Een kwart eeuw Beatrix en Claus
Een huwelijk is een instelling, waar je je best voor moet doen
ZATERDAG 23 FEBRUARI 1991 -»11 i* lf5PAGINA 33
In de paleiselijke beslotenheid van Huis ten Bosch vieren Beatrix en Claus volgende maand hun zilveren huwelijksfeest. Ze doen dat
niet, zoals in 1962 koningin Juliana en prins Bernhard, met een knallende fuif waarop één keizerlijk paar, zes koninklijke paren en
honderd prinsen en prinsessen te gast waren. Beatrix en Claus prefereren een gezellig samenzijn in de huiselijke kring en willen niet
eens een cadeau van de Nederlanders. Van het geld kunnen beter bomen en struiken worden geplant, vinden koningin en prins. Zelf
geven ze het voorbeeld door een herdenkingsboom te planten, op 20 maart in Beverwijk. Op 11 mei volgt dan nog een gala
voorstelling van het Nationaal Ballet in het Muziektheater in Amsterdam. En dat is het wel zo'n beetje. Een viering zonder rumoerige
taferelen kortom. Dat was 25 jaar geleden wel even anders. Dat Beatrix uitgerekend Claus von Amsberg, een Duitser nota bene, als
aanstaande man had gekozen was voor menigeen een onverteerbare zaak. Bij wijze van knallend protest was op 10 maart 1966 de
route van de trouwstoet gedeeltelijk geplaveid met rookbommen.
door Barenda Grutterink/ANP
"Welkom, weest welkom, Gij Prinselijk
Paar; dank voor Uw gulheid van hart om
hier tot ons te komen. Hoort onze geest
drift, weerklinkend in zang, 'n juichende
echo van vreugd door niets meer in te to-
Dat werd, getuige een in de archieven
van de Rijksvoorlichtingsdienst opge
borgen programmaboekje, op 9 maart
1966 in de Amsterdamse RAI gezongen
voor (toen nog) prinses Beatrix en Claus
von Amsberg (op dat moment nog net
geen prins). De dag erop zou het paar in
Amsterdam in het huwelijk treden.
Claus, stammend uit Duitse landadel,
was al Nederlander geworden: door zijn
huwelijk zou hij prins worden en Van
Amsberg gaan heten. Dat lang niet ieder
een blij was met dat pril geluk als de be
zoekers van het feest in de RAI, georga
niseerd door het Oranje Comité Amster
dam, zal bijna iedereen van boven de der
tig zich kunnen herinneren.
Twintig jaar na de Tweede Wereldoor
log was het voor een niet onbelangrijk
deel van de Nederlandse bevolking een
enorme schok dat de toekomstige konin
gin met een Duitser thuiskwam. De we
reld had tenslotte 68 niet-Duitse huwba
re prinsen en hertogen in de aanbieding!
En dat Claus door Hitler in een uniform
was gehesen, ook al was hij toen een tie
ner, konden velen helemaal niet verwer
ken. De voorzitter van voornoemd Oran
je-comité, legde zelfs zijn functie neer.
Spijt
De bescheiden wijze waarop koningin en
prins binnenkort hun zilveren feest vie
ren, heeft niets te maken met het rumoer
van destijds. Dat verstomde immers al
snel, nadat het huwelijk was gesloten. De
provo's die op 10 maart 1966 rookbom
men naar de trouwkoets gooiden Hans
Tuynman en Jan Rutgers hebben in
1987 hun spijt betuigd. En de politieke
partijen die tegen het huwelijk waren
de PSP en de CPN hebben hun tijd ge
had.
Prins Claus is, ook vanwege zijn 'goe
de' oorlogsverleden, intussen volledig
geaccepteerd. Uit hetgeen er over hem
naar buiten is gekomen, valt op te maken
dat hij een sociaal voelend, serieus en
hard werkend mens is. Eigenschappen
op grond waarvan hij wordt gewaar
deerd. Voor Beatrix geldt trouwens het
zelfde.
Bovendien lijkt Claus zo Nederlands
geworden als de Alkmaarse kaasmarkt.
