Feiten
Chinese studenten bang
om bloedbad te herdenken
WW"
iün
Prins Sihanouk blijft vriend en vijand verbazen Midden-Oosten
Maandag 3 juni 1991
Redact)* 023-150225 JANINE BOSMA ALT AN ERDOGAN RONALD FRISART 1, ONNO HAVERMANS PATRICK VAN DEN HURK HANS JACOBS
MARGREET HESUNGA Vormgeving; W1M ENTIUS
KLOMPMAKER JAN PREENEN SJAAK
Vertaling LUUTJE NIEMANTSVERDRIET 2
DE STUDENTEN op de
universiteit van Beijing
worden scherp in de ga
ten gehouden
MET ZIJN GRILLIGE per
soonlijkheid domineert
prins Sihanouk het nieuws
over zijn land Cambodja
EN MENINGEN
Extra politie en verscherpt toezicht moeten onlusten voorkomen
liet Chinese leger heeft vandaag
het Tiananmenplein (Plein van
de Hemelse Vrede) in de hoofd-
siad Peking afgesloten voor pu
bliek. Morgen is het twee jaar
geleden dat de opstand op het
plein in de hoofdstad bloedig
door militairen werd onder
drukt.
Tanks en militairen veegden de
straten rond het plein schoon,
waarbiiveel doden vielen. Vol
gens officiële cijfers werden
tweehonderd burgers gedood.
Maar ooggetuigen van de ge
beurtenissen op 3 en 4 juni
1989 schatten dat duizenden
mensen om het leven zijn geko-
De Chinese regering heeft onof
ficiële bijeenkomsten verboden
en extra militairen ingezet om
te voorkomen dat het bloedbad
wordt herdacht. Universiteiten
hebben studenten gewaar
schuwd om niet mee te doen
aan herdenkingen. Volgens be
richten worden de slaapzalen
vandaag en morgen gecontro
leerd. Docenten zullen surveil
leren om er zeker van te zijn dat
iedereen op de campus blijft.
In de nacht van vrijdag op za
terdag tartte een aantal studen
ten de autoriteiten door flessen
uit de ramen van hun woning te
gooien. Volgens een student
was dit een symbolisch protest.
De voornaam van China's ster
ke man, Deng Xiao Ping, bete
kent in het Chinees 'flesje'. Na
het incident drongen veilig
heidstroepen de studentenflats
binnen. Tot nu toe zouden nog
geen arrestaties zijn verricht.
Afgelopen dinsdag, exact een
week voor de 4e juni, werd al
een eerste begin van verzet op
de campus merkbaar. Studen
ten toonden een spandoek met
daarop de tekst „Wij zullen de
vierde juni nooit vergeten". Ook
deelden zij anti-regeringspam
fletjes uit waarin studenten
worden opgeroepen zich in het
wit te kleden, de kleur van rouw
in China.
Elders in Peking is niet veel van
verscherpte veiligheidsmaatre
gelen te merken, maar op het
plein en in de belangrijkste stra
ten surveilleren meer politie
agenten in burger. Extra solda
ten zouden al in Peking zijn. Zij
verblijven in afgesloten kazer
nes om eventueel door de over
heid te kunnen worden ingezet.
Examens
„Op dit moment is het rustig
op de universiteiten. Het is veel
te gevaarlijk om acties op touw
te zetten. De regering heeft
overal oren en ogen", verklaart
een professor die anoniem wil
blijven. „Bovendien zijn alle
gangmakers van het protest na
de heksenjacht die volgde op 4
juni, samen met duizenden an
deren achter de tralies beland.
Sommigen voor meer dan tien
jaar. Er zijn simpelweg geen ini
tiatiefnemers meer over", voegt
hij daar aan toe.
Het is niet zo dat het ongenoe
gen dat de studenten in 1989 tot
actie bewoog, is verdwenen.
Corruptie en vriendjespolitiek
waren twee zaken die aan de
kaak werden gesteld. Enkele
burgemeesters en partijfunctio
narissen zijn weliswaar gearres
teerd voor het aannemen van
steekpenningen, maar het is het
topje van de ijsberg.
