'Het interesseert me
echt niet meer wat
ze over me zeggen'
ZATERDAG 10 NOVEMBER 1990
EXTRA
PAGINA 35
Hij zorgde voor 'de transfer van het jaar' in Hilversum,
en zweeg daarna wekenlang. Een enkele opmerking
in een radio- of tv-programma bracht iéts aan het licht
over zijn redenen de NOS te verruilen voor Veronica.
Pas nu alle emoties zijn weggeëbt acht de 63-jarige
doctorandus Joop van der Reijden de tijd rijp tekst en
uitleg te geven. Het eerste interview met Van der Reij
den over de schok in Hilversum, de muur van de NOS
waar hij op stuk liep. de hernieuwde romance van de
Nederland 2-partners, de commerciële plannen van
Veronica en de nieuwe leider van de NOS. "Een dag
na m'n benoeming heb ik me bij Veronica aangemeld
als lid. Voor het eerst ben ik lid van een omroep. Voor
die tijd had ik er gewoon geen belangstelling voor".
door Renate van Iperen en Bert Mol
Van der Reijden verontschuldigt zich voor de inrich
ting van zijn kantoor. Hijzelf wil graag een wat strak
kere vormgeving van zijn kamer in het Veronica-pand
aan de Vaartweg in Hilversum. Maar de officiële be
noeming is nog zó vers, dat de laatste sporen van zijn
weggestuurde voorganger Wout Bordewijk nog niet
zijn uitgewist. "Ik ben wel eerst naar Bordewijk ge
gaan. Om te kijken hoe hij op mijn overstap zou reage
ren. Hij was positief'.
Aan de wand hangt al wel een foto van Van der Reij
den met Anton Geesink. beiden in korte broek, jog
gend door Los Angeles, 1984. Op de foto ernaast kij
ken de Veronica-directeuren Rob Out en Lex Harding
afstandelijk de kamer in. Zijn op 5 september door het
NOS-Journaal bekend gemaakte overstap verraste ie
dereen. De stap werd door de meeste omroepbazen
veroordeeld. Het NOS-bestuur dwong hem om on
middellijk zijn werkzaamheden neer te leggen, in af
wachting van zijn officiële ontslag.
"De félle reactie van het NOS-bestuur heeft me echt
onberoerd gelaten. Jawel. Ik ben de laatste tijd cyni
scher en onverschilliger geworden dan ik ooit was.
Het interesseert me nu wérkelijk niet meer wat men
sen over me zeggen".
Vond u de opwinding overtrokken?
"Ja, absoluut. Dat sommigen boos waren, dat be
greep ik wel. Ik vond het zelf ook vervelend dat men
sen met wie ik altijd goed ben omgegaan het nieuws
via het NOS-journaal moesten vernemen. Maar om
dan meteen dezelfde avond in een telefooncircuit af te
spreken dat mijn voorzitterschap van de NOS op vrij
dag moest eindigen... Daar wilde ik overigens best
mee instemmen, ik voelde dat wel aan. Het was die
vrijdag geen verrassing meer voor me. De dag ervoor
werd er een nota gemaakt, waarin het draaiboek
stond. Nota bene op mijn eigen kantoor".
"Ik vond de reactie van de omroepbazen dat ik weg
moest best. Maar dat het meteen betekende dat ik die
zelfde avond niet naar het afscheidsdiner van Sesam
straat mocht dat vond ik écht overtrokken. Maar al
weer. ik heb mezelf ingekapseld en gezegd: zo is het
nu eenmaal".
Was het een opluchting voor u om van dat voorzit
terschap af te zijn? Het NOS-bestuur staat niet bekend
als erg slagvaardig. Bent u daar uiteindelijk niet op
stuk gelopen?
"Nee hoor, oh nee. Ik heb geen enkel 'mineurargu
ment', geen enkel 'afkeerargument' gehad. Ik wist na
tuurlijk dat de NOS een log lichaam was. Maar het
was, achteraf gezien, minder een slangenkuil dan me
was voorgespiegeld. Je moest er wel op je hoede zijn,
maar dat hoefde niet constant. Je moest je realiseren
dat er soms tegenkrachten op gang kwamen. Dat wel.
Maar ik ging niet iedere dag naar kantoor met de ge
dachte: 'wat zullen ze me nou weer geflikt hebben?'
Nee, als je een beetje geoefend bestuurder bent, kon je
van tevoren wel berekenen waar je forse tegenwer
king zou krijgen en waar niet".
