Tunnel naar 'de beschaving'
Engeland en Europa voor het eerst sinds ijstijd weer aan elkaar geklonken
AANLEG
KANAALTUNNEL
ZATERDAG 10 NOVEMBER 1990
PAGINA 33
Deze maand boorden Engelse
tunnelarbeiders een klein gaat
je naar Frankrijk. Begin de
cember zal het gat zo groot zijn
dat een Brit van gemiddeld
postuur erdoor heen kan, zo
dat de eerste moderne mens
van Engeland naar Frankrijk
kan schrijden. Daarna is het in
januari de beurt aan Margaret
Thatcher. Vijftig meter onder
de Noordzee-bodem zal de
Britse premier dan de Franse
president Mitterrand de hand
drukken. Het heeft even ge
duurd, maar 8.000 jaar na de
ijstijd zit Engeland weer vast
geklonken aan de rest van Eu
ropa. Groot-Brittannië is opge
houden een eiland te zijn. De
vraag is alleen of daarmee ook
de eiland-mentaliteit is verdwe
nen.
Een verslag vanaf een schier
eiland voor de Franse kust.
door Cees van Zweeden
De symboliek rond het vier centimeter
grote gat naar Frankrijk kan de opletten
de Brit niet ontgaan zijn. Weliswaar was
er onder de Noordzee-bodem geen
champagne en zal de officiële 'opening'
van de tunnel pas in januari zijn, maar de
gedrukte media hakten er enige bossen
Kranten verschenen met extra bijlages
en hoofdredacteuren spraken in scherpe
commentaren hun alomvattende oordeel
uit. Groot-Brittannië, millennia geleden
door het wassende zeewater van het vas
teland afgesplitst, hoorde er weer bij.
Of was het juist andersom? De hoofd
redacteur van de Sun, Engelands groot
ste krant, schreef: "Deze week komen de
tunnels uit Engeland en Frankrijk onder
het Kanaal bij elkaar. Voor het eerst in
miljoenen jaren zijn de Europeanen niet
langer afgesneden van het goede Enge
land. Welkom terug in de beschaving!"
Er was een kleine fout in het commen
taar geslopen. De miljoenen jaren waarin
Europa het zonder Engeland had moeten
stellen, waren er gelukkig slechts 8.000
geweest. Maar de boodschap was duide
lijk: de Europeanen mochten blij zijn
weer bij Engeland te horen.
Dat was de Sun, de krant die zoveel
bloot in de kolommen doet en niet door
de hele natie au serieux wordt genomen.
Aan de andere kant van het journalistie
ke spectrum verscheen de gezaghebben
de Financial Times met een feitelijk ver
haal over de technische problemen die
de tunnelbouwers de afgelopen jaren
hadden moeten overwinnen. Een ingeto
gen verhaal, zonder een spoor van ironie,
zonder een poging tot humor. De betrok
ken redacteur moet even niet hebben na
gedacht toen hij de kop maakte, maar
juist daarom was deze zo veelzeggend:
'Europees Continent Niet Langer Geïso
leerd'.
Dankbaarheid
Europa mocht eindelijk weer met Enge
land meedoen, en het minste dat de En
gelsman verwachtte was een zekere ma
te van dankbaarheid. Voor Engeland had
het allemaal niet gehoeven. Het waren de
Fransen geweest die al in 1750 waren be
gonnen over een tunnel onder het Ka
naal.
Eeuwenlang hadden de Engelsen de
Franse graafmachines op afstand gehou
den. Niet dat de vorsten in Londen niet
van Franse wijn en vrouwen hielden.
Edward VII reisde er zelfs tweemaal per
jaar voor naar Parijs. Maar een tunnel?
Dat ging ook hem te ver.
En Edwards voorgangers en opvolgers
dachten er niet anders over. Koningin
Victoria sprak haar veto uit nadat haar
veldmaarschalk haar had verteld dat hij
zijn leger dan twee zo groot zou moeten
maken, en toen na de Eerste Wereldoor
log de Britse regering eindelijk het fiat
gaf, weigerde de secretaris van het kabi
net het besluit vast te leggen in de notu
len.