De professor zegt: „China is
groot. Er zijn te veel achterdeu
ren om zaakjes geregeld te krij
gen. Het is ook nog steeds zo
dat kinderen van soldaten, boe
ren of arbeiders het gemakkelij
ker hebben om een universiteit
binnen te komen dan dochters
en zonen van intellectuelen
De studenten zelf zijn weinig
spraakzaam. Ze hebben het
druk, blokken voor de komende
examens. Hoe beter de cijfer
lijst, des te meer kans op een
verblijf in het buitenland en de
mogelijkheid veel geld te ver
dienen. Dat laatste is voor
steeds meer jongeren het enige
dat telt.
In gesprekken noemen ze het
legeringrijpen niet met zoveel
woorden. De dramatische ge
beurtenissen worden aangeduid
met het jaartal of de datum 4
juni. „We moeten vooruit kijken
de toekomst in. Wat gebeurd is,
is verleden tijd", merkt een
elektronica-student uit Lanzhou
op.
Daarmee zit hij op één lijn met
de autoriteiten die hun paniek
reactie bij voorkeur doodzwij
gen. Hij heeft overigens geluk.
Omdat zijn moeder uit Shang
hai komt, kan hij daar een baan
krijgen en hoeft hij niet terug
naar zijn geboorteplaats.
4»
dg», -
Een overzicht van het Plein van de Hemelse Vrede in de Chinese hoofdstad Beijing. Niets herinnert meer aan het bloedbad van twee jaar geleden,
waarbij duizenden mensen de dood vonden. foto afp.
Buiten de universiteiten leeft '4
juni' nauwelijks. De massa
houdt zich - zoals in de meeste
landen - niet bezig met politiek.
Peking is geen stad in angst. In
de zwoele mei-avonden doet
het Plein van de Hemelse Vrede
zijn naam eer aan. Grootvaders
pronken met hun kleinkind in
wandelwagens van bamboe.
Vliegers wedijveren in groten
getale met elkaar in formaat en
elegantie. Verliefde jongeren
scharrelen in de vallende duis
ternis aan de rand van het plein.
Niets doet denken aan de trage
die van twee zomers geleden.
De kogelgaten in de kolossale
gebouwen zijn nog datzelfde
jaar gedicht, zodat de veertigste
verjaardag van de communisti
sche volksrepubliek met luister
kon worden gevierd. Begin mei
zijn de laatste door tanks kapot-
gereden trappen naar het mo
nument voor de Helden van het
Volk vernieuwd.
Engels
De Chinezen schuwen contac
ten met buitenlanders niet. In
tegendeel, ze willen allemaal
hun Engels in praktijk brengen.
In de meest onmogelijke om
standigheden, zoals hangend in
stampvolle bussen, beginnen ze
vragen af te vuren. Een platte
grond raadplegen op een straat
hoek betekent een gesprek van
minstens een kwartier met een
voorbijganger. Er zijn tijden ge
weest, zoals aan het einde van
de jaren zestig tijdens de Cultu
rele Revolutie, dat alleen al het
gezelschap van een buitenlan
der ernstige gevolgen kon heb
ben.
De maatschappij verandert en
verandert in een rap tempo. El
ke Chinees heeft nu te eten, kle
ren om te dragen en een dak
boven zijn hoofd. Langzamer
hand komt de welvaart om de
hoek kijken. Meer en meer ge
zinnen hebben een koelkast en
een kleurentelevisie. Het bin
nenlands toerisme neemt een
geweldige vlucht.
Het was de nu 86-jarige Deng
Xiaoping die in 1979 het nieuwe
China op de rails zette en de
droef stemmende erfenis van
Mao Zedong begon te hervor
men, zo lepelen ze hier over het
algemeen feilloos het cruciale
jaartal op. „Er is geen weg meer
terug. Een trein die een helling
afdendert, kun je maar beter
niet proberen te stoppen. Voor
zitter Mao was een groot leider,
maar ik haat hem", aldus een
oudere man in een klas Chine
zen die Engels studeren. Op een
enkeling na knikken zijn klasge
noten instemmend.
Gewiekst politicus opnieuw in de aandacht tijdens conferentie Cambodja
COMMENTAAR
UTRECHT KEES VAN DAM
I Rode Khmers, de massa
moordenaars van Pol Pot,
brachten zijn vijf kinderen en
tientallen familieleden om het
leven. Dat vormde voor prins
Norodom Sihanouk geen be
lemmering om als president
van de Cambodjaanse verzet-
scoalitie met de Rode Khmers
samen te werken.
