In Zeg s AAA worden vooroordelen gesloop f Zaak Aldo Moro blijft raadsels oproepen REPORTAGE I Marcel van Dam, het succes en de identiteit van de 65-jarige VARA Herontdekking van religie in Sovjetunie ging buiten kerk om Universiteiten en kerk willen wel weer praten GEESTELIJK LEVEN HILVERSUM - 65 Jaar oud. en er zo goed uit zien dat je nog steeds een aantrekkelij ke bruid bent: het overkomt de VARA. De omroep, die de eerste drie dagen van no vember uitvoerig stilstaat bij haar 65ste verjaardag, weet zich omringd door verschil lende minnaars, die niets an ders willen dan juist met haar hetzelfde televisienet delen. Het is de VARA nimmer zo goed gegaan als juist nu, meent voorzitter Marcel van Dam, de man achter de wederopstanding van de ooit socia listische omroep. Financieel met een reserve van 25 miljoen gulden, die de omroep in staat stelt de ko mendejaren miljoenen extra te ste ken in programma's. De VARA strijdt met de TROS - tot vorig jaar jarenlang absolute heerser van de polls - om de hoogste kijkcijfers. Volgens sceptici heeft dat te ma ken met het streven van de VARA om op de TROS te li jken. Van Dam reageert verontwaardigd op die ver gelijking. "Iemand die naar de vrij dagavond van de TROS kijkt, en naar de zaterdagavond van de VARA, en het verschil niet ziet, is niet te goeder trouw". Hoe hij dat bedoelt? "De verschillen zijn evi dent. Wie het verschil niet ziet tus sen Sonja en Ivo Niehe, die kan ik verder niet helpen". - Maar wat in dan het verschil tus- sen Sonja en Ivo Niehe, tussen VARA- en TROS-programma' "De VARA-programma's zijn veel inhoudehjker. In alle soorten programma's die wij maken zit iets inhoudelijks Per seconde wijzer of Lingo, het zijn spelletjes die nog er gens over gaan. Gemiddeld de helft van de onderwerpen die Sonja be handelt gaat over cultuur. In Zeg 'ns AAA worden stelselmatig vooroor delen gesloopt. Wij laten in onze programma's minderheden aan bod komen, en dan maakt het niet uit of het om deelnemers aan spelletjes of acteurs in drama gaat In onze pro grammering is consequent veel aandacht voor het milieu. Conse quent! We hebben samenwerkings verbanden met Greenpeace, de No- vib, met de Nederlandse musea. Wij kijken steeds hoe we in onze pro grammering de dingen die wij be langrijk vinden kwijt kunnen. Al leen doen wij het op zo n manier dat de mensen er naar kijken. Het schijnt in Nederland zo te zijn datje pas een identiteitsprogramma maakt als je ervoor zorgt dat er nie mand naar kijkt. Daar denken wij bij de VARA anders over." "Wij maken betere programma's dan de TROS; ze zijn gewoon beter! En nou weet ik wel dat er geen be vredigende definitie van kwaliteit bestaat. Maar de VARA-program ma's worden door de programma makers van alle omroepen het hoogst gewaardeerd. Dat vind ik veel zeggen; dat is toch een uiting van kwaliteit." Die kwaliteit wordt in ieder geval onderkend door Veronica en TROS, die al openlijk hebben gesproken over hun liefde voor de VARA. Zij houden de deur van Nederland 2 in ieder geval wagenwijd open voor de VARA. Maar Van Dam houdt de boot nog even af. Op dit moment be kijkt het onderzoeksbureau McKin- sey hoe de publieke omroep de commerciële concurrentie te lijf moet gaan. Van Dam: "We hebben afgesproken dat we geen mogelijk heden bij voorbaat zouden uitslui ten; een herschikking van de pu blieke omroepen over de zenders dus ook niet." Marcel van Dam: "Zelfs de TROS en de VARA samen kunnen die drie netten niet red den. Zo simpel is het". (foto GPD) Van Dam vindt dat, met het oog op de STER-inkomsten, één publie ke zender 'evident marktleider' moet zijn. "Het gaat erom dat ene net zó sterk te krijgen dat de adver teerder in ieder geval naar dat pu blieke net gaat, en niet naar de com merciële concurrent. Als de VARA zou ruilen met de AVRO, dan zou de