Een dier is geen ding
Tweede Kamer: welzijn moet prevaleren boven economisch gewin
MAANDAG 3 DECEMBER 1990
Met varkens kan menselijker worden omgegaan.
Even lijkt het er op dat de vroegere
hoofdinspecteur van politie in Zeist de al
geruime tijd lastige vlieg met geweld zal
bestrijden. Maar hij bedenkt zich bijtijds
en opent het raam. Mr. D. Th. van Oers is
niet meer bij de politie maar bij de die
renbescherming. Er ontstaat een discus
sie over hoe tolerant we voor dieren kun
nen zijn. Die vlieg kan je nog laten gaan,
maar hoe zit het met een mug, een wesp?
Van Oers, directeur van de landelijke in
spectiedienst van de .dierenbescher
ming, denkt dat zelfs de meest fervente
vegetariër zich niet ongebreideld zal la
ten steken. En dat uiteindelijk ook onder
diens hand dieren zullen sneven. Onze
liefde voor het dier is selectief.
De vlieg intussen zit treiterig naast het
raam onder foto's van in kisten geklem
de kalveren en aan kettingen geklonken
varkens. Hij vertikt het de vrijheid te kie
zen, blijft liever plagerig tussen de hoof
den doorzoemen. Waarop het raam dicht
gaat, want het wordt koud in het hoofd
kantoor van de dierenbescherming aan
de Bankastraat in Den Haag.
Hommage
Een beetje begrip voor de vlieg. We doen
er wat lacherig over. Toch kan het geen
kwaad. Een soort hommage aan het dier
in het algemeen. Want tot voor kort was
het dier voor de meeste mensen een ding
waarover je willekeurig kon beschikken.
"Descartes noemde dieren reflex-auto
maten. Op die misvatting is de proefdier
kunde gebaseerd. En zo kon ook de bio-
industrie zich ongebreideld ontwikke
len", zegt Van Oers.
Maar er is een kentering. De Neder
landse overheid heeft in 1982 de 'intrin
sieke waarde' van het dier erkend. Een
levend wezen met gevoel en een ziel, zo is
toen officieel vastgelegd. Wat nog niet
geldt voor planten en bomen. Weliswaar
is er een verhevigd gevoel voor de flora te
constateren, maar dat spruit vooral voort
uit eigenbelang. Zonder groen stikt de
mens. Van Oers denkt dat het geen
kwaad kan tevens wat meer stil te staan
bij de intrinsieke waarde van de plant.
De plant reageert op z'n omgeving. De
plant voelt. Het is voorstelbaar dat de
plant pijn ervaart. Hoe intens dat is, we
ten we niet. Stel dat planten op hun ma
nier gillen. Dan krijgt ook de vegetariër
het moeilijk met zichzelf.
Bij de dierenbescherming zijn ze lang
niet allemaal vegetariër. Het vermijden
van vlees wordt bepaald niet afgewezen,
maar evenmin gepropageerd. Je moet
mensen niets opleggen, maar ze de gele
genheid geven er zelf achter te komen
wat goed is. Goed voor mens en dier dus.
Minder vlees eten bijvoorbeeld. En al
leen scharrelprodukten. De strijd tegen
de intensieve veehouderij wordt inten
sief gevoerd. Al gebeurt ook dat niet in
extremen.
In de op stapel staande gézondheids-
en welzijnswet voor dieren is uitgegaan
van een wetsystematiek waarbij 'alle ge
dragingen ten opzichte van dieren zijn
verboden, tenzij uitdrukkelijk is bepaald
dat ze zijn toegestaan'. Wedstrijden met
dieren die niet uitdrukkelijk door de mi
nister zijn aangewezen (zoals de vanwe
ge het aan paard en ruiter aangedane
leed uiterst omstreden military), zullen
in de toekomst onder dit verbod vallen.
Hetzelfde geldt voor alle vormen van bio-
indystrie.
