Requiem voor 'n sportmonument
Klappen bij de ingang
§F [ATERDAG 27 OKTOBER 1990
m
PAGINA 23
Olympisch Stadion
Licht-primeur
De laatste stuiptrekkingen van het
BIJLAGE VAN HET LEIOSCH/ALPHENS DAGBLAD
Morgen, zondag, Ajax tegen PSV. In een vol Amsterdams Olym
pisch Stadion. Een kleine historische gebeurtenis, want daarna
zal waarschijnlijk nimmer meer het bordje 'uitverkocht' bij de kas
sa's hangen. Waar Wenen, Los Angeles, Berlijn en Stockholm
hun oude Olympische sportarena's als cultureel erfgoed
koesteren, kent Amsterdam geen genade met dit sportmonu
ment. Nog een maand of tien en de creatie van architect Jan Wils
valt ten prooi aan de slopershamer. Terecht, zeggen velen. Een
verlies, menen sommigen. Het Olympisch Stadion. Voorde
laatste keer. Een plek die in gezelligheid niet onderdoet voor een
irematorium, of een van de mooiste stadions van Europa?
door Rik Planting en Wim de Wagt
^ovend en vernietigend. De waardering
roor het geesteskind van architect Jan
Vils heeft de afgelopen 62 jaar nogal ge
varieerd. Karei Lotsy, de legendarische
voortrekker van Orarye, kon in 1937 zon-
ier van kleur te verschieten nog zeggen,
lat de betonnen arena "een grootschen
ijd voor de Nederlandsche sport had in-
jeluid".
Het Nederlands elftal had juist een
jouden periode van 15 wedstrijden ach-
er de rug, waarin slechts eenmaal werd
verloren. Achtmaal speelde Nederland
»en wedstrijd in het Amsterdamse sta-
iion- achtmaal werd niet verloren. Lo
gisch dat Lotsy het stadion "een der al-
"i ermooiste van Europa" vond.
Kroon
De loftuitingen die de sporttempel de
ïerste jaren na de bouw ter gelegenheid
van de Olympische Spelen in Amster-
lam 1928 ten deel vielen doen nu over
dreven aan. Maar sport was toen iets
nieuws. Idealisme vierde hoogtij. 'Mens
>ana in corpore sano', 'Een gezonde geest
n een gezond lichaam'. Het credo doet
.egenwoordig oubollig aan, maar lag
;oen bestorven in de mond van sportlief-
nebbers, bondsbestuurderen en gym-
nastiekonderw ijzers.
Velen beschouwden de Spelen van
1928 als de kroon op het ontwikkelings
werk van sportbonden die als paddestoe
len uit de grond waren geschoten. De
Spelen, vond het NOC, verdienden een
monument dat in lengte van jaren de her
innering hieraan levend zou houden.
Architect Wils, zelf een verwoed sport
beoefenaar, sloofde zich uit. Maar ook in
aar die tijd kon lang niet iedereen zich in het
antwerp vinden. "Dit bouwwerk bete
kent geen evenement in de architec
tuur", bitste collega-architect Arthur
Staal kortaf.
In de loop der jaren is de weerstand al
maar groter geworden. Verwaarloosd,
leeg en verlaten. Het beton dat eens ter
meerdere eer en glorie van de 'Olympi
sche Gedachte' in kuipvorm werd gego
ten, verkruimelt onder de afwezigheid
van stampvoetende mensenmassa's.
Vooral in de tweede ring, toegevoegd in
1937, is tegenwoordig een treffende illu
stratie te vinden van het woord 'beton
rot'.
"Een kwestie van mis-management",
zegt Victor Freyser, architectuur-histori
cus en 'Wils-kenner'. "Door de jaren
heen is er te weinig onderhoud geweest.
Het stadion kan worden opgeknapt.
Maar: hoe belangrijk vind je het bouw
werk? Het is een kostenkwestie".