Periode
Heeft u die twee jaar als voorzitter van de NOS een
leuke periode gevonden?
"In ieder geval was het niet vervélend. Leuk is als je
het gevoel hebt dat je volledig hebt kunnen bereiken
watje wilde. Daarvoor is de periode te kort geweest en
was de weerstand ook te gróót".
Wat i
plannen met de NOS?
"Ik had me voorgenomen bij de gemeenschappelij
ke dienst van de NOS twintig tot dertig mensen te la
ten afvloeien. Niet onmiddellijk hoor. Maar een aantal
van die mensen moet weten dat ze daar niet meer op
hun plaats waren. En zo kom ik op de Lifecycle-notitie
die ik toen gemaakt heb. Persoonlijk denk ik al langer
dat het einde van het publieke bestel in zicht is. Het is
zelfs aan te geven wanneer. Het NOS-bestuur heeft
me gevraagd dat eens op te schrijven. Dat heb ik in
een weekeinde gedaan. Je kunt het aan de datum zien:
7 maart 1990. Daar staat het precies in. Het McKinsey-
rapport is dus helemaal niks nieuws".
Onderzoeksbureau McKinsey pleit voor een verre
gaande samenwerking en coördinatie tussen de pu
blieke omroepen. Alleen dan heeft, met het oog op de
commerciële concurrentie, het publieke bestel de
kans te overleven. Van der Reijden schrijft dat rond
1995 het doek voor de-publieke omroep valt, als er ten
minste niet iets drastisch verandert.
"De publieke omroep komt steeds meer in de
schaar van enerzijds stijgende kosten en rechten en
anderzijds gering stijgende inkomsten. Zelfs de
STER-inkomsten stijgen niet meer. Verbetering van
de situatie is alleen mogelijk door vrijwillige verande
ring: gezamenlijke inkoop en verkoop, coördinStie,
beroep op de overheid om passende maatregelen te
nemen", zegt hij.
"Het staat allemaal in mijn notitie. Van 7 maart
1990! Lang voordat McKinsey ermee kwam. Het NOS-
bestuur vond het allemaal prachtig, maar deed er niks
mee. Het was er niet rijp voor en de notitie ging de la
in. Daarna heb ik nog een nadere analyse geschreven.
Die is in het voorjaar afgeschoten in het bestuur, on
der aanvoering van VARA-voorzitter Marcel van
Dam. Die wilde toen namelijk niets gezamenlijk on
dernemen".
Plicht
Daar moet u als NOS'-voorzitter toch een naar ge
voel van over hebben gehouden?
"Nee hoor, ik heb mijn plicht gedaan. Wil men niet
op zo'n notitie reageren, dan is dat voor mij een teken
aan de wand, maar meer ook niet. Echt, dat meen ik.
Als je zo oud bent geworden als ik, dan zeg je: ik heb
het ze nu verteld, ik heb het laten zien, en ik heb opge
schreven wat er moet gebeuren. Meer kan ik niet
doen. Ik ben hun voorzitter. Als zij niet willen, dan
houdt het op".
Gefrustreerd?
"Nee, want ik heb gelukkig andere bezigheden.
Daarom heb ik de VAM, daarom heb ik m'n wethou
derschap van Oegstgeest, daarom heb ik m'n ziekte
kostenverzekering. Als ik thuis zou komen en ik had
maar één functie, dan zou ik gefrustreerd raken. Maar
we zijn nu bezig aan een 700 miljoen-installatie in
Drente voor de VAM".
Werd daarmee de NOS minder belangrijk voor u?
"Nee, met die andere functies dempte ik opkomen
de frustraties af. Dat heb ik m'n hele leven gedaan: al
tijd geprobeerd iets ernaast te doen zodat je als je to
taal in de put thuiskomt omdat dat hoofdwerk niet
lukt tenminste nog iets anders hebt. Het Zilveren
Ik ben de laatste tijd cynischer en onverschilliger geworden dan ik ooit was.
Kruis loopt als een tierelier, maakt dikke winst. Dus
wat ik bij de NOS niet kwijt kan... Ik heb gedaan wat
ik kon. En dan zeggen ze: maar hij was er ook niet elke
dag. Ja, wat moet ik dan? Elke dag maar roepen (wap
pert met zijn eigen rapport): hebben jullie dat nou al
gelezen?"
