Het beest bedwingt zichzelf
Aangrijpend precisiewerk De Appel
Fonds voor Rotterdamse opera's
Ton Mertens: resten uit alle tijden
Ritme en timing bij Lesko
Bremmerverzameling brengt
bijna drie miljoen gulden op
Overzicht en nieuw werk Appel in Den Haag en Amsterdam
DONDERDAG 13 DECEMBER 1990
PAGINA 23
Expositie afgelast
door geldgebrek en
houding koningin
AMSTERDAM (GPD) - De ten
toonstelling over de Commedia
dell'arte die in de zomer van
1991 zou plaatshebben in het
Koninklijk Paleis te Amster
dam, is van de baan. Gebrek aan
financiën en de gereserveerde
houding van koningin Beatrix
over het welslagen van het eve
nement spelen de belangrijkste
rol bij deze beslissing.
Organisator Rob Erenstein,
van het Instituut voor Theater
wetenschappen, bevestigt dat
het doorgaan van de expositie al
in september twijfelachtig was
geworden. De Stichting Het Pa
leis, die verantwoordelijk is
voor de publieke functie van het
paleis op de Dam, zegde slechts
twee ton toe.
De stichting wilde geen spon
sorgelden uit het bedrijfsleven
accepteren, gezien de represen
tativiteit van Het Paleis. De ex
positie werd definitief afgebla
zen toen ook in De Paleiscom
missie twijfels werden geuit
over het welslagen van de on
derneming. In deze commissie
heeft ook koningin Beatrix zit
ting.
Om traagwerkende subsidieregelingen te omzeilen
sing over de subsidie. Solisten en
koren mpeten voor een opera twee
tot drie jaar van tevoren worden ge
contracteerd.
Dit jaar zijn in totaal acht opera's
opgevoerd in Rotterdam. Volgens
Natascha Jansen, woordvoerster
van de Schouwburg, is dat veel te
weinig. "Aan het begin van het thea
terseizoen wordt altijd een groot
deel van de kaarten verkocht. En zo
dra de maand-agenda verschijnt is
alles binnen een mum van tijd
weg".
Alle faciliteiten zijn in Rotterdam
aanwezig om een grote opera-pro-
duktie te verzorgen. De toneelope
ning (achttien meter) van de
schouwburg is net zo breed als die
van het Muziek Theater in Amster
dam. Ook het podium kan de zware
decorstukken van een grote pro-
duktie dragen. Het Rotterdams
Philharmonisch is eveneens capa
bel genoeg. De toekomstige chef-di
rigent van het orkest, Jeffrey Tate,
is van plan zich toe te leggen op ope
ra. Voor volgend jaar heeft het Phil
harmonisch drie opera's op het pro
gramma staan; zonder toneelensce
nering.
Het karige opera-aanbod in Rot
terdam komt ook door de geringe
bereidheid van de Nederlandse
Opera om de hoofdstad te verlaten.
Officieel heeft het Amsterdamse ge
zelschap de verplichting tien voor
stellingen te geven in Rotterdam.
Die eis stelt het Ministerie van wvc.
Het is een voorwaarde voor subsidi
ëring. In 1989 gaf de Nederlandse
Opera nog vijf voorstellingen in
Rotterdam. Dit jaar slechts één. En
volgend jaar geen, al is dat niet ze
ker volgens Peter de Caluwe,
woordvoerder van de Nederlandse
Opera.
Volgens hem kan de Nederlandse
Opera onmogelijk meer opera's op
voeren om aan de Rotterdamse (en
Haagse) vraag te voldoen. De ge
meente Amsterdam verplicht het
befaamde gezelschap tot het geven
van honderd voorstellingen per
jaar. „Meer voorstellingen zouden
de kwaliteit aantasten," aldus De
Caluwe. Voor het seizoen 1992-93
wil het gezelschap een 'touring'-
opera brengen, die ook Rotterdam
zal aandoen.
ROTTERDAM (GPD) - In 1993
moet de eerste eigen Rotterdamse
opera-produktie op de planken
staan. Daartoe is het Opera-Produk-
tiefonds Rotterdam (O-PR) in het le
ven geroepen. Het O-PR is een sa
menwerkingsverband van de Rot
terdamse Schouwburg en het Rot
terdams Philharmonisch Orkest.
