Provincie denkt aan
woningbouw op tracé
rijksweg All-West
DE TIJD,
VAN TOE Ni
Actie gratis met de bus
voor kinderen in weekeinde
is nauwelijks bekend
Plattelandbewoner stapt al gauw naar huisarts
Het Heilige Geest- of Arme Wees- en Kinderhuis
@ufri%ieutos
PAGINA 8
MAANDAG 3 DECEMBER 1990
Gedeputeerde Stolker doorkruist plan Maij-Weggen
Van onze redacteur Meindert van der Kaaij
DEN HAAG Gedeputeerde L. Stolker van het provinciaal bestuur van Zuid-Holland wil
bekijken of het tracé van rijksweg A-ll West gebruikt kan worden voor woningbouw. De
grond ten zuiden van Leiden is bestemd voor de aanleg van de verbinding tussen de rijks
wegen A4 een A44. Volgens de laatste plannen komt de in de Leidse regio zeer omstreden
weg er toch niet voor 2015.
Stolker gaat met dit onderzoek in
op de wens van de gemeentebestu
ren van Leiden en Voorschoten. De
provincie gaat onderzoeken hoe
veel woningen op het gebied zou
den kunnen worden gebouwd.
Daarnaast wordt nog eens nage
gaan wat nut en noodzaak is van de
oost-west verbinding. Stolker
denkt dat het onderzoek na zomer
1991 afgerond is.
De rijksweg komt volgens het on
langs door minister Maij-Weggen
(verkeer) uitgebrachte Structuur
schema Verkeer en Vervoer II de
eerste 25 jaar zeker niet in aanmer
king voor aanleg. De grond van het
tracé is dus door de minster nog wel
gereserveerd, maar voor de bouw
van de weg komt tot 2015 geen geld
beschikbaar.
Volgens Stolker kan de Rijks
overheid niet 'eeuwig een claim leg
gen op het grondgebied'. Ze wijst er
daarnaast op dat de weg al zo'n 30
jaar op het programma staat, maar
dat uitvoering verder weg lijkt dan
Wanneer provincie Zuid-Holland
concludeert dat de weg beter niet
kan worden aangelegd, dan komt
hierover een gesprek met minister
Maij, zo kondigt Stolker aan. De ge
meentebesturen van Leiden en
Voorschoten gaan 10 december
naar de Tweede Kamer voor een
hoorzitting over verschillende deel-
plannen, waaronder die van A-ll
West.
Leiden en Voorschoten zijn te
genstander van de komst van de
weg die Voorschoten in tweeën
deelt. De Leidse wethouder T. van
Rij (ruimtelijke ordening en volks
huisvesting) is dan ook blij dat de
gedeputeerde op het verzoek van de
gemeente is ingegaan.
Het tracé dat ten zuiden van de
wijk Stevenshof loopt kan worden
gebruikt voor woningbouw. Vol
gens Van Rij kan de A-ll West
slecht voor een beperkt deel de ver
keersproblemen oplossen. De files
die 's ochtends bij de Dr Lelylaan
ontstaan zouden bij voorbeeld wat
minder worden.
De gemeente Wassenaar wil daar
entegen dat de weg alsnog wordt ge
bouwd omdat deze de verkeers
stroom over de Rijksstraatweg zou
verminderen. Vorige week besloot
echter de Wassenaarse PvdA om
niet langer vast te houden aan de
rijksweg.
De PvdA-fractie van Provinciale
Staten kan zich vinden in het voor
nemen van partijgenoot Stolker.
Het CDA is echter een voorstander
van de komst A-ll West. CDA-
woordvoerder Elsenaar meent dat
gezien de 30.000 auto's, die elke dag
voorbij het Leidse station komen, er
sprake is van enkele ontbrekende
schakels in het verkeersschema
rond de stad. De CDA'er pleit er
voor om eerst een regionaal ver
keersplan te maken.