Onze taal maakte hij zich sneller en beter
eigen dan zijn schoonvader Prins Bern
hard, al zal dat door menige cabaretier
worden betreurd. Claus komt op de bui
tenwacht alleen een beetje saai over: hij
steekt op het eerste gezicht wat grijsjes af
bij de joviale en onstuimige levende
Bernhard: het wildste dat er van Claus
bekend is dat hij lekkere uiensoep kan
koken, graag kleren met beestjes draagt
en dat hij vroeger toch ook wel van snelle
auto's schijnt te hebben gehouden, iets
wat inmiddels erfelijk is gebleken.
Claus zou wellicht meer uitstraling
hebben, als hij mocht zeggen wat hij ei
genlijk zou willen zeggen. Maar dat mag
de man van de koningin nu eenmaal niet.
Hij betreurt dat zeer: "De leden van het
Koninklijk Huis zullen wat betreft in
spraakmogelijkheden wel altijd onder
aan de lijst staan. Dat is weieens moeilijk
te accepteren".
Dat de grote liefde van 'Prinses Glim
lach' over het algemeen zo gunstig zou
uitpakken, zullen veel Nederlanders een
kwart eeuw geleden niet hebben be
vroed. Een Duitser en dan ook al niet
meer zo piep (Claus was toen hij trouwde
bijna veertig), hoe moest die ooit een
deugdelijke Nederlandse 'prins-gemaal'
worden? Het paar onderkende die pro
blemen nog voor ze werkelijk actueel
werden en had, overigens niet alleen
daarom, in alle rust aan de relatie en de
bekendmaking van eventuele trouw
plannen willen werken. Maar dat ging
mooi niet door.
Ochtendwandeling
Op 1 mei 1965, ongeveer een jaar na hun
eerste ontmoeting in Duitsland, maakte
Beatrix en Claus een ochtendwandeling
door de tuin van haar kasteeltje Draken-
steijn in Lage Vuursche. Het innig ge
armd lopende paar waande zich uitslui
tend vergezeld van Beatrix' Golden Re-
triever Joris.
Maar buiten het hek stonden fotograaf
John de Rooij en verslaggever Eelke de
Jong verdekt opgesteld. Door geruchten
daartoe aangemoedigd De Rooij zei la
ter dat je zó wel kon zien dat de prinses
verliefd was hingen ze al een week
rond in de buurt. Juist op het moment
dat ze begonnen te denken aan vergeefse
moeite, zagen ze het paar in de tuin lo
pen. De Rooij moest zijn Nikon met 50
centimeter telelens nog uit zijn Porsche
halen, maar zag toch nog kans De Ro
mance vast te leggen. Beatrix en Claus
keerden, geschrokken, naar het paleisje
terug.
De twee journalisten snelden met de
foto's naar de redacties van de Haagse
Post en De Telegraaf. Maar bij beide bla
den wilden ze de foto niet eerder publice
ren dan na het moment waarop zeker
heid was verkregen over de identiteit
van de geliefde van Beatrix. En boven
dien moest het dan ook nog om een seri
euze huwelijkskandidaat gaan.
Danig geïrriteerd stapte John de Rooij
op 4 mei op het vliegtuig richting Lon
den om de foto's te slijten aan de Daily
Express, de krant die op 5 februari 1938
ook al de eerste foto's van de toen vijf da
gen oude baby Beatrix had.
Maar ook bij de Daily Express werd te
rughoudend gereageerd, al duurde het
'geteut' daar niet langer dan een dag. Ju
liana en Bernhard, ongerust geworden
door het bericht dat er foto's waren ge
maakt, brachten op de avond van de vijf
de mei een communiqué uit. Daarin
noemde ze de geruchten over een op han
den zijnde verloving "voorbarig" en
vroegen om "rust en tijd voor een wel
overwogen beslissing".