LEIDEN - Een 'perfecte sketch' tussen galeriehoudster Meeuw en kunstenaar Aap over het 'defecte instinct' tij
dens theaterexpositie Schepsels' in de Leidse Waag. Schepsels stelt het conflict tussen de hedendaagse mens en de
natuur aan de kaak. Het is een project van kunstenaarsgroep Unieke Projekten.
De theaterexpositie is ook vrijdag en zaterdagavond te zien. Aanvang 20.30 uur. (foto Henk Bouwman)
Vanaf 1993 wil de stichting ieder
jaar een opera in de schouwburg op
voeren. Het geringe aanbod van
opera's en de grote belangstelling
die voor deze kunstvorm bestaat,
vormden de aanleiding tot het ini
tiatief. De stichting O-PR wil ieder
jaar 1,3 miljoen gulden subsidie van
het rijk en de gemeente ontvangen.
Het aparte fonds is mede opge
richt om de huidige, traag werken
de subsidieregelingen te omzeilen.
Door die traagheid kwam in Rotter
dam bijvoorbeeld de opera Othello
te vervallen. Het voorbereiden van
een opera is een gigantische opera
tie die veel tijd kost. Voor Othello
waren de dirigent Hans Vonk en re
gisseur Guy Joosten al gecontrac
teerd, maar zij konden niet langer
wachten op een definitieve beslis-
Expositie van Ton Mertens tot en met 5 ja
nuari In Galerie Mercedes. Voorstraat 35b,
Voorschoten. Openingstijden: woensdag en
donderdag 13-17 uur, vrijdag en zaterdag
11-17 uur. Tweede kerstdag 13-16.30 uur.
Voor het bekijken van de werken
van Ton Mertens moet je even de
tijd nemen. Hij schildert langwer
pige werken die uit laagjes zijn
opgebouwd en een wirwar van te
kens, illustraties, stukjes blad
goud, schetsen en teksten tonen.
Alles ademt een sacrale sfeer uit,
waarin verwijzingen naar fres
co's, iconen en grotesken te on
derscheiden zijn. In eerste instan
tie word je overdonderd door de
veelheid aan details, maar wan
neer je het werk rustig bekijkt
vormen alle taferelen een geheel
en laat je je meevoeren in een niet
bestaande wereld, waarin mid
deleeuwse boekverluchtingen,
Renaissancistische doorkijkjes,
wulpse 18e eeuwse dames en ab
stracte tekens samenkomen.
In een interview met Kunst
werkjournaal omschreef Ton
Mertens zijn werk als volgt: "Ik
ben een persoon die niet zo gek
veel onderscheid maakt tussen
een plaats, een geschiedenis, een
droom, een cultuur of een zogehe
ten realiteit; het hier en nu. Het
zijn verschijnselen die ik automa
tisch met elkaar associeer om iets
te verbeelden. Het zijn resten van
alle tijden waaruit mijn doeken
bestaan. En alleen door mij staan
ze met elkaar in verband. Ik kan
daarvoor bijna alles gebruiken,
van een ionische zuil tot een Chi
nese krant. Elk beeld dat ik ge
bruik veroorzaakt zijh eigen te
genstelling: het zijn verweven
contrasten die niet zonder elkaar
kunnen bestaan. Op die manier
worden deze doeken collecties
van herinneringen, geschiedenis
en verbeelding. Een schilderij
lijkt in die zin misschien nog het
meest op een amulet; een gedach
te die iemand op reis mee zou
kunnen nemen. Ontdekkingsrei
zigers hadden vaak prachtige
dagboeken met illustraties, aan
tekeningen en plattegronden. Zo
denk ik vaak over waarnemingen
in relatie tot elkaar".
Het werk van Mertens laat zich
ook het best lezen als een ontdek
kingsreis, een reis door tijden,
culturen en dromen. Maar ook
door verschillende materialen en
technieken, want hij combineert
fijne glacé-technieken met grove
re penseelstreken, dunne laagjes
bladgoud met uit het schilderij
springende reliëfs. Mertens
blinkt uit in zijn collages van mi
nutieuze taferelen die hij combi
neert met abstracte tekens, tek
sten, zegels in een nonchalant op
gezette achtergrond.
Op de tentoonstelling bij Mer
cedes hangen echter ook enkele
meer monumentale werken en
daar merk je dat de voorstelling
op dat formaat aan kracht en ma
gie verliest. De taferelen vormen
daar geen synthese meer met de
andere elementen, maar dringen
zich teveel op de voorgrond.