Geen goede bedrijfsvoering? Volgens
stadion-directeur Otto Roffel valt dét
hem niet te verwijten. De gemeente Am
sterdam des te meer. Door getreuzel en
politiek spel van de stadsbestuurders
konden, volgens Roffel, de noodzakelij
ke verbeteringen aan het stadion nooit
plaatsvinden. "In 1978 hebben we het
eerste gesprek met de gemeente gevoerd
over de toekomst van het Olympisch Sta
dion. En we zitten nu al twaalf jaar te
wachten wat precies gebeuren gaat. In al
die jaren hebben we natuurlijk alleen het
hoodzakelijke onderhoud gedaan. Maar
dan prys je jezelf natuurlijk wel uit de
markt".
Hypermodern
Eens was het stadion hypermodern.
Wils, aan het begin van zijn loopbaan
aangesloten bij de De Stijl-beweging van
Piet Mondriaan, stond te boek als een ge
talenteerd architect. Om de bouw tot een
goed einde te brengen bezocht hü-bui
tenlandse stadions. Hy bestudeerde de
olympische terreinen in Stockholm
(1912), Antwerpen (1920) en Parijs (1924).
Wils puzzelde en combineerde de goede
onderdelen.
Zo garandeerde de concentrische
vorm met tribunes het beste uitzicht
voor de toeschouwers. Voor het eerst in
de geschiedenis van de Spelen was het
hoofdstadion geïntegreerd met de ande
re gebouwen en terreinen van het com
plex. De situering in de toen park
achtige omgeving heeft Wils waarschijn
lijk afgekeken van Duitse stadions. Hoe
dan ook. Wils won er bij de olympische
kunstwedstrijden van 1928 zowaar een
gouden medaille mee in de afdeling
bouwkunst
Over het stadion is de laatste jaren veel
gezegd, geschreven en. vooral, geroepen.
Merkwaardig is dat juist de historische
kant van het sportbolwerk, en dan met
Foto's en tokstbijdrarcn Ruud Paauw
Sinds 1914 beschikte Amsterdam
over een stadion, ontworpen door
architect Harry Elte. dat plaats
bood aan zo'n 28.000 toeschouwers.
Het lag op een paar honderd meter
van het huidige Olympisch stadion
foto linksen er werden voetbal- en
wielerwedstrijden gehouden tot het
in 1929 werd afgebroken.
Toen de Olympische Spelen van
1928 aan de hoofdstad waren ge
gund werd al spoedig duidelijk dat
er een groter stadion dan dat ran
Elte nodig tras. Met de bouw van het
Olympisch stadion kon echter niet
meteen worden begonnen. Het stuk
grond dat er voor was uitgezocht
was moerassig en werd doorsneden
door tal ran sloten Er moest een
kwart miljoen kubieke meter zand
op voordat het geheel bouwrijp was.
Op 18 mei 1927 legde prins Hen
drik. bijgestaan door architect Jan
Wils, de eerste van m totaal 2 mil
joen bakstenen die roor de boutr no
dig waren. De bouwkosten K-droe
gen alles inbegrepen 2.371.380 gul
den en 76 centen. Daarvoor had men
een sportaccommodatie met een
wielerbaan, een atletiekbaan en een
voetbalveld.
Een groot mysterie bleef lang hoe
veel toeschouwers het stadion nu ei
genlijk kon beratten. Architect Wilt
ging uit van ongeveer 40 000. maar
er werd lang gegoocheld met cijfers
Toen puntje bij paaltje kwam ble
ken er tijdens de Spelen slechts
31.600 personen in te kunnen, nau
welijks 4.000 meer dan in het oude
stadion. De toenmalige directeur
van het stadion. Jan ran den Berg.
zorgde nog voor een komische noot
in de discussie door te verklaren dat
er in de zomer meer mensen in kon
den. want dan waren ze minder dik
gekleed
Met het toeroepen t>an de tweede
ring in 1937 kwam de capaciteit op
60.000 toeschouwers.