VARA Nederland 2 veel sterker ma ken. zeker. Het is bovendien een mogelijkheid die het gemakkelijk ste is te realiseren. En als die ruil de enige mogelijkheid is om dat sterke net te krijgen dan is de VARA be reid daarover te praten. Maar er worden ook andere modellen uitge werkt. En daar wil ik ook het effect van zien." De concurrentie op de Neder landse tv zal hevig worden. Van Dam houdt rekening met de komst van nog eens twee commerciële te levisiezenders in de komende tien jaar. De ruimte is er, weet hij. Twee miljard "De groei van de televisiereclame is al structureel hoger dan de groei van het hele reclamebudget. Die ontwikkeling zal zich voortzetten tot wij in Nederland een internatio naal niveau hebben bereikt. Als dat gebeurd is - en het zal geleidelijk zijn hoor, ik spreek nadrukkelijk over de komende tien jaar - zal er een reclamebudget zijn van ander half miljard gulden. Als je daar ook nog eens de kijk- en luistergelden bijtelt, dan heb je het totale bedrag van ongeveer twee miljard gulden voor de omroep. Een publiek televi sienet kost zo'n driehonderd mil joen gulden per jaar. een commer cieel net kost zo'n 250 miljoen. Deel het totaalbedrag maar door deze be dragen en je komt tot dit aantal." Die ontwikkeling ("hoewel ik geen liefhebber ben van commer ciële omroep, dat is een feit") ver ontrust hem niet, zegt Van Dam, net zo min als RTL 4 hem op dit mo ment 's nachts wakker houdt. "Het marktaandeel dat RTL 4 nu haalt vind ik niet bedreigend. Bedrei gend wordt het als dat zou blijven stijgen." Nu is RTL 4 de meest be keken zender. "Dat is volgende maand weer anders. De TROS be gint weer met Medisch Centrum West, en de KRO met Ook dat nog.... Het wordt verontrustend als de pu blieke omroep onvoldoende in staat is om zich daartegen teweer te stel len." "De publieke omroep moet zich meer en meer toeleggen op het leve ren van kwaliteit. Als je als doelstel ling hebt een meer inhoudelijke programmering te maken dan de commerciële omroep - en die doel stelling hebben wij - dan heb je voor wat betreft de aandacht van de kij ker op het eerste gezicht een achter stand. De kijker wil zich, lui achter over in z'n stoel, ontspannen. Die achterstand moet je overbruggen door kwaliteit te leveren. Bij de VARA praten we veel over de kwali teit, over programma's beter ma ken, maar toch ook ze zo aantrekke lijk te maken dat de kijker er naar zal kijken." Van Dam onderschrijft dat de om roepen erg laat begonnen zijn met zich druk te maken over de com merciële concurrentie. "Ik heb zelf op het moment dat TV 10 zijn plan nen presenteerde notities gemaakt, maar de discussie is eigenlijk niet van de grond gekomen. Hoe dat kan? Tja, een kwestie van vertrou wen, misschien... Je kunt niet gene raliseren. De NCRV is bang dat z'n identiteit verloren gaat, dat is een overweging die daar erg speelt. Bij anderen is het onmacht: die mensen doen het al zo lang op die manier, dat is kennelijk moeilijk te verande ren. Ik denk dat het heel complex is: er is niet één oorzaak. Er zal ook vertrouwen spelen; bang datje een voorsprong prijsgeeft of een ander een voorsprong geeft." En hij had het zich allemaal zo mooi voorgesteld. Samenwerking op het gebied van gezamenlijke in koop van films en series, de opzet van een gezamenlijk corresponden- tennet, op het gebied van facilitei ten, op het gebied van schema-op bouw. Van Dam: "Geen enkele om roep heeft voldoende middelen om een jaar lang grote amusementspro gramma's te brengen. Wij maken in het voorjaar tien keer Doet ie 't wel of doet ie 't niet, maar dan is het ook op. Ik kan me voorstellen dat je ge zamenlijk zo'n schema het hele jaar door vult: de ene periode de VARA, de volgende periode de TROS, noem maar op." "Kijk, als ik de mensen van de werkvloer spreek van de andere omroepen, dan krijg