De Klerk grijpt Zuid-Afrika's laatste kans
'Zwartwerker biedt wel meer
service, maar geen garantie'
Engelse taal lucratief exportprodukt
IREPORTAGEi
MAKELAAR
ZATERDAG 20 OKTOBER 1990
Onze buurvrouw Valerie zal wel
niet oud worden. Ze is zenuwachtig,
agressief, mager, gescheiden, ze
rookt als een schoorsteen en ze werkt
te hard. Bovendien is ze makelaar
Daarmee zit ze in zo ongeveer de
ha rdste beroepsgroep die er hier te
vinden is. Alleen puur slechte en
puur gemene mensen hebben op de
oiiroerend goed markt in steden ais
Washington enige kans van
overleven.
In de lente maakte 2e een praatje
met me. of liever: mocht ik naar
haa r lu isteren. Met schelle stem zei
ze: 'Heb je gehoord wat die daar
i priemende heksevinger naa r het
huis van de overbuurman) heeft
gedaan'' Hij heeft z'n huis voor
10.000 dolla r onder de marktprijs
verkocht. Nu zijn al onze huizen
minder waard".
Dat was het hele gesprek, want ze
stelde geen prijs op een antwoord.
Ze stelt nooit pri is op een antwoord.
Briesend en wolkjes sigarettenrook
achter zich latend ging ze weerbaar
huis binnen. Amerikaans
buurtleven.
Ach ja. Dat waren mooie tijden. De
buurman kon z'n huis nog voor
10.000 dollar onder de marktprijs
kwijt. Kom daar nu eensom.
De huizenmarkt in tal van
Amerikaanse steden is de afgelopen
maanden grondig in elkaar gestort.
Vooral de duurdere huizen zijn
onverkoopbaar geworden.
Redenen? De dreigende recessie
Angst. De terugslag na jarenlange
te forse prijsstijgingen.
Het moge allemaal verklaarbaar
zijn, veel huiseigenaars zitten er
maar mee. Anders dan in
Nederland is het in Amerika
ongebruikelijk om huizen beneden
de aanvankelijke vraagprijs van de
hand te doen. Wie een huis voor zeg
350.000 dollar te koop aanbiedt,
geen enkele belangstellende trekt, en
twee maanden later 15.000 dollar
van z'n prijs afdoet, lijdt een grote
nederlaag. Zo staan de zaken hier.
Althans, zo stonden ze. Want door de
slechte tijden zijn de
huizenverkopers nu gedwongen met
aanzienlijk minder genoegen te
nemen. En zelfs dat blijkt in vele
gevallen niet genoeg te zijn. Wat
dan resteert zijn verkooptrucs. Zo
kun je in boekjes lezen dat het
verkoop-bevorderend werkt als de
geur van koff ie je huis doortrekt op
het moment dat potentiele kopers
het komen bekijken. Zachte muziek
is goed. Overal bloemen neerzetten
helpt ook.
Als dat niet genoeg is. moet een
beroep worden gedaan op
creativiteit. Dat is in ieder geval de
raadmeester van Dean en Patricia
Crawford uit Oakton, een unjk in de
buurt van Washington. Zij hebben
sinds juli hun huis op de markt, en
wie het koopt, krijgt de Rolls Royce
die Dean twee jaar geleden aan
Patricia gaf i waarde: 220.000
dollargratiserbij. Relevant detail
de vraagprijs van het huis van de
Crawfords is 1.5 miljoen dollar.
En ah zelfs zoiets niet werkt, zijn er
nog altijd De Krachten Van Gene
Zijde. Van oudsher isSt. Josef de
beschermheilige bij huiselijke
aangelegenheden, en zijn carriere
heeft nu een nieuwe, onverwachte
wending genomen. Want wat doen
wanhopige huizenverkopers? Ze
begraven plastic beeldjes van de
heilige ikosten, bij winkels voor
roomskatholieke parafernalia, 0,69
tot 2,95 dollar) in hun tuin,
ondersteboven, met het gezicht naar
het huis.
De Washington Post meldde deze
maand, dat dat in menig geval tot
spectaculaire resultaten heeft geleid
in de vorm van snelle verkopen. Dat
heeft de aandacht getrokken en er
zijn, aldus William J. Gallery and
Co, een firma in heiligenbeelden in
Washington, makelaars die daarom
honderden beeldjes van St. Josef
tegelijk hebben gekocht.
