Leiders Ledand in Moskon ontboden 'We willen macht niet grijpen' Zwarte baretten: veel spieren, weinig hersens Warschaupact niet eerder ontbonden Roemeens rapport over mijnwerkers incompleet Kroatië zal terugvechten DINSDAG 22 JANUARI 1991 BUITENLAND PAGINA 11 Europees parlement wil einde hulp Sovjetunie STRAATSBURG/MOSKOU/RIGA (GPD/Rtr/AFP/DPA/ANP/AP) - Sovjetpresident Gorbatsjov heeft gisteren de leiders van het naar onafhankelijkheid strevende Letland ge vraagd naar Moskou te komen om over het instellen van rechtstreeks presidentieel be stuur in de Baltische republiek te spreken. Gorbatsjov wil met president Gor- bunovs en premier Godmanis van Letland bespreken hoe hij zijn di rect presidentieel bestuur in Let land kan invoeren. Dit heeft Anatoli Denisov, voorzitter van de commis sie voor ethiek van het Sovjet-parle ment gisteren op een persconferen tie in Moskou gezegd. "De president wil een aantal op ties bespreken, zoals het presiden tieel gezag, het herstel van de Sov- jetwetten, of wijzigingen in de Letse leiding." Volgens Denisov is "de meerderheid van het volk in Let land voor presidentieel bestuur". Dit zou inhouden dat de federale Sovjet-overheid de macht over neemt van de gekozen regering en parlement in Letland plaatsmaken. Gorbunovs en Godmanis worden vandaag in Moskou verwacht. De Sovjetregering liet weten de bloedige gebeurtenissen in Riga te "betreuren", "maar zo is het leven nu eenmaal", aldus een woordvoer der van het Sovjetministerie van buitenlandse zaken. In een crisisbe raad besloot het Letse parlement gisteren een zelfverdedigingsmacht op te richten, die na een periode van training ook met wapens moet wor den uitgerust. Tevens wil Letland per 1 maart een eigen politie heb ben. Tot die tijd worden uit heel Letland politie- en militie-eenheden naar Riga gestuurd om het parle ment en belangrijke overheidsge bouwen tegen verdere militaire aanvallen te beschermen. In de Baltische buurstaat Estland ontploften in de nacht van zondag op maandag bommen bij twee pro- Sovjetgebouwen, een kantoor van de pro-Moskoubeweging „Inter- front" en een scheepswerf waar voornamelijk Russische arbeiders werken. De explosies richtten al leen materiële schade aan. Hulp daar de oorzaak van. Het Europees Parlement wil niet alleen het over leg over de nieuwe bijstand aan de Sovjetunie opschorten, maar ook aan alle economische en technische hulp, die momenteel bestaat, een halt toeroepen. De Nederlandse christen-demo- crate Ria Oomen-Ruijten verklaar de gisteren dat er niet van samen werking tussen de Europese Ge meenschap en de Sovjetunie kan worden gesproken wanneer tegelij kertijd de rechten van de Baltische bevolkingen met voeten getreden worden. "We mogen en kunnen niet accepteren", luidde één van haar stellingen, "dat bij onze vrienden in de Baltische staten de indruk wordt gewekt dat we wél ingrijpen in de Golf, maar bevolkingen die zó dicht bij ons staan, in de steek laten". BUDAPEST (GPD) - Wie gaf vo rig jaar juni opdracht de mijnwer kers naar Bukarest te halen om daar met harde hand orde op za ken te stellen? Ondanks een lijvig parlementair onderzoeksverslag en een eigen rapportage van de Roemeense oppositie is die vraag nog steeds niet beantwoord. De echte waarheid komt over de ge beurtenissen waarschijnlijk pas op tafel de oppositie de macht krijgt, meent voorzitter Sonn Bo- tez van de Nationaal Liberale Par tij. Het onderzoeksverslag, eigen lijk een voor-rapportage, werd vo rige week aan de Raad van Euro pa aangeboden. De verschijning van het rapport heeft vanwege onenigheden in de onderzoeks commissie zeer lang op zich laten wachten. Een week geleden tikte premier Roman de voorzitters van het parlement en senaat nog op hun vingers, omdat het verslag er nog steeds niet was. Volgens