Tragisch
Het koninklijk paar gaf daarmee indirect
te kennen dat er wel degelijk iets aan de
hand was. Daags erna kon de hele wereld
daarvan ook kennis nemen; de Daily Ex
press bracht Beatrix en haar nog onbe
kende geliefde groot op de voorpagina
onder de kop: "Royal Romance Drama",
vergezeld van het .motto "This is the
Bij het Telegraaf-concern gingen ze
toen overstag. Besloten werd de foto ook
te brengen. Nog diezelfde middag prijkte
het verliefde stel op de voorpagina van
Het Nieuws van de Dag, een middag
krant van de Telegraaf voor Amsterdam
en omstreken. "Het is en blijft tragisch
dat leden van de koninklijke familie
slechts in beperkte mate een privéleven
hebben", luidde de tekst van het nogal
hypocriete bijschrift.
Weer een dag later wist Bild Zeitung te
melden dat de vriend van Beatrix Claus
von Amsberg heette, een 38-jarige diplo
maat die op een vrijgezellenflat in Bad
Godesberg woonde. In alle vroegte werd
Claus een dag later door KRO-radio ge
beld. Desgevraagd bevestigde hij zijn
vriendschap met de Nederlandse kroon
prinses.
In binnen- en buitenland barstten stro
men van publicaties los. Ook over het ge
drag van John de Rooij trouwens. God
fried Bomans schreef in De Volkskrant:
"Wat ik over dit heerschap denk zeg ik
niet eens, want elk woord is nog te veel".
De Zilveren Camera, traditioneel over
handigd door Prins Bernhard, werd in
1965 maar niet uitgereikt.
De Duitse damesbladen jubelden
"Über die deutschen Manner an der Sei-
te von Hollandischen Herscherinnen".
Die Duitse afkomst en al wat daarmee sa
menhing was in het Nederland van na de
oorlog voor nummer drie in de rij (na
Hendrik en Bernhard) nou juist het pro
bleem. Bekend werd dat Claus zoals
iedere schoolgaande jongen bij de Hit-
lerjugend was geweest, bij de Arbeits-
dienst, bij de reserve-pantserafdeling in
Neurippin en, in de laatste twee maan
den van de oorlog, bij de zich toen al te
rugtrekkende 90ste pantserdivisie in Ita
lië. Daar was hij uiteindelijk krijgsgevan
gen gemaakt door de Amerikanen, die
hem later als tolk gebruikten.
gen gemaakt door de Amerikanen, die
hem later als tolk gebruikten.
Weerstand
Joods Nederland was boos en verdrietig.
Onder het voormalig verzet bestond er
weerstand, hoezeer Teengs Gerritsen als
goede vriend van prins Bernhard die ook
poogde te breken. Eigenlijk werd in al
lerlei kringen openlijk getwijfeld aan de
duurzaamheid van de relatie. De rege
ring, ten slotte, vaardigde dr. Loe de
Jong af naar Italië om ter plaatse een on
derzoek in te stellen naar het oorlogsver
leden van Claus.
Intussen zat er voor Beatrix en Claus
niet veel anders op dan het officieel be
kend maken van de verloving. Op 28 juni
deden ze dat op de televisie, samen met
Juliana en Bernhard, tijdens een zeer on
gebruikelijke persconferentie. De fris en
vriendelijk ogende Claus wist al heel wat
mensen voor zich te winnen. Althans, De
Volkskrant meldde dat de 300 verpleeg
sters van het Haagse Rode-Kruiszieken-
huis na de uitzending allemaal zeer over
de aanstaande prins te spreken waren.
Maar daarmee had Claus Nederland
nog niet veroverd. En dat was ook niet
het geval, nadat premier De Jong had
verklaard dat het wel los liep met het oor
logsverleden van Claus.
Intellectuelen en kunstenaars vonden
dat "de heer Von Amsberg noch voor,
noch tijdens zijn loopbaan in dienst van
de Westduitse regering overtuigende be
wijzen aan de dag heeft gelegd van een
diepgewortelde afkeer van wat het Der
de Rijk beoogde en verrichtte". Ze stel
den een aan het parlement gericht ver
zoekschrift op. Daarin vroegen ze met
klem het huwelijk niet goed te keuren.
