'Wij zijn nu Duitsers tweede klas'
J^^^^BIJLAG^AjntE^EIDSCH/ALPHEN^AGBWD
Oost en West
jaar na dato
gescheiden
door muur
van onbegrip
ZATERDAG 10 NOVEMBER 1990
EXTRA
PAGINA 23
Kouder dan een jaar geleden, leger ook en
heel wat minder hoopvol was het afgelopen
zondag op de Berlijnse Alexanderplatz. Waar
op 4 november 1989 tussen een half miljoen
en een miljoen mensen op vreedzame wijze
de ondergang van het communistische regi
me inluidden, hadden zich nu hooguit 25.000
Oostduitsers verzameld. Het mocht geen
"nostalgische bijeenkomst" worden had Baer-
bel Bohley van Neues Forum bezworen. Cen
traal, zo zei de kunstenares, diende de sociale
ongelijkheid tussen de Oost- en Westduitsers
te staan. En die treedt elke dag duidelijker aan
het licht. Vorig jaar droegen de demonstran
ten borden met een beeltenis van een grijn
zende Egon Krenz, de communistische tus
senpaus, voorzien van de tekst: "Grootmoe
der, waarom heb je zulke grote tanden". Nu
stond er onder een tekening van de Duitse
adelaar "Grootmoeder, waarom heb je van
die scherpe klauwen". En de spandoeken 'Wij
zijn het volk', hadden plaatsgemaakt voor:
'Wij waren een volk' en 'Wij zijn misschien een
volk'.
door Hans Hoogendijk
De eerste wachttoren (van de 590 die langs
de grens stonden) viel vorig jaar december in
Oost-Duitsland, maar de Muur mag dan wel
verdwenen zijn, figuurlijk bestaat-ie nog
steeds. De Oostduitsers gedragen zich als
Duitsers tweede klas en de Westduitsers be
handelen hun ook zo.
Een jaar geleden viel de Muur en riep Willy Brandt: "Nu
groeit samen wat samen hoort". Maar intussen heeft ook
de oude sociaal-democraat zo zijn twijfels. Veertig jaar
waren de Duitsers gescheiden. Veertig jaar, waarin de
Duitsers in Oost en West veel verder uit elkaar zijn ge
groeid dan bijna iedereen had gedacht. Ze passen nauwe
lijks nog bij elkaar. De Oostduitsers gedragen zich als
Duitsers tweede klas en de Westduitsers behandelen hun
ook zo.
"Die 'Ossies' zijn compleet gek. Jarenlang heb ik met
Kerstmis geld overgemaakt naar mijn neef en nicht, om
dat ze het zo slecht hadden. Die Muur is nog niet weg of
hij komt voorrijden met een splinternieuwe BMW 735.
Contant betaald. Nu vind ik het niet zo erg dat hij mij
heeft bedonderd, maar ik heb hem wel gevraagd hoe hij
die wagen denkt te kunnen rijden. Het is per slot van re
kening geen Trabi waar je zelf aan kunt knutselen. Die
mensen hebben geen idee wat dat kost en naar adviezen
luisteren? Ho maar".
Dat zegt de Westberlijnse aannemer Hartmuth (40
plus). Hij neemt nog een borrel. Een ander gaat verder:
"Mijn nicht kocht gelijk de allernieuwste stereo-toren
met CD-speler. Heb ik nog niet eens. En de duurste uit
voering van een droogcombinatie. Ik zeg tegen haar: 'Had
mij dat nu laten'weten, wij zijn aan een andere toe. De ou
we is nog prima, die had je zo kunnen krijgen'. Maar nee
hoor".
Mop
De vóorbeelden van luie, verspillende en absoluut inca
pabele Oostduitsers vliegen over tafel. Eén man wil de
stemming wat opvrolijken. "Ken je die mop van de Oost-
berlijner die hier naar Aldi wil? Hij vraagt aan een Turk:
'Wo geht's hier nach Aldi'. Corrigeert die Turk: 'Zu Aldi'.
kijkt die Ossie op zijn horloge en zegt: 'Is Aldi schon
zu?'.