Roman liep het Roe meense lidmaatschap van de Raad van Europa daardoor ge vaar. Maar volgens Botez zal het nu verschenen rapport weinig bij dragen aan de verbetering van het imago van Roemenië in Europa. Het verslag is alleen door het Front voor Nationale Redding on dertekend, omdat de oppositie partijen zich niet in de conclusies konden vinden. Het telt meer dan 500 pagina's en bevat voorname lijk een beschrijving van de ge beurtenissen van midden juni vo rig jaar. Nadat anti-regeringsdemon- stranten in Bukarest toen een aantal openbare gebouwen, waar onder het hoofdbureau van poli tie en het gebouw van de televisie hadden aangevallen, werden op 14 juni duizenden regeringsgezin de mijnwerkers met bussen en vrachtwagen naar de hoofdstad vervoerd om daar met pikhouwe len en knuppels in te hakken op iedereen die er volgens hen ver dacht uitzag. Officieel kwamen daarbij vijf mensen om en raakten 277 men sen gewond. Verder werden de kantoren van de Nationaal Libe rale Partij, de Boerenpartij en de oppositiekrant Romania Libera door mijnwerkers vernield. En kele honderden mensen, allen an ti-regeringsdemonstranten. wer den gearresteerd. Hoewel presi dent Iliescu ontkende de mijn werkers opgeroepen te hebben, bedankte hij hen bij hun vertrek uit de hoofdstad voor hun inzet. De oppositie stelde Iliescu des tijds rechtstreeks verantwoorde lijk voor de acties van de mijn werkers, maar in het nu versche nen onderzoeksrapport is daar van niets terug te vinden. Er is sprake van 'mysterieuze krach ten' die de gebeurtenissen heb ben beinvloed. Wel wordt toege geven dat de president de burgers van Bukarest heeft opgeroepen het gebouw van de televisie te be schermen. Verder zouden buiten landse spionagediensten zich met de rellen hebben bemoeid, al geeft het verslag daar geen bewij- De oppositieleden in de parle mentaire onderzoekscommissie hebben inmiddels hun eigen rap portage gemaakt. Daarin krijgen de regering en vooral de presi dent duidelijk de schuld van de gebeurtenissen. Overigens is het oppositierapport nauwelijks con creter dan de rapportage van het Front. Opmerkelijk is dat in beide verslagen de bevindingen van het Openbaar Ministerie en het mi nisterie van binnenlandse zaken ontbreken, terwijl die wel aan de parlementaire commissie zijn ge- Inmiddels is ook het verslag verschenen van de Hongaars- Roemeense botsingen in Tirgu Mures op 19 en 20 maart, waarbij volgens officiële cijfers zes men sen omkwamen en 294 gewond raakten. De rellen worden afge daan als een normaal verschijnsel in een periode van sociale om wentelingen. De voor deze week geplande onder handelingen tussen de Europese Commissie en de Sovjetunie over een omvangrijk hulpverleningspro gramma zijn voor onbepaalde tijd opgeschort. De bloedige gebeurte nissen in de Baltische staten zijn binnenlandse zaken van Letland. Bij een aanval op het gebouw werden zondag vijf v Buitenland kort Krim De inwoners van de Krim hebben zondag in een referendum met over weldigende meerderheid gekozen voor het herstel van de autonomie van het schiereiland. Het Sovjet persbureau Tass berichtte gisteren dat van de 1,7 miljoen stemgerech tigden 80 procent gebruik van hun stem maakte en dat 93,2 procent voor het herstel van de Krim was als autonome socialistische Sovjet-re publiek. "De Krim, als participant in het nieuwe Unie-verdrag, zal zijn relaties met de Oekraine, Rusland en andere republieken op een ge lijkwaardige en bilaterale wijze op bouwen", zo meldde Tass. Kerncentrale In Tsjechoslowakije is gisteren brand uitgebroken in. de kerncen trale van Dukovany in Zuid-Mora- vie. Het vuur werd binnen een uur gedoofd en er is geen radioactiviteit vrijgekomen. De brand brak uit in een schakelkamer van de eerste re actoreenheid. De reactor werd auto matisch