"Maar dat was voor mij absoluut niet de reden om
weg te gaan bij de NOS. Natuurlijk, ik heb wel eens
geroepen: jullie kunnen allemaal ontploffen. Ik heb
aanbiedingen gekregen voor banen die veel meer be
taalden. Maar zó aardig vond ik de NOS nog wel dat ik
't wilde blijven doen. Want het is een baan met een ze
kere stijl, een zekere positie. Je wordt uitgenodigd
voor nette gebeurtenissen. En je mag naast Majesteit
zitten als er een internationaal muziekconcours is. Dat
geeft het niveau van de baan aan. Absoluut".
"Ik was dat als staatssecretaris overigens gewend.
Maar nog een keer: jij organiseert het concert en dan is
het zó aardig dat Majesteit en prins Claus komen en
daar zitje dan naast. Dus ik had niks op die baan aan
te merken en ik voelde me ook niet gefrustreerd".
"Het is wérkelijk zo gegaan dat Rob Out mij belde
om een afspraak met me te maken om dingen door te
spreken. En tijdens die ontmoeting zei hij volkomen
onverwacht: wil je voorzitter bij ons worden? En toen
dacht ik: nou... Een van de overwegingen, die hij tot
mijn verrassing noemde was: jij bent bedrijfseco-
Rob Out en Joop van der Reijden. Twee uitgespro
ken persoonlijkheden, beiden niet vies van publici
teit. Dat kan haast niet goed gaan. In 'Hilversum'
wordt al gezegd dat Van der Reijden vast van plan is
zich te bemoeien met de inhoud van de Veronica-pro-
gramma's.
"Dat is allemaal ónzin. Wie dat beweert probeert
tweedracht te zaaien. Rob en ik weten dat we elkaar
nodig hebben. Wat hij weet van radio en televisie zal
ik nooit kunnen begrijpen. En ik weet dat hij nooit
mijn kennis van organisatieleer en bedrijfseconomie
kan overtreffen. Zo is dat. Die verhalen moeten af
komstig zijn van mensen die bang zijn voor de concur
rentie van Veronica of van mensen die mij niet mogen.
Ik vermoed dat het oorspronkelijk uit de hoogste re
gionen van de NOS komt".
Pure kwaadsprekerij dus?
"Ja. Al vanaf de dag dat mijn benoeming afkwam
werd gezegd: die gaat zich bemoeien met program-
Werd dat dan niet gezegd op grond van ervaring?
Van der Reijden:
'Dat mensen na
mijn overstap
boos waren
begreep ik,
maar de
reacties waren
wel overtrokken'
Maar u wil toch ook weten waarom er niet twee
keer zoveel mensen naar de Veronicaprogramma's kij
ken wat - afgaande op de grootte van de vereniging
eigenlijk het geval zou moeten zijn?
"Dat is een verkeerd uitgangspunt; dan ga ik me be
geven in de discussie van de TROS die geen vereni
gingsachterban heeft, maar zegt: alleen het hoogste
kijkcijfer telt. Ik kijk niet naar het kijkcijfer, maar als
ik precies die programma's uitzend die de achterban
wil zien. en ik heb kijcijfer 5. dan zeg ik hoe gek dat
ook mag klinken net als de EO: dat vind ik voldoen
de".
Commercieel
Zijn door het NOS-bestuur getorpedeerde plan voor
samenwerking probeert Van der Reijden toe te pas
sen op Nederland 2. De banden tussen AVRO, TROS,
en Veronica worden aangehaald. "We praten nu bij
voorbeeld over samengaan op een aantal terreinen, en
dan beginnen we met het 'ijzer'; de apparatuur en de
studio. We groeien langzaam als ATV toch weer naar
elkaar toe".
Intussen houdt Veronica zich meer bezig met de ei
gen commerciële aspiraties. En dat doet niet alleen
Rob Out, maar ook Van der Reijden, al houdt hij zich
als voorzitter enigszins aan de zijlijn. Want het werke
lijke initiatief ervoor zal uit het bedrijf, en niet uit de
vereniging moeten komen.
"Als je naar Veronica gaat, moetje voor jezelf uitge
maakt hebben of je wel of niet commercieel wil wor
den. Nou, ik wil best commercieel. Geen discussie
over mogelijk. Ik zou bijna zeggen (wijzend op de da
lende lijn in zijn eigen rapport): je moét wel commèr-
cieel worden. Je kunt toch niet weerloos ten onder
gaan omdat je het zelf of met de anderen niet meer kan
trekken? Dat vind ik het dilemma voor Marcel van
Dam. Dat vind ik het dilemma voor de TROS. Ze kun
nen de mooiste programma's maken, maar als RTL 4
blijft winnen en wij blijven zakken gaat het bestel ten
onder".