NICOLE ROEPERS
Het LESKO speelt dansmuziek van o.a. Bar-
tók, Milhaud en Strawinsky. Solist: Jeroen Gi-
gengack - piano. Dirigent: Boudewijn Jansen.
Gehoord op 12 december in het LAK-theater,
Leiden.
LEIDEN Een nieuwe dirigent,
een nieuw geluid. Dat past bij het
Lesko, een kamerorkest dat nieuwe
muziek speelt. Muziek die voor veel
mensen in deze tijd zijn vernieu
wend karakter nog niet verloren
heeft. Bindend element in dit con
cert was een van de wezenlijke
grondstoffen van de muziek: ritme.
Het ordenen van de tijd waardoor
deze nu eens lijkt in te krimpen, dan
weer lijkt uit te zetten. Het ene mo
ment hopen de muzikale gebeurte
nissen zich op tot een vloed om
daarna langzaam weg te stromen tot
een laag tij. Wee degene die zich ver
gist in de gang van eb en vloed. Ie
dere muzikant, amateur èn profes
sional, die zich misrekent in de gang
van het tij, zal de gevolgen ervaren.
Niets van dit alles bij de dansmu
ziek van het Lesko. Keer op keer
troffen mij de goed getimede mo
menten in de muziek, waardoor een
compositie onontkoombaar aanwe
zig was en glashelder op het podium
stond. Dirigent Boudewijn Jansen
had ook iets met ritme en timing.
Hij had een speciale affectie voor
plotseling inzetten en abrupte ein
den en hij wist die momenten van
grote spanning uitstekend over te
dragen op de orkestleden. Zelfs de
partituur waaruit hij dirigeerde
werd met vaart en precisie omgesla
gen. Ook de wat zwakkere ogen
blikken in het concert haalde de di
rigent te rechter tijd uit de impasse.
Jammer vond ik het wel dat de
'Dances Concertantes' van Stra
winsky als laatste onderdeel op het
programma voorkwamen. Na de
flair en de toegankelijke ritmen van
Milhauds 'Saudades do Brazil' was
Strawinsky net wat te stug van in
houd om een overtuigend slot te
vormen. Enkele andere zwakke mo
menten kwamen voor in Debussy's
'Petite Suite', waar de sfeer en het
karakter soms zó licht was dat er
geen innerlijk bindende kracht
meer was, zodat de muziek soms als
een ijle wolk uit elkaar dreef. Ook
het begin van Ravels 'Pavane pour
une Infante défunte' werd door aar
zelingen in toonhoogte en adem-
vastheid van de blazers wel heel
kwetsbaar.
Door zijn prominente plaats in
het programma (als laatste werk
vóór de pauze) moest het 'Carnaval
d'Aix' van Darius Milhaud wel een
hoogtepunt worden. Solist was
Jeroen Gigengack die gretig achter
de piano zat alsof hij een copieuze
maaltijd verorberde. Zonder enige
schroom baande hij zich virtuoos
een weg door deze fantasie voor pia
no en orkest.
In wezen waren de eerste waarne
mingen tijdens het qoncert, van
krachtig en verend spel, nog steeds
geldig toen eenmaal het slotapplaus
°Pkl°nk' MONICA SCHIKS
AMSTERDAM (ANP) - Bij Christie's in Amsterdam is gisteren op een vei
ling van moderne en hedendaagse kunst de verzameling van de vorig jaar
overleden mevrouw A.A. Bremmer-Holmann uit Den Haag aangeboden.
De in totaal 148 verkochte beelden en schilderijen brachten 2.827.125 gul
den op.
Tot de collectie behoorden zes werken van Vincent van Gogh: vijf teke
ningen en een olieschets. Het meest werd betaald voor „Huis van Siens'
moeder", een tekening uit 1882, die bijna een half miljoen gulden op
bracht. Het minst werd neergeteld voor een portret van Jacob Meyer naar
een tekening van Hans Holbein: 75.000 gulden. Beide tekeningen zijn ge
kocht door een Zwitser. Voor de schets, een voorstudie van handen voor
„De Aardappeleters", had een Nederlandse handelaar 161.000 gulden over.
Twee tekeningen haalden de limietprijs niet, aldus het veilinghuis.
Werken van H.H. Bremmer deden het volgens Christie's ook niet slecht.
Zo bracht een olieverfschilderij van zijn hand 32.200 gulden op, bijna een
drievoud van de richtprijs.