stilgelegd. De kernreactor van Dukovany is evenals die van Bohunice in West-Slowakije van Sovjet-ontwerp. Beide reactoren staan in de buurt van de grens met Oostenrijk, dat beide centrales ge sloten wil zien omdat zij onveilig zijn. Ook in de kerncentrale van Bo hunice deed zich vorige week een brandje voor. Kaping Bulgaarse ordetroepen hebben gis teren in Burgas een einde gemaakt aan een kaping van een Sovjet-pas sagiersvliegtuig. De kaper gaf zich zonder verzet over. Alle ruim 150 passagiers zijn bij de kapingsactie ongedeerd gebleven. De kaping begon gistermorgen nadat het vliegtuig van de Sovjet maatschappij Aeroflot na een tus senlanding in Groznyi in de Kau- kasus was opgestegen. Het vlieg tuig maakte een binnenlandse vlucht van Tasjkent (Centraal-Azië) naar Odessa (Oekraïne). Noodweer Noordelijke en westelijke voorste den van Sydney zijn gisttermiddag getroffen door een zware storm waardoor ruim 30.000 woningen zonder stroom kwamen te zitten en het leger te hulp moest worden ge roepen voor een schoonmaakopera- tie. Een regeringsfunctionaris van New South Wales zei dat er ten min ste een dode was gevallen en 100 ge wonden. Een man raakte dodelijk gewond toen zijn vrachtauto vlam vatte en èxplodeerde na een onge luk dat ontstond bij hevige regen val. Veel mensen raakten gewond door vallende takken. Ten minste één persoon werd knockout gesla gen door enorme hagelstenen. Communisten wijzen verantwoordelijkheid voor bloedbad af RIGA Alfreds Roebiks houdt zich van den domme. De leider van de Letse communistische partij heeft maar één verklaring voor de drama tische gebeurtenissen van afgelopen zondag avond in Riga: „Dit moest gebeuren. Onverant woordelijke politici hitsen de mensen tegen el kaar op. Dan krijg je dit soort confrontaties". Roebiks is niet alleen lid van het politburo van de landelijke communistische partij, maar ook mede-voorzitter van het Comité voor Natio nale Redding' van Letland. En heeft dat comité vorige week niet verkondigd dat het de enige le gitieme autoriteit is in deze Baltische repu bliek? Met andere woorden: geen boodschap aan het democratisch gekozen parlement, aan de rege- ring-Godmanis en aan president Gorbunovs. Zij, die de politici die namens de meerderheid van het nationalistische volksfront spreken, handelen onverantwoordelijk en zijn dus schul dig aan het drama van zondagavond. "Wij zijn er niet op uit om de macht te grij pen", zegt Roebiks tijdens een persconferentie de dag na het drama. "Wij zijn voor de democra tie, voor dialoog om onze problemen te kunnen oplossen". Dus weet Roebiks, voormalig burge meester van Riga in de tijd dat Sovjet-minister van binnenlandse zaken Boris Poego er KGB- chef was, niet waar Abraham de mosterd haalt. Wie gaf de Omon, de met zwart baretten ge tooide keurtroepen van Boris Poego, opdracht om het Letse ministerie van binnenlandse za ken te bestormen? Roebiks: "Ik weet het niet". Wie is de verantwoordelijke commandant? Roe biks: "Ik zou het niet weten. Dat is mijn zaak niet". Roebiks weet maar één ding: de Omon- eenheid is gaan schieten nadat vanuit het minis terie het vuur op hen werd geopend. Wat kwamen die 'zwarte baretten', die hun hoofdkwartier in een buitenwijk van Riga heb ben, daar dan zoeken? Roebiks haalt de schou ders op. Hij weet slechts dat de Omon-comman- do's een verkrachting wilden aangeven bij het naast het ministerie gelegen bureau van de offi cier van justitie. En toen werd het vuur op hen geopend. Dat blijft de officiële reden voor de schietpar tij. De vrouw van een Omon-officier zou door 'extremisten' in gijzeling zijn genomen en ver kracht. De 'zwarte baretten', officieel niet alleen oproerpolitie maar ook misdaadbestrijders, wil den vervolgens verhaal. En dat is alles. Nie mand is verantwoordelijk. Boris