TAD LEIDEN
'Een wapen voeren is niet snobistisch'
Zestig pijpen gevonden in
achtertuin aan Rapenburg
Klacht tegen politie
wegens mishandeling
Bouw gezondheidscentrum in Stevenshof gestart
LEIDSCH DAGBLAD
s
Gemeentearcliivaris Schelhaas en de 820 Leidse wapens
Van onze redacteur
Emiel Fangmann
Iedereen kent het Leidse
wapen met de twee sleutels.
Maar dat die twee sleutels te
maken hebben met de Pie
terskerk en met Sint Pieter
bij de gesloten hemelpoort,
is veel minder bekend. Ken
nis van officiële en familie
wapens is dan ook een we
tenschap. die heraldiek
wordt genoemd.
Ook vandaag de dag is het
nog mogelijk een wapen te
laten ontwerpen. De Leidse
gemeente-archivaris T.N.
Schelhaas geeft dan de voor
keur aan een sober wapen.
"Het is trouwens een mis
verstand dat het voeren van
een familiewapen altijd sno
bistisch is geweest", zegt
Schelhaas, die zich in het on
derwerp heeft verdiept.
LEIDEN Tot voor vijf jaar was
gemeentearchivaris Schelhaas di
recteur van het Centraal Bureau
voor Genealogie in Den Haag. "Dat
bureau voor geslachtskunde met
zijn vele stambomen beheerde ook
een grote collectie wapens. Daar
heb ik me toen speciaal mee bezig
gehouden. Zo ben ik met de heral-
LEIDEN - Een inwoner van Am
sterdam heeft bij hoofdcommissa
ris H. Mostert van de Leidse politie
een klacht ingediend wegens ernsti-
ge mishandeling door enkele agen
ten. De huisarts van de man consta
teerde daags na de confrontatie tus
sen de Amsterdammer en de politie
een lichte hersenschudding bij de
man. Een politiewoordvoerder ont
kent dat er geweld tegen de Amster
dammer is gebruikt. Hij kan het ge
constateerde letsel niet verklaren.
Volgens de verklaring van Am
sterdammer C.S. Rezvani kwam hij
op 25 oktober met zijn vriendin aan
rijden in de Langestraat waar de
vriendin zijn auto parkeerde. Daar
bij werd een andere geparkeerde
auto aan de bumper geraakt. Op dat
moment passeerden er een man en
een vrouw op de fiets. Volgens Rez
vani begon de man te schelden en
beschuldigde deze hem van doorlo
pen na een aanrijding. Er ontstond
een woordenwisseling waarbij de
passant Rezvani zou hebben beet
gepakt en gestompt. Toen de Rezva
ni de man probeerde af te weren
toonde deze zijn politie-legitimatie-
bewijs.
Politiewoordvoerder Graveland
geeft een, gedeeltelijk, andere le
zing van het gebeuren. De fietsers
die de Amsterdammer in de Lange
straat zagen parkeren waren twee
agenten voor wie de dienst er juist
opzat. Zij hebben verklaard er zeker
van te zijn dat niet de vriendin maar
de Amsterdammer zelf achter het
stuur zat. Volgens de agenten reed
de man eerst tegen de geparkeerde
auto aan en gaf hij daarna gas om de
andere auto nog een beetje van z'n
plaats te schuiven. Het paar zou ver
volgens, zonder de andere auto een
blik waardig te keuren, zijn wegge
lopen. Volgens Graveland heeft de
agent in burger zich onmiddellijk
gelegitimeerd en zou deze geen ge
weld hebben gebruikt.
diek in aanraking gekomen", legt
Schelhaas uit.
In Leiden is het takenpakket van
Schelhaas echter zo veel omvat
tend, dat hij zich niet speciaal met
dit onderwerp meer bezighoudt.
"Maar als er een brief over heraldiek
komt, dan beantwoord ik die. Dat
zijn er echter niet zo veel". In Schel
haas' werkkamer getuigen een aan
tal prenten, die elk een grote verza
meling wapens afbeelden, van zijn
belangstelling.
