Nieuwe Gouden Eeuw Rijnland
Handicap kost veel geld
kid
Md
MM
Industrie maakt plaats voor 'schone' werkgelegenheid
JÜW
iii»
MJI Mm
VRIJDAG 16 NOVEMBER 1990
PAGINA 29
Toen William Archibald Blake, zoon
van een universiteitsarts, Leiden in
1839 koos als vestigingsplaats voor de
roemruchte Grofsmederij, liet hij zich
niet alleen leiden door zoete
jeugdherinneringen.
Als generaal majoor, in het leger van
Napoleon belast met het ijzeren
geschut, viel zijn oog vooral op deze
stad vanwege haar strategische ligging
"tussen onze twee voornaamste
zeehavens" en de goede
waterverbindingen met Utrecht en alle
Hollandse steden.
Helaas, de Grofsmederij zou de zetel
van Rijnland tot het moment van haar
ondergang in 1978 als een knellende jas
ervaren. Tal van orders moesten
worden afgewezen, omdat het smalle
water aan de Zijlsingel geen ruimte
bood voor bijvoorbeeld grote schepen.
De geschiedenis lijkt zich in het tijdperk
van de dienstverlening en de ultramoder
ne kantoren te herhalen. 'De hele Rand
stad ligt er omheen', roept Alphen aan
den Rijn anno 1990 als een hedendaagse
Blake van de daken. En de Kamer van
Koophandel gewaagt opgewekt van een
'gouden driehoek' onder de stralenkrans
van Schiphol en de Rotterdamse haven,
de troeven van de Nederlandse econo-
Maar de vraag is of het agrarische Rijn
land in het toch al overvolle Westen eco
nomisch gezien niet tussen wal en schip
valt. De kantorenbouw blijft al achter bij
de rest van de Randstad. De ruimte op be
drijfsterreinen is beperkt. En terwijl de
Oude Rijn er steeds stiller bij ligt, op wat
zomerse recreatievaart na, raken de mo
dernere verbindingen - vooral in oost-
westelijke richting - langzaam maar zeker
verstopt.
Zal de supersnelle TGV straks als een
flits passeren of de Leidse regio opstoten
in de vaart der volkeren? Groeit Schiphol
verder uit tot een grote 'mainport' die
buitenlandse bedrijven aantrekt of ver
liest de luchthaven de slag om 'Europa'
en valt zij terug tot een vliegveld van
slechts regionale betekenis? Hoe belang
rijk is de spoorverdubbeling Leiden-
Economische bijlage:
Eindredactie:
Karei Berkhout
Lay-out en grafieken:
Raymond Peil
(met dank aan Hans Boot)
Fotografie:
Ellen Martens
Utrecht en de aanleg van Rijksweg-11?
Wint de milieulobby het van de indus
trie?
Deze en andere vragen komen aan de
orde komen in deze bijlage, die beoogt
een beeld te geven van hoe Rijnland, op
weg naar Europa 1992, er bij staat in het
nog prille informatietijdperk. Een mo
mentopname, die ook ruimte laat voor
een weemoedige terugblik op het vrijwel
vervlogen industrietijdperk.
In 1960 had Katwijk nog de grootste vis
sersvloot van Nederland, onderging Al
phen een periode van industriële bloei en
was in Leiden de helft van de bevolking
van de nijverheid afhankelijk. Sindsdien
is het beeld dramatisch gewijzigd, vooral
in Leiden dat van oudsher de spin was in
het Rijnlandse web van bedrijvigheden
(en in vroeger tijden niet schroomde
nieuwe industrie op het goedkopere plat
teland te verbieden).
Tussen 1970 en 1990 is de grote indus
trie vrijwel van de kaart gevaagd. Een
moment van stilte is daarbij op zijn plaats
als de gedachten uitgaan naar de textiel.
