De Ku Klux Klan is
nog altijd niet dood
Churchill zelf aanstichter van Englandspiel
Simonis slaat weg
van verzoening in
I REPORTAGE I
DEN HAAG - Het dramatische
'Englandspiel' uit de Tweede We
reldoorlog is een door de hoogste
Britse legerleiding uitgedachte ope
ratie geweest om de Duitsers te mis
leiden over de werkelijke plaats van
de invasie op de Europese west
kust.
Met deze stelling werpt de in
Amerika wonende oud-Engeland
vaarder Pieter Hans Hoets een zwa
re steen in Nederlandse en Britse
vijvers. Niemand minder dan Wins
ton Churchill zelf was aan Engelse
zijde de voornaamste verantwoor
delijke voor het in Nederland, Bel
gië en Frankrijk spelende verzets
drama, dat steeds is omgeven met
een waas van mysterie en dat hon
derden levens heeft gekost.
In zijn deze week verschijnende
boek 'Englandspiel ontmaskerd:
schijnstoot op Nederland en België
1942-1944' (uitgeverij Ad. Donker,
Rotterdam) maakt hij aan de hand
van tot dusver onbekende, in Was
hington opgespoorde stukken dui
delijk dat het Englandspiel een van
de 36 misleidingsoperaties van de
Britse geheime dienst is geweest.
Sinister
Het Englandspiel, een misleidings-
spel via radiozenders, werd uitge
dacht in de door Churchill in maart
1941 in het diepste geheim opge
richte London Controlling Section.
In de loop van de oorlog werden
vanuit Engeland honderden gehei
me agenten in bezet gebied per pa
rachute neergelaten. Hun werk was
levensgevaarlijk. Ze werden door
de Duitsers niet als krijgsgevange
nen behandeld, maar nadat ze hun
geheimen hadden prijsgegeven
meestal na vreselijke kwellingen
gedood. Slechts enkelen overleef
den de hel.
Wat het Englandspiel zo sinister
maakte, was dat de agenten bij hun
nachtelijke landing werden opge
wacht door de Duitsers, die op de
hoogte waren van hun komst. Daar
voor zijn sinds 1945 vijf mogelijke
verklaringen bedacht: fouten van
de Engelsen, misleiding van de vij
and, verraad in Londen, een Russi
sche samenzwering en een Neder
lands-Engels complot, dat koste
wat kost nooit zou mogen uitlek
ken. De naoorlogse parlementaire
enquêtecommissie, Britse onder
zoekers en dr. Lou de Jong kozen
voor de tweede mogelijkheid, maar
dan misleiding door de Duitsers.
Die hadden, zo dacht men, hun spel
kunnen spelen dank zij betreurens
waardige, maar moeilijk te verwij
ten fouten in Londen.
Ook Hoets denkt aan misleiding,
maar dan door de Engelsen, die de
parachutisten bewust zou hebben
opgeofferd om de aandacht van
Normandië af te leiden. Die moge
lijkheid is tot nu toe steeds verwor
pen, omdat de in de zomer van 1940
opgerichte Special Operations Exe
cutive (SOE), die het Englandspiel
uitvoerde, bestond uit amateurs.
Amateurs die fouten maakten,
waarvan de Duitsers dankbaar ge
bruik zouden hebben gemaakt.
Beroepsmensen
Hoets rafelt dit verhaal op een knap
pe manier uit elkaar. De centrale
Englandspielfiguren aan Britse
kant waren doorgewinterde be
roepsmensen. De SOE was hele
maal geen 'wilde' organisatie van
welwillende amateurs; de supervi
sie en uitvoering van de operatione
le opdrachten aan de SOE gingen
regelrecht uit van de Britse chefs
van staven.
