Venus wellicht stuk
Ster van Bethlehem
mi i =ikW M
Spectaculaire nieuwe methode voor bodemsanering
De grote verspilling
Sneller en nauwkeuriger
lasersnijden nu mogelijk
'Werkloze drinkt minder
dan iemand met een baan'
DE DONKERE KANT VAN DE MAAN
Onderzoek: gevolgen verwijdering
van strottehoofd zwaar onderschat
'Schade aan het hart bij Hodgkin-
patiënten vaak door bestraling'
Orthomanuele geneeskunde werkt
WOENSDAG 19 DECEMBER 1990
EINDREDACTIE HANS SONDERS
MAASTRICHT (GPD) Een
werkloze of alleenstaande
grijpt minder snel naar dc fles
dan iemand die getrouwd is of
een baan heeft. Dat conclu
deert Kenier van Gelooven in
zijn proefschrift 'Drinksitua-
ties en drinkgedrag: alcohol
gebruik in het dagelijks leven'.
"In de bestaande literatuur
wordt de verwachting gewekt
dat het ontbreken van zinvolle
bezigheden, alcoholgebruik in
de hand werkt. Het tegendeel
is waar", licht de promovendus
toe.
Het blijkt dat er geen enkele
activiteit is waarbij niet wordt
gedronken, en óók dat een
groot deel van de bevolking al
cohol gebruikt in situaties
waarin dat sociaal gezien niet
normaal is. Bij werkende
vrouwen is het aandeel zware
drinkers relatief hoog. Ook
voor mannen met een baan
gaat die vlieger op. w aarbij te
vens de categorie 'met partner'
in negatieve zin hoog scoort.
Werklozen en mensen met
een job blijken in bijvoor
beeld een kroeg evenveel te
drinken, maar laatstgenoemde
groep blijkt in een situatie die
niet tot alcoholgebruik noodt,
vaker een neut te pakken.
Deze foto van de maan werd 8 december gemaakt door de camera
van de Galileo satelliet, die op weg is naar Jupiter. Rechts is de don
kere 'zee van te zien van Mare Oriëntale. Deze streek en de heldere
delen van de maan aan de linkerzijde waren nog nimmer door een
ge a vanceerd camerasysteem als die van Galileo opgenomen.
(foto Ar>
De lichamelijke en psychoso
ciale gevolgen van de verwij
dering van het strottehoofd
zijn aanzienlijk en worden on
derschat. Er is vooral weinig
aandacht voor longproblemen
tot jaren na de operatie. Dat
schrijven artsen en onderzoe
kers van het Antoni van Leen-
wenhoekhuis in het Neder
lands Tijdschrift voor Genees
kunde.
Naar schatting zijn er in Ne
derland 2.000 mensen bij wie
het strottehoofd <wegens keel
kanker) is verwijderd. De pa
tiënt raakt daardoor zijn
stembanden kwijt en zal met
(mechanische) methoden op
nieuw moeten leren praten.
Vijftien procent van de 59
onderzochte patiënten die lan
ger dan een half jaar daarvoor
was geopereerd, voelde zich
geremd in de omgang met an
deren. Wat de onderzoekers
vooral tegenviel waren de vele
klachten over de luchtwegen
en daardoor gevoelens van
angst en depressie.
De meeste patiënten bleken
veel speeksel op te geven, veel
te hoesten en hadden constant
een loopneus. Zowel patiënten
als behandelaars denken dat
deze klachten een onvermij
delijk gevolg van de operatie
zijn. Een sinds enkele jaren
verkrijgbare pleister met een
filter die voor het stoma ge
plakt moet worden, vermin
dert de klachten. De artsen
pleiten voor verder onderzoek
naar deze pleister om na te
gaan of die resultaten blijvend
zijn.
Patiënten die zijn behandeld
wegens de ziekte van Hodgkin
(kanker in de lymfeklieren)
hebben ook na tien en vijftien
jaar een hogere sterfte dan ge
zonde leeftijdgenoten. Ook
dan nog kunnen zij een hartin
farct krijgen. Die late schade
aan het hart, lijkt veroorzaakt
door de bestraling. De kans op
die schade schade is waar
schijnlijk groter dan in enige
andere risicogroep voor hart
en vaatziekten.
