'We zijn in Nederland
een beetje losgeslagen'
KASSA! 1.000,-VOOR U.
REPORTAGE I
Temperament en criminaliteit
OPEN DAGEN.
KOMPRO bv
'Als kerken samen
puin van Europese
tweedeling ruimen'
DONDERDAG 15 NOVEMBER 1990
LEIDEN Dr. J. van Dijk (43)
is deze week begonnen met
colleges als deeltijd-hoogle
raar Criminologie aan de
Leidse universiteit. Hij volgt
professor Buikhuizen op, die
omstreden was omdat hij be
weerde dat crimineel gedrag
te verklaren was vanuit de
persoonlijkheid van de dader.
Volgens Buikhuisen zouden
sommige mensen zelfs als
misdadiger geboren worden
en als zodanig herkenbaar
zijn.
Van Dijk: "In tegenstelling
tot mijn voorganger zoek ik
het niet in de persoonlijkheid
van de dader. Mijn belangstel
ling gaat uit naar de omstan
digheden die er toe leiden dat
mensen tot crimineel gedrag
overgaan".
Van Dijk studeerde rechten
in Leiden. In zijn doctoraal-
scriptie vroeg hij zich af of
mensen, net als bijvoorbeeld
chimpansees, sneller tot
agressief gedrag komen als ze
heel dicht bij elkaar leven.
Hoewel hij zich in dezelfde
scriptie de woede van de Nij
meegse criminologe Dessaur
op z'n hals haalde door te be
weren dat mannen er een an
der 'temperament' op na hou
den dan vrouwen, werd hij
toch door haar gevraagd naar
Nijmegen te komen.
Daar voltooide hij zijn
proefschrift waarin hij de
stelling verdedigde dat (jon
ge) mannen de neiging hebben
terug te vallen op primitief,
lichamelijk bravourgedrag als
er geen alternatieve manier is
om zich te bewijzen zoals op
school, met sport of in een
baan.
In het midden van de jaren
zeventig werd Van Dijk door
Buikhuisen gevraagd te ko
men werken bij het door hem
opgerichte Wetenschappelijk
Onderzoek en Documentatie
Centrum (WODC) van het mi
nisterie van justitie. "Mijn eis
was dat onderzoeken niet in
de la zouden verdwijnen. Dat
is niet gebeurd", stelt Van
Dijk. "Mijn truc bij het WODC
bij de keuze van onderwerpen
voor onderzoeken naar crimi
naliteit was altijd: wat ge
beurt er in Californië, want
daar gebeurt het 't eerst.
Daarna kruipt het naar de
oostkust van de VS en dan via
Groot-Brittanië naar Neder
land".
Van Dijk, die het WODC zou
gaan leiden toen Buikhuisen
werd gevraagd als hoogleraar
aan de Leidse universiteit,
vertrok in april 1989 naar de
veel praktischer ingestelde
dienst Criminaliteitspreven
tie van hetzelfde ministerie te
leiden. Eén van de plannen die
daar nu worden uitgewerkt is
bijvoorbeeld het verplicht
stellen van een kentekenregi
stratie van fietsen om diefstal
te voorkomen.
Van Dijk liet het weten
schappelijk onderzoek echter
niet achter zich. De slachtof-
ferenquëte is een goed voor
beeld, maar ook zijn sollicita
tie bij de Leidse universiteit
getuigt daar van. Als nieuwe
thema's voor onderzoek ziet
de kersverse hoogleraar voor
al milieu-criminaliteit. Zelf
wil hij onderzoek doen naar
corruptie van overheidsfunc
tionarissen in Oost-Europa en
de Derde Wereld. En uiteraard
is er blijvend aandacht van
Van Dijk voor internationale
slachtofferenquêtes.
Zijn benoeming tot deel
tijd-hoogleraar Criminologie,
onlangs bekrachtigd, was ove
rigens niet onomstreden. De
vakgroep Strafrecht wilde
liever geen beleidsambtenaar
binnenhalen. Van Dijk zegt
echter niets te merken van
problemen met zijn benoe
ming.