Pugo heeft al vanuit Moskou laten weten geen enkele op dracht te hebben gegeven aan zijn onderge schikten in Riga. Defensieminister maarschalk Jasov, weet evenmin van iets. President Gorbunovs, een 'verlichte' commu nist die het Letse onafhankelijkheidsstreven steunt, wil dat Moskou een officieel onderzoek instelt, en eist daar meteen bij dat de verant woordelijke Omon-officieren worden gestraft. Of het er van komt? Officier van justitie Janis Skrastins is al een eigen onderzoek gestart. In de pittoreske oude binnenstad van Riga bouwen de aanhangers van Volksfront aan nieuwe barricades. Buschauffeur Andris zegt, terwijl een hijskraan betonblokken van een vrachtwagen naar het wegdek verplaatst: "We moeten ons beschermen tegen die bandieten. En we gaan door tot Letland een democratische onafhankelijke republiek is". Tot welke prijs? De vrijwilligers van het Volksfront, die bewapend met ijzeren ^faven, de barricaden bewaken, warmen zich bij de hout vuren. Ze zijn al een week op de been, sinds de para's in Litouwen de televisiestudio's bestorm den en 15 doden achterlieten. "Wij geven niet op", zegt een oude man, met een witte band om de arm, die aangeeft dat hij tot de officiële orde bewaarders van het Volksfront behoort. Hij be waakt het gebouw van de ministerraad aan de 'Vrijheidsstraat', tot voor kort nog de Leninlaan genoemd. "Wij Letten hebben altijd in één huis kunnen wonen met onze Russische buren. Maar de poli tici proberen tweedracht te zaaien. Het resultaat is dood en verderf', zegt een in keurige bontjas geklede dame. Een man, die zich presenteert als een van de 1,2 miljoen Russische Letten ("En dat is bijna de helft van de totale bevolking", roept hij), vindt die analyse te algemeen. "We moeten af van de Gorbatsjov-dictatuur, dat geldt voor Russen en Letten. Weg met de com munisten, de aanstichters van alle kwaad". BUDAPEST (GPD) - Polen, Hongarije en Tsjechoslowakije zijn niet van plan versneld uit het War schaupact te treden. Dat zeiden de ministers van buitenlandse zaken gisteren na afloop van een bespre king in Budapest over samenwer king tussen de drie landen. Vorige week nog had de Tsjechoslowaakse minister Jiri Dienstbier opgeroepen het Warschaupact op korte termijn te verlaten als protest tegen de ont wikkelingen in de Baltische staten. Maar gisteren ontkende Dienst bier dat zijn oproep verband had ge houden met de problemen in de Sovjetunie. Hij schaarde zich achter zijn Hongaarse collega Jeszenszky, die zei het in het interesse van Euro pa is dat de Russen met de ophef fing van het Warschaupact instem- De bijeenkomst in Budapest was eigenlijk een tweederangs gebeu ren. Oorspronkelijk was een ont moeting tussen president Walesa, president Havel en de Hongaarse premier Antall in de oude Hongaar se koningsstad Visegrad voorzien. Waarom deze bijeenkomst werd af gezegd, is onduidelijk. De verklaringen varieren tussen 'Walesa had binnenslands iets an ders te doen' tot boosheid van Havel omdat de Hongaren de bijeenkomst gepland hadden op een moment dat de Hongaarse president, Havels' vriend en collega-schrijver Goncz, op staatsbezoek in de Verenigde Staten was, zodat premier Antall de honeurs zelf kon waarnemen. Uiteindelijk bleken de ministers niet verder gekomen te zijn dan wat algemene verklaringen over het be lang van onderlinge samenwerking. Wel is duidelijk dat de twee colle ga's van Dienstbier diens uitspra ken over het Warschaupact naar de prullemand hebben verwezen. Dienstbier verklaarde gisteren dan Team artsen naar Vilnius BRUSSEL (ANP) - Een ver kenningsteam van de hulporga nisatie Artsen zonder Grenzen (AzG) is gisteren in de Litouwse hoofdstad Vilnius aangekomen. Dat heeft de Belgische afdeling van AzG in Brussel meegedeeld. Het verkenningsteam is uitge rust met