Zuid-Oost bedragen minimaal 235 mil
joen. wat een jaarlijkse tekort van onge
veer 20 myoen gulden inhoudt. 'Tel uit
je winst. Ajax zal dat met z'n achttien
thuiswedstrijden echt niet kunnen be
happen. De financiering zal misschien
nog rondkomen voor dat nieuwe sta
dion. Maar op wie worden de jaarlijkse
lasten verhaald7 Juist op de burgers"
De kans dat het nieuwe stadion er
komt schat Roffel "op niet meer dan
twintig procent". Het stadion in Zuid-
Oost zal op z'n vroegst in 1994 speelklaar
zijn Maar de sloopploeg staat al in okto
ber 1991 bij het Olympisch Stadion voor
de deur En Ajax dan7, vraagt Roffel re
torisch. Waar moet Ajax zijn wedstrijden
spelen, die het toeschouwersgemiddelde
ieder jaar zo lekker omhoog krikken7
Status
Met wat voor verliezen het stadion ook
draait en wat voor bouwval de creatie
van Wils momenteel is. een ding staat als
een paal boven water de grond waarop
het stadion staat is goud waard "De
mooiste lokatie van Amsterdam zegt
Maunts Klaren
Wonen in Zuid, is wonen op stand Dat
weet Klaren, dat weet iedere Amster
dammer "Dat maakt de grond veel geld
waard. Zo'n plan valt echt met in de Indi
sche buurt of in Noord te realiseren Veel
mensen verlenen status aan de buurt
waarin ze wonen". Helemaal, ongelyk
lijkt Roffel dus vooralsnog niet te heb
ben.
Op 1 november aanstaande zal de
stadsdeelraad ongetwijfeld 'ja' zeggen te
gen het plan. Dat is althans de verwach
ting. Volgens Douwe Tiemersma. de
wethouder Ruimtelyke Ordening en wo
nen-werken van de stadsdeelraad Zuid,
hoeft op uitstel van sloop niet te worden
gerekend. "Voor die paar grote wedstrij
den per jaar van Ajax een heel bouwpro
ject jarenlang uitstellen7 Nee"
Ferme taal. En de Grocn-Linkse Tie
mersma heeft recht van spreken sinds de
stadsdeelraad Zuid vanaf dit voorjaar de
bevoegdheid om te beslissen van de ge
meente overnam. Het enige dat niet te
gen de grond moet is de 46 meter hoge
Marathontoren 'De asbak', zoals hy in
KLM-vhegers-jargon heet, zal vermoede-
lyk de enige tastbare hennnenng blijven
aan de sporttempel. Tenminste, als er
met een bulldozer per ongeluk tegenaan
rydt
Binnen een jaar moet de sloop van het
stadion zyn voltooid, want de eerste paai
voor de nieuwbouw gaat in augustus
1992 de grond in. En wat is dan verloren
gegaan7 "Vroeger zal 't stadion mis-
ohien wel aardig om te zien zyn ge
weest". zegt wethouder Tiemcrsm-
"Maar nu7 Nee. het stelt niet veel voor
Freyser ligt evenmin wakker van de
sloop Maar. zegt hy. eerst moet nog maar
eens worden bewezen dat het nieuwe
Strandvhet-stadion een goede vervanger
is. "De Nederlandse zuinige mentaliteit
kennende zal het nieuwe stadion func
tioneel zyn Maar ook met meer dan dat
Ik vrees dat in Amsterdam geld de voor
naamste factor zal zyn, met als resultaat
een stadion met veel minder architecto
nische allure En dan is toch sprake van
een groot verlies
D»c mening deelt Roffel Uiteraard
Ik bedoel dan de lokatie Die blyft per
fect voor een stadion Maar het stadion
zelf, ja. dat heeft z'n tyd wel gehad
maar de gemeente is niet onder de in
druk en veegt de papieren in een bureau
la.