Als geestelijke vaders van en ver
antwoordelijken voor het Britse
misleidingsspel beschouwt Hoets
premier Winston Churchill, Archi
bald Wavell, opperbevelhebber van
de Britse strijdkrachten in Cairo en
opsteller van een geheim memoran
dum aan Churchill over misleiding
en krijgslisten, Stewart Menzies,
hoofd van de inlichtingendienst MI
6, en Colin Gubbins, directeur van
SOE. Churchill, Wavell en Menzies
waren in de Eerste Wereldoorlog
betrokken bij operaties, waarbij
Britse militairen bij duizenden wer
den afgeslacht. De drie mannen wa
ren het erover eens, dat in de nieu
we oorlog niet meer zoveel Britse
jongens mochten omkomen.
Wavell had bovendien veel erva
ring opgedaan bij misleidingsope
raties tegen de Turken. Gubbins
had een typische geheime dienst-
achtergrond. Hij zette in 1918 een
geheim netwerk tegen de bolsjewie
ken in Rusland op. Hij was ook de
grote man bij een huzarenstukje
van de Britse geheime dienst in
1939 in Polen: de roof van een
exemplaar van de Enigma, eer.
Duitse codemachine. Daarmee wa
ren de Engelsen tijdens de oorlog in
staat, zonder dat de Duitsers ook
maar iets in de gaten hadden, elk ge
heim Duits codebericht te ontcijfe-
De bedoeling van het England
spiel was de Duitsers te laten den
ken dat de komende invasie van de
Europese kust niet in Normandië,
maar nabij Calais zou plaatsvinden.
De agenten werden in Nederland
gedropt met de opdracht er een net
van saboteurs op te zetten. Die zou
den moeten fungeren als een strijd
macht achter de linies,
geallieerden na hun landing in
Frans Vlaanderen zouden opruk
ken naar het Roergebied. De mislei
ding bleek inderdaad in juni 1944 te
werken: dagenlang hebben de Duit
sers gedacht dat de landing in Nor
mandië niet de echte invasie was,
maar een schijnmanoeuvre om de
aandacht af te leiden van Calais.
Dankbaar
Pieter Hoets, in 1921 geboren in
Den Haag, slaagde er in 1943 in naar
Engeland te ontkomen, werkte bij
het Bureau Inlichtingen en de Poli
tie Buitendienst in Londen. Na de
oorlog studeerde hij rechten in Lei
den en de Verenigde Staten, werkte
als jurist bij de KLM, het ministerie
van Buitenlandse Zaken en de Coca
Cola Company in de VS. Hij is voor
zitter van het Anne Frank Center.
Zijn mede-Engelandvaarder
Leen Pot heeft vorig jaar op een
conferentie over de Engelse gehei
me dienstoperaties in de oorlog ge
zegd dat het Englandspiel veel weg
heeft van een Griekse tragedie. Pie
ter Hoets is het daarmee volledig
eens. Sinds 1946 heeft hij intuïtief
gevoeld dat er iets mis mee was. Hij
zegt: "De Britse officierstop was zo
geheim, dat het me niet gelukt is
een foto van Stewart Menzies te
pakken te krijgen. We hebben nog
overwogen een witte pagina in het
boek op te nemen en daaronder zijn
naam te zetten".
Hoets heeft overigens de indruk,
dat de parlementaire enquêtecom
missie, die in 1949 een groep Britse
inlichtingenofficieren heeft onder
vraagd, wel degelijk voelde dat er
iets aan het Engelse verhaal ram
melde. "Maar men kwam er niet
doorheen. Bovendien was men
dankbaar jegens Engeland en zat
Nederland met zaken als Indië en
de wederopbouw".
Opgeofferd
Bijna een halve eeuw later heeft hij
duidelijk kunnen maken hoe de
vork waarschijnlijk in de steel heeft
gezeten. Erop terugziend zegt hij:
"Ik heb er eigenlijk heel veel begrip
voor dat de Engelsen het zo hebben
gedaan". En op de vraag of het dan
geen verraad is, wanneer men een
groot aantal idealistische jonge
mensen, die iets tegen de bezetters
hun land wil doen, opleidt en
rechtstreeks opzettelijk in de klau-
de vijand stuurt, zegt hij:
"In zekere zin natuurlijk wel. Je
kunt het zo zien: het individu wordt
opgeofferd aan de gemeenschap".