De dikke lijn tussen de A44 en de A4 moet ooit rijksweg All-West worden
Gedeputeerde Stolker vindt het allemaal te lang duren en wil laten onder-
zoek en of de gereserveerde gronden voor woningbouw kunnen worden ge-
LEIDEN De actie van de Neder
landse streekvervoerbedrijven om
kinderen tot twaalf jaar onder bege
leiding gratis met de bus te vervoe
ren is nauwelijks bekend bij het pu
bliek. Volgens een woordvoerder
van de NZH is de landelijke publici
teit te kort geschoten. De busmaat
schappij wil nu zelf de promotie van
de kortingskaart ter hand te nemen.
De bus-tripper, die dit weekeinde
is ingevoerd, is vergelijkbaar met de
railrunner van de Nederlandse
Spoorwegen. Kinderen onder de
twaalf jaar mogen voor een gulden
met de trein mee. Bij de streekbus
kunnen de kinderen gratis mee. De
actie, voorlopig alleen tijdens de
weekeinden en feestdagen, is be
doeld om mi
trekken.
"De gezamenlijke busmaatschap
pijen zouden voor landelijke publi
citeit zorgen", zegt een woordvoer
der van de NZH, "maar ik moet eer
lijk zeggen dat ik geen advertenties
of reclameborden ben tegengeko
men. Voorzover ik weet is er alleen
een persbericht naar de media uit
gegaan".
Voor zover mogelijk wil de NZH
nu zelf alsnog voor de nodige publi
citeit zorgen. "Maar wij hebben
daar eigenlijk geen budget voor.
Dus ik kan alleen maar een tweede
persbericht versturen. Voor recla
mecampagnes is geen geld. Verder
hebben we het ook erg druk met de
publiciteit rondom het gratis open
baar vervoer op 16 december in Lei
den, de koopzondag voor de kerst".
De bustripper heeft volgens de
NZH een 'geringe toename' van
passagiers opgeleverd. "Zaterdag
was de belangstelling niet zo groot,
maar zondag hebbben we enige
honderden kinderen extra ver
voerd. Vermoedelijk was die toena
me te danken aan de uitzending van
het NOS-journaal op zaterdag
avond, waarin aandacht werd be
steed aan de invoering van de
bustripper".
Stadsbussen
In de grote steden leverde de
bustripper problemen op bij passa
giers die van het streekvervoer
overstapten op stadsbussen. De ge
meentelijke vervoerbedrijven doen
namelijk niet mee aan het speciale
kinderkaartje. De stadsvervoerbe
drijven waren helemaal niet op de
hoogte van de bustripper. De stads
busdiensten kunnen niet op eigen
houtje de bustripper accepteren.
Daarvoor is toestemming nodig van
het ministerie van verkeer en water
staat.
Bemoeizucht ministeries
zit gemeenten in de weg
DEN HAAG Er moet een eind ko
men aan de bemoeizucht van de mi
nisteries met de gemeenten, want
zo kan de sociale vernieuwing nooit
een succes worden. Dat vindt Jan
Schaeffer, voorzitter van de project
groep sociale vernieuwing.
Volgens Schaeffer moet de amb
telijke cultuur op de ministeries van
vrom, wvc, sociale zaken, binnen
landse zaken en economische zaken
veranderen. Deze ministeries, die
miljarden guldens beschikbaar stel
len voor de sociale vernieuwing,
moeten er aan wennen dat zij niet
langer beslissingen nemen over
projecten, die in het kader van de
sociale vernieuwing zijn overgedra
gen aan de gemeenten.
Mei lagere opleiding kans op chronische ziekte groter
UTRECHT Bewoners van het
platteland hebben minder last van
chronische ziekten of psychische
aandoeningen, maar bezoeken des
ondanks veel vaker de huisarts dan
mensen die in de stad wonen. Dat
blijkt uit een onderzoek van het Ne
derlands Instituut voor onderzoek
van de Eerstelijnsgezondheidszorg
(NIVEL). Uit hetzelfde onderzoek
blijkt ook dat Maastricht de meest
ongezonde stad is, op de voet ge
volgd door Haarlem. Inwoners van
Breda en Nijmegen zijn een stuk be
ter af: deze twee steden kwamen als
gezondst uit de test.