Strandvliet
In juni 1987 hakt Amsterdam de knoop
door: het stadion moet wyken voor
nieuwbouw. In Amsterdam Zuid-Oost
moet een nieuwe sportaccommodatie
komen, waarvan Ajax de hoofdbespeler
is. Geraamde kosten (voorlopig) 235 mil
joen gulden. Roffel komt echter terzelf-
dertyd met een renovatieplan voor zyn
stadion op de proppen. "Dat plan staat
nog steeds als een huis", zegt Roffel, nu
drie jaar later. En. zegt hy. het is heel wat
goedkoper dan het Strandvliet-project in
Zuid-Oost
Met nauwelijks verholen cynisme,
maakt de voormalige Groningse doel
man een rekensommetje. De renovatie is
becijferd op circa 75 miljoen gulden, wat
op jaarbasis een exploitatietekort van
een half tot één miljoen gulden oplevert.
De kosten van het nieuwe stadion in
Een Jaar na de Spelen had het Olym
pisch stadion een primeur voor het
Europese vasteland: de eerste bij
kunstlicht gespeelde voetbalwed
strijd. ter gelegenheid van de Edison-
week in de hoofdstad.
Het was overigens de verlichting
wel. Van bet Amsterdamse trambe
drijf had men een aantal tramdraden
geleend en die op vijftien meter bo
ven het veld gespannen, vastgemaakt
aan de daken van eretribune en ma
rathontribune. Aan de draden waren
64 lampen gehangen. Wonder boven
wonder werd tijdens de wedstrijd
(Amsterdams elftal tegen PSV) geen
enkele lamp geraakt.
In 1934 kreeg het stadion de lieht-
masten die het nu nog heeft.
Fc Amsterdam
De discussie over het voortbestaan van
het stadion komt zo halverwege de jaren
zeventig op gang. Het stadion wordt nau
welijks nog gebruikt en met het jaar
maakt het een meer desolate en verwaar
loosde indruk. Vanuit de buurt groeit in
die jaren de oppositie tegen stadion
Zakelijk gezien loopt het met Olym
pisch Stadion m die tijd al lang niet lek
ker meer. De verliezen worden jaarlyks
groter. In het boekjaar '71-'72 wordt nog
een kleine netto-winst gemaakt van circa
duizend gulden. Aan het einde van het
decennium komt de directie op jaarbasis
al tonnen te kort.
Niet helemaal onverklaarbaar alle
maal. Na de drie Europa Cups van Ajax
op ry in het begin van de jaren zeventig,
duren de internationale avonturen van
Ajax, op een enkele uitzondering na. niet
langer dan één of twee thuiswedstryden.
Van de vaste toenmalige vaste bespeler
van het stadion kan het in die jaren ook
niet komen: de fusieclub FC Amsterdam
wordt na een aantal succesvolle jaren op
gedoekt. De minimale aanhang die de
hobby van voorzitter Dé Stoop in de
hoofdstad heeft, verzuipt uiteindelyk to
taal in de betonnen bak Medio 1982
blaast FC Amsterdam de laatste adem
uit
Het management is er de afgelopen ja
ren ook nauwelyks in geslaagd om het
stadion ook voor andere doeleinden dan
voetbalwedstrijden te gebruiken. Een
speed way-wedstrijd om de Gouden
Helm. af en toe eens een autoveiling -
maar daar is bet wel zo'n beetje by geble
ven.
In de wetenschap dat in 1988 de tijde
lijke erfpacht van het stadionterrein zal
aflopen, komen Roffel en de zynen tien
jaar daarvoor, in 1978, uit hun stoel. Re
novatie van het stadion, concludeert het
bestuur al snel. is 'weggegooid geld' In
1983 wordt een plan tot nieuwbouw ge
presenteerd. Een prestigieus project.
De toren met de schaal unann het
olympisch vuur brandde "Het asbakje
van de vliegeniers'
name de betekenis als architectonisch
monument, nauwelijks een argument is
geweest. Ja, afgelopen zomer, probeerde
de organisatie van het jaarlijkse Amster
dam-toernooi nog het stadion als 'cultu
reel erfgoed' te bestempelen. Het was te
laat.
"In Nederland bestaat geen stadion
vergelijkbaar met het Olympisch Sta
dion", stelt Freyser onomwonden. "De
monumentale kwaliteiten die het heeft
zijn uniek. Het eerste grote stadion in ons
land. Vormgegeven in een stijl die van
hoge kwaliteit is".