Van
nze correspondent
Henk Dam
WASHINGTON - Verkiezin
gen worden in Amerika
nogal eens gewonnen dank
zij sterke, aansprekende re
clamefilmpjes op de tv. Die
moeten, volgens de wetten
van de verkiezingspsycholo-
gie, ideaal gesproken een be
roep doen op latente angsten
en zorgen bij de kiezers. Met
die opvatting in het achter
hoofd dat de oer-conserva-
tieve senator Jesse Helms
uit Noord-Carolina, wiens
zetel bij de verkiezingen van
dinsdag op het spel stond, de
afgelopen weken een wel
heel bedenkelijk filmpje liet
uitzenden.
Op Helms' reclamespot was te
zien hoe twee (blanke) handen een
prop maken van een afwijzing op
een sollicitatie. "U had die baan no
dig", klinkt dan een stem. "U had de
beste kwalificaties. Maar de baan
ging naar een lid van een etnische
minderheid. Vanwege de regels
rond positieve discriminatie. Is dat
nu eerlijk?"
Wat Helms met het filmpje deed,
was inspelen op al dan niet bewust
racisme bij de blanke meerderheid
in zijn staat. Zijn boodschap was in
feite: "Zwarten verdringen ons
blanken. Wie voor mij stemt, stemt
voor bescherming van onze groep".
Racisme
Het filmpje was extra dubieus om
dat de tegenstander van Helms in
de race om de Senaatszetel, de De
mocratische architect Harvey
Gantt, zwart is. Gantt verloor dins
dag, en het is een interessante vraag
in hoeverre hij het slachtoffer was
van ouderwets racisme.
Het is niet voor niets dat Helms'
raciale boodschap het juist nu zo
goed doet. Immers, het gaat slecht
met de Amerikaanse economie. Er
zijn staten, met name in het noord
oosten van het land, waar werkloos
heid voor het eerst sinds jaren weer
een probleem begint te worden.
En het is een veelvuldig beschre
ven verschijnsel: racisme bloeit op
in tijden van economische malaise.
Als de spoeling dun wordt, wordt al
gauw met afgunst en haat naar de
leden van groepen met een andere
huidskleur, andere herkomst of
desnoods ander geloof gekeken.
Betekent dat, dat Amerika's be
ruchtste racistische groep, de Ku-
Klux-Klan, nu weer enige kans van
slagen heeft? Nu nog is de Klan niet
meer dan een marginale groepering
met een totaal aantal leden dat niet
veel hoger is dan 5.000 tot 6.000.
Demonstratie
Als de Klan al eens in het nieuws
komt, dan gaat het meestal om
nogal koddige berichten. Zo was er
eind vorige maand een demonstra
tie van de Ku-Klux-Klan in Was
hington, waaraan slechts enkele
tientallen Klan-leden deelnamen.
De demonstratie haalde niette
min de internationale kranten, om
dat dan 1200 mensen tegen de op
tocht demonstreerden, en meer dan
3000 politiemensen waren opgeroe
pen om alle eventualiteiten het
hoofd te bieden. Maar er kwamen
toch rellen van, die 14 gewonden
'opleverden.
Recessie doet racisme in zuiden VS herleven
Een vergelijkbaar verhaal
een week later te melden uit
Greensboro, in Noord Carolina,
waar 34 demonstrerende leden van
de Klan gewoon niet opvielen te
midden van het formidabele aantal
politiemensen en tegen-demon
stranten om hen heen.
Een kleine, beetje belachelijke
club dus, die Ku Klux Klan? Wat in
ieder geval een feit is, is dat de Klan
lang niet meer de invloed heeft die
hij vroeger had. De Klan, opgericht
in 1865, had eens tienduizenden le
den, waaronder zeer vooraanstaan-
vooral de zuidelij
ke Amerikaanse staten.
