Feiten
Het geduld van Joop Manusama
Zaterdag 20 april 1991
Redactie 023-150225 JANINE BOS MA ALTAN ERDOGAN RONALD R
Vormgeving: CLARA KEMPER
r 'OW, ONNO HAVERAAANS PATRICK VAN DEN HURK HANS JACOBS MARGOT KLOMPMAKER
EN MENINGEN
HU WEIGERDE deze
week opnieuw een Ne-
derlanos paspoort ,,lk
ben geen Nededander
..MAAR IK BEN een Mo-
lukker, geen Indonesiër
Zolang Ambon Indone
sisch is, kan ik er met
heen."
DE VERKIEZINGEN mor
gen in Rijnland-Palts wor
den een nek-aan-nekrace
TEDDY KOLLEK, al sinds
1967 burgemeester van
Jeruzalem, bezoekt dit
weekeinde Nederiand
Op deze pagina maandag
een impressie
Molukkers zoeken opvolger voor tachtigjarige president van de RMS
Donderdag herdenkt de Molukse gemeenschap in Ne
derland voor de eenenveertigste keer het uitroepen van
de vrije republiek der Zuid-Molukken. Voor Johan Alva
rez Manusama is het waarschijnlijk de laatste keer dat hij
die viering als president in ballingschap van de Republik
Maluku Selatan, de RMS, meemaakt. Manusama treedt
binnen afzienbare tijd terug. De tachtigjarige Manusama,
roepnaam Joop, zal de grond waarvoor hij zijn leven lang
vocht, vrijwel zeker niet meer onder zijn eigen voeten
voelen. „Maar wat ik te zeggen heb, zal ook na mijn dood
blijven voortleven."
'Ik zal de halmen niet meer zien
noch hinden ooit de rijke schoven
maar doe mij in de oogst geloven
w aarvoor ik dien
ruud buurman
Voor ingenieur Manusama wor
den de eerste regels van het ge
dicht van Roland Holst sterker
dan ooit werkelijkheid. Zijn le
ven voor 'de zaak' liet geen
ruimte voor persoonlijke ambi
ties, maar in de loop van al die
jaren in Nederland was, droom
de hij van die andere plaats.
Waarvan hij - meestal in stilte -
hoopte er ooit nog een keer de
lucht te kunnen inademen, een
volle maan boven de Ambon-
baai te zien staan, het zingen
van de buren te horen: „Bulang
pakai pajong, Taruga batelor
als de maan een aureool heeft,
leggen de schildpadden eieren.
De tijd haalt loop Manusama
in. Dezelfde tijd die ook zijn
vrouw Kit belette nog eens de
zon achter de vulkaan Gunung
Api op de Banda-ellanden, haar
geboortegrond, te zien glijden.
„Maar tochtoch zal ik ooit
de vreugde smaken samen met
mijn vrouw op vrije Molukse
grond te zijn. Als onze as boven
een vrii Ambon wordt ver
strooid. AJs ons doel bereikt is.
dan pas zal ik rusten."
Op weg naar een Moluks woon
oord kwam Manusama in de ja
ren vijftig langs het
postkantoor van
Zwolle. Op de gevel
stond het gedicht
van Roland Holst,
dat tot in het heden
zijn leidraad is ge
weest. „Ik las het
en vond het zo
mooi, dat ik het di
rect in een agenda
opschreef. Maar het klopte niet
helemaal met mijn gedachten.
Ik zou de halmen wél zien, ook
het binden van de rijke scho-
ven. De laatste jaren ben ik re
ëel geworden en heb ik het ge
voel dat de derde en vierde re
gel veel belangrijker zijn gewor
den. „Maar doe mij in de oogst
geloven, Waarvoor ik dien
Opvolging
mocratisch geregeld, na een
reeks inspraakrondes onder de
bijna zestigduizend Molukkers
in Nederland. Sommigen pro
beren Manusama's aftreden te
forceren, omdat zijn gezond
heid zijn functioneren als presi
dent zou hinderen. Anderen
noemen al hardop de naam van
zijn opvolger, de 68-jarige Rot
terdamse arts F. Tutuhatunewa.