Oncoloog-radiotherapeut
dr. E. Noordijk en infernist-
hematoloog dr. J. Kluin-Nele-
mans van het AZL stellen dat
in het Nederlands Tijdschrift
voor Geneeskunde. In de stan
daardbehandeling kan name
lijk een groot deel van het. hart
zijn bestraald.
Zij pleiten dan ook voor een
groot onderzoek met vele hon
derden patiënten waarin de
gebruikelijke behandeling
wordt vergeleken met een mo
gelijk minder schadelijke the
rapie waarin een kleiner ge
bied wordt bestraald met bij
voorbeeld lagere doses.
Orthomanuele geneeskunde
blijkt een effectieve behande
lingsmethode bij patiënten die
klachten hebben door scheef
stand van bekken en wervel
kolom. Dat concluderen de
artsen J.W.B. Albers en E.D.
Keizer in een onderzoek naar
de waarde van deze alterna
tieve geneeswijze.
Doel hiervan was om de
scepsis weg te nemen die te
gen deze geneeskunde bestaat.
"We willen laten zien dat de
methode geen onzin is, maar
dat het werkt'% aldus Albers.
Of de artsen hierin zijn ge
slaagd, zal nog moeten blijken.
Zij geven toe, dat zij niet echt
kunnen bewijzen dat de pa
tiënten die de methode onder
gaan, genezen. Wel denken zij
aannemelijk te kunnen maken
dat de behandeling helpt, om
dat de patiënten aangeven dat
zij er baat bij hebben.
De orthomanuele genees
kunde gaat er vanuit dat
scheefstand van het bekken of
de wervelkolom ten grondslag
ligt aan allerlei klachten zoals
rug- nek- en schouderklach
ten, hoofdpijn, buikpijn en
zelfs stoornissen aan maag en
ingewanden. Door de stand
van het bekken of de wervels
door middel van manuele the
rapie te corrigeren zouden de
klachten verdwijnen.
Uit het onderzoek, dat ónder
2.000 patiënten van orthoma
nuele artsen werd uitgevoerd,
bleek dat bij meer dan twee
derde de klachten aanzienlijk
minder waren of zelfs waren
verdwenen.
KARLSRUHE - Nederland
se ingenieurs hebben een
eenvoudige maar doelmatige
methode gevonden om meta
len en andere verontreini
gende stoffen uit de grond en
het grondwater te halen. De
door Geokinetics in Delft en
Groningen ontwikkelde
techniek kan ook gebruikt
worden voor de zuivering
van baggerslib en voor de af
scherming van schadelijke
stortplaatsen en industrie
terreinen.
Op de internationale we
tenschappelijke conferentie
van TNO over de bodem, in
Karlsruhe gehouden, maak
ten de ontwerpers de resulta
ten bekend van de proeven
die zij met hun techniek tot
nu toe bereikten. De concen
tratie van zware metalen in
de bodem wisten zij met
meer dan 90 procent terug te
dringen. Gebleken is dat ook
organische verontreinigin
gen voor een groot deel kun
nen worden verwijderd.
De nieuwe methode, die
electroreclamatie wordt ge
noemd, bestaat eruit dat men
één of meer elektroden in de
grond stopt waarmee in de
bodem een elektrisch veld
tot stand wordt gebracht.
Door ionenuitwisseling wor
den de vervuilende stoffen
bijeengebracht. Deze gaan
naar een op het systeem aan
gesloten verwerkingsinstal
latie. Er blijft uiteindelijk
een zeer geconcentreerde op
lossing over, die slechts een
half tot één procent van de
totale hoeveelheid behandel
de grond uitmaakt.
Het grote voordeel van de
methode is volgens W. Pool
van Geokinetics in Gronin
gen, dat daarmee alle ver
vuilde grond en grondwater
behandeld kan worden.
Voorts kan men de bodem
tot op grote diepte saneren.
Het is bovendien niet nodig
de bovenlaag af te graven.
Tenslotte wordt aan de
grond geen schade toege
bracht. "Ze wordt niet dood
gemaakt", aldus Pool. Met
de andere tot nu toe beschik
bare methoden voor bodem-
reiniging is dit volgens hem
allemaal niet mogelijk.