De bestaansreden van de Klan
was de onversneden haat die veel
blanke Amerikanen, met name dus
in het zuiden dat een burgeroorlog
had geriskeerd om de slavernij niet
hoeven af te schaffen, koesterden
jegens hun gekleurde medemen-
Klan-leden joegen de zwarten
niet alleen angst aan met hun
spookachtige kleding en hun bran
dende kruisen, ze vermoordden hen
ook als ze daartoe reden meenden te
Senator Jesse
Helms: ondanks
(of dankzij) een
dubieus recla
mefilmpje ver
sloeg hij dins
dag zijn zwarte
rivaal Harbey
Gantt.
(foto EPA)
Maar na de succesvolle doorbraak
van de burgerrechtenbeweging in
de jaren '60 nam de invloed van de
Klan af. Niettemin waren er ook in
de jaren '70 en zelfs wel vroege jaren
'80 voldoende Klan-leden te vinden
die er geen been in zagen zwarten te
pesten, aan te vallen en zelfs om te
brengen.
Dat laatste leidde tot de diepste
val van de Klan. In 1981 vermoord
den twee leden van de Ku-Klux-
Klan in Mobile, Alabama, een zwar
te jongeman, de 19-jarige Michael
Donald. Zij hingen hem op aan een
boom, en sneden zijn keel door.
De daders waren gauw gevonden,
en wegens moord veroordeeld.
Maar toen stapte de moeder van Mi
chael Donald naar de rechter, en
spande ze een civiele procedure aan
tegen de organisatie waartoe de
moordenaars hadden behoord, de
plaatselijke afdeling van de Ku
Klux Klan.
Ze kreeg een schadevergoeding
van 7 miljoen dollar toegewezen, en
dat betekende het financiële einde
van de Klan in Alabama, die in één
klap al haar bezittingen, inclusief
het hoofdkwartier in de staat, kwijt
raakte.
Op dit proces volgden meer pro
cessen waarbij zwarten die door
Klan-leden waren lastig gevallen
niet alleen de desbetreffende perso
nen maar ook hun organisatie, de
Ku Klux Klan, aansprakelijk stel
den.
Door al die aderlatingen raakte de
Klan haar organisatorische en eco
nomische basis kwijt, en dat was er
de reden van dat de eens zo machti
ge Ku Klux Klan zo snel tot een
marginale organisatie verwerd.
Neo-nazisten
De Kraaienmars voor de Klan dus?
Nee, zo ver is het ook weer niet.
Juist de laatste maanden zijn er ge
luiden die erop wijzen dat in ver
schillende staten de Klan weer wat
aanhang begint te krijgen. Het is
geen toeval dat het gaat om die sta
ten waar de recessie het ergste huis
houdt, staten als Pennsylvania,
Ohio en West-Virginia.
Daar komt bij dat in een aantal ge
vallen afdelingen van de Klan zijn
gaan samenwerken met andere
'White Power'groepen, neo-nazis
ten bijvoorbeeld, skinheads, som
mige extreem-rechtse sekten.
Bovendien is een aantal van de
slimmere Klan-leden ondergronds
gegaan. In Louisiana heeft de politi
cus David Duke, die het dinsdag bij
na tot de Senaat schopte, bijvoor
beeld vrijwel zeker nog banden met
de Ku-Klux-Klan.
Hij zegt dat hij alleen maar heel
vroeger een Klan-leider was, maar
nog tot vorig jaar waren zijn tele
foonnummer en dat van de Klan in
Louisiana hetzelfde. Zijn naam
heeft ook tot zeer recent gestaan on
der publicaties in racistische blaad
jes.
Duke ontkent dat hij racist is,
maar heeft wèl uit issues als positie
ve discriminatie van minderheden -
hij is daar uiteraard fel tegen - zijn
politieke programma opgebouwd.
Economie
Wat nu te denken geeft, is dat Duke
in Louisiana bij een aantal verkie
zingen zeer fors onder de blanke
kiezers heeft gescoord. Het zal niet
verbazen dat ook Louisiana een
staat is, die door de recessie hard ge
troffen is. En daarom: de Klan is
ernstig verzwakt, maar niet dood.
Er is, ondanks alle vorderingen van
de laatste decennia, nog altijd een
sterk racistisch denkende groep
mensen in Amerika te vinden. Voor
hen blijft de Ku Klux Klan een
thuisclub.