"Wat moeten we doen? Lijdzaam afwachten tot we
allemaal afgezakt zijn naar het spookbeeld van de
BRT-situatie, of gaan we iets anders doen? Dat laatste
kan alleen als de wet gewijzigd is. Ik zeg niet dat er
binnen Veronica geen mensen zijn die dat eerder wil
len, maar er kan geen sprake van zijn dat Veronica
commercieel gaat zonder dat de wet gewijzigd is".
"We weten dat de nieuwe wet er het derde kwartaal
van het volgende jaar zal zijn. Dat duurt allemaal bela
chelijk lang, maar goed, dat is weer een ander verhaal.
Je moet dus uiterlijk het derde kwartaal weten watje
vilt".
nog i
"Nee, maar ik zou dat wel graag gewild hebben. Wat
ik hier bij Veronica doe is praten met Joop (Daalmeij-
er, televisie-directeur van Veronica-red.). Maar ik zeg
niet: 'Joop je moet dat programma uitzenden'. Ik zeg
wel: 'hoe komt het dat we dat niet hebben'. En: 'Joop,
we hebben kijkcijfer 5. Hoe komt dat nou?"
Dat heet toch: je bemoeien met programma's?
"Nee, want ik ben voorzitter van de vereniging, en
niet directeur van het omroepbedrijf. En de vereni
ging is het fundament van Veronica. Ik ben geen be
moeial. Maar ik vind dat je je als voorzitter van de ver
eniging hoort af te vragen waarom je bepaalde pro
gramma's uitzendt. Klopt dat wat Jan Lenferink in
zijn programma brengt met wat de achterban vindt?
Aan een oordeel daarover ben ik nog niet toe. We heb
ben hier bij het Veronica-blad een archief vol met ge
gevens over onze achterban. Ze weten zelfs of de kij
kers roken en drinken. Dan zeg ik: jongens fantasti
sche marketing-informatie. Laten we dat gaan toepas-
"Het is niet mijn bedoeling om ineens heel Veronica
om te gooien. Ze zeggen hier: 'we're different', we zijn
anders. Dan zeg ik: 'dat is mooi, maar hoe anders?' In
de statuten staat dat Veronica een liberale omroep wil
zijn. Ik vertaal die term met vrijmoedig. Dat moet je
vooral handhaven. Maar het is toch niks bijzonders
dat je na veertien jaar zegt: zullen we nog eens even
naar die achterban kijken? We hebben nu 1,3 miljoen
leden. Toen honderdduizend. Ik heb er geen mening
over. Misschien hebben de jongens die nu de pro
gramma's maken wel volstrekt gelijk. Misschien wil
die achterban niks anders dan we nu brengen".
Veronica heeft dus ruim één miljoen leden, terwijl
de kijkcijfers niet evenredig zijn. Dan kun je toch niet
anders concluderen dan dat de programma's niet
aansluiten op de wensen van de leden?
"Dat weet ik niet. Kijkcijfer 10 komt precies over
een met het aantal leden. RUR haalt 't, Nieuwslijn
haalt 't, Tineke Schouten haalt 't. Ik kan er zo al drie
opnoemen. Met andere woorden: als je kijkcijfer 10
hebt, zit je precies op je aantal leden. En dan zou je
dus, heel gemakzuchtig en volsterkt onterecht kun
nen zeggen: dat is wat mijn achterban wil. Maar dat
weten we niet want er zijn ook nog niet-leden van Ve
ronica die naar onze programma's kijken".
"Dat is niet een zaak die ik behandel, dat doet Rob
Out. Daar bemoei ik me nog even niet mee. Natuurlijk
komt dat ter discussie, want ik ben niet voor niets als
bedrijfseconoom door Rob Out aangeschaft".
Mislukking
Van der Reijden houdt de mogelijkheid open dat de
AVRO en de TROS betrokken worden in de plannen
voor commerciële omroep. Enkele jaren geleden
draaiden gelijksoortige plannen, waaraan toen ook
nog eens vier uitgevers deelnamen, op een faliekante
mislukking uit.