LEIDEN Omstreden, maar daarom
niet minder zeker van zijn zaak. Dr. J. van
Dijk, directeur Criminaliteitspreventie bij
het ministerie van justitie en sinds deze
week hoogleraar Criminologie in Leiden,
werkt aan een tweede boek naar aanleiding
van de slachtoffer-enquête die een paar
maanden geleden zo veel stof deed opwaai
en. Nederland staat bovenaan in Europa bij
'veelvoorkomende criminaliteit'. Maar ook:
"Het enkele feit alleen al dat iemand Neder
lander is maakt de kans twee keer zo groot
dat hij slachtoffer wordt van een misdrijf'.
Van Dijk (43) ziet er ouder uit dan
hij is. Een grijze man in een grijs
pak. Hij formuleert scherp, spreekt
nauwelijks met stemverheffing.
Van Dijk lijkt een saaie ambtenaar.
Maar dat is hij in ieder geval niet. Bij
het Wetenschappelijk Onderzoek
en Documentatie Centrum (WODC)
van het ministerie van justitie we
ten ze dat al langer. In de jaren dat
Van Dijk daar directeur was, kwam
het WODC midden in de belangstel
ling te staan. Toen iedereen met de
handen in het haar zat over het
groot aantal verdachten dat op vrije
voeten kwam, ontwierp het WODC
een model voor uitbreiding van het
aantal cellen. "Dat model wordt nog
steeds gehanteerd", aldus Van Dijk.
Maar de grootste klapper met het
WODC boekte Van Dijk dit voor
jaar. Hij was toen al ruim een jaar di
recteur van de nieuwe dienst Crimi
naliteitspreventie, maar had in de
weekeinden kans gezien door te
gaan met de slachtofferenquete van
het WODC. In west- en zuid-Euro
pa, Verenigde Staten en Australië
werd mensen gevraagd naar hun er
varing met veelvoorkomende crimi
naliteit. Nederland sprong er uitein
delijk op bijna alle fronten uit. Mis
handeling, fietsendiefstal, inbra
ken; nergens in Europa was het zo
erg als juist hier.
Fietsen
Het onderzoek was direct omstre
den. Critici betwistten Van Dijk z'n
methode van onderzoek. In lijvige
stukken vol berekeningen wezen
andere wetenschappers erop .dat
Nederland alleen op de eerste plaats
terecht was gekomen 'dankzij' het
feit dat elk jaar een miljoen fietsen
wordt gestolen.
Van Dijk nu: "Mijn grote geluk is
dat het een internationaal onder
zoek is. Wat dat betreft is het mij ei
genlijk een rotzorg wat ze er in Ne
derland van vinden. Veel belangrij
ker is hoe het internationaal is ont
vangen en dat is bepaald positiever
dan hier. Dat begrijp ik goed, want
de uitkomst is voor Nederland heel
pijnlijk".
"Het argument van 'ha, ha, 't zit
'm in die fietsen' heb ik nadrukke
lijk in het persbericht opgenomen.
Buitenlandse kranten hebben dat
in tegenstelling tot de Nederlandse
wel goed opgepikt. De New York
Times bijvoorbeeld meldde dat Ne
derland er 'hoog' uitkwam en stelde
correct dat dit vooral door de fiet
sendiefstal kwam. Maar dat poetst
helemaal niet weg dat Nederland er
ook met andere delicten niet goed
op staat. Wat inbraken en geweld
smisdrijven betreft is Nederland
eveneens koploper in Europa. La
ten we de fietsendiefstal weg, dan
staan we nog altijd op de tweede
plaats na Spanje".
- Uw getallen hebben hier en daar
tot paniek geleid.
"Ik ben er helemaal niet op uit ge
weest om het erger te maken dan
het is. Maar ik ben tot de stellige
overtuiging gekomen dat we de cri
minaliteit onderschatten in Neder
land. Ik had bijvoorbeeld niet ver
wacht dat we hoger zouden zitten
dan Duitsland of Groot-Brittanië.