Deze tak van nijverheid ging na de laatste
wereldoorlog een langzame dood tege
moet na eeuwenlang een stempel op Lei
den te hebben gedrukt. De rijke geschie
denis van de ooit meest vermaarde laken
stad in Europa is genoegzaam bekend
De verkopers van rolstoelen
WARMOND Anderhalf jaar na de start
is het Warmondse bedrijf Rolcontrol dat
demonteerbare motoren voor rplstoelen
verkoopt een slapende firma. Er werden
vijf zogenaamde 'Power Packs' verkocht
maar daar bleef het dan ook bij. De re
den? Het hulpmiddel kost bijna 5000 gul
den, een bedrag dat slechts weinig gehan
dicapten zó op tafel gunnen leggen. De
Gemeenschappelijke Administratie Kan
toren (GAK) en de Gemeenschappelijke
Medische Diensten (GMD) zouden de
aanschaf niet subsidiëren.
door Dorith Ligtvoet
"Een motortje moet zeker meer dan
20.000 gulden kosten voordat ze een bij
drage geven", aldus de Warmondse
C.A.M. Ouwehand, die samen met haar
echtgenoot eigenaar is van het 'bedrijfje
dat zetelt op het industrieterrein in de
Veerpolder. Ze doet de administratie,
geeft voorlichting aan belangstellenden
en runt het kantoor. Haar echtgenoot ver
zorgt kleine reparaties.
Rolcontrol importeert de hulpmotoren
voor rolstoelen vanuit Engeland. Een be
dieningspaneel, twee accu's en een opla
der maken het hulpmiddel compleet. De
lichtgewicht motoren hebben als voor
deel dat gebruikers ze in een handom
draai kunnen loskoppelen. Ze kunnen
eenvoudig met de stoel in de laadruimte
van een auto worden meegenomen.
Eventueel levert het bedrijf een bijpas
sende rolstoel.
Subsidie
In het begin was de belangstelling voor
het nieuwe hulpmiddel groot. Het bedrijf
had bejaardenhuizen aangeschreven en
advertenties en persberichtjes laten
plaatsen in kranten en bladen voor ge
handicapten. Hoewel er veel interesse
was, werd de motor niet vaak verkocht.
De meeste mensen konden de motortjes
niet uit eigen zak betalen en GAK en
GMD werkten niet mee. Ouwehand toont
een brief waarin het GAK in Amsterdam
subsidiëring van de Power Pack afwijst.
'Uitbreiding van het aanbod achten we
niet noodzakelijk', luidt de boodschap
van de korte brief.
"Ook al zouden ze maar de helft subsi
diëren", vindt Ouwehand. "Dah kom je al
anders over op klanten. Een handicap
kost al zoveel geld. Zelfs heel kleine wo
ningaanpassingen kosten een vermogen.
Moet dit nou, denk je dan". Slechts een
kleine bemiddelde groep kan het mo
tortje nu aanschaffen. "En dat was beslist
niet onze bedoeling".
Behalve met de opstelling van GAK en
GMD had het bedrijf ook te kampen met
aanvoerproblemen vanuit Engeland. De
motoren worden geëxporteerd door de
Engelse firma Bekker, een bedrijf dat
zich heeft gespecialiseerd in het maken
van hulpmiddelen voor gehandicapten.
Een verhuizing leidde tot stagnatie in de
levering van goederen. Bovendien duur
de het volgens Ouwehand veel te lang
voordat kapotte onderdelen werden ge
repareerd en teruggestuurd. Sinds twee
We staan hier slechts even stil bij het
sterfproces in de laatste decennia.
In 1958 viel het doek voor de dekenfa-
briek van Scheltema aan de Oude Singel -
naast de huidige Droomf'abriek; in 1963
volgde Van Wijk aan de Hogewoerd en
het Levendaal. Wat langer hield Clos en
Leembruggen (garen en sajet) het vol aan
de Langegracht, op de plek waar nu de
Digros staat. Buurman Krantz, de laken-
en wolfabriek op de plaats waar nu de po
litie bureau houdt), hield het in 1977 voor
gezien en week uit naar het goedkopere
Zuid-Limburg. En de deur in Leiden
werd in definitief 1980 gesloten door de
Leidsche Wolspinnerij, die (meer daar
over elders in deze bijlage) de laatste
adem zou uitblazen in Veenendaal.