Oorlog brengt de mensen weer tot
het geloof, schijnt het.
Tegenvallende huizenprijzen dus
ook.
Britse leraren zwermen uit over de hele wereld
Van onze correspondent
Ceen van Zwccden
LONDEN - Hoewel de export van
Rolls Royces het afgelopen jaar
weer iets ts gestegen, wil het met de
overige Britse produkten niet erg
vlotten. De eens legendarische En
gelse filmindustrie lijdt een kwij
nend bestaan, Britse lammeren zijn
onwelkom in Frankrijk en de tijd
van de Manchester-broek is ook
voorbi j. Het tekort op de handelsba
lans heeft een astronomische hoog
te bereikt, maar temidden van alle
misere is er een exportprodukt dat
stormenderhand de wereld ver
overt: de Engelse taal.
Anna Hunter van de Oxford Uni
versity Press, die zich bezig houdt
met taalonderwijs, kan zich de om
slag nog herinneren "In 1975 had
de British Council in Nigeria 100
cursisten, drie jaar later waren dat
er 11.000. Hetzelfde proces deed
zich elders voor. In Madrid studeer
den vijftien jaar geleden 3.000 Span
jaarden Engels, nu 12.000. Het En
gels heeft in korte tijd alle andere
wereldtalen verdrongen".
Wie nog mee wil tellen op de aar
de dient tegenwoordig de tuul vun
Shakespeare te beheersen, niet die
van Racinc. Vanaf de Britse eilan
den zwermen leraren in steeds gro
teren getale uit over de wereld.
Oost-Europa alleen heeft volgens
sommige schattingen tegen het
eind van de eeuw behoefte aan
100.000 leraren Engels, nu het Rus-
i m er als verplicht vak is afge
schaft.
Maar evenzovele le
thuis, in afwachting van de buiten
DEN HAAG De beunhaas op de
hoek zet voor een paar geeltjes een
andere knalpijp onder de auto. En
als Handige Henkie een nieuw keu
kenblok plaatst, scheelt dat honder
den guldens, terwijl het er even
goed knap uitziet. Toch gaat het niet
alleen om geld als mensen hun toe
vlucht zoeken tot wat officieel de in
formele sector heet.
Het zwarte en grijze cicuit heeft
nog heel andere voordelen, zo ont
dekte de econoom Anneke Wilms
van het Instituut voor Consumen
tenonderzoek (Swoka). Zij onder
zocht voor het ministerie van Eco
nomische Zaken wanneer en hoe de
gewone burger daar gebruik van
maakt. Wilms richtte haar onder
zoek op onderhoud van huis en
auto, kinderopvang en kappers.
"Dit zijn de diensten waarbij
mensen die er gebruik van maken,
weten dat het gaat om zwart werk",
verklaart de econoom. De handige
kennis die het slaapkamertje voor
de kinderen komt behangen, heeft
geen winkel, geen etalage en staat
evenmin in de Gouden Gids. "Je
moet moeite doen zo iemand te vin
den".
Hier is overduidelijk dat het om
zwart werk gaat. Maar de scheidslij
nen zijn vaag en de marges breed.
Spontaan vertelt de onderzoekster
over die keer dat de chèque waar
mee zij in een restaurant betaalde,
door de restaurateur nog eens werd
Anneke Wilms: ...mensen denken sneller dat ze te maken hebben met zwart
werken dan in werkelijkheid het geval is.
lijn stellen met wat schilderwerk".
?e™anw/[k?r zeker ook aantrek- Toch wordt de nieuwe keuken
keüjk omdat die s avonds werkt en 0Ver het algemeen wit geplaatst. De
uitgegeven. Het bedrag werd van in het weekeinde. Wie de auto geen leverancier geeft garantie en als na
haar rekening afgeschreven ten dag wil missen, komt daar automa- verloop van tijd blijkt dat er iets aan
gunste van een groothandel, waar tisch terecht. En tweeverdieners die schort, kan de consument reclame-
de baas van het eethuis kennelijk overdag nooit thuis zijn, vinden het ren "Zo'n klus kun je niet op één
prettig dat de schilder na kantoor
tijd even de gang komt witten".