Nee, tenzij
De 'nee, tenzij'-constructie vindt de die
renbescherming een goede wettelijke
basis voor het dierenwelzijnsbeleid.
Want voorheen gold dat 'alles mocht wat
niet verboden was'. Toch worden er
kanttekeningen geplaatst. Hoeveel uit
zonderingen zullen er worden gemaakt?
En is hiermee de bio-industrie van de ene
op de andere dag verdwenen?
"Welnee", zegt Van Oers. "Want alles
duurt lang. Al tien jaar geleden is aange
kondigd dat de legbatterijen zouden
worden verboden. Zoals het er nu uitziet
is het pas in 2004 echt 'uit' met de gekooi
de kip. Wel wordt er op het ogenblik al in
verhevigde mate naar alternatieven ge
zocht. In de scharrelschuur bijvoorbeeld
kan de kip haar eigen legnest bouwen,
waar ze zich veilig en geborgen weet. En
ze kan op rust gaan, dat wil zeggen op de
zitstok. Zoiets als je even in je eigen ka
mertje terugtrekken om bij te komen,
even op jezelf te zijn. In die scharrel-
schuur kan ze ook de veren uitslaan, zich
wassen in het stof zoals kippen gewend
zijn te doen.
In de legbatterij heeft zo'n beest hele
maal niks voor zichzelf. Het is een voort
durend geworstel om een plekje. Licha
melijk en geestelijk is het daar erbarme
lijk met haar gesteld. Letterlijk met de
grootste pijn en moeite perst ze haar ei er
uit. Uit onderzoek is gebleken dat ze over
dat leggen drie tot vier keer langer doet
dan in de vrije natuur.
De kip had tot voor kort geen rechten.
Nu heeft ze recht op een stukje grond ter
grootte van een blaadje papier, een A 4-
tje. In de scharrelschuur zitten zeven
kippen op een vierkante meter. Dat is al
een stuk beter. Dan is er nog het etage
systeem in ontwikkeling. Als in een flat,
of liever een parkeergarage kunnen de
kippen op verscheidene niveaus hun ei
gen plek vinden om hun legnest te bou
wen. Het is bij lange na niet te vergelij
ken met het vrije erf, maar in beide ge
noemde alternatieve systemen wordt het
dier in zijn waarde gelaten, wordt het we
zen van de kip niet aangetast".
Zondagsboeren
De kip op het vrije erf komt alleen voor
bij zondagsboeren, mensen uit de grote
stad die het zich kunnen veroorloven af
en toe even terug te gaan naar de natuur.
Bedrijfsmatig is de vrije kip niet meer te
realiseren. Een klein aantal mensen op
een groot aantal dieren is voorwaarde om
concurrerend te kunnen produceren. De
scharrelschuur maakt het ei duurder,
doordat het systeem arbeidsintensiever
is dan de legbatterij. De boeren moeten
concurreren met het nog dier-onvriende-
lijker buitenland.
Van Oers: "Wij willen de boeren niet
duperen. Maar tegelijk willen wij de con
sument mobiliseren. Uit een enquête
blijkt dat 75 procent van het Nederland
se volk tegen bio-industrie is. Dan zeg ik:
maak van je macht gebruik, koop dan
ook uitsluitend scharrelprodukten. De
boeren zullen zich dan wel moeten aan
passen. Daarvoor zul je ze wel de tijd
moeten gunnen. Al kun je je afvragen of
het allemaal niet sneller kan. Daarover
botsen binnen de dierenbescherming de
meningen. Want er is een parallel te trek
ken met de tijd van de industriële revolu
tie. In de begintijd van de industrie ver
keerde de arbeider in mensonwaardige
omstandigheden. Zoals het dier nu in
dieronwaardige omstandigheden ver
keert. Ook toen is gezegd dat verbetering
van de arbeidsomstandigheden econo
misch niet haalbaar was. Die economi
sche haalbaarheid blijkt telkens weer be
trekkelijk te zijn. Soms moeten dingen
gebeuren tegen alle economische stro
mingen in. En hoe ver ga je in je bereid
heid een compromis te bereiken? En
moet het altijd wel - een compromis?"