ik de indruk dat de bereidheid om dingen anders te doen daar veel groter is dan aan de top van sommige omroepen. Als nou een aantal omroepen een be langrijk hoeveelheid kijkers kwijt raakt door de concurrentie... Er is te weinig ambitie om goede dingen te willen doen. De VARA heeft maar twee avonden in de week televisie en dat geldt ook voor de TROS. Zelfs de TROS en de VARA samen kunnen die drie netten niet redden. Zo simpel is het." Pensioen De 52-jarige Van Dam lijkt gezien zijn gedrevenheid voor samenwer king een goede voorzitter voor de NOS. Afgezien van het feit dat die CDA-functie niet weggelegd is voor de voormalige PvdA-minister, zegt hij er zelf ook geen trek in te heb ben. "Ik heb in mijn leven al tame lijk hoge functies vervuld, die ambi tie heb ik niet zo meer. Mijn instel ling is dat ik bij de VARA met pen sioen of de vut ga. Ik zit helemaal niet te wachten op iets anders, ik heb het hier naar mijn zin." ROME - De vondst in Milaan van brieven die de christendemocrati sche voorman Aldo Moro 12 jaar ge leden Schreef in de 'volksgevange nis' van de Rode Brigades, hebben Italië, net als in 1978, in rep en roer gebracht. Opnieuw waart het spook van de vermoorde Moro door de Ita- liaanse politiek. En opnieuw zijn de speculaties over manipulatie van de voor veel politici en ander over heidsdienaren belastende brieven en geschriften niet van de lucht. Het allervreemdste van de vondst op 10 oktober jongstleden is dat de britvan liman mal waptn tn een grote hoeveelheid geld zijn uungetroffen in een voormalige schuilplaats van de Rode Brigades in Milaan. Dat huis was 12 jaar gele den al door de politie uitgekamd. Een agent die destijds aanwezig was bij het onderzoek, verklaarde deze week dat de politie de gipsen wand. waarachter zich het materi- ul nu bevond, in 1978 had ont dekt en toen had losgemaakt van de muur. Met andere woorden de brieven, de wapens en het geld - waar men in 1978 tevergeefs naar had gezocht - zouden er na die tijd of misschien zelfs kort geleden zijn neergelegd. Italië is het land van schandalen en mysteries en de 'affaire-Moro' vormt daarop geen uitzondering. Het blijft gissen naar de herkomst van de brieven, die bovendien alle fotokopieën zijn Iedereen vraagt zich onderhand af wie de originele epistels heeft en of daar nog niet meer belastend materiaal tussen zal zitten De vragen hopen zich °P en speculaties zijn er te over. Aldo Moro (links), architect van het historisch compromis dat christen-de mocraten en communisten m Italië tot elkaar bracht. Het leverde hem veel vijanden op, ook in eigen kring, en kostte hem uiteindelijk het leven. (foto Vernietigend Maar waarom is de zaak-Moro altijd omgeven geweest door zoveel ge heimzinnigheid en wie heeft er be lang by dat er nu weer over gepraat wordt? De schrijver Sergio Flamig- ni beweert dat in de 55 dagen die de president van de Italiaanse Chris tendemocratische Party (DC) door bracht in de 'volksgevangenis' van de Rode Brigades, het onbeschaaf de en ondemocratische Italië het ba ichaiMa n damocntbcha ItalM een vernietigende slag wilde toe brengen - en daar ook uiteindelijk in is geslaagd. Hij doelt op verdachte manoeuvres van politici, geheime diensten, politie-eenheden en de vrijmetselaarsloge van Licio Gelli, de P2 Vaak is gesteld dat het politieke establishment, Moro's eigen DC voorop, niet alles heeft gedaan om Moro vry te krygen. De christende mocratische voorman zou kortom niet alleen de Rode Brigades als vij and hebben gehad Er waren men sen voor wie het niet slecht uit kwam als Moro zou verdwijnen. Maar waarom was Moro. de mil de, tot compromissen bereid zynde. Zuiditaliaanse politicus lastig voor meerdere groepen? Voor zyn ont voerders, de Rode Brigades, lag het voor de hand: Moro personificeerde de stagnatie van Italië's politieke