Daarmee kwam een einde aan een proces
van jaren, waarin een lange reeks textiel
bedrijven moest buigen voor de concur
rentie uit Tilburg, Twente en, later, het
verre buitenland. Want de textielindus
trie mag dan een respectabel verleden
hebben in Leiden, de positie van belang
rijkste werkgeefster heeft zij al snel na
1945 moeten prijsgeven.
door Wim Fortuyn
In 1960 verdienden driemaal zoveel
mensen hun brood in de metaalindustrie,
die in de jaren vijftig een sterke groei
kende. Even belangrijk als de textiel was
toen de voedings- en genotmiddelenin
dustrie met zo'n 1500 werknemers, ter
wijl ook ruim 1300 mensen werk vonden
in grafische bedrijven. Sterk opgekomen
was verder de bouw, met zo'n 3000 ar
beidskrachten.
Toch is ook van die na-oorlogse indus
trie weinig meer over in het computertij
dperk. Van de grote metaalbedrijven, na
de Tweede Wereldoorlog de belangrijk
ste tak van industrie, rest vrijwel niets. In
Alphen verdween motorenfabriek De In
dustrie, die het moest afleggen tegen het
Appingedamse Brons Motoren. In Zoe-
terwoude ging de Grofsmederij kort na
het vertrek uit Leiden roemloos ten on
der, de beroemde ankers en EGO-kettin-
gen (Elektrisch Gelast Onbreekbaar) ten
spijt. En ruim tien jaar later vecht ook het
laatste metaalbolwerk, de Hollandse
Constructie Groep (HCG), tegen de on
dergang.
Het nijvere geklop van smeedhamers, het
geratel van kettingen en gesis van lasap
paraten is langzaam weggestorven. En te
ruiken valt er ook niet veel meer. De oude
voedingsmiddelenindustrie legde al eer
der het loodje, met uitzondering van
meelfabriek De Sleutels die pas twee jaar
geleden de poorten sloot.
Dertig jaar geleden speelde de conser-
venindustrie nog een grote rol. Het beeld
van doppende huisvrouwen bij Tieleman
Dros staat menig Leienaar nog in het
netvlies gegrift. Nu getuigen alleen fa
brieken in Ter Aar (Uijttewaal) en Roelo-
farendsveen (Van Ruiten) nog beschei
den van de industrie die de groenteteelt
in de Veenstreek ooit op gang bracht.
Even geluidloos verdween de jeneversto
kerij van Hartevelt aan de Langegracht,
die een fikse naoorlogse expansie moest
bekopen met grote ruimtenood en in 1969
zelf werd opgeslokt door Bols in Nieuw-
Vennep.
Nog levend, zij het niet spring, is de
grafische industrie. In Alphen, (Samsom)
maar met name in Leiden waar de aanwe
zigheid van de universiteit al eeuwen
borg staat voor een 'druk' leven. De ruim
300 jaar oude boekhandel en drukkerij
Brill is daarvan het meest sprekende
voorbeeld, al gaat het dit bedrijf de
laatste jaren niet voor de wind.
Heineken
Tegenover de verliezen in de voedings-
en genotmiddelenindustrie stond bij
voorbeeld de komst van een enkel, ge
zichtsbepalend concern, dat op het ge
bied van de werkgelegenheid veel goed
maakte: Heineken in Zoeterwoude. Ook
buitenlandse bedrijven, zoals Fasson, 3M
en Zanussi, meldden zich en droegen een
steentje bij een de werkgelegenheid.
Het zijn vooral de dorpen en kleinere
steden die nu, ten koste van agrarisch ge
bied, ruimte bieden aan de grotere indus
trie, die niet langer te verenigen is met de
woon- en winkelfunctie van de stad. Die
trend die eigenlijk al in 1939 werd inge
zet, toen verffabrikant Sikkens verhuis
de van Groningen naar Sassenheim, waar
nu 1500 mensen onder dak zijn.
Er zit ook een schaduwkant aan, zeker
in de Bollenstreek: de komst van indus
trie op het platteland vergroot het ruimte
probleem voor de kwekers. Zij hebben
hun welvaart de laatste decennia met
sprongen zien stijgen dank zij steeds in
tensiever gebruik van de schaarse grond,
maar kunnen zo langzamerhand geen
kant meer uit.