Toen de uitdraaien uit de computer
kwamen, was ik net zo verbaasd als
iedere Nederlander, zeker dat we zo
hoog zaten in het aantal geweld
smisdrijven. Daar ben ik een half
uur stil van geweest. Ik dacht dat
het om onbenullige gevalletjes zou
gaan. Dus heb ik een aantal checks
uitgevoerd, maar daar bleek hele
maal niet uit dat mensen zomaar
iets hadden opgegeven. Het ging
om serieuze geweldsmidrijven. Dan
ben je echt niet integer als je die cij
fers niet publiceert".
Kerken
"Misschien had ik niet met een mo
gelijke verklaring moeten komen.
Misschien had ik het bij de cijfers
moeten houden. Nu leek het erop
dat ik mijn eigen vooronderstelling
wilde bewijzen", aldus Van Dijk.
Hij doelt op de door hem gelanceer
de 'verloederingshypothese', de
idee dat crimineel gedrag flink is
toegenomen door de ontzuiling
midden jaren zestig. De kerken ver
loren hun aantrekkingskracht.
"Tot die tijd waren we een van de
meest gelovige volken, juist vanwe
ge die zuilen. Nu zijn we een beetje
losgeslagen.. Er is sprake van een
excessief vrije cultuur; een soort
culturele overcompensatie. Kijk
naar het alcoholgebruik. Ook wat
Van Dijk, omstreden criminoloog, opvolger van Buikhuisen:
dat betreft zijn we de achterstand
snel aan het inhalen. Vroeger stond
Nederland ergens onderaan in
drankgebruik per hoofd van de be
volking. Ik geloof dat nu alleen
Frankrijk nog boven Nederland
staat. Daar zie je hetzelfde inhaalef
fect en zelfs een doorschieten ten
opzichte van andere delen van Eu
ropa".
Inmiddels is Van Dijk een nieuwe
publicatie aan het voorbereiden
over de enquête. Hij probeert daar
in antwoord te geven op de vraag of
het verschil tussen Nederland en de
rest van Europa ergens aan is toe te
schrijven. Heeft het met verstedelij
king te maken? Met arm of rijk? Met
de leeftijdsopbouw? Het boek is
nog niet klaar, maar Van Dijk con
stateert nu al dat in de drie genoem
de factoren de oorzaak van de hoge
criminaliteit in Nederland niet kan
worden gevonden. "Het enkele feit
datje Nederlander bent, geeft je een
kans datje slachtoffer wordt die bij
na twee keer zo hoog is als elders".
Van Dijk wil nu ook 'zijn' slachtof-
ferenquète koppelen aan een onder
zoek naar sociale normen en waar
den in de Europese Gemeenschap.
In dat onderzoek is een representa
tieve groep Europeanen onder an
dere gevraagd naar wat ze belang
rijk vinden en of zede tien geboden
kennen. Door de koppeling van de
resultaten hoopt de criminoloog
een stap verder te komen in een ver
klaring voor Nederlands 'top-posi-
tie'.
- Vergelijkende enquêtes met een
hoop getallen zijn alleen interessant
voor de statistiek.
"Daar ben ik het niet mee eens. Ik
heb een collega in Groningen die al
twintig jaar lang beweert dat het ka
pitaal de schuld is. So what? Wat
zijn we met dat soort vage theorieën
al die tijd mee opgeschoten? Statis
tieken geven inzicht in wat er wer
kelijk gebeurt en maken juist dui
delijk welke funeste invloed uit
gaan van slachtoffer-ervaringen. Ik
heb hier in de regio een enquête ge
houden bij een lyceum naar slacht
offer-ervaringen. Het bleek dat
mensen één keer slachtoffer wor
den van een fietsendief, twee keer
slachtoffer en de derde keer zijn ze
dader. Studenten in Leiden stelen
allemaal fietsen van elkaar omdat ze
eerst allemaal slachtoffer zijn ge
weest. Je leert het als student. Het
zijn eenvoudige mechanismen, daar
hoef je niet allerlei stoornissen of
wantoestanden achter te zoeken".
- De politie doet er niet veel aan. Is
die 'meeverloederd'?
