De zitsculpturen van honderdjarig Artifort
'Ik heb de mensen met respect afgebeeld'
'Purper'komt sterkterug
LEIDEN/MAASTRICHT - De ten-
toonstelling Gemaakt om te zitten
en het boek Artifort zijn tot stand
gekomen dankzij de inspanningen
van de Leidse kunsthistorici Ewald
Jamin (27) en Loes Schwenke (28).
Zij zijn de laatste drie jaar druk
doende geweest de geschiedenis
van het bedrijf en zijn produkten op
papier te zetten. Toen Ewald Jamin
enige weken geleden het doctoraal
diploma kreeg voor zijn scriptie De
produktgeschiedenis van Artifort.
grapte men dat hij op 'matrassen' af
studeerde. En daar zit een kern van
waarheid in. Ook de scriptie De po
sitie van industriële vormgeving in
de kunstmusea, waarop Loes Sch
wenke eerder afstudeerde, paste in
de voorbereidingen van de twee ge
boren en getogen Maastrichtenaren
voor boek en tentoonstelling over
Artifort.
"Bij kunstgeschiedenis kun je op
de vormgeving van het potlood af
studeren, daar gaat het met om", re
lativeert Jamin. "Voor dit boek heb
ben we echter niet alleen gekeken
naar de ontwerpen van de Artifort-
meubels, maar ook naar de wissel
werking tussen fabrikant en kun
stenaars en naar de rol van de tech-
'Opus 8' door De stichting Purper. Met: Erik
Breij, Frans Mulder (tevens regie), Alfred
van den Heuvel en Jan-Simon Minkema.
Gezien op 30 oktober (landelijke première)
in de Leidse schouwburg.
LEIDEN - De aanhouder wint.
Dat heeft Purper met 'Opus 8'
maar weer eens bewezen. Het be
gon allemaal tien jaar geleden,
toen de fraaie close harmony en
de aanstekelijke gekte van Pur
per furore maakten in cabaret-
land. Sindsdien is de groep vele
malen van samenstelling veran
derd. Op den duur ging dat op een
zwaktebod lijken. Met name de
laatste programma's uit de afgelo
pen seizoenen waren zeer middel
matig tot slecht. Purper leek wan
hopig op zoek naar de faam van
vroeger. Hier en daar werd zelfs al
voorzichtig gesuggereerd dat ze
er misschien maar beter mee zou
den kunnen stoppen.
Gelukkig zijn het doorbijters
gebleken: vaste kern van de
groep Erik Breij. jarenlang Pur
per-lid Frans Mulder, overblijver
van vorig seizoen Alfred van den
Heuvel en nieuwkomer Jan-Si
mon Minkema die een grote aan
winst blijkt te zijn. Purper heeft
de kracht van vroeger hervonden,
en kan dus terecht het tweede lus
trum vieren.
Eigenlijk is meteen al het ope
ningsnummer typisch Purper op
zijn best. Vier heren in keurig
rokkostuum zingen een 'Patheti-
que feminin'. dat wil zeggen een
medley van bekende songs als
'Stand by your man'. 'Hurt' en
'Morgen ben ik de bruid'. Stuk
voor stuk liedjes vanuit het per
spectief van een vrouw worden
hier dus gezongen door vier he
ren. Het is flauwekul die effect
sorteert, en er wordt nog een pro
grammatische draai aangegeven
door in een ander nummer uit te
roepen dat er in iedere man toch
immers een vrouw schuilt - bij de
één is dat een 'oud wijf, een 'be
koorlijke Lolita' of een 'non', en
bij de ander een 'geile meid'.
Tot de hoogtepunten behoort
het nummer over het Mozart-reci-
tal. Hier zijn voor de kwaliteiten
Van Erik Breij als pianist en voor
de mimische kwaliteiten van Alf
red van den Heuvel als 'partituur-
bladomslaander' schitterende
rollen weggelegd. Daarnaast doet
een beetje zelfspot over de onder
linge verhoudingen in de groep
het ook altijd goed. Zo heeft
hetero Erik Breij het niet gemak
kelijk en kruipt troost zoekend op
schoot bij Frans Mulder. En er
wordt gelukkig veel gezongen;
mooi ingetogen repertoire naast
een lied van de vier heren over
hun 'jonge heer' en op en top klas
siek cabaretwerk zoals het vrolij
ke lied over Igor Igorovitsj in de
niéuwe Sowjet-Unie van Perest-
roika en Coca Cola.