Gevraagd naar de oorsprong van
het woord heraldiek grijpt de ge
meentearchivaris terug naar de oor
sprong van het wapen. "Oorspron
kelijk was het wapen een afbeel
ding op het schild van een ridder,
stammend uit de vroege middeleeu
wen. Twaalfde, dertiende eeuw, die
kant uit. Wapens komen al voor op
het befaamde kleed van Bayeux,
waarop de slag bij Hastings is afge
beeld. Daarbij veroverde Willem de
Veroveraar in 1066 Engeland. Rid
ders waren natuurlijk met hun kle
ding, harnas en een helm, voor hun
soldaten lastig te herkennen. Het
Ook over het vervolg lopen de lezin
gen uiteen. Volgens Graveland is de
aanhouding volgens de regels verlo
pen. De Amsterdammer werd mee
genomen omdat deze weigerde zijn
naam te noemen en hij, door kort
ademigheid en hoesten, niet in
slaagde een blaastest te doen. Op
het bureau lukte dat wel en werd de
man, zoals gebruikelijk is, ingeslo
ten totdat hij kon worden voorge
leid aan een hulpofficier van justi
tie. Volgens Graveland is ook op het
bureau geen geweld tegen de Am-
Fietsers gewond,
dader rijdt door
LEIDEN - Een 32-jarige Leidse
en haar 9-jarige dochter zijn gis
teravond ernstig gewond ge
raakt toen zij op De Sitterlaan
werden aangereden door een
auto. Het tweetal fietste over het
fietspad in de richting van de
Lammenschansweg toen de
auto hen van achteren raakte.
Het ongeluk gebeurde rond zes
uur. De bestuurder van de auto
is doorgereden.
Zowel de moeder als haar
dochter raakten na de aanrij
ding buiten bewustzijn en
moesten naar het AZL worden
gebracht. Beiden konden het
ziekenhuis later op de avond
verlaten. De dochter hield er een
forse hoofdwond aan over.
Uit verklaringen van buurtbe
woners heeft de politie kunnen
opmaken dat de auto met ver
moedelijk hoge snelheid heeft
gereden. Het technisch onder
zoek bracht aan het licht dat het
een rode Fiat Uno betreft die
aan de rechter-voorzijde moet
zijn beschadigd. De politie
vraagt getuigen zich te melden
via tel. 258888.
wapen was herkenningspunt en
over het paard hing een kleed in de
zelfde kleuren," zo leidt Schelhaas
zijn verklaring in.
"Nu was een heraut in die tijd ie
mand die iets uitriep. Maar ook riep
hij mensen op om naar riddertoer-
nooien te komen. De heraut kreeg
de leiding over het toernooi. Om te
kunnen zien wie wie is, noteerde hij
de wapens in een zogenaamd wa
penboek. Herald was een oude
vorm van heraut en zo is het woord
heraldiek ontstaan. Dat leden van
families een bepaald wapen gingen
voeren, groeide ook in die tijd. Dat
wordt dan erfelijk".
Sjiek
Het voeren van een wapen wordt te
genwoordig wel als snobistisch be
schouwd, maar volgens Schelhaas
is dat een misverstand. "Iedereen
kan een wapen gaan voeren. Maar
bepaalde wapens zijn beschermd.
Dat zijn in Nederland de overheids-
wapens, zoals van het land, de pro
vincies en de gemeenten. Die wor
den door de Kroon bij Koninklijk
Besluit vastgesteld. Ook de wapens
van de families die deel uit maken
van de Nederlandse adel zijn niet
vrij. De adelstitel wordt nu niet
meer verleend. Vroeger kwam daar
bij op je wapendiploma de afbeel
ding van een wapen te staan".
De Nederlandse heraldiek is een
voudig vergeleken met de Engelse,
weet de gemeentearchivaris. "Ne
derland is lang een vrije republiek
geweest. In het Verenigd Konink
rijk worden echter alle wapens ko
ninklijk vastgelegd. En dan zijn er
bij overerving kleine wijzigingen in
éen wapen mogelijk. Dat leidt daar
tot eindeloze ingewikkeldheid bij
familie-wapens".