Manusama reageert een beetje
geprikkeld op deze signalen.
„Mijn opvolging moet zorgvul
dig worden geregeld. Ik ben
tachtig jaar, zeker, dat is een
hoge leeftijd. En ik merk dat ik
wat vergeetachtig word. 's Mid
dags kost het me de laatste ja
ren moeite de ogen open te
houden. Maar ik ben niet
versleten, zoals wordt gesugge
reerd. Mijn inzet houdt me vol
ledie op de been. Als ik aftreed,
zal ilk misschien wel sneller ach
teruit gaan. Maar ik zal kapot
gaan van verdriet als ons ideaal
ten onder zou gaan omdat mijn
opvolging onzorgvuldig zou
worden geregeld."
Manusama dagen zijn nog
steeds overvol, misschien wel
voller dan toen hij naast het
werk voor de RMS ook nog wis
kundeleraar was op een christe
Hjke scholengemeenschap in
Rotterdam. Zo kort
voor de jaarlijkse
Zijn 'Sedjarah
Kesabaranha|len kan h'i nau-
- welijks tijd vinden
geschiedenis voor een gesprek.
van het geduld'
kwiek en uiterst
vriendelijk de res
tauratie van het Haagse Cen
traal Station binnen, alert en
klaar om zijn verhaal te houden.
Het verhaal over het uitroepen
van de RMS op 25 april 1950, de
gevechten van de Ambonezen
met de troepen van Soekarno.
I foe de Nederlandse regering de
Molukkers 'beloonde' voor ja
renlange trouw en hen in de
steek liet bij hun streven naar
een zelfstandige staat.
Jaaa... ik heb heimwee, soms heel erg. «foto gpd Roland de bruin
kritiek op zijn doen en laten
mag de laatste vijftien jaar groot
Bovendien zou joop Manusama zijn geweest..., maar ik ben er-
zijn Kit missen, zijn vrouw die van overtuigd dat hij voor ieder-
zijn inzet deelde voor 'de zaak'
en die tien jaar geleden over
leed. „U vraagt mij of ik terug
wil, of ik voor mijn dood nog
i keer mijn land wil zien. U
i nog ónze president is",
j. Hitiahubessy, voorzitter van
het Moluks Historisch Museum,
kent Manusama als sinds hij
1953 in Nederland aankwam:
zegt dat het misschien mogelijk „Hij lijkt zacht, maar als het op
is dat de Indonesische autoritei- de RMS aankomt, is hij een on-
ten spijkerharde garanties wil
len geven dat mijn veiligheid
wordt gewaarborgd. Ik geloof
dat laatste niet. Maar u doet eei
beroep op mijn hart, mijn ver
langen.... tja. U hebt vragen die
me zelden of nooit worden ge
steld... Ach, het is allemaal zo
betrekkelijk. Ik heb eigenlijk al
les hier, alleen Am-
bon niet. Heimwee
kan zulke grote vor-
dat
je er aan ten onder
kunt gaan. Net als
frustraties of fanatis
me. Daarom kan ik
het niet toelaten."
Hij is de RMS
Wie in het pas geopende Mo
luks Historisch Museum in
Utrecht een biografie van hem
denkt aarrte treffen, zoekt te-
gelooflijke terriër. Maar nu
moet hij langzaam loslaten."
Hoop
De derde president in balling
schap van de RMS, krijgt de on
dankbare taak een symbool van
onverzettelijkheid, een voor ve
len onvervang
baar man te ver
vangen. Leider te
zijn van een volk
dat in meerder
heid vindt dat het
hier niet thuis
hoort, maar dat
zich desondanks
in de Nederland
se samenleving
heeft gesetteld.
„Gesetteld om goed toegerust te
zijn als de dag komt dat wij te
rug kunnen", zegt Manusama.