De Fransen met hun voorliefde voor
grote projecten waren er zo op gebrand
om in hun diligences naar het 'perfide Al
bion' te rijden dat zij in 1881 vast begon
nen met enige graafwerkzaamheden. Zij
stopten hun voortvarende wroetwerk na
een paar jaar, maar kregen een eeuw later
alsnog hun zin. In 1986 kon eindelijk een
serieus begin worden gemaakt met de
'grootste onderwater-tunnel ter wereld'.
De Engelsen begrepen best dat Euro
pa er zo op was gebrand zich een weg te
banen naar hun beschaving. Wat zij niet
begrepen, was de ondankbaarheid. Uit
gerekend in de week waarin de verbin
ding tot stand kwam, werd hun premier
op een vergadering van de Europese Ge
meenschap in Rome weggehoond en
hun pond sterling naar het museum van
oudheden verbannen.*
Hotelkamer
Het gebeurde zondagmorgen om 06.00
uur. Enkele dagen tevoren hadden de
Britse tunnel-arbeiders de eerste Franse
lucht opgesnoven, en Thatcher verkeer
de in haar Romeinse hotelkamer nog in
diepe rust. Onder haar deur werd een
dun stapeltje papieren doorgeschoven:
het ontwerp-communiqué van de Eu
ropese Top.
De Britse premier was de avond tevo
ren nog gaan slapen in de veronderstel
ling dat de soep wel niet zo heet gegeten
zou worden als haar gastheer Andreotti
die had opgediend. Vroeg of laat zou de
kwestie van de Europese munt een keer
ter sprake komen, maar Thatcher ver
trouwde erop dat het zover nog niet was.
Het ontwerp-communiqué was echter
ondubbelzinnig. Vanaf 1994 moet de Eu
ropese Gemeenschap een eigen Centrale
Bank hebben en drie jaar later ook een
eigen munt, de Ecu. De Franse franc, de
Italiaanse lire, de Nederlandse gulden en
alle andere munten zullen voor het einde
van de eeuw collectors-items zijn gewor
den. Maar vooral ook: het Britse pond
sterling.
Thatcher voelde zich overrompeld. Ze
Het begin van de tunnel in Dover. "Het leukste van het naar Frankrijk
gaanis het land weer te verlaten".
had in 1986 de Europese Acte getekend
en daarmee schoorvoetend een weg in
geslagen die ze eigenlijk niet wilde betre
den: de weg naar monetaire en politieke
eenwording. Een paar jaar later had ze
zich in Madrid laten overhalen tot het
formuleren van enkele voorwaarden
voor de toetreding van het pond tot het
wisselmechanisme van het Europees
Monetair Stelsel. Ze was dit najaar ge
dwongen geweest het pond inderdaad
aan de 'slang' te koppelen. En nu dit.
Als enige regeringsleider weigerde
Thatcher in Rome de gemeenschappelij
ke verklaring te ondertekenen, en twee
dagen later legde ze in het Lagerhuis uit
waarom. "We hebben al vaak genoeg ge
capituleerd voor Europa", sprak ze. "Ik
kan toch niet naar de Koningin stappen
en haar vertellen dat haar hoofd voortaan
niet meer op de bankbiljetten staat".
De gezichten van enkele collega-mi
nisters verstrakten. Dit was niet de tekst
die zij in samenwerking met de premier
hadden opgesteld. Maar, geprikkeld
door de oppositie, ging Thatcher verder.
De Europese Commissie was uit op de
'vernietiging van de democratie' in Euro
pa, zo kreeg het verbaasde parlement te
horen. En wat zij in Rome had aangetrof
fen was een 'onwerkelijke wereld'.