Dubbelproduktie Nederlandse Opera
ZAMSTERDAM (ANP) - De Nederlandse Opera presenteert op 12 januari
in Het Muziektheater in Amsterdam de première van de dubbelproduktie
,Die Glückliche Hand' van Arnold Schönberg en .Neither' van Morton
Feldman. Na de succesvolle voorstelling dit najaar van ,11 Ritorno d' Ulisse
in Patria' zal dit de tweede Nederlandse regie van artistiek directeur Pierre
Audi zijn.
Beide opera's passen in de beleidslijn van Audi om twintigste eeuwse
.klassiekers' en hedendaagse composities te combineren.
'Lange Dagreis naar de Nacht' ('Long Day's
Journey into Night j van Eugene O'Neill in
de vertaling van Ger Thijs door toneelgroep
De Appel. Regie en decor: Leonard Frank.
Met: Eric Schneider, Christine Ewert, Huga
Maerten, Marcel Royaards en Ella van
Drumpt. Gezien op 12 december in de Leid
se schouwburg.
LEIDEN - De titel is al prachtig:
Lange Dagreis naar de Nacht. Het
geeft aan dat in dit stuk een rigou
reuze poging wordt ondernomen
om te zoeken naar een diep duis
ter, waar de motieven te vinden
moeten zijn voor de gecompli
ceerde treurnis van het menselijk
bestaan. Algemeen wordt aange
nomen dat O'Neill in dit stuk op
de meest expliciete wijze het ge
zin, waarin hij zelf is opgegroeid,
probeert te analyseren.
Zo is bijvoorbeeld James Tyro
ne, de vader in het stuk, een aan
de drank geraakte topacteur die
met slechts één rol een ongekend
succes boekte en daar dan ook
niet meer van af kwam. Hetzelfde
gold voor de vader van O'Neill.
De moeder blijft eveneens dicht
bij de autobiografische werkelijk
heid. Door haar keuze voor een
gevierd acteur heeft zij zelf - net
als de moeder van O'Neill - haar
aspiraties om non of concertpia
niste te worden, moeten opgeven.
Al dit gewroet in de menselijke
geest laat weinig ruimte voor enig
optimisme. Vader verslaafd aan
de drank, moeder aan de morfine,
twee zoons aan de drank ver
slaafd, van wie er één bovendien
nog tbc-patiënt is: een zelfprojec
tie.
Alleen acteurs die heel stevig in
hun schoenen staan, dwingen je
om op die allesbehalve eenvoudi
ge zoektocht mee te gaan. Aan die
eis voldoet de hele cast. 'Lange
Dagreis naar de Nacht' door De
Appel is een aangrijpende voor
stelling geworden. Voor een niet
onaanzienlijk deel is dat tevens
de verdienste van de regisseur.
Door hier en daar het accent te
leggen op een lichtelijk geforceer
de speelstijl en door enkele ver
vreemdende elementen toe te
voegen, zoals bijvoorbeeld het af
schuwelijk onnatuurlijke lachtje
dat allen er op na houden of het ri
tuele tromroffeltje bij het in
schenken van weer een whiskey,
verzandt het stuk niet in lar
moyant gedoe.
De dialogen en monologen ver
tonen een grillig patroon. Al dan
niet door drank beneveld zeggen
de personages de vreselijkste din
gen tegen elkaar, waarna ze soms
nog geen seconde later huilend of
vol zelfspot lachend elkaar in de
armen vallen. Dat vergt nogal wat
van de tekstbehandeling door de
acteurs. Neem een zin als: "Ma
ma, ik heb geen zomergriepje, ik
ga dood". Het kost ongetwijfeld
heel wat moeite om een dergelij
ke zin zo uit te spreken dat deze je
raakt. Een stuk als 'Lange Dag
reis naar de Nacht' daagt acteurs
uit tot dergelijk precisiewerk.
WIJNAND ZEILSTRA
DEN HAAG/AMSTERDAM - Wa
ren het in 1982 Boymans- van Beu-
ningen en het Haags Gemeentemu
seum, nu is een deel van de tentoon
stelling 'Ik wou dat ik een vogel
was' ondergebracht in hetzelfde
Haagse museum en is een ander
deel te zien in De Beurs in Amster
dam. In het gebouw van Berlage
zijn —op uitdrukkelijk verzoek van
Appel zelf— werken van uitzonder
lijk groot formaat geëxposeerd.
Daaronder vijf enorme schilderijen,
waarvan er één dertig bij twee me
ter meet, alsook een in opdracht ge
maakte glasschildering.