fikse biefstuk. Hoewel je maar zeventig
gram eiwitten nodig hebt. Heel wat voed
sel bevat eiwitten; het eten van vlees is
niet noodzakelijk. De afdeling Den Haag
van Milieudefensie steunt het streven
van de dierenbeschermers en heeft zich
tegen het 'overeten aan vlees' uitgespro
ken. Milieudefensie is tegen ammoniak
in het milieu, maar wil daarvoor niet de
koeien gevangen zetten.
Toch is er optimisme bij de dierenbe
schermers. Want al wordt het ministerie
van Landbouw vooral door economische
belangen bepaald, de Tweede Kamer
heeft massaal laten weten dat het welzijn
van het dier voorop moet gaan, moet pre
valeren boven het economisch gewin.
Dat zal ongetwijfeld zijn invloed hebben
op het ministerie, denken de dierenbe
schermers.
Drs. Ton Dekker, hoofdbestuurslid
van de dierenbescherming, verwacht in
de toekomst nog meer begrip bij het mi
nisterie en nog meer praktische resulta
ten. "Sinds het nieuwe kabinet is er een
ommezwaai gekomen in het denken over
dieren". Dat is al vanaf de jaren zestig in
filosofische kringen het geval. "Sinds
dien is een denken op gang gekomen
waarin de mens een veel bescheidener
rol in de natuur wordt toebedeeld. De na
tuur kan niet zonder meer worden ge
bruikt. Dieren zijn geen gebruiksvoor
werpen maar levende wezens met gevoel
en bewüstzijn. Dieren hebben een hoge
re status gekregen".
Kerken
Ook de kerken zijn anders tegen de stal
van Betlehem gaan aankijken. In het on
langs verschenen rapport Liberation of
Life, Bevrijding van het Leven, van de
Wereldraad van Kerken wordt een soort
rectificatie op het scheppingsverhaal
aangebracht. De christelijke kerken be
kennen de mens te centraal te hebben ge
steld in de schepping. Daardoor heeft de
mens te veel over de natuur geheerst en
te vanzelfsprekend dieren geëxploi
teerd.
Dekker: "Waartoe dit hebberige,
anthropocentrische (letterlijk: met de
mens als middelpunt) standpunt, dat
overigens ook door niet-christenen
wordt gedeeld, heeft geleid, zien we da
gelijks om ons heen. De oorspronkelijke
natuur verdwijnt met een sneltreinvaart
van de aardbol en de dieren met haar.
Dieren die direct nuttig zijn voor de
mens, moeten onder erbarmelijke om
standigheden in de bio-industrie hun le
ven doorbrengen".
"De Wereldraad van Kerken stelt dat
er geen sprake zal zijn van vrede en ge
rechtigheid op aarde zo lang de mens
kortzichtig blijft streven naar econo
misch gewin op korte termijn, Land
bouw, visserij en bosbouw dienen op een
ecologische leest geschoeid te worden.
De vrijs natuur dient niet langer te wor
den beschouwd als een gebied dat door
de mens in cultuur gebracht moet wor
den".
Nergens is zo veel leven als in de vrije
natuur. Het geregel van de mens bete
kent doorgaans minder leven. En onvol
waardiger leven. Tot onvolwaardig leven
rekent Dekker de resultaten van geneti
sche manipulatie. Er zijn al varkens be
werkt met het gen van runderen en zelfs
van mensen om ze vleziger te maken,
minder vet. Ook zijn karpers met genen
van forellen 'smakelijker' gemaakt. "Zo
wordt het dier weer gedegradeerd tot
ding. De vrees bestaat dat de toepassing
van deze technieken op dieren grensver-
lagend zal werken voor de toepassing op
de mens".