Natuurlijk zijn niet alle num
mers even sterk, en ook valt de
pointe van sommige bijdragen
wel eens tegen. Het hoge tempo
van de voorstelling en een meer
uitgekiende timing van de afzon
derlijke programma-onderdelen
compenseren dat evenwel in rui
me mate. De tekstarmoede van de
afgelopen seizoenen is voorbij.
Van bleke opvulnummers is nau
welijks of geen sprake meer. Met
'Opus 8' is Purper uit het dal. Pur
per is weer Purper, en dat is goed
nieuws.
WIJNAND ZEILSTRA
Vier miljoen gulden
,voor schilderijen
^AMSTERDAM (ANP) - Een vei
ling van 19de eeuwse schilderijen
'bij het veilinghuis Christie's in Am-
'sterdam heeft dinsdag ruim vier
.miljoen gulden opgeleverd. Met na-
ime de verschillende scholen van de
JHollandse 19de eeuw waren goed
jvertegenwoordigd. zo maakte het
jveillinghuis bekend.
In totaal werden 368 werken aan
geboden die voor 3.905.457 gulden
zijn geveild. Zo bracht het Roman
tisch stilleven 'Kapitaal Bloemstuk
'door G.J.J. van Os een bedrag op
v an 471.500 gulden.
Herman Stevens
'signeert in Leiden
LEIDEN - De Leidse auteur Her-
anan Stevens signeert zaterdagmid
dag 3 november bij Bookshop de
Kier, Prinsessekade 3-4 in Leiden.
.Stevens, die van vier tot vijf aanwe
zig zal zijn, sleepte onlangs de An-
'ton Wachterprijs in de wacht met
zijn roman 'Mindere goden'.
Stephan Sanders
krijgt Charlotte
Köhler-toelage
AMSTERDAM (ANP) - De es-
sayist en journalist Stephan
Sanders krijgt van de Stichting
Charlotte Kohier het stipendi
um 1990 voor zijn essay 'Ge
mengde ervaring, gemengde ge
voelens'. Hij behandelt daarin
de Rushie-affaire. Het stipendi
um bestaat uit een bedrag van
10.000 gulden, zo is gisteren be
kendgemaakt door de Stichting
Charlotte Kohier.
Het bestuur van de stichting
werd in deze keuze geadviseerd
door een commissie met Maar
ten van Buuren. Nicolaas Mat
sier en Herman Verhaar. De uit
reiking heeft plaats op 10 de
cember in de Amsterdamse
Stadsschouwburg. Dan worden
ook de David Rnellprijs en de
Charlotte Kohlerprijzen voor
beeldende kunstenaars van het
Prins Bernhard Fonds overhan
digd.
In de werkkamers van
Paleis Noordeinde neemt
het een prominente plaats
in. Voorheen Jongbloed en
Joosten konden er voor hun
opname in de Tros-studio
niet omheen. En menig
luchtreiziger komt er mee
in aanraking als hij de
afstand van Schiphol naar
het New Yorkse vliegv eld
Newark overbrugt en daar
wat uitrust. Het
opmerkelijke zitmeubilair
van Artifort. Begonnen in
1890 als een stoffeerderij in
Maastricht, groeide het
bedrijf van de
zitmeubelfabrikant
Wagcmans onder de naam
Artifort uit tot een
wereldmerk. Het
eeuwfeest geeft reden tot
een tentoonstelling met
tachtig modellen, die tot
eind januari in de oude
bierkelders van de huidige
vestiging in Maastricht te
bezichtigen is. De
geschiedenis van het
bedrijf Artifort en zijn
produkten is bovendien in
een rijkelijk geïllustreerd
boek beschreven.
Boek en tentoonstelling van Leidse kimstliistorici Schwenke en Jamin
Fotografe Marrie Bot wint nieuwe Heineken Kunstprijs
doe, de documentaire fotografie,
hiermee ook een soort erkenning
als kunstvorm krggt".
Als je het over documentaire foto
grafie hebt, kom je natuurlijk ook
heel dichtbij de grenzen van de jour
nalistiek.