Een aantal oud-verzetsstrijders richtte
een anti-huwelijkscomité op. Dan Mar
griet maar op de troon, vonden ze. Neder-
horst, de voorzitter van de Tweede Ka
mer-fractie van de PvdA, achtte Beatrix
niet geschikt voor de troon. Er ontstond
een hele discussie over de monarchie. De
brievenrubrieken in de bladen barstten
uit hun voegen en de media enquêteer
den Jan en Alleman.
Teksten als "Claus raus" verschenen
op muren. Tijdens een rondvaart door de
grachten van het in die dagen zeer ru
moerige Amsterdam dwarrelden pam
fletten met republikeinse teksten in de
koninklijke rondvaartboot. En een werk
student schoof in een kiosk op Schiphol
tussen elke krant die hij verkocht heime
lijk een anti-Claus pamflet.
Gepikeerd
In de Duitse pers werd intussen driftig
en trots verder gepend. Het ene blad wist
te melden dat de Nederlandse vrouwen
wilden dat Claus koning zou worden. In
een ander blad schreef een gepikeerde
lezeres: "Hebben de Nederlanders niet
alle, maar dan ook alle reden om hun
prinses Beatrix te danken dat ze Claus
von Amsberg tot man gekozen heeft".
De aanhoudende Nederlandse protes
ten tegen Beatrix' keuze hielpen niet. Op
10 november ging de Tweede Kamer met
132 tegen 9 stemmen akkoord met het
huwelgk. En op 8 december gaven ook
de leden van de Eerste Kamer er met 65
tegen 5 stemmen hun zegen aan. Het hu
welijk werd vastgesteld op 10 maart 1966
in het hol van de Nederlandse leeuw, in
Amsterdam.
De beelden van die totaal verregende
trouwdag zullen de meeste mensen, die
ze hebben gezien, nog helder voor ogen
staan. Vooral het beeld van de koets, met
daarop de onverstoorbare koetsier Hen
drik van der Touw en daarachter de rook
van een bom. heeft niet nagelaten diepe
indruk te maken. Iemand die noch van
prinses en prinsessen, noch van dieren
hield, smeet een half dode kip naar de
koets.
De Amsterdamse politie had 1000
agenten extra ingezet en er nog eens 1859
van de rijkspolitie en 1700 van de mare
chaussee geleend. Het hoofdstedelijke
korps had die bijstand van buitenaf meer
dan nodig. De raddraaiers onder de
250.000 toeschouwers langs de vier kilo
meter lange route van en naar stadhuis
en Westerkerk, bezorgden hun handen
vol werk. In die kerk werd de dienst ge
leid door dominee Kater.
Het paar straalde niettemin. Beatrix
flapte haar ja-woord er bijna te vroeg uit.
Degenen die het allemaal welwillend ga
desloegen, glimlachten vertederd. Het
damesblad Eva schreef later: "Zouden
beiden, diep in hun hart, die onbeschei
den fotograaf niet heel erg dankbaar zijn
geweest?"
Claus bekende achteraf dat "de verlo
vingstijd een heel moeilijke tijd was. die
alleen te doorstaan was door hetgeen er
tussen mijn vrouw en mij bestond".
Op de huwelijksdag zelf zei hij: "Mijn
vrouw en ik weten nu dat onze liefde, ge
louterd in deze moeilijke tijd. ons sterker
en zekerder heeft gemaakt". En Beatrix
wilde de perikelen rondom haar kersver
se echtgenoot "niet onvermeld laten,
omdat wij op deze dag, die voor ons zo
veel geluk brengt, dit leed in eerbied ge
denken".
Charme
Na de huwelijksreis naar Mexico wist
Claus steeds meer nieuwe landgenoten
voor zich te winnen. Door zijn persoonlij
ke charme en door veel belangstelling
voor alles en iedereen in het land te to
nen. In 1969, dus drie jaar na het huwe
lijk, stelde het NIPO vast dat 90 procent
van de Nederlandse bevolking Claus
eigenlijk wel mocht.