Buiten de officiële, groeide het
aantal verschillende wapens vanaf
de middeleeuwen. Schelhaas: "Je
had op een gegeven moment ge
woon een wapen nodig. Als je sche
pen, stedelijk overheidsbestuurder
van een plaats werd, moest je aktes
bezegelen. Dus een schepen nam
dan een wapen aan, dat direct fami
liewapen werd en dat wapen werd
dan in mannelijke lijn overerfd".
"En neem een dorp met driehon
derd inwoners, dan zat je zo in het
bestuur. Het is hier al moeilijk om
een wethouder te krijgen, dus kun
je nagaan, hoe mensen vroeger ge
makkelijk in het bestuur terecht
kwamen. Dan namen ze een wapen
aan. Dus het hebben van een wapen
beperkt zich niet tot louter sjieke fa
milies".
Haasje
Ter illustratie toont de archivaris
sterdammer gebruikt. Er is wel ge
poogd de man, nadat hij onwel was
geworden, bij kennis te brengen.
Op Se vraag hoe dat gebeurde, moet
Graveland het antwoord schuldig
blijven.
Volgens de lezing van Rezvani
werd hij nadat de blaastest op het
politiebureau was gelukt, opgeslo
ten hoewel hij vertelde daar niet te
gen te kunnen in verband met trau
matische ervaringen die hij heeft
overgehouden aan zijn gevangen
houding in het voormalige Oost-
Duitsland.
In de zogeheten 'ophoudkamer'
werd Rezvani duizelig en belde hij
om een glaasje water. Na een half
uur mocht hij een bezoek aan het
toilet te brengen. Daar viel hij
flauw. Op het moment dat hij half
bij bewustzijn is hebben verschil
lende agenten hem geslagen en ge
trapt, zo verklaart Rezvani. De
agenten zouden hem enkele em
mers water over het hoofd hebben
gegooid om hem bij te brengen.
Volgens de lezing van Rezvani
zou hij, nadat hij bij bewustzijn was
gekomen, hardhandig zijn omge
draaid waarbij zijn hoofd de grond
zou hebben geraakt. Hij is daarop
door een medewerker van de GGD
onderzocht. Daarna mocht hij ver
trekken. De huisarts van Rezvani
constateerde de volgende dag een
lichte hersenschudding.
Hoe de man deze kan hebben op
gelopen, is politiewoordvoerder
Graveland niet duidelijk.
Klacht
De afdeling justitieel klachtenbu
reau van de Leidse Rechtswinkel
heeft namens Rezvani een klacht bij
hoofdcommissaris Mostert inge
diend tegen de agent in burger die
zich niet zou hebben gelegitimeerd
en tegen het geweldsgebruik op
straat en in het politiebureau door
verschillende andere agenten. De
medewerker van de Leidse rechts
winkel noemt het onder meer een
vreemde zaak dat de heer Rezvani
een ademtest moest doen terwijl hij
niet de bestuurder van de auto was.
De klacht van de Amsterdammer
zal door een inspecteur of hoofdin
specteur worden onderzocht. Deze
zal alle betrokkenen horen en, bin
nen een maand, verslag uitbrengen
aan hoofdcommissaris Mostert. De
hoofdcommissaris beslist uiteinde
lijk waartegen overigens beroep
mogelijk is.
een groot, langwerpig boek Uit de
wapenkaart van de vroedschap der
stad Leydenverzameld door Gys-
bert van Ryckhuysen. "Dit boek uit
1785 bevat de wapens van de vroed
schappen. zeg maar van de leden
van het stadsbestuur. Er staan 820
wapens in". In latere tijd stond dat
wapen op een signet. Dat is een
klein stempeltje, dat bijvoorbeeld
aan een horlogeketting hing. De
kleuren zijn op zo'n stempel toch te
herkennen. Schelhaas: "Men werkt
met rood, blauw, groen, purper,
zwart, zilver en goud". Op zwart-wit
afbeeldingen, zoals in dit boek uit
1785, zijn die kleuren door bepaalde
arceringen aangegeven. En goud,
bijvoorbeeld, is gespikkeld.