Er is daarnaast - denk maar aan de
tv-reclames van Jesse Helms - ook
nog altijd sprake van veel latent,
verborgen racisme. En naarmate
het met de economie van het land
slechter gaat, wint ook deze vorm
van racisme aan aantrekkings
kracht.
CALCUTTA -
Moeder Theresa
zegent een kind,
terwijl een
broertje zijn
eerbied toont
door haar
voeten aan te
raken. Moeder
Theresa woonde
een misviering
bij ter
gelegenheid van
het jubileum
de Fatima
parochie van de
paters
redemptoristen
in Calcutta.
Bij afsluiting van Willibrordjaar:
ROME Kardinaal Simonis,
de eerste man van de Rooms-
Katholieke Kerk in Neder
land, heeft de weg ingeslagen
naar verzoening-door-dia
loog. Dat is op te maken uit de
preek die de kardinaal giste
ren in Rome hield bij de af
sluiting van het Willibrord
jaar.
Staande op het graf van de apos
tel Paulus in de gigantische Basi
liek St. Paulus-buiten-de-muren,
deed Simonis opvallend milde
uitspraken over de spanningen
en conflicten in de Nederlandse
kerkprovincie. Zo zei hij onder
meer dat niet te snel de beschul
digende vinger moet worden uit
gestoken naar bepaalde personen
of groepen. De spanningen zijn
volgens Simonis eerder het ge
volg van de maatschappelijke
veranderingen in ons land, die
ook de kerk niet onberoerd heb
ben gelaten.
De kardinaal sprak voor een ge
hoor van ruim tweeduizend Ne
derlanders die naar Rome zijn ge
reisd om de Willibrord-festivitei-
'Relatie tussen
Rome en joden
weer hersteld'
ROME (ANP) De problemen
tussen het Vaticaan en de joodse
gemeenschap zijn volgens mgr.
Edward Cassidy overwonnen.
"Wij kijken weer met vertrouwen
naar de toekomst", aldus de
Australische bisschop, die als op
volger van kardinaal Willebrands
verantwoordelijk is voor de reli
gieuze betrekkingen met het
joodse volk.
In een vraaggesprek met het
ANP verwees mgr. Cassidy, de
vorige pauselijk nuntius in Ne
derland, gisteren naar het feit dat
begin september na drie jaar de
dialoog tussen de RK Kerk en de
joodse gemeenschap werd her
vat. Cassidy noemde de bijeen
komst in Praag "zeer positief'.
In 1987 schortte de Joodse ge
meenschap alle contacten met
het Vaticaan op omdat de paus
president Waldheim van Oosten
rijk in audiëntie ontving. Laatst
genoemde werd die in die tijd ver
dacht van oorlogsmisdaden. De
spanningen bereikten vorig jaar
een hoogtepunt toen de RK Kerk
de afspraken over verplaatsing
van het Karmelietessenklooster
in Auschwitz niet nakwam.
ten bij te wonen. De 'apostel der
Friezen', die 1300 jaar geleden het
geloof naar de lage landen bracht,
heeft afgelopen twaalf maanden
bijzondere aandacht gekregen in
zowel de RK Kerk als de beide
grote protestantse kerken in ons
land. Komende zondag vieren
deze kerken voor het eerst geza
menlijk een Willibrordzondag.
Hoewel de bisschoppen zelf dit
oecumenische tintje aan de Willi-
brordherdenking hadden gege
ven, liet de kardinaal de andere
kerken gisteren volledig buiten
beeld en bepaalde hij zich tot zijn
eigen hopeloos verdeelde kerk
provincie.
Simonis gaf meteen aan het be
gin van zijn preek al aan de pro
blemen niet te willen versluieren.
Hij zei dat verdeeldheid een nor
maal verschijnsel is in de kerk,
maar dat de spanningen in ons
land "nogal ongeremd" aan het
daglicht treden.