medisch-chirurgische materiaal. Nog meer van dat ma teriaal is onderweg. Het team zal later van Vilnius doorreizen naar Riga in Letland. Het Litouwse ministerie van volksgezondheid heeft om chi rurgisch materiaal gevraagd. Het noodhulpfonds van de Eu ropese Gemeenschap heeft hier voor 115.000 ecu (bijna 268.000 gulden) ter beschikking gesteld. MOSKOU Een krant omschreef ze als "een groep harde jongens die hun machinegeweer zelfs mee naar bed nemen", hun baas noemt ze "goed bewapende beroepsmilitia- ren" en de Letse regering ziet ze als de meest destabiliserende factor in de Baltische republiek van de afge lopen tijd. Een 120 man sterke eenheid van de Politiesectie Speciale Opdrach ten, onder de Russische afkorting bekend als OMON, maar meestal aangeduid met de naam 'zwarte ba retten', heeft de afgelopen dagen huisgehouden in de Letse hoofd stad Riga. De zwarte baretten heb ben daar bewezen dat ze er niet voor terugschrikken te doden. Zondagavond bestormden zij het hoofdkwartier van de politie, geves tigd in het Letse ministerie van bin nenlandse zaken, waarbij vijf men sen om het leven kwamen. De aan val kwam een dag na de begrafenis van de chauffeur van de Letse mi nister van transport, die door baret ten werd doodgeschoten toen hij op weg was naar de wijk waar de een heid is gelegerd. De zwarte baretten zijn ook aan te treffen in de straten van Tallinn, de hoofdstad van de naburige repu bliek Estland. Maar daar hebben ze nog geen omstreden gewelddadige acties uitgevoerd. De aanval op het gebouw van de radio en televisie op 13 januari in Litouwen, waarbij veertien mensen omkwamen, was het werk van het leger en niet van de troepen van het ministerie van binnenlandse zaken. Volgens Amerikaanse deskundi gen tellen de eenheden van de zwar te baretten landelijk in totaal tussen de 25.000 en 35.000 man. De eenhe den werden eind 1987 en 1988 ge vormd en samengesteld uit para chutisten en Afghanistan-vetera- nen en zijn intensief getraind in het optreden tegen grote menigten de monstranten. Alexander Soengoerov, gemeen- teraadslid in Leningrad en een van de leiders van de Democratische Partij van Rusland, zei zondag dat hij een paar zwarte baretten had ontmoet. Volgens Soengoerov wer den zij maandenlang van de buiten wereld geisoleerd gehouden in ba rakken en werd hen verteld dat zij tegen fascisten zouden moeten op treden. Ze leken geen angst te ken nen, voegde hij eraan toe. Ze slapen met hun geweren naast zich en heb ben geleerd altijd alert te zijn op een aanval van vijanden. Het hervormingsgezinde week blad Moskou Nieuws wijdde vorige week een omslagverhaal aan de zwarte baretten onder de weinig vleiende titel "Veel spieren, geen hersens". Een foto toonde luitenant Alexander Koezmin in zijn kamer in een buitenwijk van Riga, temid den van affiches van auto's en schaars geklede vrouwen, vier stroppen die van het plafond naar beneden bungelden en een grote zwarte vlag met daarop een wit doodshoofd. "Om de orde en Sov jet-macht in Riga te herstellen, moet je bij ons zijn", zo werd hy in het artikel geciteerd. Hij zei ook strijdlustig dat zijn baretten de zit tende Letse regering zouden ver drijven, strategische gebouwen in nemen en nationalistische Letten voor het gerecht zouden brengen. Veel van de zwarte baretten heb ben ervaring opgedaan in Afghanis tan, wat zou verklaren waarom zij zeer succesvol kunnen opereren in relatief kleine groepen. Door hun staat van dienst verdienen de mees te baretten meer dan andere Sovjet troepen en genieten ze meer aan- Het ministerie dat verantwoorde lijk is voor de zwarte baretten staat onder leiding van de voormalige Letse KGB-chef Boris Pugo en van de voormalige bevelhebber van de Sovjet-troepen in Afghanistan Bo ris Gromov. Regeringsfunctionaris sen in Moskou zeiden