"Ik heb jaren les gegeven op de
kaderschool voor de rijkspolitie. De
politie bleek nog dieper geworteld
te zitten in de zuilen. Superconfes
sioneel. Wat ze heel moeilijk heeft
gevonden is de souplesse die gaan
deweg werd venvacht. De politie
heeft zich ook aangepast naar aan
leiding van kritiek in de provo-pe
riode en de krakerstijd, maar heeft
er enorm mee geworsteld. 'Optre
den naar bevind van zaken'; het
"Studenten in Leiden stelen allemaal fietsen van elkaar omdat ze eerst al
lemaal slachtoffer zijn geweest. Je leert het als student".
(foto Loek Zuyderduin)
ne reacties: dit is niet leuk meer. De
ideologie is al veranderd. Scholen
benadrukken weer: hier leer je.
Spijbelaars worden gestraft".
"Ik ben zo Nederlands als wat. Ik
vind het ook fijn in een zeer vrij land
te leven. Maar we kunnen het nog
leuker hebben door een soort tus
senweg te volgen. Ik kijk er met vol
doening op terug dat we met Justi
tie een paar jaar geleden hebben be
sloten in 150 flats met problemen
huismeesters neer te zetten. Na
tuurlijk, dat is iemand die zeurt als
de vuilniszak te vroeg wordt buiten
zet of als de kinderen rotzooi ma
ken. Maar het is ook iemand die een
oogje in het zeil houdt. Hij beperkt
je individuele vrijheid dus iets,
maar kijk wat je er met z'n allen
voor terugkrijgt. Je wint zo veel aan
leefklimaat".
heeft er toe geleid dat ze het ook niet
precies weten. Wij hebben dat on
derschat. Het is moeilijk om de ene
keer iemand op de bon te slingeren
en de andere keer niet. Zeker in de
grote steden, waar zelfs de kleinste
kleuter niet aarzelt het 'fuck-ge-
baar' naar een politie-agent te ma
ken nadat hij eerst uitgebreid door
rood is gereden".
Filosoof
"Ik ben geen cultuurfilosoof. Ik ver
diep me in criminaliteit. Ik zeg niet
dat een vrijere cultuur fout is. Een
voorbeeld: ik ben er ook van over
tuigd dat meer welvaart tot crimina
liteit leidt. Bewijzen te over. Als in
Azië een land opeens veel welvaren
der wordt, kun je er donder op zeg
gen dat de criminaliteit na een jaar
of vijf toeneemt. Dat betekent niet
dat je zo'n land achterlijk moet la
ten. Je moet alleen niet de ogen slui
ten voor neven-effecten zoals crimi
naliteit".
"Er zijn volgens mij wel degelijk
mogelijkheden om met Nederland
op gemiddeld Europees niveau te
komen zonder de vroegere bevoog
ding en zedenmeesterij terug te
brengen. Men begint met te merken
dat de 'moet-kunnen'-cultuur hier
te ver is doorgevoerd. Mogelijk dat
vanzelf een tegenbeweging op gang
komt. Je ziet zelfs dat die al bezig is.
De interesse voor moraliteit neemt
toe. Dat komt niet omdat premier
Lubbers een paar weken geleden
heeft gezegd dat Nederland 'ziek' is.
Dat is al langer aan de gang. Sponta-
Risico's
"Er bestaat zoiets als reëel zijn over
de risico's die je loopt. Echt verre
gaande reacties roep je niet op met
landelijke cijfers maar juist met lo
kaal nieuws over gebeurtenissen in
de buurt. Een verkrachting of een
moord in de buurt. Gebeurt dat in
Leiden en publiceert uw krant dat,
dan krijg je gigantische angstreac
ties. Dat is iets heel anders dan een
moord elders, in Amsterdam of zo.
Uit onderzoek weet ik dat het met
de reacties op mijn eigen cijfers wel
zal zijn meegevallen. Volgens mij
hebben ze er niet toe geleid dat
hun deur barricadeerden".
AKTIE VAN IMPORTEUR KOMPRO EN TH. STRIK TIJDENS OPEN DAGEN.