bestel. Het feit dat de Christende mocratische Partij vanaf de Tweede Wereldoorlog onafgebroken aan de macht was geweest en het politieke spel volgens geheel eigen regels speelde, deed het linkse extremis me in de jaren 70 steeds aggresiever worden Machtsmonopolie De Communistische Partij en het communisme zelf speelden een sleutelrol in de ontwikkelingen van de jaren '70. De PCI. onder leiding van Sergio Berlinguer. was bezig uit haar parlementaire isolement te kruipen waarin ze - vrywillig - had verkeerd vanaf het uitroepen van de Italiaanse Republiek De Brigadisten vielen de PCI aan om dat ze met revolutionair genoeg was en het machtsmonopolie van de christendemocraten niet wist te doorbreken. Toen er sprake was, voor het eerst in de Italiaanse geschiedenis, van een toenadering tussen de PCI en de DC was voor veel linkse extre misten de maat vol. Het was geen toeval dat Aldo Moro op 16 maart 1978 werd ontvoerd, de dag waarop de regering-Andreotti zou worden geinstalleerd, de eerste naoorlogse regering die zou worden gesteund door de PCI. Moro was de architect van wat als het 'Historisch Compromis' de ge schiedenis in zou gaan. De Rode Brigades, zo valt te lezen in hun communiqués. beschuldigden Moro tijdens diens 'proces' van de terugkeer van de PCI op het politie ke toneel en dat moest hij met de dood bekopen. De plaats waar het ontzielde lichaam van Moro in Ro me op 9 mei werd gevonden, halver wege de zetels van de Communisti sche Party en die van Christende mocratische Partij, moest de te rechtstelling van een lugubere sym boliek voorzien. Maar het 'historisch compromis' was niet alleen de terroristen een doorn in het oog. Aldo Moro onder vond ook veel tegenstand in eigen kring, waar het communisme dikwyls werd gezien als een duivel se leer Velen zullen zijn verschoten toen Moro verkondigde dat "het probleem van de PCI onder ogen moet worden gezien en er gezocht moet worden naar de mogelijkheid dat de party, die de volksmassa's vertegenwoordigt, toegang krijgt tot de politieke macht". Evenwicht Toch moet Moro niet worden gezien als een grote revolutionair, want hij was zelf 15 jaar lang veranwoorde- lyk voor de politieke stagnatie in zyn land. Hy kwam tot andere in zichten, onder andere door de grote stemmenwinst van de PCI in de ver kiezingen van 1975 en 1976. Moro ontwikkelde zijn ideeen toen de cri sis van de hegemonie van de DC, die er niet in slaagde het land een re gering te geven, evident werd. Het is dikwyls gesuggereerd dat "onbeschaafde en ondemocratische krachten" in actie kwamen tegen het 'historisch compromis'. Rechtse organisaties als de vrijmetselaarslo ge Propaganda Due (P2), sommige geheime diensten en een groot aan tal politici worden genoemd als voorstanders van het wegwerken van de christendemocratische lei der. Een groot aantal functionarissen van Cossiga's ministerie van Bin nenlandse Zaken, als ook een aantal mensen dat deel uitmaakte van de selecte groep die de crisis, ontstaan door de ontvoering van Moro, moes ten bezweren, bleek daadwerkelijk lid van de P2. De organisatie van Gelli was in 1975 een nieuwe cam pagne gestart die was gericht op in filtratie in alle overheidsorganen teneinde acties van vakbonden en terroristen te kunnen beïnvloeden. CIA Dat er nog steeds belangrijke dos siers ontbreken, de originelen van Moro's geschriften onvindbaar zijn en er geen verklaringen zijn gevon den voor het soms wel al te gebrek kig functioneren van de verschil lende politiediensten, wordt nu weer in Italië toegeschreven aan het bestaan van een geheime kracht. Ook wordt vaak de Amerikaanse CIA genoemd, waarvan wordt ver ondersteld dat die veel invloed had in de Italiaanse geheime diensten en ook in de P2. Generaal Giovanni De Lorenzo, hoofd van de inlichtin gendienst Sifar, ondertekende im mers