Behalve deze service spelen eigen
vaardigheid en de kwaliteit van het
geleverde werk een rol. Volgens
Wilms ligt veel zwart werk in het
verlengde van de klusjes die men
sen zelf doen. "Een kamertje schil
deren kan iedereen wel, maar voor
behangen wordt een schilder inge
schakeld die 's avonds wat extra's
zijn inkopen deed. "Dat is zeker bui
ten de boeken om gegaan", meent
ze. "In zo'n geval weet de consu
ment niet eens dat hij zijn geld
zwart uitgeeft. Nee, kwaad kan dat
niet. Alleen de ontvanger van zwart
geld is strafbaar".
Fles jenever
Geaccepteerd
Volgens Wilms blijkt uit haar on
derzoek - een vragenlijst die door
849 anonieme huishoudens werd
beantwoord - dat het inhuren van
zwartwerkers op deze schaal maat
schappelijk is geaccepteerd. "Ik
heh het niet over koppelbazen", be-
Wie nog mee wil tellen op de aarde dient tegenwoordig de taal van Shakespeare te beheersen.
ouders komen die enorme bedra-
blijven 8cn hebben neergeteld voor de
kostschool van hun kinderen in de
landers die naar hun Albion komen hoop dat die op die wijze meer kans
om de taal te leren. "Wij hebben nu zouden hebben tot Oxford toegela-
209 taalscholen voor buitenlanders ten te worden
Engeland", zegt Richard Livings- Dinlnma
ne. directeur van Arels-Felco, een
Sinds de zoon van de Japanse kei
zer Akihito enkele jaren geleden in
tone,
overkoepelende organisatie van
particulieren .scholen. Vorig jaar
ging van een televisiecursus voorde leraren nog hun koffers moesten
Duitse markt, een Catalaanse uitge- pakken.
In het populaire Engelse
Today schreef columnist Gerald
Evans dat "Amerika door zal gaan
De explosief groeiende belang- om onze taal te kapen totdat de rest
stelling voor het Engels is goed van de wereld Amerikaans spreekt -
nieuws voor Groot-Brittannie. Het op dat grappige stelletje na dat op
slechte nieuws is dat steeds meer een Noordzee-eiland een dialect
Niemand weet precies waar de wil verdienen". Ook by de kapper
grenzen lopen tussen zwart en wit gaat het om kwaliteit. "Het kennisje nadrukt ze. Die ontduiken op grote
1 --schaal en systematisch belastingen
en sociale premies. Hier gaat het om
de marges, een bouwvakker die er
een avond in de week wat bijklust
en een hobbyist die wat auto's uit
zijn straat onderhoudt.
Hoewel de kappers in het verle
den te hoop liepen tegen de beunha
zerij in hun sector, gelooft de onder
zoekster niet dat zwartwerkers
maatschappelijk zoveel kwaad
doen. Tot een morele veroordeling
laat zij zich niet verleiden. Zeker
niet omdat zij zelf ook nog wel eens
een zwarte klusjesman over de
vloer heeft. "Maar voor een lekkage
heb ik liever een echte loodgieter".
Het zwarte circuit stelt al met al
niet zoveel voor, meent Wilms. "In
het onderhoud van woningen bij
voorbeeld gaat jaarlijks naar schat
ting 1,6 miljard gulden om. Dat is
een fractie van ons bruto nationaal
produkt, de ruim 300 miljard die we
per jaar met zijn allen verdienen.
Peanuts".
wereldburgers het Amerikaanse spreekt dat Engels heet. En in een
hebben 300.000 buitenlanders een Oxford opdook, is een diploma van Engels verkiezen boven de taal van hoofdredactioneel commentaar
het vermaarde onderwijsinstituut Shakespeare. In de slag om de taal- vroeg de serieuze Independent zich
opleiding gevolgd aan onze institu-
ten tien jaar geleden waren dat er bÜ veel Japanse studenten zeer in markt dreigen de Britten het af te at
iets' mooi- dan 100.000. Hol aantal trek gekomen. Om aan de overstel- -jj|
ldingen stijgt nu al twintig pende vraag uit Japan te kunnen
voldoen, zal Oxford University voor
het eerst in haar 800-jarig bestaan
volgend jaar een dependence ope
nen in de Japanse havenstad Kobe.