Een mop die illustreert dat de Oostduitsers de Turken
hebben verdrongen als het gaat om discriminerende
moppen. We zitten niet aan een 'Stammtisch' in de ver
pauperde Westberlijnse wijk Kreuzberg, maar in het
clubhuis van een hele sjieke tennisclub. De lokatie maakt
niets uit, de stemming is overal even anti-Oostduits.
Voor de meeste Duitsers uit het Westen zijn en blijven
hun broeders en zusters uit het Oosten de arme sloebers,
die nu met een zak vol harde marken proberen de 'An
schluss' te realiseren. Een kansloze operatie, vinden ze.
Nu de Muur is gevallen menen zij dagelijks een bevesti
ging te zien van hun vooroordelen.
Ossies staan trouw en geduldig in de rij, hebben bleek-
grauwe gezichten, vettig, slecht geknipt haar, vormloze
jeans, goedkope winterjassen, slecht passende beige-grij
ze schoenen en de onvermijdelijke plastic tas als een
Samsonite van de armoede onder de arm. 's Ochtends
brengt vader of moeder de spruiten naar de vervallen op
vangplaats en hangt daarna rond in de fabriek of op kan
toor in de hoop nog niet te worden ontslagen.
Bijna apathisch gaan ze hun weg, tegen beter weten in
hopend dat de welvaart eens zal komen. Zo zien veel
Westduitsers hun nieuwe landgenoten.
Snel
De Oostduitsers op hun beurt aanschouwen met een toe
nemend gevoel van frustratie en machteloosheid de snel
le landgenoten, die nog sjieker zijn dan ze al die jaren in
de Westduitse tv-reclame hebben gezien. Die nieuwe we
reld lijkt nog onbereikbaarder dan toen de Muur er nog
stond en zij er alleen maar van konden dromen eens de
kwalijk ruikende after-shave uit Bitterfeld te kunnen rui
len voor die van Boss of Joop, een goudkleurige credit
card in de binnenzak in plaats van het eigen monopoly-
geld.
Bijna vergeten zijn de jubelfeesten van de negende no
vember toen ze eindelijk het gevoel hadden er weer bij te
horen. Nu voelen ze zich teruggeschopt in de hoek, waar
ze dachten uit te zijn gekropen. In de vroegere grensge
bieden, maar vooral in Berlijn, heeft de tolerantie van een
jaar geleden plaats gemaakt voor onverdraagzaamheid.
De 'Ossies' blokkeren met hun Trabants en Wartburgs
de binnensteden, kopen de winkels leeg en jatten als de
raven, is de klacht. In West-Berlijn is niet alleen de crimi
naliteit met meer dan 30 procent gestegen, maar overstro
men ook Oostduitse zwartwerkers de markt. De West
duitsers pikken het niet langer. "Wat ons betreft bouwen
ze snel weer een Muur" en "Vroeger, toen hadden we rust
en was het veilig", zijn de steeds vaker gehoorde klach
ten.
De Oostduitsers proberen zich te weren, maar van de
eendracht waarmee ze vorig jaar hun communistische on
derdrukkers verjoegen, is bijna niets meer over. Baerbel
Bohley zondag op de herdenkingsdemonstratie: "Vorig
jaar hebben we demonstratievrijheid geëist, nu kunnen
we demonstreren zo veel we willen, maar we worden als
gepeupel afgeschilderd. Toen vochten we voor persvrij
heid, nu mogen we alle kranten lezen, maar er staat bitter
weinig in over onze problemen. Toen wilden we reisvrij-
heid. Nu kunnen we reizen, maar we hebben geen geld".
Wingewest
De woordvoerder van de nieuwe, snel groeiende bond
van werklozen: "Ik voorspel een werkloosheid van 40
procent. Wij dreigen het Sicilië van Duitsland te worden".