Een ander gunstig aspect
van electroreclamatie is dat
voor de omgeving schadelij
ke stortplaatsen en sterk ver
vuilde industrieterreinen op
betrekkelijk eenvoudige wij
ze afgesloten kunnen wor
den. De voor de mens en het
milieu gevaarlijke stoffen
kunnen dan niet meer via de
bodem en het grondwater
buiten deze gebieden in de
omgeving doordringen.
Experimenten in de omge
ving van een voormalige ver-
ffabriek, waar de bodem ver
ontreinigd was met zware
metalen, zoals lood en koper,
toonden aan dat 94 procent
van de schadelijke stoffen er
uit gehaald kan worden. Bij
een galvaniseerbedrijf wis
ten de onderzoekers de con
centratie zink in de bodem
aanzienlijk terug te brengen.
Hetzelfde geldt voor de reini
ging van met arsenicum ver
ontreinigde grond bij een
voormalig impregnerend be
drijf.
Experimenten in het labo
ratorium gaven te zien dat
het met electroreclamatie
ook mogelijk is schadelijke
stoffen als polycyclische aro
matische koolwaterstoffen
(PAK's) uit de bodem te ha
len. De komende maanden
zal een onderzoekprogram
ma worden opgezet om vast
te stellen of de methode ook
in de praktijk haalbaar is.
Volgens Pool biedt de nieu
we techniek ook mogelijkhe
den voor het ontzilten van
akkerbouwland.
Kerstmis 1990 en Öud-/Nieuwjaar
1990/1991. Aan de Zuidwestelijke
avondhemel is nu een bijzonder opvallende
'ster' verschenen; de planeet Venus. Door
sommigen de 'Avondster' genoemd, maar
de term 'kerstster' is, gezien de kerstsfeer,
passender.
Precies 1991 jaar geleden moet er ook zo'n
'ster' zijn verschenen: de 'Ster van
Bethlehem'. Misschien heeft die ster wel
iets te maken gehad met de planeet Venus
zo leren recente computerberekeningen.
Het heldere licht dat we nu 's avonds
kunnen zien is derhalve misschien wel een
'stukje Bethlehem' van weleer.
Van onze correspondent
Ben Apeldoorn
In de nacht dat Jezus Christus,
ergens in een stalletje nabij
Bethlehem werd geboren, trad
er een bijzonder opvallend ver
schijnsel aan de sterrenhemel
op. Het moet geweldig helder
zijn geweest en gedurende de
navolgende nachten, zo staat in
de bijbel beschreven, diende
het als lichtbaken voor reizigers
naar de plaats van het grote ge
beuren.
Oude en moderne sterrenkundigen
breken zich al eeuwen het hoofd
over de vraag wat het verschijnsel
kan zijn geweest dat de bewuste
plaats van 'bovenaf zo duidelijk
aangaf.
De laatste bijna 2.000 jaar zijn de
inzichten in de astronomische feno
menen van en aan de hemel zó
voortgeschreden dat men, oneer
biedig of niet, niet goed raad weet
met de ware oorsprong van de 'Ster
van Bethlehem'. Was het een helde
re komeet, een plotseling opvlam
mende ster of een zeldzame samen-
stand van enkele van de helderste
hemellichamen in ons zonnestel
sel?
Gelovigen verwijten onderzoe
kers vaak goddeloosheid als zij zich
bezighouden met religieuze aspec
ten die zich uitstrekken tot mysteri
euze verschijnselen aan de hemel.
En de Ster van Bethlehem is zo'n
mysterie. Onderzoek daarnaar heeft
natuurlijk niets met goddeloosheid
te maken als alleen maar gebruik
wordt gemaakt van één van de
mooiste karaktertrekken die de
mens van de Schepper heeft meege
kregen: nieuwsgierigheid.
En nieuwsgierigheid dwingt tot kri
tische vragen, berekeningen en het
opstellen van theorieën.
Eén van die kritische vragen liegt
er niet om: hoe ter wereld is het mo
gelijk dat een opvallend astrono
misch verschijnsel, waarvan in velé
landen melding werd gemaakt, pre
cies naar dat onooglijk kleine
plaatsje wees en, sterker nog, daar
boven 'stil bleef staan'. Die eigen
schap is namelijk niet met een as
tronomisch verschijnsel te verkla
ren. Een helder hemellichaam aan
bijvoorbeeld de Noordwestelijke
avondhemel moet vanuit Perzië net
zo goed in het Noordwesten zijn ge
zien als vanuit het toenmalige Mon-
golenrijk en als één of andere
Mongool datzelfde verschijnsel ge
durende een aantal nachten was ge
volgd dan was hij beslist niet in
Bethlehem maar ergens in de Noor
delijke IJszee uitgekomen.