Mensen zijn zelfstandiger gaan
denken en laten de kerk minder
gauw toe op allerlei maatschap
pelijke terreinen. Simonis noem
de het tekenend dat de PTT geen
bijzondere postzegel voor de Wil-
librordherdenking wilde uitge
ven, wat vijftig jaar geleden wel
gebeurde.
Eenheid komt niet vanzelf tot
stand, Zij ontstaat volgens Simo
nis alleen "daar waar mensen
zichzelf kunnen zijn en tegelijk
van binnenuit bereid zijn reke
ning te houden met de ander en
open te staan voor de ander". De
paus geldt daarbij als de garantie
voor 'eenheid in verscheiden
heid'.
Simonis onderstreepte wel dat
de bisschoppen bekleed zijn met
leergezag als opvolgers van de
apostelen en dat ze blijkens de in
structies van het Tweede Vati
caans Concilie door iedereen "als
getuigen van de goddelijke en ka
tholieke waarheid geerbiedigd
moeten worden". Simonis sprak
echter ook van het recht van le
ken om hun mening kenbaar te
maken in kerkelijke zaken en de
plicht van bisschoppen om initia
tieven, wensen en verlangens
aandacht "in Christus te onder
zoeken".
Paus Johannes Paulus II heeft
gisteren tijdens een audiëntie de
hoop uitgesproken dat de herden
king van Willibrord "krachtig bij
draagt tot de nieuwe evangelisa
tie en nieuwe bloei van het chris
telijke leven" in Nederland.
Ook Potgieter
belijdt schuld
aan apartheid
RUSTENBURG (ANP) - Syno
devoorzitter dr. P. Potgieter heeft
namens de blanke Nederduitse
Gereformeerde Kerk in Zuid-
Afrika (NG Kerk) schuld beleden
voor de steun aan apartheid. Hij
deed dat gisteren op de nationale
kerkenconferentie in Rusten
burg.
Potgieter schaarde zich met
zijn verklaring achter prof. Willie
Jonker, die dinsdag al openlijk
toegaf dat de NG Kerk schuldig is
aan het apartheidssysteem.
Volgens Potgieter ligt de-
schuldbelijdenis geheel in de lijn
van de besluiten die de synode
van de NG Kerk twee weken gele
den in Bloemfontein nam. Ook
het herstel van het aangedane on
recht, waartoe Tutu maandag bij
de opening van de kerkenconfe
rentie opriep, vloeit volgens Pot
gieter voort uit die besluiten
voort.
Vooral de zwarte NG kerken
hadden dinsdag de indruk dat de
schuldbekentenis van Jonker op
zich zelf stond en geen enkele sta
tus had.
Belijdenis. Ondanks
lend ledental doen meer
belijdenis in de Hervormde Kerk.
In 1987 kregen de hervormde ge
meenten er 6.439 belijdende le
den bij, in 1988 6.789 en in 1989
7.054, meldt de Stichting Mecha
nische Registratie en Administra
tie (SMRA) van de Hervormde
Kerk. Volgens een enquête van
het KASKI, het kerkelijk insti
tuut voor wetenschappelijk on
derzoek, komt ongeveer eenvijf
de van de hervormden 's zondags
minstens een keer in de kerk. In
kleinere gemeenten is het kerk
bezoek hoger dan in grotere ge
meenten. Gemeenten met tussen
5.000 en 10.000 leden kennen
evenwel relatief hoge percenta
ges voor het kerkbezoek, vooral
in de provincies Overijssel en
Gelderland.
Beroepingswerk
aangenomen naar Rockanje W. van
Weelden Stedum.
Gereformeerde Kerken: aangeno-
op kand. Zwolle.
Gereformeerde Gemeenten: beroe
pen te Nunspeet als zend.pred. te Ni
geria C. Harinck Oostkapelle.
Doopsgezinde Broederschap: be
noemd tot pastoraal medewerker te
Middelburg en Vlissingen mw. C.G
elman Middelburg.
SS
Naarden-Bussum.
Ncd. Protestantse Bond: benoemd
tot voorganger te Varsseveld A.M.J.
Meijer Delft.