Sir Geoffrey Howes gezicht werd nog
bleker. Hij was als minister van buiten
landse zaken altijd vóór 'Europa' ge
weest wie met pek omgaat raakt er nu
eenmaal door besmet. Daarom was hij
vorig jaar verbannen naar het inhoudslo
ze ambt van vice-premier; Thatcher
duldde geen ideologische vijanden op
sleutelposten.
Howe liet de woorden van de premier
nog eens goed op zich inwerken. Daarna
pakte hij pen en papier en schreef zijn
ontslagbrief. Na Michael Heseltine, Ni-
gel Lawson en Nicholas Ridley, was op
nieuw een minister op het altaar van Eu
ropa geofferd.
Dood schaap
Geoffrey Howe was echter niet zomaar
een bewindsman, hij was de laatste der
Mohikanen. Alle ministers met wie That
cher in 1979 haar historische opdracht
aanving, waren al opgestapt of weggezui
verd. Alleen Howe, door oppositieleider
Denis Healey ooit omschreven als een
dood schaap, zat nog op zijn troon. En nu
was ook hij weg.
Maar hoezeer Thatcher ook probeerde
zich te ontdoen van de Euro-adepten,
steeds weer stak de ziekte de kop op.
Vooral op de ministeries van buitenland
se zaken en financiën bleef de kans op
besmetting groot. Lawson g^ng en John
Major kwam, zag en overwon That
cher: het pond werd aan het EMS vastge
klonken. Howe werd ontslagen op bui
tenlandse zaken en werd opgevolgd door
een Eton-boy die zich als een nog grotere
Europeaan ontpopte: Douglas Hurd.
De populariteit van Thatcher in de ei
gen partij slonk. Afgelopen zondag
wenste nog maar iets meer dan de helft
van de Conservatieve parlementariërs
achter de banier van de premier ten strij
de te trekken tegen het vermaledijde Eu
ropa. Ex-minister Michael Heseltine
wreef wat extra zout in de wond met een
Vla een klein
boorgat hebben de
Franse en Britse
technici contact
gemaakt In de
tunnelgang.
brief waarin hij Thatchers stijl van rege
ren aanklaagde.
Voor het eerst sinds haar aantreden
stonden vooraanstaande partijleden op
het punt om openlijk tegen de premier te
rebelleren. Maar tegelijkertijd aarzelden
zij in de ring te treden tegen een premier
die gekleed gaat in de Union Jack en
wier verkiezingsleuze luidt: 'Geen verde
re capitulaties voor Europa'. Viel een
dergelijke strijd te winnen?
Michael Heseltines eigen partij-afde
ling schreef hem een korte maar niet mis
te verstane brief. "Beste Michael. We
hebben je brief gelezen. Maar deze afde
ling steunt de partijleiding". Was gete
kend: Peter Owen, afdelingsvoorzitter.
Niemand weet of de basis van de Con
servatieve Partij eigenlijk wel voor het
Europa van Jacques Delors is. De La
bour Partij, die in 1983 nog de verkiezin
gen inging (en verloor) met de leuze 'En
geland uit de EG', heeft zich nu officieel
bekeerd tot het geloof in Europa. Maar of
de gewone partijleden praktizerende ge
lovigen zijn, wordt betwijfeld.
De natie, vooral het handeldrijvende
deel daarvan, is ervan overtuigd dat En
gelands toekomst in Europa ligt. Voor
een uittreding uit de EG krijgt geen poli
ticus de handen meer op elkaar. Maar
van hartstocht voor het oude continent
hebben de Engelsen nooit last gehad.
Slechts de helft van de handel wordt
met Europa gedreven en hele volksstam
men smeren 's ochtends nog boter uit
Nieuwzeeland op hun brood - in de tradi
tie van eeuwen her. Europa ja! Maar
het Europa van Delors?