Japanners zullen dan niet meer de
halve aardbol hoeven af te reizen
jaar lang elk jaar met 10 procent".
Leergierig
Arels Felco is maar een van de orga-
rn ii ie die zich op de lucratieve be
drijfstak heeft gestort. Andere par
'Welke zichzelf respecterende
leggen tegen de Amerikanen die inwoner van Litouen, Tsjechoslo-
met een veel gotere gretigheid de wakije of Polen wil dat Engels spre-
nieuwe kansen hebben gegrepen, ken van een van Gorbatsjovs tol-
In Oost-Europa stonden al vrijwilli- ken, met van die neusklanken die
gers van het Amerikaanse Peace hij van de andere supermacht heeft
Corps voor de klas, toen de Britse opgepikt"?
werk. Veel mensen realiseren zich dat vroeger kapster is geweest en nu
niet dat de fles jenever voor de man zeif een gezin heeft, knipt de kinde
die hun belastingbiljet invult, een ren. Maar zelf gaat moeder naar de
presentje is en geen zwarte betaling, kapsalon".
Het kwarfje voor de orgelman lijkt
zo zwart als wat, maar hij wordt net
als bij voorbeeld prostituées 'pro
forma' aangeslagen. De fiscus gaat
uit van een bepaald inkomen en
heft daarover belasting.
Mensen denken sneller dat ze te
maken hebben met zwarte beste
dingen dan in werkelijkheid het ge
val is. De onderzoekster formuleert
het zelf voorzichtig: "dan naar ver
moeden feitelijk waar is". Want op
dit gebied zijn zelfs deskundigen
het niet eens. "De ene belastingin
specteur oordeelt over een bepaald
grensgeval zus en de ander zo".
Niet iedereen maakt gebruik van
alle diensten die zwart beschikbaar
zijn. Mensen met lagere inkomens
nemen eerder hun toevlucht tot de
kappersbediende die 's avonds wat
bijklust, dan mensen die het wat
breder hebben. De hogere inko
mens brengen hun kinderen weer
vaker naar die vriendelijke buur
vrouw dan naar de creche. "De bij
drage aan het kinderdagverblijf is
inkomensafhankelijk", verklaart
Wilms. "En zeker voor tweeverdie- Veel mensen gaan naar een kap-
ners die hun kinderen daar nogal per uit het 'zwarte circuit'. Uitein-
wat uren onderbrengen, kan dat delijk echter kiezen ze, als het om
aardig oplopen". kwaliteit gaat, echter toch voor de
Geld speelt altijd een rol. Maar echte kapper.
voor het onderhoud van de auto is (archieffoto)
Wilms is er niet voor zwart werk
hard aan te pakken "want dat tast
de positie van de gebruikers aan".
Daarbij denkt zij op de eerste plaats
aan mensen met een laag inkomen.
Tegelijkertijd is echter duidelijk dat
zwart werk voldoet aan een maat
schappelijke behoefte. Een kapper
en een garage die na zessen 's
avonds open zijn, hebben zeker
kans van slagen.
ticuliere scholen trekken jaarlijk om bet begeerde diploma te beha-
ook nog eens 200.000 studenten uit ^en-
den vreemde, en daarnaast opent De zakenlui in Engels wacht een
«•en groeiend aantal openbare scho- gouden toekomst als de voorspel
len zijn poorten voor de leergierige lingen uitkomen. Nu reeds spende-
buitrnlanders. Ealing College ver- rpn leergierige buitenlanders jaar-
zorgde in het verleden taallessen lyks ruim anderhalf miyard gulden Van 23 tot 25 oktober brengt de Zuidafrikaanse president Frederik
voor ondenvijsinspecteurs uit Zaire 'n Engeland, maar volgens de Eco-
Algerijnse fabrikanten van
kunstledematen, maar de afgelopen
zomer zat zelfs de halve Poolse rege
ring er in de schoolbanken.
Met de omwenteling in Oost-Eu-
nomist Intelligence Unit zal de tota
le omzet over twee jaar bijna vijf
miljard gulden belopen.