tevoren niets te hebben afgeweten van het optre den in Letland. De Letse president Anatolys Gorbunovs omschreef de zwarte baretten als een destabilise rende factor die bewust de confron tatie opzoeken met de Letse bevol king. Hij heeft Sovjet-president Gorbatsjov gevraagd de baretten onder scherpere controle te stellen. ook dat er wat hem betreft geen re den tot vervroegde uittreding is. De vorig jaar vastgelegde tijdstabel voor de ontmanteling van het War schaupact verloopt volgens sche ma. De feitelijke opheffing zal mid den dit jaar zijn beslag krijgen, ter wijl de laatste formaliteiten in de cember worden afgehandeld. Ook de terugtrekking van de Sov jet-troepen uit Tsjechoslowakije gaat volgens planning. Eind februa ri zullen alle gevechtseenheden het land hebben verlaten en eind juni is ook het laatste Sovjet-materieel ver trokken. Polen heeft wat meer pro blemen met de terugtrekking van de Sovjet-troepen, vooral omdat er inmiddels meningsverschillen zijn ontstaan over een financiële com pensatie voor de overlast die de te rugtrekking van de Russische troe pen uit de voormalige DDR veroor zaakt. Alle drie de ministers benadruk ten gisteren dat ze van de resteren de Sovjet-troepen in hun land geen gevaar vrezen. Dat er na het ingrij pen in de Baltische staten een Rus sische actie in Oost-Europa zou vol gen is volgens hen een ongegronde angst. "De Russische troepen in Oost-Europa zijn te zeer bezig met hun eigen problemen", aldus Sku- biszewski. ZAGREB (AP) - Enkele uren voor dat op last van de federale Joegosla vische regering de deelrepublieken Kroatië en Slovenië hun milities moeten hebben ontbonden, heeft de Kroatische president Tudjman gisteren gezegd dat zijn volk en mi litie zullen terugvechten als het le ger ingrijpt. Tudjman waarschuwde dat in grijpen van het federale Joegoslavi sche leger "rampzalige gevolgen" zal hebben. De autoriteiten van zo wel Kroatië als Slovenie beweren tienduizenden gewapende militie leden te kunnen optrommelen, mocht het tot een gewapend treffen met het Joegoslavische leger ko- De federale presidentiële raad had op 9 januari niet nader genoem de "illegale paramilitaire strijd krachten" tien dagen de tijd gege ven zich te ontwapenen. Dat ultima tum werd zaterdag verlengd tot gis teren middernacht. Worden de mili ties niet ontbonden dan zal het leger tussenbeide komen, zo liet de raad weten. Een lid van de Sloveense presi dentiele raad. Plut, onderstreepte dat in zijn republiek wat hem be treft geen illegale militie bestaat. Daaruit valt niets anders op te ma ken dan dat Slovenië de opdracht tot ontbinding van de eigen militie zal negeren. Kroatië en Slovenie vrezen dat het Joegoslavische leger de kwestie rond de milities aan grijpt om hun met-communisti sche, en in vrije verkiezingen geko zen regeringen af te zetten. Dat zou dan vooral gebeuren op instigatie van Servie. waar nog altijd een strikt communistisch bewind aan de macht is, en dat bovendien de macht van de centrale federale rege ring gehandhaafd wil zien. Albanië door staking verlamd TIRANA/HEERLEN (GPD) - Een staking van buschauffeurs in Alba nië heeft gisteren in Tirana het openbare leven volledig verlamd. Duizenden inwoners van de hoofd stad kwamen veel te laat op hun werk of bleven gewoon thuis. De buschauffeurs eisen een loonsver hoging van 200 procent en betere se cundaire arbeidsvoorwaarden. Zij hebben aangekondigd met hun sta king door te gaan, tot de regering overstag gaat Die heeft al laten we ten niet op hun 'buitenissige eis' te kunnen ingaan. De Albanese autoriteiten hebben besloten tot april geen buitenlandse reisgezelschappen in het land toe te laten. Enkele groepen uit Joegosla vië zyn al geweerd.

Historische Kranten, Erfgoed Leiden en Omstreken

Leidsch Dagblad | 1991 | | pagina 11