Daarnaast zit men ook nog met
het vaststaande gegeven dat de Ster
van Bethlehem vroeg of laat in de
nacht toch een keer ondergegaan
zal moeten zijn.
Het is drie wijzen uit het Oosten
in ieder geval gelukt om met de
'ster' als gids tot bij de stal te gera
ken om daar offers te brengen. Maar
hoe groot de door hen afgelegde af
stand was weten we niet en de kro
nieken vermelden evenmin of die
drie deel uitmaakten van een multi
nationaal, merendeels individueel
afgereisde mensenmenigte waar
van de rest simpelweg verdwaalde
dan wel misnoegd huiswaarts keer
de. Veel onderzoekers houden het
er op dat de gebeurtenis, nu 1991
jaar geleden, omgeven is door een
wazig cocon van merendeels onna
volgbare symboliek.
Staartster?
Hoe het ook zij, er is toen iets heel
bijzonders te zien geweest; iets dat
'wees'. Het eerste waaraan de mo
derne sterrenkundige dan denkt is
een buitengewoon heldere komeet,
een 'staartster'.
We weten tegenwoordig wat ko
meten zijn; stoffige, brosse ijsber
gen wier staarten ontstaan door de
stralingsdruk van de zon. Ons zon
nestelsel moet omgeven zijn door
een enorme verzameling kometen-
koppen waarvan geregeld exempla
ren in de richting van de zon 'val
len'. Soms kunnen ze uitgroeien tot
adembenemende natuurverschijn
selen waarvan de aanblik in vroeger
tijden zelfs angstaanjagend was.
Kometen werden toen niet voor
niets voor onheilsbodes aangezien.
De komeet van West, in maart
1976, was zo'n zeldzame speling van
het natuurlijke lot die, geplaatst in
de verre Oudheid zonder overvloe
dig stadslicht, een nog veel impo
santer verschijnsel was geweest.
Maar 'West' beschrijft zo'n ongelo
felijk wijde baan dat hij over één en
kele omloop maar liefst een paar
honderdduizend jaar doet. Er zijn in
het verleden nog veel helderder ko-
iheten verschenen waarvan sommi
ge zelfs midden overdag aan de he
mel waren te zien en het is heel goed
mogelijk dat Bethlehem's Ster een
zeldzame komeet was die pas over
duizenden, honderdduizenden en
misschien zelfs wel miljoenen jaren
terugkomt. Dat is allemaal niet na te
gaan maar een komeet blijft een
heel serieuze kandidaat.
Minder serieus is het verschijnsel
supernova, een betrekkelijk zware,
ontploffende ster. Zware sterren
komen na het eindstadium van hun
brandstofcyclus op een onvoorstel
bare wijze aan hun eind: ze klappen
als een bom uit elkaar en worden
daarbij gedurende enkele weken tot
maanden miljoenen malen helder
der dan ze eerst waren.
Maar als de Ster van Bethlehem
een supernova was dan moeten
daarvan ergens om ons heen toch de
restanten zijn te zien. Tweeduizend
jaar mag dan lang geleden zijn maar
ons zonnestelsel heeft in die tijd
niet meer dan anderhalf lichtjaar in
de ruimte afgelegd. Restanten van
supernovae zijn in de ruimte wel be
kend maar die zijn niet afkomstig
van een explosie tijdens het begin
van onze jaartelling, 1991 jaar gele
den.
Van onze correspondent
Nico Hylkema
Een beetje mismoedig bekijkt
Henk Deinum (49) uit Delfzijl een
kranteartikel waarin hij wordt
afgeschilderd als milieufanaat.
"Hoezo fanaat, ik denk alleen
maar na".
Ex-scheepswerktuigkundige, tech
nisch inspecteur bij Akzo Delfzijl
en opsteller van het 'Energie- en
milieubeleidsplan Deinum', maakt
inderdaad allerminst de indruk een
fanaat te zijn. Rustig legt hij zijn
plan uit. Dat plan moet een energie
besparing van 50 procent opleve
ren, zonder dat wij veel op comfort
behoeven in te boeten. Kan Deinum
succes boeken, waar menig, door
high tech ondersteund wetenschap
per faalt, of is dit gewoon weten
schap met gezond verstand?