Archivaris Schelhaas vindt dat
omwille van de traditie het verkrij
gen van een wapen mogelijk moet
blijven. "Neem nu het regentencol
lege, die de stichting van het voor
malige weeshuis in Leiden beheert.
Die hebben een zogenaamd bord,
waarop de wapens van de leden
staan. Ik adviseer dan de huidige le
den bij het ontwerpen van hun wa
pen. En wat let je, over een eeuw is
zo'n wapen dan toch honderd jaar
oud".
Schelhaas' eigen wapen kwam op
dezelfde wijze voor de dag. "Toen ik
directeur van het Centraal Bureau
voor genealogie werd, lag het voor
de hand, dat de bestuursleden ook
met een wapen kwamen". Dan zegt
hij lachend: "Bij mij zit er inder
daad een haasje in. Schel betekent
scheel, schuin. Een schelhaas is een
haas die met een schuine beweging
uit zijn leger springt, als de jacht
hond te dichtbij komt, anders is hij
met recht het haasje. Dus in mijn
wapen, dat al in de familie bestond,
zie je dat dier, met een schuine balk.
Schelhaas is een oude naam, die in
de 15e eeuw al in Duitsland voor
kwam". Een wapen kun je bij het
Bureau voor genealogie laten regi
streren. Dat heeft volgens Schel
haas geen juridische waarde, maar
krijgt rechtskracht door gewoonte
recht.
Van der Werf
Bij voorbereidingen voor een on
langs gehouden lezing in de Laken
hal keek Schelhaas speciaal naar
Leidse wapens. "De sleutels in het
Leidse wapen zijn de sleutels van
LEIDEN Jarenlang was het in
noodgebouwen gehuisvest. Maar
gisteren is de eerste paal geslagen
voor een splinternieuw wijkgezond
heidscentrum in de Stevenshof. In
het nieuwe gebouw worden onder
meer huisartsen, een apotheek, fy
siotherapeuten, de kruisvereniging,
het gecoördineerd bejaardenwerk,
Sint Pieter. naar de Pieterskerk. Pe
trus had immers de sleutels tot de
hemelpoort. Op de oude stadsze
gels, kwamen die sleutels al voor".
Maar iets merkwaardigs is er aan
de hand met het pand Rapenburg
94. "Daar woonde de familie Van
Duyvenbode. Zij zorgden tijdens
het beleg om de stad in de 16e eeuw
voor de duiven, die als koerier van
en naar de prins van Oranje dienst
deden. Zij kregen als dank van de
stad toen niet één maar twee wa
pens. Daarin zie je weer die gekruis
te sleutels met een aantal duiven.
Waarom het er twee waren, is me
een raadsel. Ook in andere histori
sche stukken, over die familie, zie je
de jeugdgezondheidszorg en het
maatschappelijk werk onderge
bracht.
De nieuwbouw is gesitueerd aan
de Stevenshofdreef, tegenover het
winkelcentrum Stevensbloem. Het
gebouw krijgt, overeenkomstig de
bouwlokatie, de vorm van een
telkens die twee wapens. Niemand
kan me vertellen waarom. De Van
Duyvenbode's kregen trouwens
toen ook die naam, want hun ware
naam was Speelman."
Schelhaas ontdekte meer in Lei
den. "Boven het Hotel de Doelen zit
een wapenschild, waar geen wapen
in zit. Dus het wordt tijd. En als je
een voorbeeld van een nieuw wa
pen wilt hebben, dan moet je naar
de Papengracht gaan. Daar heb je in
een voormalig pand van het Leids
Universiteits Fonds een nieuw wa
pen voor de Rotterdamse koopman
K.P. van der Mandele en voor Prof
C. van Vollenhoven. Zij reorgani
seerden in het begin van deze eeuw
het LUF. Twee jaar geleden is er een
rechthoekige driehoek. In de punt
wordt, op de begane grond, de apo
theek gevestigd. Het complex
wordt, evenwijdig aan de Stevens
hofdreef, doorsneden door een
soort binnenstraat waaraan de cen
trale ontvangstruimte is gelegen.
Daar rond omheen komen wacht
ruimtes, drie huisartspraktijken, de
kruisvereniging, de wijkverpleging
en het consultatiebureau.