Met zijn grillige persoonlijkheid
domineert prins Sihanouk al ja
renlang het nieuws over zijn
door een burgeroorlog zwaar
gehavende land. Tijdens zijn
ballingschap zong nij in de
nachtclubs van Peking 'La vie
en rose'. Tijdens het schrikbe
wind van de Rode Khmers
sjouwde hij in een zwarte pyja
ma door de oerwouden van
Cambodja. Sihanouk blijft ver
bazen. Ook op de conferentie
over Cambodja die gisteren in
Jakarta is begonnen weet hij
weer alle aandacht te trekken.
Al meer dan twintig jaar wordt
Cambodja door oorlog ver
scheurd. Al die jaren heeft Siha
nouk een prominente rol ge
speeld. De vleesgeworden wis
pelturigheid kan men hem noe
men, of anders een politieke
opportunist van het zuiverste
water. Vooral met ziin gedraai
rond de positie van leider van
het verzet wist Sihanouk de we
reld vaak te verbijsteren.
In juni 1982 besloot hij officieel
een coalitie voor te zitten met
de anti-communistische, natio
nalistische ex-premier Son Sann
en de door de Vietnamezen ver
jaagde Rode Khmers. In mei
1987 stapte hij uit dit samen
werkingsverband, om er korte
tijd later onder druk van China,
een van zijn financiers, weer in
terug te keren. Een paar maan
den Tater stapte Sihanouk weer
op, nu 'definitief. Om aan het
einde van datzelfde jaar na
mens de verzetscoalitie in
Frankrijk overleg te plegen met
Hun Sen, de premier van Cam
bodja.
Draaitol
I let lijkt erop dat de draaitol
Sihanouk ook zélf soms in op
perste verwarring raakt van zijn
gedrag. Tijdens een van de vele
conferenties over Cambodja, in
Parijs in augustus 1989, riep hij
in een steeds stiller wordende
conferentiezaal met krachtige
stem tot driemaal toe uit rond
uit vóór volkerenmoord te zijn.
Onmiddellijk nadat zijn vrouw,
prinses Monique, zijn aandacht
had weten te trekken en de
prins zijn uiterst pijnlijke vergis
sing inzag, veranderde hij weer
in ae uiterst charmante politi
cus die hij óók kan zijn. Natuur
lijk. verontschuldigde Sihanouk
zich brede gebaren makend,
was hij tégen volkerenmoord.
De vermoeidheid had hem even
parten gespeeld. Men moest het
hem naar vergeven.
De politieke carrière van Siha-
De Verenigde Staten hadden
geen slechter moment kunnen
uitkiezen met hun aankondi
ging dat zij wapens gaan op
slaan in Israël. De mededeling
van minister van defensie Che
ney kwam vrijdag twee dagen
na de oproep van president
Bush tot wapenbeheersing in
het Midden-Oosten. Tegenstrij
diger kan het nauwelijks. In
plaats van het goede voorbeeld
te geven en zich te matigen,
gaan de VS over tot het extra
bevoorraden van een van de
hoofdrolspelers in dit gebied.
Als argumenten voor het statio
neren van wapens in Israël voe
ren de VS aan dat zij oude af
spraken met Israël nakomen,
zelf ter plekke snel over vol
doende materieel willen be
schikken en Israël willen be
schermen in geval van een
nieuwe oorlog. Daarmee zetten
de VS hun rol als vredesstichter
in het Midden-Oosten echter op
het spel. Minister van buiten
landse zaken Baker heeft de af
gelopen weken met niet afla
tend enthousiasme geprobeerd
Jordanië (al dan niet met de Pa-
lestijnen), Syrië en Israël aan de
onderhandelingstafel te krijgen.
Hoewel die pogingen tot nu toe
geen enkel succes hebben op
geleverd, bleef de mogelijkheid
van een vredesconferentie be
staan.
Dat laatste restje hoop lijkt nu
snel te vervliegen. Weliswaar
heeft koning Hussein van Jorda
nië in een interview met het
Franse weekblad Le Point laten
weten voorstander te zijn van
onderhandelingen met Israël,
maar dat gesprek had plaats
voordat Cheney zijn uitlatingen
deed. De landen in het Midden-
Oosten kunnen zich terecht af
vragen welk doel de VS nu ei
genlijk nastreven en of zij wer
kelijk zijn geïnteresseerd in vre
de.