"Als basis is het die fotografie die
de ons omringende werkelijkheid
als uitgangspunt neemt. Mijn stel
ling daarin is dat de documentaire
fotografie zoalt ik die bedrijf, zich
onderscheidt van de fotojournahs-
tiek omdat die zich moet bezighou
den met de actualiteit. Mgn werk is
meer gericht op beschouwing"
Over Miserere beelden van
mensen die vanuit hun religieuze
overtuiging in het openbaar boete
doen en Bezwaard bestaan zegt
Marrir Bot "Er zit wel een lgn in.
maar die heeft meer te maken met
mijn idee over het leven. Je komt
blanco op de wereld en vervolgens
wordt ons een wereld geschetst
waarin alles ideaal is Je bent jong
en je wilt wat... Er wordt te weinig
rekening gehouden met de proble
men die in je leven aan de orde ko
men. Wat mu fascineert, is hoe men
sen met die moeilijke dingen in het
leven omgaan"
"Daar is in eerste instantie, bij
toeval. Miserere uit voortgekomen
Daarin fascineerde mij dat er in een
modem Europa, waar iedereen een
televisie en een wasmachine heeft,
een geloof bestaat dat mensen in
moeilijkheden een uitweg biedt
Als je jezelf nou maar vernedert
Zoals mensen mij onderweg uitleg
den hier op aarde is het paradijs
niet voor ons weggelegd, maar later,
in de hemel, komt het wel goed"
In het bestaan van verstandelijk
gehandicapten raakte Marrie Bot
geïnteresseerd ten tijde van de Den-
nendal-affaire "Je la» daar veel
over in de kranten democratisering
van de zwakzinnigenzorg, integra
tie van verstandelijk gehandicapten
in de samenleving We moesten ge
handicapten accepteren Progres
sief als je was - het was in 1974 -
was je het daarmee wel eens, maar
tegelijkertijd had ik voor mezelf de
vraag als theorie prima, maar hoe
moet dat in de praktijk"* Als ik keek
naar zeer ernstig verstandelijk ge
handicapten idioten, noemde je
die wel - vond ik dat toch ook maar
•001 BMBMB"
'Terwijl ik uit mijn geboorte
dorp, Bergambacht, ook gehandi
capton kende die hoorden er toch
wel min of meer bij, ze hadden een
plaats in het dorp Dat contrast
hield mi) bezig En toon ik in 1975
voor het eerst in Lourde» wa». zag ik
dat daar ook verstandelijk gehandi
capten gebracht werden om dat wa
ter te drinken en in een bad gedom
peld te worden met het idee dat ze
weer normaal zouden worden. Toen
dacht ik ja. dat is wel het andere ui
terste. dat gaat wel heel ver
Om een eigen standpunt te bepa
len. besloot Marrie Bot verstande
lijk gehandicapten in hun dagelijk
se omgeving tc fotograferen Net als
bij haar documentaire over de boe
tebedevaarten in Euinpa ovengen.
met toestemming van alle betrok-
kenen Mame Bot "Je gaat natuur
lijk niet meteen met je camera rond-
springen, maar bij die bedevaarten
heb ik w el gene gekend De eerste
keer in Katima zag ik mensen zich
op hun kmetn en hun buik voortale-
pert, tot bloedens toe Dan voelde ik
een machteloze woede. Ik wilde te
gen die mensen zeggen Ja maar zo
erg hoeft het toch ook niet om éen
goed christen te zgn...'
"Ik vroeg aan deze mensen of het
goed was als ik een foto maakte En
dan sprong iedereen oprij Daar was
ik eerst perplex van Er werd echt
geposeerd En daar leer je van dat
het probleem bij jou zit. want zij
kwamen vol trots naar Fatima om
dat te laten zien Die plaats is er ook
voor gecreeerd om aan iedereen to
nen dat je dit voor je geloof over
hebt Daarna werd het voor mu ook
wel gcmakkeluker Je leert begrij
pen waarom ze dat doen Daarom
heb ik de mensen met respect in
mijn foto's afgebeeld en met als zon
derlingen".
Stoel met voetenbankje, eveneens van Paulin, uit 1959.
(foto prl
Een zitmeubel van Artifort uit 1965. Ontwerp Pierre Paulin. (foto FrM, lininn„ m
Van onze correspondent
Frank van Dijl
"Ik werd gebeld terwijl ik in
Spanje aan het werk was",
zegt Marrie Bot. In haar stem
hoor je nog steeds iets van de
verrassing die ze voelde toen
ze vernam dat haar de
Amsterdamse Kunstprijs 1990
was toegekend. "Ik wist van
het bestaan van die prijs niets
af. Ik heb wat door mijn
stoppels staan graaien (Marrie
Bot draagt kort Amerikaans)
aan de telefoon. Vooral toen Ik
hoorde van het bijbehorende
bedrag: vijftigduizend
gulden; en een prachtige
overzichtscatalogus van mijn
werk".
ROTTERDAM - De nieuwe kunst
prijs (twee jaar geleden voor het
eerst toegekend aan de schilder
Toon Verhoef) maakt deel uit van
een conglomeraat van prijzen die
werden ingesteld door de stichting
Alfred Heineken Fondsen.