„Kijk hoe Oost-Europa zich
Als onze as
boven een vrij
Ambon wordt
verstrooid,
dan pas zal
ik rusten
G«wi macht ter wereld die ml| km stoppen
hun eigen veiligheid, zei de Ne- ren zeventig, jaren waarin hij
derlandse regering - van twaalf- als nooit tevoren op de proef
duizend van zijn landgenoten werd gesteld, zegt hij nu.
naar Nederland. En over zijn In december 1975 zag de hele
gedwongen vertrek van de Mo- wereld Manusama's magere,
lukken in opdracht van de eer- gebogen gestalte over de rails
ste president van de RMS, Chris bij Wijster lopen, op weg
geschreven. „Het statenloos zijn
versterkt mijn positie", merkt
hij op over zijn principiële keu-
Soumokil die wilde
dat Manusama in
het buitenland de
zaak van de RMS
zou gaan bepleiten.
Over zijn aankomst
in Nederland op 11
september 1953,
waar hem beperkte
bewegingsvrijheid
en een spreekver
bod werd opgelegd, op straffe
van verbanning naar Texel. Te
vergeefs. „Als mijn hart mij
dwingt om te spreken, dan is e
geen macht ter wereld die mij
kan stoppen", zei hij tegen de
autoriteiten.
Nooit zal hij
de 'leugen'
accepteren
dat de RMS
nu dood is
gekaapte trein.
Waar hij door de
radicale kapers
werd weggehoond
als 'handlanger
van de Nederland
se regering'. De ra
dicale groepen
kregen internatio
nale aandacht
voor de RMS met
deze kaping, met gijzelingsac
ties in het Indonesische consu
laat in Amsterdam, een school
in Bovensmilde en een tweede
bloedige treinkaping in 1977.
Aandacht die Manusama jaren
lang tevergeefs geweldloos na-
Een vraag over zijn heimwee
brengt hem even lichtjes van
zijn stuk. „jaaa.... Ik heb
heimwee, soms heel erg. Het
komt wel eens voor dat Ambon
zulke heftige emoties bij me op-
•FOTO GPO ROLAND DE BRUIN
en het doel waarvoor we v
ten. Dat ik ineens denk dat ik
net als zovele Zuidmolukkers
ook maar een paar weken op
vakantie moet naar Ambon.
Dan overheersen, op een onbe
waakt moment, mijn persoon
lijke verlangens. Maar ik ben
een Molukker, geen Indonesiër.
Zolang Ambon Indonesisch is,
kan ik niet. Dat anderen gaan is
hun goed recht, ik begrijp het.
vergeefs. Een medewerkster van heeft bevrijd van het commu-
dat museum vervalt even in ge- nistische juk. Het heeft me
peins als ik Manusama de minst hoop gegeven v
beschreven president op aarde
noem. „ja. dat is misschien wel gang, want wanneer een volk
typisch meneer Manusama. Het geen vooruitgang ziet, houdt el
ke steun aan een ideaal op een
gegeven moment op. Ik doe
geen beloftes die ik niet kan
waarmaken, ik zeg niet dat we
binnen vijf jaar op een vrii Am-
bon zullen staan. Dan verlies ik
mijn geloofwaardigheid. Mis
zegt: „Hij fs de RMS. Hij is de le- schien duurt het nog wel veertig
vende getuige van onze ge- jaar.
schiedenis, een nationaal be
grip. Een zeer goed diplomaat
en politicus en vooral een groot eind 195Ó van Ambon moesten
realist, een zeer integer man, vluchtten, sloot hij de deur van
die zijn volk geen valse hoop hun huis achter zich. De sleutel
geeft. Hij is wel enorm eigenzin- stak hij bij zich. Tot op de dag
gaat niet om hém, het gaat c
de zaak."