In plaats van opnieuw partij te
kiezen voor Israël, had Amerika
een onpartijdige scheidsrechter
moeten blijven, juist nu de Is
raëlische premier Shamir nog
maals heeft benadrukt „geen
korrel zand in de bezette gebie
den te zullen afstaan". Met de
uitspraken van Cheney zal Sha
mir zich alleen maar gesterkt
voelen in zijn halsstarrige hou
ding. Mocht ooit nog een vre
desconferentie in het Midden-
Oosten worden gehouden, dan
lijkt het resultaat daarvan mede
door de recente ontwikkelingen
bij voorbaat nul komma nul.
KOKANJE
Prins Sihanouk (tweede van links) tijdens zijn aankomst enkele dagen geleden op het vliegveld van Jakarta. Geheel links zijn
nouk (69) is er een van vallen en
opstaan. In al die jaren waarin
hij in een strijd om de macht op
leven en dood verwikkeld is ge
weest, viel één ding op: de prins
wist altijd waar het zwaartepunt
van de macht zich op dat ogen
blik bevond.
Toen hij negentien was. werd
hij door het koloniale Frankrijk
van een gymnasium geplukt en
op de troon gezet van een land
dat door Parijs werd beschouwd
als een onbeduidende kolonie.
De Fransen dachten een mee
gaande losbol, een marionet, in
nuis te hebben gehaald, maar
dat viel tegen. Aanvankelijk
bracht de prins ziin tijd door
met saxofoon spelen en de play
boy uithangen. Maar dat veran
derde. zo gaat het verhaal, na de
dood van een van zijn dochters.
Sihanouk ging zich zowaar be
zig houden met de politiek en
hij ontwikkelde zien in een ra
zend tempo tot een buitenge
woon gewiekst politicus.
Eerst verdreef hij de Vietminh
uit Cambodja en daarna bond
hij de strijd aan met de Fransen.
In 1953 werd zijn land onafhan
kelijk. Twee jaar later deed
Sihanouk, ten behoeve van zijn
vader, afstand van de troon en
riep hij zich uit tot premier.
Binnenlands voerde hij een
meedogenloze politiek: elke
vorm van oppositie werd kei
hard de kop in gedrukt.
Ondanks de wijdverbreide cor
ruptie en de wrede willekeur ten
gunste van de rijken en het le
ger. wist Sihanouk zich in die
lijd hij vele gewone Cambodja-
nen onsterfelijk populair te ma
ken. Zijn openbaar optreden
leek nog het meest op een one-
man-show, met het Cam
bodjaanse volk als klapgraag
publiek. Onder veel trompetge
schal opende hij bruggen, dam
men en wegen en geregeld trok
hij naar het platteland om in
het gezelschap van boeren wat
in de grond te spitten.
Verder trad hii in die tijd na
drukkelijk in de schijnwerpers
als acteur in zelf geschreven en
geregisseerde speelfilms en als
auteur van vijf boeken. Onder
tussen was hij ook nog Indochi
na-correspondent voor het be
faamde Franse satirische week
blad Le Canard Enchainé.
Op het terrein van de buiten
landse politiek slaagde Siha
nouk er heel knap in de neutra
liteit van zijn land te bewaren
door de Verenigde Staten en
China tegen elkaar uit te spelen.
Dat ging goed tot de oorlog in
Vietnam werkelijk escaleerde.
De VS zegden hun steun aan de
prins, die inmiddels zijn vader
als staatshoofd was opgevolgd,
op toen deze zeer tegen de zin
van Washington hardnekkig
vasthield aan onpartijdigheid in
het conflict in Indochina.
Staatsgreep
Tiidens een bezoek van Siha
nouk aan Moskou in maart
1970^ pleegde generaal Lon Nol
met instemming van de Ameri
kanen een staatsgreep, die Siha
nouk uit Phnom Penh verdreef.
De prins zocht zijn toevlucht in
Peking bij zijn vriend Mao. Daar
werd hij de internationale
woordvoerder van het Cam
bodjaanse verzet tegen wat in
feite een Amerikaanse bezetting
van zijn land was.