UITNODIGING
,9en20novembe.9.00;21.3°uu,.
KomproOltice Equipment
,,s.m dealer ta. Th. S»
die lelden, tel.: 071T 2000,
m=\=m=xm
CITIZEN I H Uniwell
Uniwell, een unieke en betrouwbare lijn kasregis
ters, staat tijdens de open dagen centraal. Als u
dan een Uniwell System 3 Super koopt, krijgt u
maar liefst i 1.000.- RETOUR VOOR UW OUDE
KASSA! Verder kunt u kennis maken met Selex
copiers, Printex papiervernietigers en Citizen
kantoorapparaten (calculators, faxen, databan
ken en vertalers).
Uniwell System 3 Super:
alphanumeriek, 24 groepen,
241 artikeltelwerken, 16 letlers tekst artikelomschnjving
Prijs:/ 2.895,- exet. btw en aflever/instruktiekosten. Ook te huur.
OFF/CE EQUIPMENT Morsweg55d/e,2312AB Leiden. Tel.: 071-120004
TH.STRIK
Voor kassa's die aanslaan!!!
GEESTELIJK LEVEN
Oost-West-nota hervormde commissie:
LEIDEN Er moet in de
Hervormde Kerk een coör
dinatiepunt komen waar
alle bestaande en nieuwe
lijnen met de kerken in
Oost-Europa samenko
men. Naast oecumenisch
partnerschap blijft ook
hulpverlening noodzake
lijk, daar er in Europa een
nieuwe tweedeling dreigt
te ontstaan: een economi
sche.
De hervormde Raad voor de za
ken van Overheid en Samenle
ving (ROS) schrijft dit in een
Oost-West-nota, die volgende
week op de hervormde synode
wordt besproken. De nota is voor
bereid door een ad hoc-commis-
sie waarvan synode-voorzitter ds.
B. Wallet de leiding had.
De kerken in Europa staan vol
gens de nota voor vier taken: ge
zamenlijke verwerking van het
verleden; de opbouw van het ker
kelijk leven; heroriëntatie op het
kerk-zijn in een geseculariseerde
samenleving; het bieden van per
spectief op een Europa waarin de
tweedeling is overwonnen.
Vooral "het puinruimen" van
veertig jaar ideologische tweede
ling krijgt in de nota veel accent.
De ROS constateert dat geestelij
ke en pastorale problemen in het
Westen momenteel "ten onrech
te" te weinig aandacht krijgen. De
kerken mogen niet als veel ande
ren in het Westen aan de neiging
toegeven "de bladzij van de afge
lopen veertig jaar" simpelweg om
te slaan.
In de aanbevelingen ziet de no
ta voor de Hervormde Kerk in
Midden- en Oost-Eruopa onder
meer als taken weggelegd: kerke
lijke deskundigheidsbevorde
ring; uitwisselingsprogramma's
met (aanstaande) theologen; sa
menwerking op het gebied van
toerusting; bezinning op de waar
den van de verschillende kerkelij
ke tradities (Rome, Reformatie en
Orthodoxie).
Berucht
De ROS ziet "op den duur" een
belangrijke rol weggelegd voor
de grote internationale oecume
nische organen als de Wereldraad
van Kerken, de Wereldbond van
Hervormd/Gereformeerde Ker
ken (WARC) en de Conferentie
van Europese Kerken (KEK).
"Maar het probleem is dat deze
organen vooralsnog in meer of
mindere mate gecompromitteerd
zijn".
De organen gelden momenteel
in Midden- en West-Europa "als
weinig geloofwaardig". De keuze
Raad van Kerken:
Offensief Amerika
niet aanvaardbaar
AMERSFOORT (ANP) - Een of
fensief militair optreden van de
Verenigde Staten in de Golf is
voor de Raad van Kerken in Ne
derland "onaanvaardbaar". De
weg van de sancties, waarvoor de
Verenigde Naties hebben geko
zen, moet tot het einde worden
gegaan.
