespoten pvc-buizen die als een
aardworm door de aarde lijken
te kronkelen. Leuk gevonden,
temeer daar aan de overkant op
de kademuur drie roze stippen
staan geschilderd, waardoor de
'worm' onder water gekropen
lijkt te zijn om aan de overkant
weer op te duiken. Slagters be
doeling was echter duidelijker
geweest, wanneer zij in plaats
van de stippen ook aan deze
kant van het water pvc-buizen
omhoog had laten komen. Wel
licht valt dit te wijten aan begin
nersangst, immers de overkant
is openbaar terrein waarin je als
beginnend kunstenaar mis-
foto hielco kuipers
schien niet direct gaat zitten
wroeten.
Van Teijlink zelf valt zijn
'Ode' op: een verzameling afge
platte kegelvormen in ritmische
volgorde. Wellicht een ode aan
het huisdier dat daar «wen ver
derop begraven ligt?
De Beeldentuin is een ge
slaagd initiatief van particulie
ren en kunstenaars dat navol
ging verdient. Zelf denkt Teij
link erover om in de toekomst
een openbaar park voor een
dergelijk doel te gebruiken.
Voorlopig moet de liefhebber
van spraakmakende kunst het
doen met de expositie in de tuin
van huize Veldhuizen. En dat is
op een lomerige zondagmiddag,
fietsend langs de Vliet, al verras
send genoeg.
Voortreffelijke
uitvoering van
Dido and Aeneas
CONCERT
Groot heeft met de veelheid aan
beelden en technisch vernuft
bewerkstelligd dat de dramatiek
van de voorstelling eigenlijk
verloren gaat. Dat neemt niet
weg dat ik uitermate nieuwsgie
rig blijf naar de volgende pro
duktie van Studio Hinderik.
Het Toonkunstkoor Leiden m m v L.sette
Emmink, sopraan, Fiekojan Hooi boom,
mezzosopraan, Jitske Steensma. alt, Ge-
raint Roberts, tenor, Math Dirks, bas/bari
ton, Truus Isendoom, continuo en het
Randstedelijk Begeleidingsorkest Algehele
leiding: Hans van der Toom
Gehoord: 31 mei, Pieterskerk,
Ongeveer in 1689 schreef Henry
Purcell zijn opera 'Dido and Ae
neas'. Een opera tussen aanha
lingstekens, want in Engeland
had deze kunstvorm nog nau
welijks enige status. Purcell
kreeg een opdracht van de di
recteur van een meisjesinter
naat josias Priest om een 'on
derhoudend stuk' te schrijven
en in de originele versie van dit
werk komen dan ook twintig
dansen voor meisjes voor. In
1690, zo'n jaar na het ontstaan
van 'Dido', was Purcell zo be
roemd geworden dat er om een
professionele versie werd ge
vraagd.
Naast twee zangwerken van
Mozart voerde het Toonkunst
koor Leiden o.l.v. Hans van der
Toom vrijdagavond deze opera
uit, nu dus voor koor, solisten
en orkest. Wat in 'Dido and Ae
neas' opvalt, is hoe prachtig
Purcell net Engelse taalidioom
bindt aan zijn muziek, waar
door een koorstijl met eigen ka
rakter ontstaat. Door Van der
Toom werd heel goed op deze
wonderschone combinatie in
gespeeld. Prachtige expressieve,
maar toch heel lichtvoetige
koorzang van Toonkunst, om
lijst door een ragfijn Randstede
lijk Begeleidingsorkest, waarin
heel beeldend de violen lente,
vemikking of tragiek schilder
den, aangevoerd en ik zou haast
zeggen opgetild door een deze
keer wel zeer fijnzinnige con
certmeester Pleun van der Lin
de.
De combinatie violen, celli en
clavecimbel (Truus Isendoom)
was in 't geheel steeds een ei
land van rust en bezinning tus
sen het sprankelende instru
mentale aandeel voor en na de
diverse scènes. Het koor zong
schitterend de zovele klankna
bootsingen in dit werk, zoals
het springen en steigeren van
de renpaarden van Phoebus,
het dartele spottende gekwetter
van de zeenimf Thetis of de
snerpende lach van de heksen.
Met name de sopranen waren
beeldend en zuiver.
Het hoogtepunt voor de so
praan Lisette Lmmink lag in de
klaagzang "Ah, Belinda, 1 am
prest with torment", waarin zij
al haar emotie en interpretatie-
drang over het voetlicht bracht.
Fiekojan Hooiboom dwong op
een heel andere manier respect
af met een zeer betrouwbare
warme, maar veel soberder in
terpretatie. De Engelse tenor
Geraint Roberts zong moeite
loos zijn tekst, toch liet hij niet
bijzonder veel indruk achter. De
diepgang en intensiteit leken
wat groter bij de bas Math
i Ma
Voor de pauze moest er na
tuurlijk nog wat Mozart op het
programma. Toch waren zijn
Te Deum' en 'Vesperae solem-
nes de confessore niet zo veel
meer dan een opmaat voor de
voortreffelijke uitvoering van de
'Dido and Aeneas' van Purcell.