een akkoord met de CIA dat voorzag in het "beperken van de macht van de PCI". Rusland-kenner dr. Van den Bereken: LEIDEN De enorme her waardering van christelijke beginselen in de Sovjetunie is niet het resultaat van kerkelij ke missie, maar komt voort uit een spontane reactie van de culturele elite. Uit talloze publikaties blijkt een bijna kinderlijk enthousiasme, dat in het westen wat vreemd overkomt. Dit signaleert dr. W. van den Bereken, docent Ruslandkunde aan de universiteit in Utrecht en verbonden aan het interuniversi tair instituut voor missiologie en oecumenica in Leiden en Utrecht. Van den Bereken ver zorgde gisteren in Leiden een stu dium generale over staat en gods dienst in Oost-Europa. De tien geboden en ethische richtlijnen uit de 'Bergrede' van Jezus worden volgens hem nu in de Sovjet-maatschappij omarmd, terwijl dergelijke bijbelse noties tientallen jaren lang werden afge daan als een halfzachte, burgerlij ke moraal, die alleen maar kapita listische misstanden verdoezel den. De opkomst van deze "heel ru dimentaire vorm van theologie", is volgens Van den Bereken bui ten de grote kerken om gegaan. "De nieuwe situatie heeft de kerk duidelijk overvallen", zo meende hij. Bovendien heeft de kerk door zeventig jaar onderdrukking een te beperkt intellectueel poten tieel. In de stroom artikelen in kran ten en tijdschriften, die sinds 1987 op gang is gekomen, ziet Van den Bereken drie benaderingen in de herontdekking van de gods dienst: aandacht voor universele menselijke waarden: het levens beschouwelijke en spirituele; en het nationale en culturele. Gorbatsjov was dé eerste die zag dat de kerken een bijdrage kunnen leveren aan een ethische samenleving. Daarin heeft ook hij een ontwikkeling doorgemaakt, meende Van den Bereken; nog maar een paar jaar geleden sprali Gorbatjsov zich expliciet uit vo<* anti-religieuze propaganda. Het militante atheïsme, aldui de Rusland-kenner, is echter in geruild voor een agnostiscl atheïsme, zoals we dat ook in he westen kennen. "Het atheïsme dat jarenlang de toon bepaalde, ii nu in het defensief gedrongen ei er is geen hond meer die er naai luistert". Met diverse citaten staafde Vai den Bereken zijn betoog. Z< maakte hij melding van eei pleidooi in een cultureel blac voor kinderbijbels. "Het merk waardige is dat je vaak nog eer, alibi-formulering tegenkomt. Z< van: het is goed voor hun ontw" keling, maar ze worden niet per se gelovig hoor". Van de bekende Russische au teur N. Gogo, vorige eeuw, werd jarenlang gezegd dat hij één grote fout heeft gemaakt, namelijk hel schrijven van een moraliserend christelijk boekje. Het werd dai ook niet in de Sovjetunie uitgege ven. Van den Bereken: "En ni wordt het de hemel in geprezen" Overigens geloofde hij dat de kerk, "ik zou haast zeggen haan ondanks", een positieve bijdrage heeft geleverd aan de religieuze opleving. "Alleen al door het feit dat zij altijd is blijven bestaan. De verdienste van de kerk is dat zij een alternatief voor het verstik- kelnde systeem vormde". Behalve in Roemenië, waar de kerkelijke felicitatietelegrammen aan Ceausescu "ronduit walge lijk" waren, zijn de kerken in Oost-Europa als een overwinnaar uit de bus gekomen. Toch zag Van den Bereken geen reden voor triomfalisme. "Zij gaat nu een testfase tegemoet". Van de nieuwe godsdienstwet in de Sovjetunie zei de spreker dat deze achterloopt op de ont wikkeling van de partij. Uit het feit dat er nog een wet moest ko men naast allerlei (internationale) verklaringen, blijkt volgens hem nog de regelzucht van de staat, "al is het duidelijk liberaler". Na brief Ritzen over theologische opleiding LEIDEN De Hervormde Kerk en de universiteiten met een theo logische faculteit (onder aanvoe ring van Leiden) sturen dezer da gen elkaar en minister Ritzen van onderwijs brieven, waaruit