Het voorkomen van energie
verspilling komt bij Deinum op de
eerste plaats. "We moeten terug in
energiegebruik als we de beschik
bare fossiele brandstoffen eerlijker
willen verdelen en als we de vervui
ling willen stoppen". Zaken als
kernfusie en gebruik van zonne-
energie voor opwekken van water
stof zeggen hem niet zoveel. Het is
mooi als het misschien nog eens
komt, maar in de tussentijd zal er
nog heel wat moeten gebeuren.
Alles komt terug
Deinum: "Een hoofdwet in de che
mie zegt dat er bij chemische pro
cessen geen gram verloren gaat. Al
les komt terug in het milieu. Wij ge
bruiken in ons land een hoeveel
heid energie gelijk aan 6.000 kubie
ke meter aardgas per inwoner per
jaar. In de Verenigde Staten is dat
12.000 kubieke meter. Elke kubieke
meter aardgas betekent een kooldi-
oxyde-uitstoot van 1,8 kilo. Voor
kolen en hout is dat bijna het dub
bele en olie en benzine zitten er tus
senin. Er moet dus iets gebeuren.
Het energieverbruik kan met de
helft terug; het stroomverbruik in
ieder geval met 40 procent".
En daarvoor is volgens Deinum
geen ingewikkelde peperdure high
tech nodig. Hij is inmiddels een wei-
geziene gast op veel scholen en in
stellingen als bejaardenhuizen,
waar hij er in is geslaagd het gasver
bruik tot vaak meer dan de helft te
rug te brengen. "En dat kan met re
delijk eenvoudige middelen zonder
grote investeringen".
Op basis van een ruimte-thermos
taat de tijdklok goed afstellen is al
een eenvoudige maatregel die zich
snel terugverdient. Zet er een hoog
rendement-ketel op, regel de water
verdeling goed en een besparing tot
meer dan de helft is mogelijk. In
scholen zou volgens hem landelijk
een besparing van 600 miljoen ku
bieke meter aardgas per jaar moge
lijk zijn.
Veel te bereiken
Besparing op stroom levert wellicht
iets minder spectaculaire resultaten
op, maar desalniettemin geldt ook
hier weer dat met eenvoudige maat
regelen veel te bereiken is. Zijn eer
ste uitgangspunt is, dat zo lang niet
alle energiecentrales in Nederland
warmte-krachtcentrales zijn, alles
wat op aardgas kan, niet op elektri
citeit moet. Een kilowattuur kost in
een gewone centrale een derde ku
bieke meter aardgas. Zonder warm-
te-kracht koppeling wordt daar
slechts een rendement van 30 tot 40
proces gehaald.
Eeh warmte-krachtcentrale haalt
een rendement van 90 procent, stelt
Henk Deinum.
(foto GPD)
Deinum. Warmte-kracht koppeling
wil eigenlijk niet meer zeggen, dan
dat de warmte die vrijkomt bij het
opwekken van elektriciteit, elders
weer doelmatig wordt gebruikt.
Maar in Nederland is men nog lang
niet zover dat elke krachtcentrale zo
is uitgerust. Dus moeten de mensen
nu zo weinig mogelijk stroom ge
bruiken. Energetisch heeft bespa
ring op stroom een drievoudig ef
fect.
Dus geen elektrische boilers, lie
ver geen vaatwasmachines, of was
drogers en als het niet echt nodig is,
ook geen vrieskisten of koelkasten
op warme plaatsen. En waarom ge
bruikt de Nederlander niet meer
spaarlampen. Nu is dat beperkt tot
nog niet eens één per gezin. Dat zou
op zijn minst vier tot vijf kunnen
zijn.