De legbatterij de wereld uit, te beginnen
in Nederland? Van Oers: "Het zou mooi
zijn, zo'n voorbeeld".
In de varkensmesterij kan net zo goed
vriendelijker met dieren worden omge
gaan zonder dat de concurrentiepositie
van de boer wezenlijk wordt aangetast.
En al zou de boer wat minder verdienen,
hij komt wél dichter bij het varken te
staan. Hij krijgt wat meer plezier in z'n
werk, wat niet in geld is uit te drukken.
Dr. G. van Putten, gedragsonderzoe
ker bij het Instituut voor Veeteeltkundig
Onderzoek (IVO) in Zeist, vindt het var
ken een vriendelijk, aanhankelijk dier.
"Het varken kan uiting geven aan zijn ge
voelens door wel dertig verschillende ge
luiden. Als ik in de stal ben kan ik ze ho
ren praten". Geestelijk staat het varken
dichter bij de mens dan de mens weten
wil. En lichamelijk zijn de overeenkom
sten nog sterker. Zo sterk dat het Zweed
se leger het bestond met varkens te 'oefe
nen'. Ze werden met allerlei wapens be
schoten om de chirurgen de gelegenheid
te geven zich te bekwamen in het behan
delen van schotwonden. Daar is het var
ken duidelijk niet voor in de wieg gelegd.
Volgens Van Putten kan menselijker
met varkens worden omgegaan door
groepshuisvesting, waarbij de dieren
zich kunnen omdraaien, zich kunnen
verzorgen (huid en haar), kunnen liggen
en de ledematen strekken. Heerlijk in
het stro en niet op een kaal koud rooster.
Alles wat een kettingzeug, een aan een
veertig centimeter lange ketting in een
hok geketend varken, ontbeert. "Een
goede varkenshouder kan dit systeem
toepassen zonder zich uit de markt te
prijzen. Het is een nieuwe manier van
met dieren omgaan die wel een andere
werkwijze vraagt. De boer moet weer
verzorger worden van zijn dieren, hun
nukken leren kennen en attent zijn op
signalen die het dier geeft".
Het verplicht vooraf toetsen van nieu
we huisvestingssystemen op wel
zijnsaspecten is volgens Van Putten
noodzakelijk. Als alles gaat zoals het
moet, zal die preventieve maatregel in de
nieuwe wet worden geregeld.
Intussen lijkt de intensieve veehoude
rij niet te stoppen. Getuige een nota van
het ministerie van landbouw, natuurbe
heer en visserij die bepleit de koeien zo
mer en winter op stal te houden om de
buitenlucht niet met ammoniak te ver
ontreinigen. Zo dreigen de koeien uit het
landschap te verdwijnen, zoals al met de
varkens en de kippen is gebeurd.
Absurde vraag
De dierenbescherming wil dat hoe dan
ook voorkomen. Want niet de koeien
tasten het milieu aan maar het abnorma
le aantal koeien, de absurde vraag naar
vlees- en zuivelprodukten. Per persoon
per jaar (inclusief vegetariërs en kinde
ren) eet de Nederlander zeventig kilo
vlees. Dat is ruim twee ons per dag, een
"Het varken kan uiting geven aan zijn gevoelens door wel dertig verschillende
geluiden. Als ik in de stal ben kan ik ze horen praten".
door Pieter van de Vliet
Scharreleitjes serveren ze
in het restaurant van de
Tweede Kamer. Bij het mi
nisterie van Landbouw
eten ze produkten van de
bio-industrie. Het meren
deel van de Kamerleden
wil het welzijn van het dier
laten prevaleren boven het
economisch gewin. Bij
Landbouw zijn ze nog niet
zo ver. De dierenbescher
ming doet er alles aan om
daar verandering in te
brengen. Omdat het dier
geen ding is waarover de
mens vrijelijk kan beschik
ken. Wat tot uiting moet ko
men in de nieuwe gezond
heids- en welzijnswet voor
dieren die nog steeds in
behandeling is in de
Kamer.
