'Wel goed
draaiend;
nog verre van vrij'
Ward Vermeer:
'Sancties als
politiek signaal
moetje niet te
lang gebruiken'
Landsberger:
'Geen enkele
aanleiding
maatregelen
in te trekken'
Leidse sinologen over China
ZATERDAG 8 DECEMBER 1990
De wereld haastte zich om China te
recht te wijzen toen in de nacht van 3
op 4 juni vorig jaar het Tiananmen-
plein in Peking helemaal geen Plein
van de Hemelse Vrede bleek te zijn.
Een onbekend aantal studenten werd
door het leger om het leven gebracht,
omdat zij weigerden hun protesten
tegen de machthebbers te staken. Er
werden prompt sancties genomen
om Peking duidelijk te maken dat
zo'n barbaars optreden niets met de
mocratie heeft te maken. Anderhalf
jaar later lijkt het bloedbad echter ver
geten. Officieel mag nog altijd geen
militair materieel worden geleverd
aan China en mag ook geen contact
op hoog niveau plaatshebben.
In de praktijk is van sancties echter
nauwelijks sprake meer. Steeds
meer landen herstellen de banden
met China. Dat heeft vooral te maken
met de Golfcrisis, waarin China als
permanent lid van de Veiligheidsraad
van de Verenigde Naties een belang
rijke rol speelt. Afgezien van die tacti
sche koerswijziging vindt de Leidse
China-kenner Ward Vermeer het te
recht dat China weer in ere is her
steld: "Als politiek signaal waren die
sancties goed, maar zoiets moetje
niet te lang doen. Dan werkt het niet
meer. Het was ook geen handelsem
bargo. Het ging vooral om het op
schorten van de hulpprogramma's
aan China". Vermeers collega, de si
noloog Stefan Landsberger, is daar
entegen van mening dat de sancties
gehandhaafd zouden moeten blijven.
"In politiek opzicht is het regime in
China nog even onderdrukkend. Er is
dus geen enkele reden om ons an
ders op te stellen".
Twee meningen, vanuit de economi
sche en de politieke hoek, over een
"goed draaiend" (Vermeer), maar
"nog altijd verre van vrij" (Landsber
ger) China. Op verzoek van Lands
berger geen directe confrontatie,
"want als we bij elkaar zitten, loopt
het geheid uit de hand".
Ward Vermeer: "Ik verwacht zeker
geen onrust".
Ward Vermeer had" een confrontatie met zijn
collega Stefan Landsberger graag willen aan
gaan. Het hoofd van het in Leiden gevestigde
documentatie- en onderzoekscentrum voor
het hedendaagse China begrijpt niet dat zijn
'tegenstander' heeft gekozen voor afzonderlij
ke interviews. Zoekend naar mogelijke oorza
ken komt Vermeer uit op angst (wat Landsber
ger ontkent) en op het feit dat hij beter op de
hoogte is van de Chinese economie. "Lands
berger is meer de theoreticus en is misschien
wat diepzinniger. Ik ben praktischer".
Als bewijs voor die stelling voert Vermeer
aan dat hij in tegenstelling tot Landsberger al
leen al dit jaar twee keer in China is geweest. In
mei voor een onderzoek naar het nemen van
milieumaatregelen en in september voor een
ontwikkelingsproject. "Ik houd graag voeling
met de werkelijkheid. In mijn geval kan dat
ook, omdat de Chinezen openhartig zijn over
hun economie".
Om zijn woorden te onderstrepen, haalt Ver
meer een jaarboek over de Chinese staalindus
trie tevoorschijn. "We hebben hier in Leiden
de grootste bibliotheek van de wereld over de
Chinese economie. Theorie is echter nooit een
vervanging voor de praktijk. Het een vult wèl
het ander aan. Vandaar dat het goed is om ook
ter plekke te kijken. In mijn geval kan dat ook.
De Chinezen hebben er echter geen behoefte
aan om buitenlanders te laten kijken naar de
politieke situatie. Dat nadeel heeft Landsber
ger, die zich vooral met de mensenrechten be
zighoudt".