Darmkanaal
Onlangs zette de diplomatieke redactie
van de Sun (tien miljoen lezers) uiteen
waar Jacques Delors, president van Eu
ropa, zijn Ecu's mag laten. Algemene fat
soensnormen verhinderen een al te let
terlijke vertaling van de tekst, maar Van
Dale omschrijft het betreffende li
chaamsdeel als "de door kringspieren
gesloten uitmonding van het darmka
naal".
De campagne van de Sun tegen Delors
was ook voor Engelse begrippen wat on
gewoon, maar daar was dan ook alle re
den toe. Want de Fransen willen niet al
leen het pond sterling vernietigen, "ze
beledigen ons, verbranden onze lamme-
De twee Engel
se schachten,
vlak voordat de
verbinding
werd gemaakt.
'Twee ogen' ge
richt op Euro-
ren en overspoelen ons land met gevaar
lijk voedsel".
En dat zou alllemaal nog tot daar aan
toe zijn geweest, als de Fransen in het
verleden niet zo vaak fout waren ge
weest. "Ze capituleerden voor de nazi's
tijdens de Tweede Wereldoorlog en pro
beerden Europa te veroveren totdat wij
Napoleon bij Waterloo versloegen".
Voor de Fransen in het algemeen had
de Sun weinig waardering, voor Jacques
Delors in het bijzonder nog minder. "Wat
krijg je als je Jacques Delors met een
oerang-oetang kruist? Een achterlijke
aap!" De redactie van de Sun liet het ech
ter niet bij woorden. In een spontane op
welling van participerende journalistiek
werd een 'task-force', bestaande uit mili
taire jeeps en in Britse vlaggen gehulde
meisjes, samengesteld en: "In We Go"!
In de zwarte nacht van zaterdag op zon
dag slipte de eenheid Noord-Frankrijk
binnen en rukte op naar Parijs, zonder
veel problemen want: "Zoals de nazi's
ontmoetten we weinig weerstand".
("Hoe noem je een grote groep Franse
soldaten? Een krijgsgevangenen
kamp"!)
In de Franse hoofdstad moesten Fran
se gendarmes eraan te pas komen om de
commando-eenheid van de Sun ervan te
weerhouden de.Britse vlag op de Are de
Triomph te plaatsen. Ook de Sun kon
niet ontkennen dat de gewone Fransman
enkele menselijke eigenschappen bezit,
en een van de gendarmes haalde zelfs de
kolommen met een compliment aan de
schaars geklede meisjes: "Wij Fransen
gaan ervan uit dat Britse meisjes lelijk
zijn, maar aan deze twee wil ik mij elke
dag wel overgeven".
Voor de president van de Europese
Commissie was er opnieuw geen goed
woord. "Jacques Delors heeft een hart
transplantatie gehad het hart weiger
de hem"!
Zes lezers
Terwijl het 'invasieleger' de Franse
gendarmes bezighield, zat de redactie in
Londen ook niet stil. De Britse natie
werd opgeroepen om twaalf uur 's mid
dags massaal naar enkele door de Sun
aangewezen plekken te komen, het ge
zicht naar Frankrijk te richten en in koor
te roepen: 'Up Yours Delors'.
Op een van die plekken, Trafalgar
Square, had zich die middag de wereld
pers verzameld om de woede-uitbarsting
jegens Delors vast te leggen. Ef waren
twee Franse televisieploegen, een redac
trice van Liberation, de journaal-ploegen
van ITV en Sky TV alsmede een foto
graaf van de Sun tezamen enkele tien
tallen vertegenwoordigers van de pers.
Het was de volgende dag op de foto in
de Sun niet te zien en het onderschrift
was al weinig duidelijker, maar in het
hart van Londen werden die dag precies
zes Sun-lezers geteld. Schouder aan
schouder stelden ze zich op bij het beeld
van de Britse leeuw om datgene te doen
wat hun krant had gevraagd: de Franse
'kikkers' uitschelden.
Na afloop zei een van hen: "Het leukste
van het naar Frankrijk gaan, is het land
weer te verlaten".
Welkom terug in de beschaving.