De jury bekroonde het werk van
de Rotterdamse Marrie Bot omdat
het "een zeer intensieve en eerlijke
betrokkenheid met aspecten van de
sociale werkelijkheid blootgeeft die
gemakkelijk over het hoofd worden
gezien" Weinig mensen zullen by
het zien van haar werk onbew ogen
blijven, meende de jury. speciaal
wijzend op de. ook in boekvorm, ge
publiceerde reeksen 'Miserere' en
'Bezwaard bestaan'. De eerste serie
gaat over de boetebedevaarten
zoals die in Europa nog altijd plaats
vinden, de tweede behandelt het da
gelijks leven van verstandelijk ge
handicapten
Heb je het gevoel dat door toeken
ning van deze kunstprijs aan een fo
tografe. ook de fotografie als kunxt-
vorm meer uxirdt erkend?
Marrie Bot 'Ik denk dat zeker. Ik
ben natuurlijk blij dit ik Uitwfco*
Foto uit de door Marrie Bot gemaakte serie 'De grote boetebedevaarten in ren ben. maar waar ik ook big mee
Europa'. Ueu Merrie ben, is dat het type fotografie dat ik
van meubels, die Artfort zelf niet
meer ter beschikking had. voor de
tentoonstelling van de honderdjari
ge op te sporen "De kunstenaar Jan
Dibbets was bereidwillig om een
fauteuil cn een vierntsbank. die
door Gerrit Rietveld ontworpen
zgn. in bruikleen af te staan Want
van die twee ontwerpen bestond
maar i-én exemplaar Die waren
voor de wereldtentoonstelling van
1958 in Brussel bestemd" Oude
modellen werden in het origineel
hergestoffeerd. En we zoeken nog
steeds bepaalde modellen De
meubels op de tentoonstelling
staan wel op een plateautje. zodat je
er niet in kunt gaan zitten Maar de
gangbare modellen zijn ook op de
verkoopafdeling te vinden, en daar
kun je gewoon plaatsnemen", licht
Loes Schwenke toe.
Vanaf januari is er hard aan boek
en tentoonstelling gewerkt De
Leidse kunsthistorici kregen, ge
heel in de styl van Artiforts filosofie
over meubelontwerpen, de vrije
hand "Wij zijn vrijgelaten in onze
opzet. De directie heeft het ma
nuscript niet vantevoren ingezien
zegt Jamin Het resultaat ia een
zorgvuldig gecomponeerd boek
werk. waarin naast heldere be
schrijvingen van produkt cn bedrijf
ook waarde-oordelen over de meu
bels zijn te vinden.
lair van het Limburgse bedrijf, dat
inmiddels ook een verkoopkantoor
in Amsterdam had. Meer eigentijd
se modellen waren gebaseerd op
stromingen als de Amsterdamse
School, de Haagse School en Art
Déco, zo schrijven Jamin, Schwen
ke en co-auteur Sjé Weijnen in het
boek Artifort. De eerste vaste ont
werper, Theo Ruth, komt in 1936 in
dienst. In 1952 ontwierp hij het
fameuze Congo-model, dat jaren
lang deel zou uitmaken van de col
lectie. Ook nu nog zijn er modellen
in de leverbare collectie, die onge
dateerd ogen. maar al een kwart
eeuw geleden ontworpen zijn. Eind
jaren vijftig komt de bijzondere
vormgeving goed tot uiting met ge
zichtsbepalende ontwerpers als
Kho Liang Ie, Pierre Paulin en Ge-
Rietveld
Voor de Limburgers Ewald Jamin
en Loes Schwenke was de naam Ar
tifort altijd al een begrip. "In de
Maastrichtse samenleving neemt
het bedrijf een bijzondere plaats in.
Op de middelbare school was ik al
gefascineerd door de vorm van hun
meubels", zo verklaart Jamin zijn
belangstelling. Als student kunst
geschiedenis wilde hij vervolgens
een artikel schrijven over Pierre
Paulin, die nu ruim dertig jaar aan
Artifort verbonden is. Jamin legde
de contacten met het bedrijf en kon
direct aan de slag. De echtgenote
van een der directeuren. Monique
Wagemans, die voor de marketing
verantwoordelijk is, stelde de Leid
se studenten voor om de collectie
van het bedrijf te inventariseren en
documenteren. Later kwam het
mek". En Schwenke vult aan "We
beschrijven ook verkooptechnie
ken en de wijze waarop de produk
ten naar buiten werden gebracht.