De presentatie in Den Haag be
staat uit twee delen. In het oude
deel van het museum zijn ruim zes
tig schilderijen bijeengebracht uit
de periode 1946 tot nu. Fuchs heeft
ze zelf gekozen (en ze het etiket
'meesterwerk' meegegeven) en ze
vervolgens op de hem bekende wij
ze opgehangen. Dat wil zeggen: niet
chronologisch, niet thematisch,
maar confronterend. Verder zijn er
ook een tiental beelden te zien. Het
zijn de zogeheten wortel-sculpturen
die Appel maakte tijdens een ver
blijf in Zuid-Frankrijk. Naast dat
overzicht is in de nieuwbouw ruim
baan gemaakt voor de wereldpre
mière van het meest recente werk
van de bijna 70-jarige Appel. Die
presentatie bestaat uit ruim dertig
doeken die hij in de afgelopen twee
jaar heeft gemaakt.
De schilderijen en tekeningen die
Appel (Amsterdam, 1921) in 1982
liet zien waren verrassend. Na de
crisis in de jaren zeventig, toen nie
mand meer in Appel geloofde (de
kunstenaar zelf incluis) en na de ja
ren van zelfstudie, waren daar in
Rotterdam en Den Haag plots de
heldere, haast systematisch opge
bouwde doeken en bladen. Land
schappen, stillevens en een zeer ge
laden realisme waren in de plaats
gekomen van de zo langzamerhand
overbekende katten en vogels. Ook
de techniek was veranderd. Het
'aanrotzooien' had plaatsgemaakt
voor een gestruc tureerde, ritmi
sche schilderwijze waarin patronen
van gelijke penseelstreken het to
taalbeeld bepaalden.
De inmiddels befaamde Venster-
schilderijen, maar vooral de doeken
van de Crime-serie waren verfris
sende werken die opvielen door de
combinatie kracht-ingetogenheid.
De in New York geschilderde ver
beeldingen va'n geweld, misdaden
en moordaanslagen waren kleur
rijk, fel en hadden toch ook iets
Pools duo bij K&O
LEIDEN - Het Poolse viool/piano
duo Robert Sreder en Bohuslav
Strobel concerteert morgenavond
in de Kapelzaal van K&O in Leiden.
Het duo voert sonates van Handel,
Franck en Mozart uit en speelt te
vens Drie Miniaturen van Pende-
recki, Nigun van Bloch en de Sona
te nr. 2 van Antheil. Het concert be
gint om kwart over acht.
Driftig
Schilderen is strikt genomen niet
meer dan het aanbrengen van verf
op een drager. Dat is een opvatting
van al enige tijd terug, maar de ge
schiedenis van de moderne kunst
leert dat er op nogal wat verschillen
de manieren mee kan worden om
gesprongen. Appel heeft altijd al
aangegeven een zeer heftig schilder
te zijn. Wie zijn schilderijen goed
bekijkt kan letterlijk zien hoe Appel
heeft gewerkt; waar hij de verf heeft
aangezet, hoe hij het penseel over
het doek heeft bewogen en welke
laag verf hij het laatst heeft aange
bracht. Dat lijken vaak slachtvel-
den: zo druk en driftig bewegen de
streken zich over het doek: De film
van Vrijman over Appel heeft in
middels geleerd dat dat beeld klopt.
Het is te eenvoudig om te stellen
dat Appel al wat ouder wordt, want
ook de 'Naaktserie' is in alle opzich
ten het werk van Karei Appel. Dui
delijk is ook dat 'het beest' Appel
zichzelf beperkingen heeft opge
legd; zichzelf heeft bedwongen. Het
is nu geen oorlog meer op het doek
en dus ook geen oorlog meer in zijn Naakt (1990): snel, recht uit de tube vaak, dik, pasteus ligt de figuur letterlijk op de ondergrond.
afstand van dat figuratieve element:
'Kijk maar: het is alleen maar verf.'
De meest recente doeken hebben
dat nog sterker.' Daarin is op het
zwarte fond eerst een kleurrijk deel
aangebracht. Als spagetti-sliertjes
slingeren de rode, blauwe en gele
banen zich over dat zwart. Zo ont
staat een doek op een doek. Maar
Appel is dan nog niet klaar: Op/in
dat kleurrijke element wordt de
mensfiguur aangegeven. Snel, recht
uit de tube vaak, dik, pasteus, ligt
de figuur letterlijk op de onder
grond; loopt soms over in de lijnen
van het kader; is er dus onlosmake
lijk mee verbonden.