Het onderzoek is onderdeel van
een grootschalig onderzoek naar
het reilen en zeilen van de huisart
senpraktijk dat in opdracht van het
ministerie van welzijn volksgezond
heid en cultuur wordt uitgevoerd.
De afgelopen jaren zijn 161 huisart
sen, verdeeld over 103 praktijken en
met 335.000 patiënten bekeken.
Chronische ziekten zoals reuma,
suikerziekte of cara komen in de
stad 1,4 keer zo vaak voor dan op het
platteland. De kans op een ernstige
chronische ziekte blijkt te maken te
hebben met de opleiding. Hoe lager
het opleidingsniveau, des te groter
de kans op een chronische ziekte.
Er wordt nog onderzocht op welke
het opleidingsniveau het
Hoogheemraadschap
wil 'ziek kantoor'
opknapbeurt geven
LEIDEN - Het Hoogheemraad
schap van Rijnland wil het kantoor
van zijn technische dienst aan de
Breestraat verbeteren. Het perso
neel dat daar werkt klaagt al gerui
me tijd over een slecht binnenkli
maat. Door de gebrekkige air-con
ditioning heeft een aantal werkne
mers last van benauwdheid of zelfs
van aantasting van de luchtwegen.
Voorts is het gebouw te klein ge
worden en laat de veiligheid op
sommige punten te
Het dagelijks bestuur van het
schap wil nu 60.000 gulden uittrek
ken om zo'n 50 ramen in het ge
bouw weer beweegbaar te maken.
Hoe het verder moet met het slechte
klimaat in het gebouw, zal een na
der onderzoek moeten uitwijzen.
Hiervoor wil Rijnland 140.000 gul
den beschikbaar stellen.
Het ruimtegebrek wil het schap
door zijn laboratorium
r elders te verhuizen. In het hui
dige gebouw kunnen Lovendien de
kwaliteitseisen, waaraan een mo
dern laboratorium moe* voldoen,
niet worden gehaald. Daarnaast
blijkt het door het stijgende aantal
verkeersopstoppingen in de Leidse
binnenstad steeds moeilijker om
het pand te bereiken.
Een ingrijpende verbouwing en
uitbreiding van het kantoor wijst
het bestuur van Rijnland voorals
nog af. Het bureau Bouwcentrum
Advies heeft berekend dat een der
gelijke maatregel rond de 30 tot 35
miljoen kost. De kosten voor een
nieuw kantoor elders in de stad zou
den ongeveer 45 miljoen bedragen.
Het schap vindt dit veel te duur.
Eventuele uitbreidingen moeten
- plaatsen hebben in drie panden die
het schap al eerder voor dit doel
heeft gekocht.
voorkomen van chronische ziekten
beïnvloedt. Arts-onderzoeker J. van
der Velden kan nu alleen maar ver
moedens uitspreken: "Lager opge
leiden hebben vaak een minder ge
zond beroep. Bovendien is de le
vensstijl vaak ongezonder. Het is bij
voorbeeld een bekend gegeven dat
laag opgeleiden meer roken".
Als mogelijke verklaring voor het
frequenter voorkomen van chroni
sche ziekten in de stad, noemt Van
der Velden een slechtere woonsitu
atie of vervuild milieu. "Dat is gis
sen, onderzoek moet uitwijzen of
we juist zitten".
Ook wat de 'aandoeningen van de
geest' betreft is de stadsbewoner
slechter af dan zij die de rust en de
ruimte van het platteland hebben
gekozen. Psychische problemen
komen twee keer zo vaak voor bij
bewoners van de stad dan bij platte
landers. De invloed van de oplei
dingsgraad is, wonderlijk genoeg,
niet gelijk op het platteland en in de
stad. In de stad betekent een hogere
opleiding een grotere kans op gees
telijke problemen, op het platteland
juist niet.