Binnen dat verzet waren de Ro
de Khmers, felle tegenstanders
van de prins toen hij nog de
macht had, zonder concurrentie
het sterkst. Begin 1975 verover
den de ultra-maoïstische guer
rillastrijders van Pol Pot de
Cambodjaanse hoofdstad en
werd Sihanouk, tot zijn grote
vreugde, door de nieuwe
machthebbers als staatshoofd
aangesteld.
Maar al snel kon zelfs Sihanouk
zijn ogen niet meer sluiten voor
de feiten. Zijn goede reputatie
in het buitenland diende om te
verdoezelen waar de Rode Kh
mers werkelijk mee bezig wa
ren, zo realiseerde hij zich. On
der het mom van een 'agrari
sche revolutie' werden miljoe
nen mensen de dood ingedre
ven. Cambodja werd een kne
kelhuis.
Sihanouk maakte bekend zich
uit de politiek terug te trekken
om zich te gaan wijden aan zijn
grote liefde: de bioscoopfilm.
Maar omdat Pol Pot anders be
sliste. bevonden de prins en zijn
vrouw zich enige tijd later in ge-
i kinderen en
j nooit
Ir terug.
Sihanouk dook in 1978 weer op
in Peking, waar hij opnieuw een
bondgenootschap sloot met de
Rode Khmers, die inmiddels uit
Phnom Penh waren verjaagd
vangenschap. Hun kinderer
veel familieleden zagen zij r
door Vietnamese troepen. Voor
het verdrijven van de nieuwe
machthebber, de door Hanoi
gesteunde Hun Sen, was Siha
nouk blijkbaar wel bereid het
gruwelijke verleden te vergeten.
Maar tot een militaire oplossing
van het Cambodjaanse conflict
kwam het nooit en het staat wel
vast dat vrede slechts via de
conferentietafel kan worden be
reikt. Ook op dat gebied toonde
Sihanouk zich de afgelopen ja
ren zeer bedreven. Hij beseft
dat geen enkele machthebber in
Cambodja om hem heen kan,
waar het gaat om buitenlandse
erkenning en internationale
hulp. Door de wereldgemeen
schap wordt de prins nog altijd
beschouwd als de natuurlijke
leider van Cambodja. Hij flirtte
daarom enkele malen nadruk
kelijk met de regering van Hun
Sen, maar maakte ook telkens
duidelijk dat de Rode Khmers
vanwege hun militaire kracht
deel moeten uitmaken van een
vredesplan.
Hun Sen en Sihanouk hebben
inmiddels in Jakarta overeen
stemming bereikt over de sa
menstelling van een Opperste
Nationale Raad en het voorzit
terschap daarvan. Het Hun Sen-
bewind krijgt zeven zetels. De
drie verzetsgroepen, het natio
nalistische Khmer Volksbevrij
dingsfront van Khieu Sam Pan.
de Moulinaka van Sihanouk en
de Rode Khmers van Son San,
krijgen er elk twee. Sihanouk
wordt voorzitter. Hun Sen vice-
voorzitter.
Paasheuvel
In de nieuwe Avenue haalt
de socioloog en journalist
Herman Vuijsje herinne
ringen op aan zijn „rode" jeugd:
,,'s Avonds plofte Het Vrije Volk
in de bus. Op zaterdagavond
zaten we in pyjama klaar om te
luisteren naar De Showboat van
de VARA. Mijn moeder deed
haar inkopen bij de Coöperatie,
een donker winkeltje waar een
norse man in stofjas rondschar
relde tussen vaten stroop en
bruine bonen. De Coöp ver
wierp de op kapitalistische leest
geschoeide supermarktgedach
te. De prijzen lagen erboven, de
kwaliteit onder die van Albert
Heyn en Simon de Wit, maar
dat deerde niet. Ik geloof dat
mijn moeder het zaakje tot de
opheffing trouw is gebleven
Aangezien ik zelf ook uit een
rood nest stam. herken ik wel
iets in deze beschrijving. Ook
mijn moeder bleef het Coöp-
winkeltje tot aan het eind toe
trouw, wat in haar geval beslist
niet anders kon, want de loop
baan van mijn vader speelde
zich geheel en al af binnen de
boezem van dit winkelbedrijf.