Dit zegt de Raad in een verkla
ring. De steeds .manifester wor
dende opbouw van een offensie
ve troepenmacht van de Verenig
de Staten in het Golfgebied heeft
bij de Raad "grote verontrusting"
gewekt.
Verder ondersteunt de Raad
van harte het zenden van een hu
manitaire missie naar Bagdad. De
Raad hoopt dat deze missie zal
pleiten voor de vrijlating (de Raad
spreekt van "vertrek") van alle
gegijzelden. Desgewenst is de
Raad gaarne bereid alle mogelij
ke medewerking te verlenen.
van onder meer de Wereldraad
om uitsluitend de weg van de
'stille diplomatie' te bewandelen
werd lang niet door iedereen ge
waardeerd. "Het recente onver
mogen van de Wereldraad van
Kerken om zich uit te spreken
over de toestand in Roemenië is
een berucht voorbeeld".
Daarom wordt in de nota een
lans gebroken voor het verstevi
gen van de oecumenische contac
ten via organisaties, die ook in de
zware jaren contacten met kerken
en dissidenten onderhielden. Ge
noemd worden hulpverlenings-
en beleidsorganen en de vredes
bewegingen IKV en Pax Christi.
Bisschoppen en
Acht Mei praten
over spanningen
BREDA (ANP) - De bisschop
pen Bar van Rotterdam en Ernst
van Breda hebben afgesproken
drie maal per jaar met een delega
tie van de Acht Mei Beweging om
de tafel te gaan zitten. Omdat het
om een paticulier initiatief gaat,
zullen geen andere bisschoppen
worden uitgenodigd.
In het eerste gesprek, gisteren,
is men nog niet toegekomen aan
een uitgebreide discussie over de
situatie in de Nederlandse RK
Kerk. Het gesprek is vooral ge
gaan over de spanningen in het
verleden tussen de beweging en
de bisschoppen.
Bar en Ernst nodigden in au
gustus "op eigen verantwoorde
lijkheid" het bestuur van de Acht
Mei Beweging uit voor een ge
sprek. Zij vonden het niet verant
woord te berusten in het ontbre
ken van betrekkingen tussen het
bestuur en de bisschoppen en
hoopten zo isolement te voorko-
De bisschoppen verbraken
twee jaar geleden de contacten
met het bestuur van de Acht Mei
Beweging, waarin ruim 100 pro
gressieve katholieke organisaties
samenwerken. De beweging zou
eerst duidelijk moeten maken, of
zij tot herziening van bepaalde
standpunten op ethisch terrein
bereid was.
Gisteravond is uitgebreid ge
sproken over het gebruik van het
niet door het Vaticaan goedge
keurde tafelgebed 'Gij die weet'
tijdens de manifestaties van de
beweging in 1986 en 1988.
Bar en Ernst maakten duide
lijk, dat de beweging juist door
een niet goedgekeurd tafelgebed
te kiezen hen van de eucharistie
had uitgesloten. Van bisschop
pen mag niet worden verlangd
dat zij de eenheid met de paus en
Rome opgeven, aldus Bar. Voor
zitster W. Stael-Merkx van de be
weging erkende dat zij de gevoe
lens van de bisschoppen op dit
punt had onderschat.
Moker. De kerkelijke omroep
Moker (Media overleg van Ker
ken in Rijnland en de Bollen
streek) besteedt vanavond in de
uitzending (aanvang zeven uur)
aandacht aan het Petra Gospel
koor uit Leiden, dat afgelopen za
terdag met een speciaal concert
het twintigjarig bestaan vierde.
Ontvangst via FM 105.7 of kabel
FM 88.1.
Beroepingswerk
Hervormde Kerk: aangenomen r
men naar Schiedam W. R. van Wieren
Gereformeerde Gemeenten: beroe
pen te Den Haag-Z. A. Bac Bodegra-
NEW YORK Een vrouw in stil gebed bij de i
gelijknamige kathedraal in New York. De icoc
een speciale gebedssamenkomst voor de crisis
zijn gaan huilen.
on van St. Irene ii
zou onlangs, tijdens
het Midden-Oosten,
(foto AP)