Logisch redenerend zou ver
wacht kunnen worden dat de stads
bewoner vaker de huisarts consul
teert dan zijn gezonde medemens
op het platteland. Dat blijkt niet zo
te zijn. Een huisarts op het platte
land heeft het net zo druk als een in
de stad.
Toch blijven ook in de stad de
meeste mensen niet met geestelijke
of lichamelijke gezondheidsproble
men rondlopen. Van der Velden:
"De stadsbewoner gaat vaak direct
naar het ziekenhuis of naar instel
lingen voor de psycho-sociale hulp
verlening zoals de Riaggs.
De huisarts vervult op'het platte
land veel meer de functie van ver
trouwenspersoon dan in de stad.
Het wat zakelijker karakter van de
stadssamenleving, de hoge verhuis-
frequentie en de aanwezigheid
veel allochtonen zijn hieraan debet.
Allochtonen zijn minder vertrouwd
met het verschijnsel huisarts en ko
men er minder.
Het niet consulteren van de huis
arts bij het zoeken naar hulp op
lichamelijk of geestelijk vlak, vindt
Van der Velden geen gunstige ont
wikkeling. "Dat brengt het gevaar
met zich mee van gefragmenteerde
medische zorg. Elke keer wordt
voor een deelprobleem een oplos
sing gezocht. Het overzicht.is weg.
De ene arts schrijft dit voor, een an
der gaat met iets anders aan de
gang".
Een huisarts kan volgens Van der
Velden alle behandelingen op el
kaar afstemmen. Bovendien kent
de huisarts zijn patiënt. Dat is van
wezenlijk belang bij diagnostiek en
behandeling.
Tot 13 januari 1991 is in het Rijks
museum van Geologie en Minera
logie de tentoonstelling 'Het
Weeshuis aan de Hooglandse-
kerkgracht' te zien. Aanleiding
was de uitgave van twee boeken,
namelijk de inventaris van het
Weeshuisarchief en de bouwge
schiedenis van het pand, waar tot
1961 nog wezen verbleven en ver
volgens in gebruik werd geno
men als museum.
Al vroeg, vermoedelijk in de 12de
eeuw, stonden in Frankrijk instel
lingen van armenzorg bekend als
broederschappen van de Heilige
Geest. In Leiden kende men in
1316 een college van Heilige
Geestmeesters, verbonden aan de
parochie van de Pieterskerk, dat
zich bezig hield met het uitdelen
van aalmoezen, kleding en
schoeisel. Omstreeks het midden
van de 15de eeuw werd een eigen
onderkomen aangekocht aan de
Breestraat, tegenover de Papen
gracht. Verschillende malen
werd dit gebouwencomplex uit
gebreid, maar tenslotte werd -in
het bijzonder in de 16de eeuw
door hongersnoden, pestepide
mieën en oorlogshandelingen-
het aantal wezen zo groot dat naar
een nieuw gebouw moest worden
uitgekeken.
Dat werd gevonden aan de Hoog
landse Kerkgracht, waar het Onze
Lieve Vrouwegasthuis door een
fusie met het Elisabethgasthuis
vertrok. Het pand werd in 1583
ontruimd en tot weeshuis inge
richt. Een grootscheepse verbou
wing had plaats in de jaren 1604-
1607, maar ook later in de 17de
eeuw werd regelmatig verbouwd
en uitgebreid.
Zilveren troffel
Op 9 december 1772 overleed een
van de burgemeesters, mr. Johan
Aegidiusz. van der Marck, vijf
maanden later gevolgd door zijn
collega mr. Nicolaas van de Vel
de, die 7 mei 1773 het tijdelijke
met het eeuwige verwisselde.
Hun nagelaten kapitaal moest
worden gebruikt voor de oprich
ting en instandhouding van een
Oude Mannen- en Vrouwenhuis.
Daarvoor had men het oog laten
vallen op een pand op de hoek
van de Koppenhinksteeg en de
Middelweg, waar het Armekin-
derhuis was gevestigd. Een oplos
sing was de arme kinderen te la
ten verhuizen naar het Weeshuis
aan de Hooglandse Kerkgracht.