Dat zijn momenten waarin Male-
witsch in je op komt, Munch,
Kandinsky, Margritte zelfs en
even later— het vroege werk van
Appel zelf. Daarmee lijkt de cirkel
rond. Appel werkt voor het eerst in
zijn leven volgens een vooropgezet
plan en doet dat toch ook weer niet.
Hij schildert schilderijen en hij
schildert. Daarom: 'lijkt' de cirkel
rond, want god weet waar Appel uit
komt. Met Appel weet je immers
maar nooit.
Tentoonstellingen: 'Ik wou dat
ik een vogel was'. Karei Appel:
overzicht 1946 tot nu - schilderij
en en beelden en werken uit
1989/1990. Haags Gemeentemuse
um, Stadshouderlaan 41, Den
Haag. Open: di. t/m zo van 11-17
Ontmoeting (1952): dieren, ven
sters en 'crimes'. Nu rekent Appel
met het Cobra-stempel af. (foto's
GPD)
uur. 15 december t/m 1 april. Cata
logi.
Karei Appel: schilderijen, grote
formaten en schilderingen. De
Beurs van Berlage, Damrak 277,
Amsterdam. Open: dagelijks van
11-17 uur. 19 december t/m 20 ja
nuari. Catalogus.
Van onze correspondent Rob Schoonen
Dieren, vensters, 'crimes'en alledaagse scène's zijn
verdwenen. Daarvoorin de plaats: mensen. Modellen
beter, die als beeldelementen worden gebruikt en gelijk
iets sentimenteels uitdragen. Karei Appel, bijna 70, is
wederom verdergegaan op de weg die hij lang geleden
heeft ingeslagen. Door opnieuw een zijweg te kiezen.
Het meest recente werk is nu te zien in Den Haag. Het
zijn indrukwekkende doeken.
kalms door de al genoemde tech
niek. Bovendien presenteerde Ap
pel toen een zienswijze welke hij nu
een stuk verder heeft opgebouwd.
Destijds waren die doeken voorzien
van een scheur: een geschilderde
breuk die dwars door de verbeel
ding heenliep. Zo wist de schilder
de eenduidigheid van de voorstel
ling te doorbreken. Appel mat toen
doelbewust met twee maten. Ener
zijds was daar de voor hem nieuwe,
tamelijk realistische verbeeldings
wijze, anderzijds wilde hij aange
ven: "Dit is een schilderij, niet meer
en niet minder". Op die manier wist
hij de associatie —onontkoombaar
bij realistische schilderijen— een
diepere lading te geven.
En nu weet Appel nóg verder te
gaan. Je wordt in Den Haag gecon
fronteerd met zwart-op-zwart-schil-
derijen. Die hangen daar zomaar op
eens. Je hebt dat retrospectieve
deel van de tentoonstelling net ge
zien —die kleuren dansen nog op je
netvlies— en knal: word je om de
oren geslagen met die nieuwe wer
ken. Zwart-op-zwart; wit-op-zwart
of kleurrijk-op-zwart. Voor wie nog
rondliep met de Cobra-opvatting
dat kleuren staan voor expressieve
tekens als een schreeuw of blijd
schap of pijn, weet nu dat er nog zo
iets is als ontwikkeling. Zelfs of be
ter: juist bij een figuur als Karei Ap
pel, die nu definitief afrekent met
dat aloude' Cobra-stempel.
hoofd. Hij heeft een nieuwe weg ge
vonden om uitdrukking te geven
aan die altijd maar borrelende idee
ën en wensen.
De naaktserie uit 1989 en 1990 zijn
forse doeken waarin op een zwart
fond met penseel of recht uit de tu
be snel een vrouwelijke figuur is ge
schilderd. Zittend, staand of lig
gend komen de figuren pas bij een
rondgang langs het doek tot leven.
De pasteus opgebrachte verf werpt
smalle schaduwen op de zwarte dra
ger. Subtiele accenten ontstaan er
op die manier. Het lijkt wel een flu
welen doek waarin de figuur zacht
jes wegvalt en even zachtjes weer
opduikt. Afgezien van de picturale
kwaliteiten is er de niet te missen
inhoudelijke werking. Dat is de idee
die Appel aanreikt waarin duidelijk
wordt waar de schilderkunst begint
en waar die ophoudt. Want eindelijk
schildert hij dan mensfiguren op
een alleszins figuratieve manier en
tegelijkertijd neemt hij toch weer