Misrekening
Met Landsberger is Vermeer van mening dat
China solt met de democratie en dat het optre
den op het Plein van de Hemelse Vrede terecht
fel is veroordeeld. "De jonge generatie was ge
wend aan een zekere mate van vrijheid en
dacht zich op een gegeven moment alles te
kunnen permitteren. Dat is een misrekening
geweest. Het regime werd bespot, dat werd
door Peking niet geaccepteerd. Daarom is de
fluwelen handschoen van de ijzeren vuist afge
trokken. Volkomen verkeerd natuurlijk. In
plaats van zo bot te reageren, had Peking de
oppositie moeten inkapselen, haar wat moeten
beloven en zelf ook wat moeten veranderen.
Een samensmelting dus van ideeën. Het leek
zo simpel".
Dat de wereld reageerde met sancties vindt
Vermeer terecht, zoals hij het nu vanzelfspre
kend vindt dat tal van landen de banden met
China weer herstellen. "De sancties waren be
doeld als politiek signaal. Zoiets moetje niet te
lang doen, anders werkt het niet meer".
De sancties die op het bloedbad op het Plein
van de Hemelse Vrede volgden, hebben China
echter weinig schade bezorgd. Tijdelijk werd
nauwelijks geïnvesteerd in China en de hotels
staan sinds juni vorig jaar voor driekwart leeg.
De Aziatische Spelen trokken in september
slechts 40.000 buitenlanders in plaats van de
beoogde 500.000. "Maar daarmee is China be
paald nog niet failliet, zoals Landsberger stelt.
Integendeel. China staat er met de handels- en
betalingsbalans goed voor. China zou er econo
misch gezien alleen maar beter voor hebben
gestaan als die sancties niet waren ingesteld.
In de jaren tachtig werd nog gedacht aan een
economische groei van acht procent, twee keer
zoveel als Europa. Dat blijft nu beperkt tot drie
a vier procent, omdat het onzeker is of het bui
tenland in dezelfde mate blijft investeren in
China als voorheen".
"In feite is dus sprake van een vertraagde
economische groei. Dat komt onder meer om
dat de infrastructuur in China niet volgens
plan is ontwikkeld. Daarvoor moest China
geld krijgen van het buitenland. Spoorlijnen,
om eens wat te noemen, leg je bijvoorbeeld
niet zomaar aan. Voor de snel opkomende mo
derne industrie is het belangrijk dat steeds,
wordt beschikt over alle technische ontwikke
lingen. De afgelopen tijd heeft het maken van
televisies een grote vlucht genomen. Jaarlijks
worden er nu 25 miljoen geproduceerd. Ben je
echter niet op de hoogte van de modernste
snufjes, dan raak je achterop. Met dat pro
bleem zit China nu. Met het opheffen van de
sancties zijn niet alle investeerders even toe
schietelijk geworden als voorheen".
Dat geldt met name voor de Chinezen in
Hongkong, Taiwan en Singapore. "Die men
sen stonden altijd voor driekwart van de inves
teringen in China. Zij gingen er vanuit dat zij
ooit naar hun land zouden terugkeren en dat ze
"Ik voorspel opnieuw massale protestacties".
Stefan Landsberger is niet te vermurwen. Hij voelt
er niets voor samen met collega Ward Vermeer een
interview te geven over China. "Als we bij elkaar zit
ten, loopt het geheid uit de hand. Dat heb ik al eens
eerder meegemaakt. Daarvoor bedank ik nu".
Wat, waar en wanneer het precies is misgegaan,
wil Landsberger met. zeggen. Vermoedelijk zaten
Landsberger en Vermeer al snel op verschillende
golflengten, als ze ooit al op dezelfde frequentie heb
ben uitgezonden. De enige overeenkomst is zo onge
veer dat ze allebei zijn verbonden aan het documen
tatie- en onderzoekscentrum voor het hedendaagse
China in Leiden.