Daarvoor was echter wel een
grondige verbouwing nodig.
De zilveren troffel waarmee op 19 mei 1774 de 11-jarige Joachim Sandra (zijn naam staat erin gegrafeerd
samen met Adriaan Willem van der Goes, eveneens een regentenzoon, de eerste stenen legde voor de nieuw
bouw van het Weeshuis aan het Burchtgrachtje. (foto De Lakenhal;
Besloten werd tot nieuwbouw
aan het Burchtgrachtje, waar een
vleugel (met regentenkamers)
van drie verdiepingen hoog zou
komen en een vleugel aan de
Oude Rijn, die vier verdiepingen
zou tellen.
Op 19 mei 1774 was met name
voor de 11-jarige Joachim Sandra
de grote dag aangebroken. Sa
men met Adriaan Willem van der
Goes, eveneens een regenten-
zoon, legde hij met een prachtige
zilveren troffel de eerste stenen
voor de nieuwbouw. De troffel
werd in 1774 vervaardigd door de
Leidse zilversmid Cornelis
Lamotte, die op 28 september
1775 als meester zilversmid en
kleinwerker werd beëdigd.
Joachims troffel is bewaard ge
bleven en maakt deel uit van de
zilvercollectie van de Lakenhal.
Op één zijde is de inscriptie ge
graveerd: JOACHIM SANDRA
J:P: Zn heeft met dit Truweel de
eerste steen gelegt Aan het ver
nieuwde gedeelte van het Wes-
huis binnen Leijden op den 19
Meij 1774. Aan de andere kant is
het wapen van de familie Sandra
gegraveerd, met daaronder C.
Lamotte fecit.
Tin
Mocht de jonge Sandra zilver
hanteren, zijn ouderloze leeftijds
genootjes moesten het met tin
doen. Op de tafels stonden tinnen
schenkkannen, daterend uit de
eerste helft van de 17de eeuw en
nog in de 20ste eeuw gebruikt,
groente- en aardappelschotels,
borden en zelfs warmwaterbor
den. Ook bezat het Weeshuis tin
nen ondersteken en kamerpot
ten.
Het meeste Weeshuistin, dat zich
nu in de Lakenhal bevindt, draagt
het meesterteken van Abraham
Voegen, die als tiende kind van
de tinnegieter Cornelis Fransz.
Voegen en Ariaantje de Graeff op
14 juli 1687 werd gedoopt. Ook
i Jan
zijn broers Gerrit i
tinnegieter.
Abraham Voegen was'gevestigd
aan de Nieuwe Rijn en leverde re
gelmatig tin aan het Weeshuis. In
de rekeningen komt hij van 1723
tot 1765 regelmatig voor. In 1767
wordt aan 'de Erven van
Abraham Voegen, tinnegieter' 51
gulden en twee stuiver betaald.
Abraham is inmiddels overleden
en werd in de week van 8-15 au-
Gerrit Voegen, die in 1708 trouw
de met Geertruyd Terwen, wedu
we van Jan Pauw. Onze Jan van
het Weeshuis was in Katwijk ge
boren en vestigde zich bij zijn
stiefvader in de zaak. Tot 1772 le
verde hij aan het.Weeshuis tot
1773, toen hij werd opgevolgd
door Jan Rossels. Jan Pauw over
leed in juli 1776 en werd begraven
in de Hooglandse Kerk.
Glassie van Vriendschap
De regenten in hun fraaie regen
tenkamer in de nieuwbouw van
1774 maakten gebruik van sierlijk
glaswerk: gegraveerde en gestip
te bekers, bokalen, wijnkelken en
wijnglazen. Bij maaltijden en ge
denkdagen kwamen ze uit de
kast, om er een heildronk mee uit
te brengen. Men dronk op stad en
gewest, waarbij het glas met de
wapens van Holland en Leiden
werd gebruikt, op de verenigde
gestichten met de daarvoor be
stemde beker met twee ineenge
slagen handen en het woord Man-
sura (in stand blijvend), op de
vriendschap uit het glas met het
opschrift Amicitia, op het eetge-
zelchap met de spreuk Vivat alle
presente vrinden en op 'de Goede
Harmonie'.