Schiphol
Toekomst is er vooral voor 'schone' werk
gelegenheid, aan de rand van de steden,
in de buurt van stations en moderne
wooncentra. De grote groei komt dan ook
op naam van de dienstverlening. Daarbij
moet worden gedacht aan een sterk ex
panderende verzekeraar als het Zilveren
Kruis (die het Noordeinde allang heeft
verlaten voor een luxe onderkomen in
Noordwijk), maar ook aan de bouw van
kantoren in de schaduw van de grote ste
den en in de nabijheid van, vooral, Schip
hol.
De lonkende blikken gaan uiteraard in
de richting van multinationals van het
kaliber Olivetti, JVC en Mitsubishi, die
de Rijnlandse regio uitkozen voor hun
Nederlandse vestigingen of distributie
centra. Ook de in het oog springende suc-
cesstory's van de al maar groeiende Info-
theek en Research voor Beleid komen
goed in de kraam van Rijnland te pas. De
komst van kleine, hoogwaardige bedrij
vigheid wordt op prijs gesteld. Een be
langrijke troef is daarbij de Rijksuniver
siteit. De samenwerking met (Ameri
kaanse) bedrijven in het bio-science park
heeft al zijn vruchten afgeworpen.
Dat alles levert niet alleen nieuwe
werkgelegenheid op. maar houdt ook een
bedrijfstak aan de gang die zich door de
jaren heen heeft gehandhaafd in de wijde
regio: de bouwnijverheid, die haar wor
tels vindt in de vruchtbare rivierklei. De
steen-, kalk- beton- en dakpanfabrieken
langs de oevers van de Oude Rijn getui
gen daar al eeuwen van.
Gouden eeuw
Tot zover de theorie. Want zoals gezegd,
de vraag is of de grenzen van de groei al
niet zijn bereikt in de Randstad. Er zijn
nog veel onzekerheden die het twijfel
achtig maken of Rijnland aan de poort
staat van een nieuwe gouden eeuw. Nog
een los vraagje in dat verband: voldoet de
van oudsher armlastige marktstad Lei
den eigenlijk wel als eigentijds woon-,
winkel- en uitgaanscentrum voor al die
veeleisende consumenten die het nieuwe
tijdperk met zich meebrengt? Na het le
zen van deze bijlage weet u meer. Mis
schien.
Directeur Ouwehand: "Al betaalde de overheid
maanden zetelt de fabriek in een nieuw
gebouw en Ouwehand verwacht dat de
aanvoer en reparatie in de toekomst beter
verlopen.
Geluk
Rolcontrol zou de importeur worden
voor het motortje in de Benelux en Duits
land, maar belangstelling vanuit omrin
gende landen is er nog niet. Volgens Ou
wehand wordt het produkt in het moe
derland wel goed afgezet. Ze wijt dat aan
een ander financiëringssysteem voor de
gezondheidszorg. Invaliden zouden in
Engeland meer mogelijkheden hebben
om een deel van de aanschafkosten terug
te krijgen.
Ouwehand noemt het een geluk dat
haar gezin niet van Rolcontrol hoeft te le
ven. Haar man heeft een onderhoudsbe
drijf voor verwarmingsinstallaties dat in
hetzelfde pand is gehuisvest. Omdat Rol
control weinig kosten maakt is het vol
gens Ouwehand nu net mogelijk om quit
te te spelen.
Hoewel het echtpaar zich af en toe af
vraagt hoe het verder moet met Rolcon
trol, wil de eigenares het hoofd nog niet
in de schoot leggen. "Ik wil het bedrijf
niet zomaar aan de kant zetten. Er zit zo
veel werk in en het is niet zo dat we enor
me verliezen draaien. We zouden wat aan
dacht aan nieuwe zaken kunnen schen
ken", oppert ze.
Ze toont een seinlicht waarmee invali
den vanuit hun auto hulp kunnen inroe
pen. In de driehoek die de gebruiker bij
voorbeeld voor een van d,e ruiten kan
plaatsen, is een figuur in een rolstoel af
gebeeld. Het licht werkt op de accu van
de wagen. Op welke termijn het bedrijf
de nieuwe produkten eventueel gaat ver
kopen kan Ouwehand niet zeggen. "We
moeten nu eerst maar eens kijken hoe we
precies verder willen gaan".