Frieda Souhuwat, bestuurslid
van de Molukse organisatie
Badan Persatuan, is zich ervan
bewust dat ze haar president
Toen joop en Kit Manusama
nig. Als-ie iets in gedachten
heeft moet je wel met heel de
gelijke tegenargumenten ko
men wil hij ervan afstappen. De
vandaag ligt die sleutel
klaar in zijn flat in Capelle aan
den IJssel.
ACHTERGROND
CORRESPONDENT BERLUN HANS HOOGENDUK
Kohl dreigt 'stamland' te verliezen
Manusama aanvaardde het pre- streefde,
sidentschap over de RMS in Nooit zal hij de 'leugen' accep-
1966, nadat Chris Soumokil
teren dat de RMS nu dood i:
door de Indonesiërs was gefusil- Hij weigerde deze week op
leerd op het eiland Ceram. Ma- nieuw om een Nederlands pas-
Hij is de 'founding father' van
de RMS. maar de geschiedenis
moet verder gaan, ook zonden
hem. Zijn opvolging wordt de-
Spreekverbod
nusama's verhaal is sindsdien
zijn 'Sedjarah Kesabaran' zijn
■geschiedenis van het geduld".
poort te accepteren. „Ik ben
geen Nederlander", zegt hij.
„Houder van dit paspoort bezit
Geduld dat anderen niet meer niet de Nederlandse nationali-
met hem wilden delen in de ja- teit", staat nu in zijn exemplaar
u 1) r h
KNIL
A..M«
Op 26 juli vorig jaar liepen ex-Knil-mllltairen in een protestmars door Den Haag. Ze eisten snel uitbetaling van wachtgeld en pensioenen over de
periode 1951-1956. Inmiddels heeft het kabinet voor de Molukse oud-militairen een regeling getroffen. «foto fototersbuaeau hans van duk
Mocht de Palts, waar Kohl is geboren en
waar hij zijn politieke carrière begon, in 'ro
de' handen vallen, dan is dit niet alleen een
persoonlijke klap voor de kanselier, maar
krijgt de SPD ook de meerderheid in de
Bondsraad, een soort Eerste Kamer.
De sociaal-democraten zijn vol goede moed
eindelijk deze zwarte burcht te kunnen ver
overen. Hun motto: „De toekomst heeft
weer een naam: Rudolf Scharping". Deze
43-jarige sociaal-democraat is een van de
laatste politieke kleinkinderen van Willy
Brandt die het nog niet tot minister-presi
dent heeft geschopt. Net als Oskar Lafontai-
ne (Saarland), Gerhard Schröder (Nedersak-
sen), Björn Engholm (Sleeswijk-Holstein)
en Hans Eichel (Hessen) behoorde hij tot de
jongeren die aan het eind van de jaren 60
de starre SPD-leiding tot wanhoop brach
ten met hun revolutionaire ideeën.
Scharping werd zelfs in 1968 uit de partij
gegooid omdat hii bij een concert van de
big band van het leger pamfletten had uit
gedeeld. waarop stond dat musici beter
voor niks konden optreden zodat het vrijko
mende geld in het fonds voor Starfighter-
weduwen kon worden gestort. De SPD, die
toen in Bonn samen met de CDU-CSU een
grote coalitie vormde, nam hem deze toe
speling op het feit dat deze straaljagers als
bakstenen uit de hemel vielen, niet in dank
af. Maar de partij moest een jaar later bak
zeil halen nadat de Juso's, de longe Socia
listen. Scharping tot hun eerste man had
den gekozen.
Rebelse daden heeft hij sindsdien niet meer
gepleegd. Eerder het tegendeel. Scharping
kreeg iets voor elkaar waarover zelfs zijn
politieke tegenstanders vol respect praten:
hij wist de aartsconservatieve boeren en
wijnbouwers ervan te overtuigen dat de
'Sod's' hen echt niet wilden onteigenen.