Maar, als het stadion nu echt zo bijzon
der is, waarom staat het dan nergens ge
registreerd als 'beschermd monument'.
"Het staat niet op onze lijst, omdat het
nog niet zo oud is", zegt Hein Klooster,
hoofd afdeling van de gemeentelijke Mo
numentenzorg. "En daarom hebben we
formeel geen poot om op te staan. Zolang
niemand ons om advies vraagt kunnen
we ons standpunt niet verdedigen. En
dat is eigenlijk best jammer".
Directeur Roffel geeft toe dat nooit se
rieus contact is geweest met Monumen
tenzorg. "Maar nu u het zegt, ik zal daar
binnenkort nog eens achteraan gaan".
Cultuurgoed
Dat het ook anders kan blijkt in Berlijn.
De vergelijking mag dan niet zo kies zijn,
maar het beruchte Olympische Stadion
Het Olympisch stadion en het oude 'Elte-stadion'.
Het Olympisch stadion was in 1928 nog niet officieel in gebruik genomen of er vielen al
harde klappen bij de ingang. Een paar dagen voor de opening van de Spelen wilde de
Franse ploeg een kijkje komen nemen Een suppoost verbood dat. De Fransen namen 't
niet, er vielen harde woorden en een official van de Franse ploeg werd door de suppoost
op zijn gezicht getimmerd.
De Fransen namen dat hoog op en eisten het ontslag van de suppoost. Zo ver wilde het
Nederlands Olympisch Comité, dat wel excuses aanbood, echter met gaan Toen de
Fransen het stadion tijdens de openingsceremonie wilden binnenmarcheren en de sup
poost zagen staan maakten zij rechtsomkeert en namen niet aan het defile deel
De Amerikaanse Olympische ploeg had een paar dagen voor de Spelen overigens wel
toegang tot het stadion gekregen. Maar de Amerikanen stonden onder leiding van ge
neraal Douglas Mac Arthur en toen die op de onwillige suppoost stuitte gafhij de chauf
feur van de bus eenvoudig opdracht de suppoost desnoods met hek en al omver te rij
den.
uit 1936 is in die stad een toeristische at
tractie. De bijna Romeinse arena is piek
fijn gerestaureerd. Voor een handvol
pfennig kun je je met eigen ogen overtui
gen van de waanzinnige pretenties van
het Derde Rijk. Griezelig, maar toch.
Freyser: "Aan de enie kant schamen
de Duitsers zich voor dat stadion, dat his
torisch zo zwaar beladen is. De monu
mentaliteit van het Amsterdamse sta
dion is er natuurlijk niet mee te vergelij
ken, want Wils had geen politieke bedoe
lingen. Maar toch zegt het iets over de
manier waarop je als stad en land met je
cultuurgoed omgaat. Bij ons wordt het
Olympisch Stadion gewoon verwaar
loosd".
De gemeente Amsterdam is niet onder
de indruk van het cultureel-histonsche
argument dat op tafel is gekomen. "Gele
genheidsargumenten". verklaart Mau
nts Klaren. Klaren is lid van de ambtelij
ke werkgroep die de plannen heeft ge
maakt voor nieuwbouw op het stadion-
terrein, de bijvelden en het Frans Otten
tennisstadion. Veertienhonderd wonin
gen, waarbij wat winkels en kantoren
zijn gepland. Geraamde kosten, inclusief
sloop, zo'n 70 miljoen gulden.
"Als het woord sloop valt, zul je altijd
mensen tegenkomen die er tegen zyn",
zegt Klaren. "De enige party die tegen de
sloop is. is een groepje belanghebben
den. Ik heb zo'n vermoeden dat die be
trokkenen hebben gedacht dat het alle
maal niet zo'n vaart zou lopen. Maar nu
het eenmaal zover is, zyn ze onprettig
wakker geschrokken".
Prins Hendrik
Wils.
architect
metselt de eerste