Zocht Claus zijn werkzaamheden aan
vankelijk in de ruimtelijke ordening.
Beatrix zette haar voorbereiding op het
koningsschap tijdelijk op een laag pitje
ten einde zich te wijden aan haar man en,
al snel, ook aan haar kinderen. In 1967
kwam Willem Alexander, een jaar daar
na Johan Friso en weer een jaar later
Constantijn. Diens geboorte gaf aanvan
kelijk reden tot de nodige zorg; Constan
tijn was een couveusekind met ademha
lingsmoeilijkheden. Bijna heel Neder
land leefde mee met het prinselijk paar.
Het in 1966 getrouwde paar zou meer
zware perioden tegemoet gaan. In 1976
raakte Bernhard in opspraak door zijn
rol in de Lockheed-affaire. Hier en daar
werd gespeculeerd over het aftreden van
Juliana. Zou de toenmalige koningin dat
hebben gedaan, zonder twijfel was
Beatrix 'besmet' op de troon gekomen.
Maar haar moeder bleef aan, pas in 1980
werd Beatrix ingehuldigd als koningin.
Net als op de dag van haar huwelijk liet
Amsterdam zich opnieuw niet kennen
als een uitgesproken Oranjegezinde stad.
Terwijl Beatrix in de Nieuwe Kerk lieve
woorden sprak tot haar moeder en Claus
degenen noemde "die my steunt, aan
vult en zonodig corrigeert", werd buiten
slag geleverd tussen krakers en politie.
Twee jaar later, in de tweede helft van
1982 om precies te zgn, kreeg Claus te
maken met klachten van depressieve
aard. Later kenschetste hij die periode
als "de ergste van mijn leven". Maanden
lang was de prins wel ergens intern on
der behandeling: in Nijmegen, in Bazel,
in Breda.
De koningin toonde zich een perfecte
vakvrouw, ze werkte ogenschijnlijk on
verstoorbaar door. Lang daarvoor had ze
al eens gezegd: "Als er ooit een strijd
punt zou ontstaan tussen mijn plicht en
mijn wensen, dan gaat voor mg persoon
lijk de plicht altijd voor". Ze bracht die
woorden in praktijk: toen Claus voor de
eerste keer naar Bazel vertrok, bracht ze
hem niet weg omdat ze nodig was bg de
kabinetsformatie.
Verhalen
De wildste verhalen deden intussen de
ronde. De roddelpers zag de scheiding al
aankomen. Dat dat volslagen onzin was
bleek wel uit het vraaggesprek dat de
prins na zijn genezing de Avro toestond:
"Zonder mijn vrouw had ik het nooit ge
haald".
Later vertelde de prins ook dat het le
ven als lid van het koninklgk huis hem
niet echt was meegevallen. "Wat het be
tekent om de hele tijd in een glazen huis
te zitten, dat gevoel kun je niet inschat
ten. Het is veel moeilijker dan ik had ge
dacht".
In augustus 1987 werd het koninklgk
gezin opnieuw te maken met ziekte. Dit
maal was het Beatrix, die werd getroffen
door hersenvliesontsteking. Ze werd in
derhaast van Frankrgk, waar ze vakantie
vierde bg biermagnaat Heineken, naar
ven ziekenhuis in Den Haag vervoerd.
Op zgn beurt steunde Claus haar
De woorden die Beatrix in 1980 op de
NOS-tv over het huwelgk sprak, spraken
in feite voor zich: "Ik sta er zeer positief
tegenover. Ik vind het een erg goed in
stelling waar je ook je best voor moet
doen. Het is ook een opdracht, iets waar
je voortdurend aan moet werken, iets
waar je ontzettend van kan leren, waar je
in kunt rgpen en waar je ook gelukkig in
kunt worden".
Zelden zal een huwelijk zoveel tumult en commotie hebben veroorzaakt als dat van Beatrix en Claus. De zilveren bruiloft zal in de paleiselijke beslotenheid
van Huis ten Bosch worden gevierd. (Archieffoto anpi
10 maart 1966: De route van de trouwstoet was geplaveid met rookbommen.