Andere glazen dragen de op
schriften: 't Groeyen en bloeijen
van ossen en koeijen en Het
groeyen en bloeijen van Flora.
Waarschijnlijk werden deze ge
bruikt bij de slacht, het 'Osjes-
maal' en op de eerste mei, wan
neer de meerdeijarige wezen het
Weeshuis verlieten. Als er aan de
weeskinderen eens in het jaar
nieuwe bovenkleding werd ver
strekt, hielden de regenten ook
een maaltijd. Dan werden er bo
kalen gebruikt waarop een meisje
LEIDSE
KRONIEK OVER
/MENSEN EN
GEDANE ZAKEN
gustus 1767 in de Pieterskerk be
graven.
in 1768 wordt een betaling aan
Jan Pauw gedaan, kennelijk de
opvolger van Abraham Voegen.
Deze Jan was de stiefzoon van
met
i rok
jongen met
een broek in de hand zijn afge
beeld. Het slot- van alle bijeen
komsten werd gevierd met een
'glaasie van Vriendschap'.
INGRID MOERMAN
VALKENBURG Pril geluk in
Valkenburg. Afgelopen weekein
de zijn in de speeltuin van Val
kenburg twee geitjes geboren.
Het bijzondere van deze vroege
geboorte is, dat moeder Vlekje is
gedekt door een wel zeer vroeg-
geslachtsrijpe bok van net 14 we
ken oud. Normaal zorgen bokken
pas óp z'n vroegst na een half jaar
voor nakomelingschap, (foto Holvast)
Honderd jaar geleden stond er
in de krant:
- Gistermorgen te 9 u. 45 m. is
door een noodlottig toeval, door
den spoortrein, komende van
Leiden, overreden den arbeider
F. Boskamp, oud 62 jaren. Het
ongeluk had plaats ter hoogte
van den Groenendijk onder Ha-
zerswoude. De ongelukkige werd
letterlijk vermorzeld. Het waar
schuwen door middel van de
stoomfluit baatte niet, daar de
man doof was. Opgemerkt werd,
dat de trein zijn weg vervolgde,
zonder gestopt te hebben.
Den 3 den December a.s.,
Woensdag, zal hier ter stede een
echtpaar zijne 50 jarige huwe-
lijks-vereeniging mogen herden
ken. De bruidegom heet Karei
Blansjaar en is 73 jaar; de bruid
heet Johanna Kluyvers en is 74
jaar. De man is ongeveer 30 ja
ren in de Stedelijke Werkinrich
ting, vroeger met zijn vrouw,
thans alleen. Men verzekert ons
dat het gouden echtpaar zeer op
passend is, zoodat verrassingen,
welke sommige stadgenooten het
mochten willen toedenken, goed
op hare plaats zullen zijn. De
oudjes wonen in de Willems
poort No. 3 aan de Geerestraat.
Vijfentwintig jaar geleden:
- Diep gezonkenTwee aan
het Rapenburg wonende dames
hoorden gisteravond omstreeks
kwart over elf klaaglijk hulpge
roep uit een drie meter diepe
bouwput nabij de Sint Jeroens-
brug. De dames waarschuwden
onmiddelijk de politie, die op
haar beurt een onderzoek instel
de op de plaats van het mysterie.
Het hulpgeroep bleek afkomstig
te zijn van een 83-jarige Leide-
naar, die te diep in het glaasje
had gekeken en als gevolg daar
van letterlijk, in de put was ge
raakt. De oude man had in zo
verre geluk, dat er in de put niet
veel water stond. De dienaren
van de Heilige Hermandad heb
ben hem met behulp van touwen
en ladders uit zijn netelige posi
tie weten te bevrijden.