blijkt dat ze bereid zijn opnieuw samen om de tafel te gaan zitten. Hier had Ritzen op aangedrongen. De minister liet onlangs weten geen heil te zien in het plan voor een eigen hervormde theologi sche universiteit, waartoe de sy node in juni besloot. Deze instel- Patriarch Aleksej II. «oto epa> Beduidend meer speelruimte voor Oekrainse Kerk MOSKOU (EPD) - De orthodoxe kerk in de Oekraine krijgt een verregaande mate van zelfstan digheid. Daarmee heeft de bis schoppelijke raad van de Rus- sisch-Orthodoxe Kerk onder lei ding van patriarch Aleksej II in gestemd. Met dit besluit antwoordt het hoogste bestuurscollege van de orthodoxe kerk op het groeiende verlangen onder de Oekrainse ge lovigen om zich van het patriari chaat van Moskou los te maken. Officieel blijft de Oekrainse kerk ondergeschikt aan het patri archaat van Moskou. Maar de pri maat van de Oekrainse kerk wordt voortaan gekozen door de Oekrainse bisschoppen en mag de titel voeren van 'metropoliet van Kiev en heel de Oekraïne'. In het westen van de Oekraïne heeft de orthodoxe kerk de afge lopen tijd veel leden verloren aan de Oekrains-Katholieke Kerk die de Oosterse liturgie viert en de paus als hoofd van de kerk er kent. Een andere bedreiging vormt de onafhankelijke Oek- rains-Orthodoxe Kerk. ling moet via contracten gebruik maken van de diensten van de theologische faculteiten van de universiteiten in Leiden, Utrecht, Groningen en Amsterdam. De minister deelt de bezwaren zoals de universiteiten die tegen het hervormde plan hebben ge formuleerd. Volgens Ritzen wor den de openbare faculteiten te zeer afhankelijk van de "inkoop- wensen" van de kerk. Overigens is de in haar toekomst bedreigde universiteit van Amsterdam in middels wel akkoord gegaan met de hervormde plannen. De minister hoopt dat de ttoee partijen elkaar alsnog kunnen vinden in de bestaande structuur van gescheiden kerkelijke en staatsvakken (duplex ordo) bin nen de openbare faculteiten. Het alternatieve plan van de betrok ken universiteiten, waarin de ruimte voor de kerkelijke vakken zo veel mogelijk is opgerekt, is volgens hem een goed uitgangs punt voor het gesprek. Mocht het zijn dat dit gesprek alsnog op niets uitloopt, dan voelt de minister het meest voor een volledig onafhankelijke hervorm de universiteit die zelf alle vak ken verzorgt. Synodevoorzitter ds. B. Wallet toonde zich in eerste instantie zeer teleurgesteld over Ritzens reactie. Dr. A. C. de Roon van de her vormde commissie voor theolo gisch wetenschappelijk onder wijs (TWO) benadrukt dat het "gaarne" instemmen met een ge sprek niet betekent dat de Her vormde Kerk terugkomt van haar voornemen. Hij sluit niet uit dat deze ronde opnieuw bewijst dat beide partijen er niet uitkomen. De kerk heeft bij de afwijzing van het alternatief van de univer siteiten gezegd, dat het plan het maximale uit de bestaande wette lijke structuur haalde, maar des ondanks toch te weinig ruimte bood voor de kerkelijke vakken. Misschien leidt een tweede ronde ertoe dat de minister een wetswij ziging overweegt, aldus De Roon. De drie gezamenlijke universi teiten zijn blij met deze nieuwe gespreksronde. Nadat de Her vormde Kerk na bestudering van hun alternatieve aanbod besloten had om de eigen universiteit door te zetten, hadden zy het probleem op het bord van de minister ge legd. Wij zyn tot het uiterste ge gaan. Verder kunnen we niet, zo redeneerde men. Marcinkus. De Amerikaanse aartsbisschop Paul Marcinkus (68) vertrekt definitief bij de Vati caanse bank. Sinds hij in maart aftrad functioneerde hy nog als adviseur. Marcinkus kwam de af gelopen jaren in opspraak we gens mogelijke betrokkenheid by frauduleuze praktijken. Hij wil in Chicago in een parochie gaan werken.

Historische Kranten, Erfgoed Leiden en Omstreken

Leidsch Dagblad | 1990 | | pagina 2