Hij wist zich er zelfs, volgens het
draaiboek van het bekende
Amerikaanse succesverhaal, van
loopjongen tot directeur op te
werken.
In oorlogstijd stonden ze samen
achter de toonbank, al liep de
verkoop van stroop en bruine
bonen toen hard terug. Na de
ontmanteling van de oude krui
denierswinkels, bleef mijn moe
der trouw aan de Coöp - die
ging namelijk als supermarkt de
strijd aan met de kapitalistische
winkelketens. Die strijd ging
verloren, zoals ook Het Vrije
Volk het onderspit zou delven.
De ouders van Vuijsje hadden
elkaar leren kennen op de Paas
heuvel, waar zich het recreatie
ve bolwerk bevond van de Ar
beiders Jeugd Centrale. Ook de
kleine Herman werd daar nog
heengestuurd, op het nippertje,
want in het begin van de jaren
vijftig kwam er een einde aan de
AIC, en dus ook aan haar kin
derkampen.
Voortaan ging het gezin op va
kantie in zogenaamde Natuur
vriendenhuizen. die werden ge
dreven door een socialistische
mantelorganisatie. Zo brachten
wij vaak de vakantie door in
Hotel Excelsior op Ameland,
een fraai, met riet gedekt ge
bouw in de duinen bij Nes,
waar leden van de socialistische
familie elkaar in ontspannen
sfeer ontmoetten.
De herinnering aan de Paas
heuvel is bij Vuijsie altijd levend
gebleven. Hoewel hij geen
heimwee heeft naar het „door-
en-door collectieve karakter"
van dit rode verleden, dat hem
als zevenjarige al benauwde,
staat hij toch positief tegenover
de verbondenheid die de men
sen toen met elkaar voelden.
De maatschappij is inmiddels
drastisch veranderd, is veel
minder verzuild geworden, en
heeft aan het individu alle ruim
te gegeven. Vuijsje juicht het op
zich toe dat de samenleving een
meer open karakter heeft gekre
gen en dat het individualisme
de kluisters heeft geslaakt van
een verstikkende groepsmoraal.
Maar hij kant zich tegen het ni
hilisme en de alles-moet-kun-
nen filosofie van de jaren zestig,
die alleen maar zou hebben ge
leid tot normvervaging en toe
genomen criminaliteit. De vrij
heid. die de egoïst voor zichzelf
opeist, is immers de onvrijheid
van de ander.
Het is dan ook niet toevallig dat
in de discussie, die vorig jaar in
de Amsterdamse Partij van de
Arbeid losbrandde, over de
vraag hoe de verloedering in de
hoofdstad moest worden aan
gepakt, een pamflet van Her
man Vuijsje een belangrijke rol
speelde. Hij vindt dat de hou
ding van de socialisten, die al
tijd bezwaren hadden tegen el
ke maatregel van controle of
dwang, mede debet is aan de
toegenomen onveiligheid op
straat. In plaats van de openba
re ruimte te verdedigen, werd
die prijsgegeven aan het schuim
der natie.
Vuijsje is iemand die zowel met
gemengde gevoelens naar het
verleden als naar het heden
kijkt. Hij wil niet toegeven aan
zijn nostalgie naar de Paasheu
vel, want het conformisme bin
nen de gesloten rijen verstikt
het individu, en hij voelt zich
evenmin prettig in zijn huidige
woonplaats, de Amsterdamse
Nieuwmarktbuurt, waar het
non-conformisme in straatter
reur is uitgemond.
Deze ambivalentie ligt ook ten
grondslag aan de pelgrimsreis
die hij ruim een jaar geleden
van Santiago de Compostela
naar Amsterdam ondernam. In
zijn boek „Pelgrim zonder God"
legt hij uit waarom hij de voet
tocht in omgekeerde richting
maakte: hij wilde niet van de
moderne stad naar het oude
platteland terugkeren, maar
juist, in het voetspoor van de
geschiedenis, het omgekeerde
traject volgen. Noch tussen de
pelgrims in Santiago noch tus
sen de junks van Mokum voelde
hij zich op zijn gemak. Alleen
ergens onderweg, op een onbe
stemd punt in de ruimte (en in
de geschiedenis) zong hij het
hoogste lied.
GERJUT JAN ZWIER MEDEWERKER