De angst om een Westduits wingewest te worden, groeit
bij steeds meer Duitsers in het oosten.
Hun hoogleraren worden geweigerd aan de Westduitse
universiteiten of kunnen een derde tot de helft van het
normale salaris krijgen. Chirurgen krijgen geen kans hun
messen in Westduitse ziekenhuizen te hanteren. "Je weet
maar nooit wat ze daar vroeger hebben uitgevreten", zei
een Westduitse specialist op een artsencongres.
Oostberlijnse politiemannen, die samen met Westber
lijnse collega's patrouilleren, verdienen minder dan de
helft van het salaris. In de industrie van hetzelfde laken
een pak. Oostduitse managers, die al improviserend pro
beren hun bedrijf te redden, krijgen van Westduitsers te
horen dat "nu in elkaar stort, wat in elkaar hoort te stor
ten".
De bewoners van de Oostzeekust en andere toeristische
trekpleisters, die hun harde marken hebben geïnvesteerd
in verbeteringen van hun armzalige herbergen, in de
hoop op de komst van massa's Westduitsers, zijn bedro
gen uitgekomen. "Er zijn wel mensen gekomen, maar die
hadden het na een of twee dagen wel gezien. Wij kunnen
nu eenmaal nog lang niet die luxe bieden die ze gewend
zijn".
Veel van de bezoekers kwamen overigens om vroeger
bezit op te eisen. Bijna een half miljoen Westduitsers clai
men grond en huizen in de voormalige DDR. In diverse
steden is 80 procent van het onroerend goedbezit omstre
den. De bedreigde Oostduitsers proberen zich te mobili
seren, maar de meesten voelen zich machteloos tegen
over de goed gebekte advocaten en gehaaide managers
uit het Westen.
Het restantje strijdvaardige Oostduitsers is razend over
de betweterigheid van de 'Wessies'. "Die weten alles be
ter, alleen hebben ze niet zoals wij 40 jaar schaarste ge
kend". Zelfs de geliefde Trabant moet van de weg ver
dwijnen als het aan de Westduitsers ligt. Staan ze in een
file achter zo n rokende tweetakter, gaat direct en demon
stratief het elektrische schuifdak dicht. Een andere grief
van de Duitsers uit het Oosten is, dat maar liefst 60 pro
cent van de rijke Westduitsers niet bereid is financiële of
fers te brengen voor de ook door hen altijd zo vurig bele
den eenwording.
Duister
De echte eenheid is nog heel ver weg. De 42-jarige Oost
duitse parlementariër Hans Zimmermann, die krachtens
het staatsverdrag met nog 143 collega's voorlopig in de
Bondsdag heeft mogen plaats nemen, verwoordde tegen
over Der Spiegel zijn gevoelens. "Als ik terug rijd van
Bonn naar Bitterfeld is de grens duidelijk. Waar het licht
is, ligt de Bondsrepubliek, wordt het duister, dan ben ik
weer in de ex-DDR".
Zimmermann was vol goede moed begonnen aan zijn
parlementaire werk. Hij wilde op de bres staan voor het
chemische treurspel Bitterfeld. Had de Westduitse
milieuminister Töpfer hem immers een klein jaar geleden
niet direct ontvangen en vol begrip geluisterd? Nu ziet de
bewindsman hem niet meer staan. Zimmermann voelt
zich geheel overbodig.
Hij heeft de nieuwe grens snel leren kennen. Maar er
zijn nog andere scheidslijnen. Op de Autobahn bijvoor
beeld: links de Westduitsers, rechts de Oostduitsers en
wee de Trabant, die zich op de linkerhelft waagt. De Tup-
perware doos op wielen wordt er bijna letterlijk vanaf ge
drukt. Maar ook de Oostduitser die van zijn nieuwe mar
ken een supersnelle West-auto heeft gekocht, is kansloos.