Terwijl Vermeer zich regelmatig positief uitlaat
over China ("de economie is helemaal niet failliet,
zoals vaak wordt gesteld"), ziet Landsberger geen
enkel lichtpunt sinds het land zichzelf in de nacht
van 3 op 4 juni 1989 in het donker heeft gezet. Alleen
tussen januari en half augustus van dit jaar zijn vol
gens Amnesty International al 720 mensen om uit
eenlopende redenen geëxecuteerd. Op dit moment
zijn er, aldus AI, nog minstens 700 politieke gevan
genen. China beschouwt hen overigens als contra
revolutionairen en noemt een aantal van 500.
"Ik heb dan ook het duistere vermoeden dat een
compromis is bereikt met China. In ruil voor het op
heffen van de sancties kiest China niet langer parti j
vóór Irak, maar huilt het mee met de wolven in het
Westen. Anders kan ik het niet verklaren dat China
nu weer zo vriendelijk wordt behandeld. In het land
zelf is immers niets ten goede gekeerd. De mensen
worden nog altijd onderdrukt. Er zouden politieke
hervormingen moeten komen, maar de acht onster-
felijken in Peking hebben de macht nog even krach
tig in handen", zo verbaast Landsberger zich over
het opheffen van de sancties.
Loos
De eis om te hervormen werd onder meer gesteld
door de Europese Gemeenschap. Bovendien moes
ten politieke gevangenen worden vrijgelaten. Dat is
weliswaar gebeurd, maar volgens Landsberger pas
nadat de "arrestatiemachine" overuren had ge
maakt. "Het hield dus niets in toen China na verloop
van tijd mensen vrijliet. Dat waren slechts omstan
ders die met de opstand op het Tiananmenplein des
tijds niets te maken hadden. Het was een mooi, maar
loos gebaar".
Ook de in september in China gehouden Aziati
sche Spelen waren in de ogen van Landsberger niet
meer dan een podium van de oude leiders waarop ze
zich onderscheidden in het misleiden van de publie
ke opinie. "Er werden ter meerdere eer en glorie van
het regime volop medailles uitgereikt. Verwacht
werd dat het regime zich vooral bij die gelegenheid
ook soepeler zou opstellen. Voor de leiding telde
echter alleen het slagen van die Spelen, het volk
kwam in het stuk niet voor".
"Sterker nog, de gewone mensen werden verder
afgeknepen, zonder dat het buitenland dat zag. Er
werden allerlei toeslagen geheven op essentiële le
vensbehoeften om maar aan het geld te komen om
de Spelen te kunnen organiseren. Daardoor ver
vreemdde het regime zich nog meer van het volk.
Net als bij de viering van het 40-jarig bestaan vorig
jaar van de revolutie. Ook dat feestje werd alleen
door het kader gevierd".
Af en toe verontschuldigt Landsberger zich met
de opmerking dat hij het "waarschijnlijk wel te som
ber inziet" voor de Chinezen. Een opmerking die
duidelijk is bedoeld aan het adres van zijn collega
Vermeer. "Maar ik ben nou eenmaal niet optimis
tisch. De mensen worden kort gehouden. De Chine
se economie is bijna failliet. Produkten als katoen en
brandstoffen zijn gigantisch in prijs verhoogd. De
Chinezen is een barre winter voorspeld. Als dat alle
maal begint door te werken, voorspel ik opnieuw
massale protestacties".
Modelsoldaat
Tegelijk stelt Landsberger echter vast dat waar
schijnlijk niets kan en zal worden ondernomen zo
lang het centrale gezag met ijzeren hand regeert. Dat
regime bestaat uit tachtigers die met Mao hebben
deelgenomen aan de Lange Mars en "nog altijd den
ken zoals in de jaren vijftig. Dat zag je in het voorjaar
bijvoorbeeld. Het modelsoldaatje Lei Feng werd
weer ten tonele gevoerd om duidelijk te maken dat
het aankomt op gehoorzaamheid en discipline. Met
angst en beven wacht iedereen op de dood van de
acht onsterfelijken. Tot die tijd durft niemand iets te
doen. Men wacht op de machtsstrijd die komt als zij
er niet meer zijn".