En we kregen voor het boek subsi
die van het ministerie van wvc. om
dat Artifort op positieve wijze heeft
bijgedragen aan de ontwikkeling
van design".
"Artifort is een bedrijf. Wat com
mercieel is wordt binnen de kunst
vaak als 'vies' beschouwd. Maar
commerciële produkten kunnen
ook mooi zijn", benadrukt Jamin.
Het internationale bedrijf krijgt bij
dit eeuwfeest internationale belang
stelling. Italiaanse desipntijdschrif-
ten als Arbitare, Casa Vogue en Do
mus en het Engelse Blueprint stu
ren hun verslaggevers. Mogelijk
gaat de tentoonstelling op reis. ïr
elk geval naar Gent. "Eigenlijk i.«
het bedrijf in het buitenland beken
der dan in Nederland", weet Jamin
"Het is te vergelijken met het Ame
rikaanse Knoll".
Epeda
De naam Artifort stamt uit 1928. Op
meubelgebied was het de eerste
merknaam in Nederland. Met ars
(goede vormgeving) en fortis (sterk
te, degelijkheid) wilde de firma Wa
gemans twee eigenschappen van
het meubilair in de naam verenigen.
Al vóór die tijd vervaardigde de als
stoffeerderij begonnen firma zelf
houten meubelrompen. Van groot
belang voor de groei van het bedrijf,
was de toepassing van de Duitse
Epeda-vering. Dat was een binnen-
vering voor meubels en matrassen,
die uit één metalen draad gevloch
ten was. Artifort kreeg begin jaren
dertig het alleenrecht voor Neder
land om deze uitvinding in haar pro-
duktiemethode toe te passen. In die
jaren voerden traditionele modellen
nog de boventoon in het zitmeubi-
Leidse kunsthistorici Loes Schwenke en Ewald Jamin: "Wij zijn vrijgelaten in onze opzet, de directie van Arti
fort heeft het manuscript niet ingezien". nou wim Dijkmani
De Leidse kunsthistorici zijn het
eens 'Artifort is aJtijd een bedrijf
geweest dat het experiment niet
schuwde". En Ewald Jamin trekt
tenslotte de conclusie "Daardoor
zijn tijdloze meubels ontstaan, dat
vind ik echt".
offrey Harcourt In die jaren wordt
het Artifort-imago gevormd. De
Brit Harcourt, die tot op heden aan
Artifort verbonden is, maakt vooral
naam met zijn projectmeubilair.
Dat zijn de zitmeubels, die in grote
aantallen tegelijk voor een bepaalde
opdracht gefabriceerd worden. Zo
werden grote ruimten van luchtha
vens, conferentieoorden en hotels
met exclusief zitmeubilair inge
richt. Artifort legde hiermee een
goede commerciële basis. De Frans
man Pierre Paulin is vooral bekend
geworden met zijn felgekleurde 'zit
sculpturen', die in hun tijdloosheid
steeds leverbaar bleven. Ook werd
bijvoorbeeld een goudkleurige
stoel ontworpen, waarin grote gaten
in het zitvlak het woord Hello vor
men. Schwenke en Jamin schrijven
dan ook dat deze zetel tegenwoor
dig postmodern genoemd zou wor
den. "En die zit inderdaad wat
moeilijk", zegt Jamin.
plan om ook het archief van de oude
directeur H Wagemans sr., die tot
de derde generatie in het bedrijf be
hoort, te gebruiken. Daar droeg Sje
Weijnen, de echtgenote van een ad
junct-directeur van Artifort, zorg
voor. Het Artifort Museum Archief
kon opgericht worden.
In het kader van een stage voor
hm Leidse studie togen Jamin en
Schwenke naar hun voormalige
woonplaats. "Artifort had er zelf
nooit tijd voor gehad de blik naar
het verleden te keren, want een be
drijf is altijd op de toekomst gericht.
Maar de basis lag er", zegt Ewald Ja
min. Jamin. Schwenke en Weijnen
spraken met veel mensen, onder
wie een aantal oud-werknemers.
Ook slaagden zij er in exemplaren
Tentoonstelling Gemaakt om tr
zitten. Tot en met 19 Januari 1991
te zien in de showroom VU \ni
tort. Kt. Annalaan 23, Maastricht.
Later in het Museum voor Sier
kunst t»' ui
Bock Artifort. Door Ewald Ja
min. Loes Schwenke en Sjé Weij
nen. Uitgeverij 010. Rotterdam.
1990. Prija 49^0