Op de verdieping worden vier fy
siotherapeuten ondergebracht in
praktijkruimtes, waaronder een
ruim bemeten oefenlokaal. Het
maatschappelijk werk, de jeugdge
zondheidszorg en het gecoördi
neerd bejaardenwerk krijgen daar
eveneens een plaats. Voorts zijn en
kele ruimtes gereserveerd voor een
psycholoog, een pedagoog en een
logopedist. In het complex zullen
verder de nodige bestuurs- en ver
gaderkamers en een kantine voor
het personeel komen. De bedoeling
is dat ook de wijkagent een plaats in
het gebouw krijgt.
Tandarts
Voor de 200 vierkante meter vloer
oppervlak op de derde verdieping
van het complex worden nog ge
bruikers gezocht. De gedachten
gaan uit naar aan de (preventieve)
gezondheidheidszorg verwante
kandidaten. Th. van der Valk, voor
zitter van de Stichting Wijkgezond
heidscentrum Stevenshof, hoopt
dat er ondermeer een tandartsprak
tijk kan worden gevestigd.
De gemeente ligt al geruime tijd
overhoop met tandarts Van der
ZATERDAG 10 NOVEMBER 1990
wapen aangebracht".
"Bij de Leidse hofjes, heeft de
stichter vaak zijn wapen aange
bracht. En bij het hof Meermans
burg zie je dan een meerman, het
mannetje van een meermin. En ty
pisch voor wapens uit Leiden en
omstreken is dat je vaak in de hoek
of aan de zijkant een wolkje ziet uit
gebeeld. Daar komt een hand uit, en
die houdt dan iets vast. In het geval
van het wapen voor burgemeester
Van der Werf bijvoorbeeld een sleu
tel. Het heeft vast iets met de voor
zienigheid te maken. Bij de nieuwe
wapens voor het burgerweeshuis
heb ik er ook gebruik van gemaakt"
Schelhaas vervolgt: "Over spre
kende wapens heb ik wel eens een
artikel geschreven. Dat soort wa
pens, waarbij de betekenis van een
naam letterlijk wordt uitgebeeld of
een beroep door middel van symbo
len, zie je tegenwoordig meer en
meer. In de oudste wapens komen
geen sprekende afbeeldingen voor.
Zo zie je bijvoorbeeld op wapens uit
het land van Woerden altijd bepaal
de vormen van een ruiten. Wat dat
betekent is me onduidelijk".
Luguber
Volgens Schelhaas kan een spre
kend wapen luguber zijn. "Neem de
patriciërsfamilie Kist, ze hebben
ook wel in Leiden gezeten. Die heb
ben een doodskist met daarboven
drie kraaien afgebeeld, echt hoor.
En de familie Knook heeft gekruis
te botten. Nu is een van de regels
van de heraldiek wel datje moet ab
straheren. Ik hou zelf van sobere
wapens. Zoals bij Donk. Een donk
is een bewoonbaar stuk zandheuvel
in het veen. Het wapen kent dan een
zwarte achtergrond. Het moet ook
geen fotootje worden".
"In de 18e eeuw was er een tijd
van verval, waarin je wel plaatjes
kreeg. Dan zie je bij de familie Sin-
gelshoek de hoek van een singel
met bomen en bij de familie Komte-
bedde uit mijn voorgeslacht een in
bed ligggende vrouw, die met de
beddepan haar man wenkt in een
soort Pieter de Hoogh-interieur. Zo
moet het niet, maar het is wel leuk",
zegt Schelhaas schaterlachend.
En tenslotte wil de Leidse ge
meentearchivaris nadrukkelijk een
waarschuwing geven. "Laatje nooit
door een juwelier een wapen
aansmeren. Een bestaand wapen is
aan een familie gekoppeld, niet aan
een naam. Ik kwam een keer met
mijn vader voor een zegelring bij de
juwelier. Die kwam met zo'n na
menboek met wapens en ze maken
je dan wijs dat jouw wapen er in
staat. Die juwelier bleef maar aan
dringen in de ring een wapen uit
zo'n boek te zetten. Ik zeg: Man, ten
eerste hébben we er al een, en ten
tweede wil mijn vader niet zo'n wa
pen in zijn ring".