Al met al kan Landsberger slechts tot de conclusie
komen dat er met het oog op de mensenrechten geen
enkele aanleiding is de sancties op te heffen. "Waar
om stel je sancties nou in? Toch niet om de publieke
tribune tevreden te stellen?"
Stefan Landsberger:
door Jan Preenen
Anderhalf jaar na dato lijkt het bloedbad op het Tiananmenplein in Peking vergeten. Alleen al tussen januari en augustus van dit
jaar zijn volgens Amnesty International 720 mensen in China om uiteenlopende reden geëxecuteerd. (archieffoto)
door te investeren aan hun toekomst werkten.
Verder gaat het om internationale zaken met
name in Duitsland en Japan, die investeerden
in telefooncentrales, in fabrieken met auto's,
machines, huishoudelijke apparaten enzo
voort. De vraag is of zij weer vertrouwen in
China krijgen of dat zij de komende jaren in an
dere landen investeren".
Bezuinigingen
Afgaande op de snelheid waarmee landen el
kaar verdringen om weer zaken met China te
gaan doen, lijkt die vraag voor Peking positief
te kunnen worden beantwoord. Tot de inves
teerders behoort Philips, dat half november
met partners in China en Hongkong een fa
briek in televisie-buizen in Nanjing heeft ge
opend. Door de Chinezen werd dat op zaken-
gebied beschouwd als de belangrijkste inter
nationale gebeurtenis sinds juni vorig jaar.
De bevolking heeft volgens Vermeer hele
maal geen hinder ondervonden van de sanc
ties. Enerzijds wijst hij er op dat niemand er
iets van merkt als er geen autofabriek bij komt.
Anderzijds is door de Chinese leiding in no
vember 1988 al gekozen voor een bezuinigings
programma (door Vermeer consequent verso
beringsprogramma genoemd) om de inflatie
terug te brengen van 25 naar 5 procent. Dat
leidde tot minder kredieten aan bedrijven, vier
miljoen bedrijfssluitingen, toename van het
aantal werklozen tot vijftien miljoen, belas
tingverhoging, het schrappen van de prijscom
pensatie en sociale orirust.
"Dat lijkt allemaal erg dramatisch, maar dat
is het niet. Wat is vijftien miljoen nou op een
werkende bevolking van vierhonderd miljoen
mensen? We hebben het bij de bedrijfssluitin
gen wel over inefficiënte onderneminkjes.
Hier in het Westen wordt het als heel normaal
beschouwd als dan tot sluiting wordt overge
gaan".
Tegenover de nadelen van de sancties ston-
den voor China ook positieve effecten. "Er is
de laatste anderhalfjaar minder geïmporteerd,
waardoor de buitenlandse schuld is vermin
derd. Daarentegen is de export gewoon door
gegaan en zelfs, net als trouwens in de jaren er
voor, met vijftien a twintig procent gestegen.
Dat is onder meer het gevolg van de devaluatie
van de munt, die is gekoppeld aan de Ameri
kaanse dollar". De export van China bestaat
vooral uit fabrikaten (textiel, chemische pro
dukten, schepen) en grondstoffen (aardolie,
steenkool).
Graan
Ook de door Landsberger gesignaleerde nade
len van de record-graanoogst van 420 miljoen
ton "er zijn problemen met het opslaan van
het graan, de prijs is gekelderd, boeren zullen
in het vervolg niet meer zo gemotiveerd zijn als
ze geen resultaat van hun werk zien" wor
den door Vermeer van tafel geveegd: "Met uit
zondering van dit jaar zijn de boeren er de afge
lopen jaren behoorlijk op vooruitgegaan. Meer
dan de mensen in de steden. Ik verwacht ook
zeker geen onrust".
Van een failliet China wil Vermeer ondanks
alle sombere verwachtingen van Landsberger
dan ook niet weten. "Het land heeft een sterke
eigen markt, de export loopt prima. Nu nog de
buitenlandse investeringen. Ik zou China al
leen nog willen adviseren over te schakelen
van een centraal geleid systeem op een vrije
markteconomie. In dat geval zou het met Chi
na nog beter gaan".