Met bijna missionaire ijver bewerkte hij de
zwarte akkers. Met succes. Terwijl de CDU
In de iaren dat Helmut Kohl nog minister
president in Mainz was, op het platteland
Drie miljoen inwoners van de Duitse
deelstaat Rijnland-Palts kiezen morgen
een nieuw parlement. Na 44-jarige
den te vallen. De laatste opiniepeilingen
duiden op een nek-aan-nekrace tussen
het christendemocratische duo Wilhelm
en Wagner en de SPD-lijstrekker Schar
ping. Zonder de Groenen of de liberalen
zal geen van beide grote partijen een re
gering kunnen vormen.
tweederde van de stemmen haalde en de
SPD een schar
zijn de rollen r
Scharping werd de SPD bij de gemeente
raadsverkiezingen van 1989 de grootste
Nu moet worden gezegd dat de christen
democraten ook weinig hebben nagelaten
om de concurrentie te helpen. In 1988 voer
de CDU-frac
tieleider Hans-
Otto Wilhelm
een 'staats
greep' uit,
waarvan de be
zadigde partij
nu nog niet is
bekomen. Hij
bracht minis
ter-president
Bemhard Vogel ten val en zette de kleurloze
minister van financiën Carl-Ludwig Wagner
op de vrijgekomen troon. Vogel, een broer
van de SPD-fractie- en partijleider Hans-Jo-
chen Vogel, sprak toen de dramatische
woorden „God zegene Rijnland-Palts".
Helmut Kohl. nog altijd de heimelijke keur
vorst van de Palts, heeft het Wilhelm niet
vergeven en hij laat geen gelegenheid voor
bijgaan om hem dat duidelijk te maken.
Wilhelm, die schoon schip wilde maken in
de door 44 jaar CDU-vriendjespolitiek niet
SPD heeft met
lijsttrekker
Scharping
sterke troef
in de Palts
meer geheel zuivere bestuursstructuur in
Rijnland-Palts, heeft moeten inzien dat het
Kohl is die nog altijd de poppen laat dansen
in zijn deelstaat. „Mainz ligt nu eenmaal op
de weg Bonn-Oggersheim (de woonplaats
van Kohl, red.)", erkende Wilhelm.
Ook de progressieve christendemocratische
jongeren hebben moeten inzien dat hun
strijd tegen de 'Mufti's', zoals zij de CDU-
multi-functionarissen geringschattend noe
men, kansloos is zolang dezen de steun van
de grote man in Bonn genieten. Het enige
dat de Wilhelm-clan heeft bereikt, is dat de
huidige premier Wagner bij een CDU-over-
winning halverwege zijn nieuwe ambtspe
riode het veld moet ruimen voor Hans-Otto
Wilhelm. SPD-kandidaat Scharping merkt
dan ook spottend op: „We hebben een mi
nister-president, die zegt: Kies mij, want ik
wil met pensioen. Nou, wij kunnen er voor
zorgen dat dit zondag al het geval is."
Scharping weet dat hij een coalitiepartner
nodig heeft voor het geval zijn SPD de
sterkste partij wordt. Zijn voorkeur gaat uit
naar de liberale FDP van minister van eco
nomische zaken Bruderle. Die heeft welis
waar gezegd met de CDU verder te willen
gaan, maar daar hecht niemand veel waar
de aan. Voor een bondgenootschap met de
Groenen voelt Scharping niet veel. De partij
van het enfant terrible van de Duitse poli
tiek, de twee weken geleden tot milieu-mi
nister en vice-premier van Hessen beëdigde
loschka Fischer, lijkt bezig aan een weder
opstanding. In Nedersaksen en Hessen zit
ten ze in de regering en als het aan Fischer
ligt zullen de pragmatische krachten, de zo
genaamde 'Realo's', het nu in de hele partij
voor het zeggen krijgen.
Scharping schampert echter dat de Groe
nen in zijn deelstaat zo weinig profiel heb
ben,dat ze zich beter 'Banalo's' kunnen
noemen. Het zijn speldeprikken in een
campagne, die ondanks het feit dat er veel
op het spel staat opvallend ingetogen is ge
voerd.