"Destijds is het mislukt omdat de basis niet goed
was. Als je iets wilt ondernemen van die omvang, dan
moetje een gezamenlijke filosofie hebben. Zover wa
ren ze toen nog helemaal niet. Coördinatie, gezamen
lijke inkoop, gezamenlijk wat-dan-ook, dat leefde
toch niet? Nu zeg ik niet dat ze het moéten willen,
maar ik zie wel mogelijkheden. Ook met de AVRO".
Is de goedbekeken VARA niet een veel interessaii-
tere partner?
"Oh nee, ik laat me absoluut niet tot zulke uitspra
ken verleiden. Ik heb er kennis van genomen dat Mar
cel van Dam zegt: ik wil naar het tweede net, want ik
voel me beter in staat om met TROS en Veronica sa
men te werken. Interessant, meer niet".
roep?
"Zal ik nou eens een heel simpele lijn trekken, veel
te simpel eigenlijk: iedereen associeert Veronica met
de jeugd, iedereen associeert de TROS met familie, en
de AVRO staat voor de wat oudere burger die nette
programma's wil zien. Dat vult elkaar toch prachtig
Dat werd toén ook al gezegd...
"Maar toen wilden ze effe op een holletje een geza
menlijk omroep maken. Bovendien hadden ze toen
nog vier uitgevers erbij, ook van die jongens die zo
lekker van elkaar verschilden. Je had zeven van el
kaar verschillende partners. Dat kon toch niet? Dat
kon gewoon met! Het was gedoemd te mislukken".
"Begrijp me goed: ik zeg niet dat het moet, ik zeg al
leen dat ik het niet uitgesloten acht dat we een com
mercieel ATV-project beginnen. Maar laten we alsje
blieft één stap tegelijk doen. Uit de geschiedenis is ge
bleken dat een brug te ver alleen maar doden geeft.
Laten we ons eerst dit afvragen: zijn wij in staat op dat
tweede net iets gezamenlijks te doen? Ik denk wel dat
dat lukt. Je ziet geen grenzeloos optimisme in mijn
ogen, maar ik zie wel kansen. Volkomen koel en ratio
neel. Als je maar niet in emotionele huilbuien gaat uit
barsten".
Contacten
Voor commerciële plannen zijn Haagse contacten on
ontbeerlijk. Ook dat was reden voor Rob Out om de
oud-CDA-staatssecretaris van volksgezondheid naar
Veronica te halen.
Van der Reijden: "Veronica miste die contacten
zeer beslist, maar dat geldt voor veel omroepen. Niet
voor de NCRV en de KRO, die zitten bij het CDA. Vo
rige week waren ze er, hoor, bij de viering van het
CDA-jubileum. Ook niet voor de VARA, hoewel de
contacten met de PvdA wat losser worden. De AVRO
heeft, ondanks voorzitter Wallis de Vries, nauwelijks
meer aansluiting in Den Haag. Veronica heeft veel
meer aansluiting bij de WD dan de AVRO ooit gehad
heeft".
- Over politiek gesproken: wie zou de nieuwe Vero-
nica-voorzitter het liefst op de stoel van de NOS-voor-
zitter zien zitten?
"Ik heb helemaal geen voorkeur. Absoluut niet.
Want ik kan er voor Veronica niets halen. Niéts. Ik zit
erbij, en geef mijn mening. Ik zal niets dwarsbomen,
ik zal geen pogingen ondernemen om de NOS een
schop na te geven. Het interesseert me niks wie de
nieuwe NOS-voorzitter wordt. Werkelijk niets. Want
hier (wijst nogmaals op zijn eigen rapport) gaat het
om. Ik wil eerst horen wat de nieuwe voorzitter er van
vindt".
"Oud-NOS-voorzitter Jurgens had een goed ver
haal. Hij vindt niet dat er iemand moet komen die de
bezem er bij de NOS doorhaalt. Nee, de politiek is aan
zet. Jurgens heeft groot gelijk. De nieuwe NOS-voor-
zitter moet, net als de oude, werken binnen de contou
ren die de politiek dient uit te zetten. En als de politiek
dat niet doet, moet ze niet zeggen: de man moet een
bezem...".
"We weten heel precies wat er aan de hand is. Hier
staat alles in. We hoeven helemaal geen voorzitter met
een bezem te hebben! Ik wil een voorzitter hebben die
zijn nuchtere verstand gebruikt, die gewoon om kan
gaan met mensen. Het mag een man zijn, het mag een
vrouw zijn, een politicus of een organisatieman...
Hier! Het speelt zich voor mij hiér af, niet meer daar".