Ondanks spoiler, brede banden en andere luxe, wordt
hij direct ontmaskerd: er zit namelijk nog een Oostduits
kenteken op zijn aanwinst en dat wekt agressie op. De
Westduitse opinie: "Die lui kunnen niet omgaan met zo
veel pk's. Ze zijn een gevaar op de weg". Een feit is dat het
aantal verkeersongevallen, waarbij Oostduitsers zijn be
trokken met meer dan de helft is gestegen.
Pleitbezorgers hebben de 16 miljoen Oostduitsers wei
nig. Kanselier Kohl heeft vijf ex-DDR-bewindslieden als
minister zonder portefeuille in zijn kabinet opgenomen
om de Oostduitse belangen te behartigen. In de boule
vardpers worden ze als totaal overbodige peperdure luxe-
dieren afgeschilderd.
Gewoon
In eigen land worden de vijf, onder wie ex-premier De
Maizière en ex-parlementsvoorzitter Sabine Bergmann-
Pohl weggehoond. Een werkloze: "Ik hoef geen salaris
van 30.000 mark per maand, zoals die vijf, maar 495 mark
ww is toch wel het andere uiterste. Wij zijn toch gewoon
Duitsers tweede klasse".
Steeds meer inwoners van de ex-DDR willen af van dit
image. Onderzoek heeft uitgewezen dat het aantal jonge
ren dat weg wil, in twee maanden verdubbeld is. 55 pro
cent wil waarschijnlijk blijven, slechts een derde is daar
zeker van. Per maand keren 30.000 mensen hun land de
rug toe om in het Westen een nieuwe identiteit te zoeken.
In de vroegere Duits-Duitse grensstreken heeft de helft
van de bevolking van veel dorpen al werk gevonden in
het Westen. Tegen lager loon en slechtere sociale voor
waarden. Maar dat deert ze (nog) niet. Eerst harde marken
en dan Westerse spullen, is hun motto.
"Kleine (DDR)-man wat nu?", stond er zondag op een
spandoek. Ze weten het niet. Al hun oude zekerheden,
hoe ontoereikend ook, zijn verdwenen. Deskundigen
hebben een hard hoofd in de snelle eenwording. Zij voor
spellen dat het minstens tien jaar zal duren, voordat de
Oostduitsers zich geestelijk hebben ingesteld op al dat
nieuwe.
Ex-DDR-premier Lothar de Maizière: "Hoe lang het
duurt voordat we werkelijk een zullen zijn weet ik, niet.
Wel heeft iedereen de laatste weken vast kunnen stellen
hoe verschillend we geworden zijn". Hoe deze groeiende
frustraties zich zal uiten, is nog onduidelijk.
Wel is er een sterke toename van de agressie zichtbaar.
Oostduitse voetbal-vandalen hebben in een paar maan
den een reputatie opgebouwd die nauwelijks nog onder
doet voor die van de Britten. Buitenlandse werknemers
in de ex-DDR verlaten in paniek het land of durven alleen
nog onder escorte inkopen te doen.
Overvallen op Poolse gastarbeiders zijn aan de orde van
de dag. Skinheads en neo-nazi's opereren in steeds grote
re groepen en met steeds meer geweld. En de 'gewone'
man en vrouw trekken zich in toenemende mate terug in
de schijnveiligheid van de zwart gebouwde weekeind-
datsja's.
Oost-Duitsland hangt vol Oost-Berlijn verkiezingspam
fletten met de tekst "Helmut Kohl, kanselier van alle
Duitsers". Vrijwel geen enkel plakaat is nog heel. Natuur
lijk zal Kohl de verkiezingen nog wel winnen, maar dat is
vooral, omdat zijn uitdager Lafontaine wordt gezien als
het klassieke voorbeeld van de betweterige, arrogante
Westduitser.
De Duitsers zijn nog lang niet één volk, ook al krijgen ze
één kanselier. De Muur is gevallen, maar in het hoofd van
de meeste mensen staat hij nog recht overeind.
Verbroedering door een gat in de muur in december 1989. Nu vertelt de een moppen over de ander.
(archieffoto's)