Grijp die zich enkele jaren geleden
in de Stevenshof vestigde. Hij wil
elders in de Stevenshof- een praktij
kruimte annex woning bouwen.
Van der Valk hoopt dat Van der
Grijp alsnog besluit zich binnen het
gezondheidscentrum te vestigen.
De stichting wil daarover graag in
overleg treden met de tandarts.
Het nieuwe wijkgezondheidscen
trum wordt opgetrokken uit een
lichtgekleurde kalkzandsteen, met
stroken in verschillende tinten.
Meest opmerkelijk aan de nieuw
bouw zijn verder de entrees die wor
den gemarkeerd door een lichtzuil.
Het wijkgezondheidscentrum is
ontworpen door het Leidse archi
tectenbureau Van Oerle, Schrama,
Loomans. Aanpalend zal, langs de
Stevenshofdreef, vermoedelijk een
woningencomplex verrijzen.
De verschillende gezondheids
voorzieningen zijn sinds 1983 in
noodgebouwen gehuisvest ge
weest. Het aantal voorzieningen is
door de jaren heen flink uitgebreid.
In 1983 vestigde de eerste huisarts
zich in de wijk. Twee jaar later kwa
men daar een fysiotherapeut en een
apotheek bij. Sinds mei 1989 zijn de
verschillende voorzieningen bij el
kaar gebracht is een noodcomplex.
In het nieuwe gebouw zal het aantal
activiteiten dus nog verder worden
uitgebreid. Alle werkers zijn in
loondienst bij de stichting.
Het nieuwe wijkgezondheidscen
trum zal, als alles meezit, in septem
ber volgend jaar gereed zijn. Met de
bouw en inrichting is een bedrag
van circa 5 miljoen gulden gemoeid.
LEIDEN - Bij de bouw in een tuin van een woning aan het Rapenburg
zijn onlangs 60 pijpen uit 1660 gevonden met een steellengte van een
halve meter. De vondst werd opgegraven uit de beerput van de tuin.
Niet alle pijpen waren heel, maar toch is het een opmerkelijke vondst.
Het rookgerei is van 18 november tot en met 9 december te zien in het
Pijpenkabinet.
In de 17de en 18de eeuw had men, net zoals nu, stortplaatsen voor het
huisvuil. Dat werd buiten de stad gestort. Op die manier kwamen veel
pijpekoppen in de Merenwijk en de Stevenshofpolder terecht. Soms
waren de burgers minder zorgvuldig en stortten zij hun vuil in de beer
put, de voorloper van ons toilet.
Dat is waarschijnlijk ook het geval geweest bij het huis aan het Ra
penburg. De toenmalige eigenaar heeft vermoedelijk rond 1660 een
feestje gegeven, waarop hij zijn gasten lange pijpen aanbood. Bij het
opruimen de volgende dag vond het dienstmeisje zestig pijpen en gooi
de ze in de beerput.
Het museum aan de Oude Vest is vaak met aanwinsten in het nieuws
geweest. Het afgelopen jaar is het echter stil rond het Pijpenkabinet.
Vanaf maart 1989 is de directie met de gemeente in onderhandeling
over een nieuwe behuizing. In afwachting van de resultaten van de be
sprekingen heeft het museum de activiteiten voor het publiek opge
schort. Om iets van de nieuwe aanwinst te tonen, wordt deze tentoon
stelling gehouden.
Het aan de familie van Duyvenbode geschonken wapen op het pand Ra
penburg 94.
Lezingen partijen lopen uiteen
De wapens voor de LU F-organisatoren Van Vollenhoven en Van der Man-
dele in het raam van het pand Papengracht 5. (toto's Jan Holvast)
Zoals op bovenstaande tekening gaat het nieuwe wijkgezondheidscentrum in de Stevenshof eruit zien. In september volgend jaar is het gebouw
gereed.
Opening in september 1991
STAD LEIDEN STAD LEIDEN STAD LEIDEN STAD LEIDEN STAD LEIDEN STAD LEIDEN STAD LEIDEN