Dr. Sipke Hoekstra bij het door hem ontwikkelde systeem dat nauwkeuri
ger lasersnijden mogelijk maakt. (foto gpd)
Als een straal zich spetterend een
weg baant door een plaat metaal is
het voor de toeschouwer duidelijk
dat deze toepassing van de laser
veel voordelen biedt. De laserstraal
werkt nauwkeurig en snel en kan
zonder veel inspanning van positie
veranderen. Snelheid en nauwkeu
righeid zijn evenwel begrippen die
met elkaar in strijd kunnen zijn. Al
les hangt derhalve af van het appa
raat dat de lasertraal langs de vast
gestelde baan leidt. Dr. Sipke Hoek
stra van de Universiteit Twente is
onlangs gepromoveerd op een
nieuw ontwerp voor een dergelijke
snelle en nauwkeurige positione
ringsinstallatie.
Op dit moment wordt de laatste
hand gelegd aan het proto-type dat
moet aantonen dat het apparaat net
zo werkt als het computermodel
voorspelt. Hoekstra heeft de plaats-
bepaler geheel ontworpen op de
computer. Daartoe heeft hij een mo
del gemaakt dat het gedrag en ge
bruik van het apparaat nauwkeurig
beschrijft.
Als eerste beschreef hij het me
chanisch deel. Daarin komen zaken
aan de orde als het trillingsgedrag
en de regels en besturing van het ge
hele snij proces. Daarna berekende
Hoekstra de voorwaarden waaron
der, door wijziging van lengte en
breedte van de installatie, de baan-
fout minimaal is. Het laatste aspect
van het computermodel is de zoge
naamde validatie (bekijken op be
trouwbaarheid) van de getallen.
De vraag is daarbij of het modél
goed genoeg is, zodat het ook voor
aanpassing van andere modellen
gebruikt kan worden. Het sluitstuk
van Hoekstra's onderzoek is de
bouw van een prototype, een kwes
tie van leren om vanuit het compu
termodel de constructie te ontwer
pen.
Vergeleken met bestaande plaats-
bepalers voor lasersnijders is het
ontwerp eenvoudig. Die bestaande
systemen zijn vergelijkbaar met het
hijskraantje van een gokmachine
op de kermis. Dat kraantje beweegt
zich over twee assen en kan door
middel van twee knoppen naar elke
gewenste plaats binnen een vlak
worden gestuurd. In de praktijk van
de laserbewerking bestuurt een
computer de 'knoppen'.
De installatie van Hoekstra, zoals
die nu vorm krijgt in het prototype,
bestaat uit twee metalen balken, die
geleid door lineaire elektrische mo
toren, de laserstraal sturen. De
voordelen van dit systeem zijn
naast de eenvoudige constructie, de
stijfheid van het materiaal - minder
trillingen - en de simpeler geleiding
van de laserstraal. Door middel van
een beperkt aantal spiegels komt de
straal bij het snijpunt van de balken
terecht.
Het gaat erom de snelheid om
hoog te krijgen bij een hoge graad
van nauwkeurigheid. Door de stijf
heid van het materiaal is die nauw
keurigheid groter. Dat maakt snel
ler werken mogelijk, zonder de
nauwkeurigheid aan te tasten.
De plaatsbepaler van Hoekstra is
vooral bruikbaar voor robots in de
plaatverwerkende industrie. Nu is
het maximale werkoppervlak een
vierkante meter. Hoekstra meent
dat met zijn computermodel ook
plaatsbepalers voor een groter op
pervlak mogelijk zijn. De principes
zijn gelijk. Zijn werk heeft inmid
dels al geleid tot een publikatie in
een internationaal tijdschrift.
Stellingen
Elke waarneming is een con
structie; objectief waarnemen is
een fictie.
(Anje A. te Velde, UvA)
Leden van de Friesche Elfste
dentocht Vereniging ouder dan
45 jaar dienen hun lidmaatschap
op te geven om de mogelijkheid
te scheppen jongeren hun spor
tieve ambities te realiseren.
De meeste stellingen zijn teleur
stelling.
(R.J.L Klaassen, UvA)
De huidige structuur van de Eu
ropese Gemeenschap vertoont
overeenkomsten met die van de
Verenigde Staten onder dé
grondwet van 1777, de 'Articles
of Confederation'. Onder die
grondwet behielden de individu
ele staten dusdanig veel autono
mie dat de federale overheid
haar taken niet naar behoren
kon vervullen.
(Hans Mulder, UvA)
Van het proefschrift moet de
proef letterlijk en het schrift he
laas volstrekt figuurlijk worden
opgevat.
Ware deskundigheid berust op
gezond verstand.
(Lode Wiegersma, UvA)