Volgens ruwe schattingen is En
gels de moedertaal voor ruim 300
miljoen mensen. Voor eenzelfde
ropa is een enorme markt voor het aantal mensen is het niet de moe-
Engels braak komen te liggen. Een
kleine groep Oosteuropeanen ver
kiest het Duits als eerste vreemde
taal, muur voor de meesten blijft dat
de taal van de veroveraar. Engels
daarentegen wordt gezien als de
taal van de vrijheid.
"De belangstelling in Oost-Euro
pa is enorm", zegt Richard Livings
tone "Maar het aantal Oosteuropea
nen dat we in Engeland hebben mo
gen ontvangen, is nog bescheiden.
De Oosteuropeanen willen wel,
maar hebben het geld nog niet om
naar Engeland te komen".
Maar ook zonder de Oostcuropea-
nen is er in Londen al sprake vun
een 'booming business'. Het aantal
li.«lianen dat naar Engeland alrei
de met educatieve bedoelingen,
steeg in drie jaar tijds met 85 pro
cent; het aantal Spanjaarden met 40
procent.
De meesten komen voor cursus
sen van enkele weken, maar steeds
meer bulttnlandt studenten kie
zen en-oor hun hele studietijd in
Engeland te slijten Op de universi
teit van Oxford vingen vorig jaar
143 Duitsers hun studie aan. drie
maal zoveel als in 1980. "Langzaam
muur zeker begint onze universiteit
een Europees karakter te krijgen",
zegt hoogleraar dr Graham Ri
chards. "De enige klacht daarovc
Engels met een collega in het zuide
lijke Madras. Voor 600 mihoen men-
W. De Klerk een officieel staatsbezoek aan Nederland. Opnieuw
een bewijs, dat het land van de verdwijnende apartheid er in slaagt
is zich te ontworstelen aan zijn paria-status. Dat is in de eerste
plaats de verdienste van De Klerk, de revolutionair tegen wil en
dank. Correspondent Peter van Nuijsenburg schetst zijn portret.
stadje Vrijheid, in de provincie Na-
tal, hadden verstoord en hem van
"landverraad en heulen met het
ANC" hadden beschuldigd. Een
walmende rookbom had hem zelfs
de zaal uitgedreven.
Deze gebeurtenissen illustreren
in kort bestek de gedaanteverwisse
ling die De Klerk (54) in de ogen van
vrijwel alle Zuidafrikanen, blank en
zwart, sinds zijn aantreden als presi-
dertaal, maar wel de enige taal waar-
zij met landgenoten kunnen con
erseren. Een ambtenaar uit New tember bracht de Zuidafrikaanse
Van onze correspondent
Peter van Nuljscnbarg
JOHANNESBURG - Op vier sep-
Delhi in Noord-India praat in het president F. W. de Klerk een bezoek
Soweto, de zwarte miljoenstad
ten zuidwesten van Johannesburg.
sen heeft het Engels aldus de status Soweto was wekenlang het toneel
van officièle taal. maar voor nog
veel meer anderen is het een lingua
franca. Een Zweed spreekt met een
Japanner in het Engels en een Bra
ziliaan gebruikt dezelfde taal om
mei een Chioeea te communiceren.
In totaal, zo wordt verondersteld, een ziekenhuis, een kleuterschool
beheerst een miljard mensen de En
gelsc taal, ruwweg een vijfde van tie
geweest van gevechten tussen aan
hangers van het ANC en de Zulu-
beweging Inkatha. Het geweld was -.
voor eon ogenblik geluwd en De denl hee" ondergaan. Als kam
Klerk en zgn vrouw Manke maak- P'°™ v"n de bl!mke privileges heeft
ten een rondgang langs onder meer h'J afgedaan, maar als grens verleg-
- - gend politicus spreekt hy steeds
meer andere bevolkingsgroepen
aan. Dat blijkt ook uit een recente
en logement voor trekarbeiders.
Het bezoek was niet met de ge-
wereldbevolking Zestig procent bruikeljjke fanfare aangekondigd ^Xkaïfn zfen ["hem dfbellé
werelds wetenschappers en ook het verloop er van getuigde.
goede
smaak. De president nam de tijd
leest Engels. 70 procent van alle gezien de sta.it van beleg,
brieven is in het Engels gesteld in in Soweto verkeerde, van
bijna internationale organise-
ties is het de voertaal.
Voor de hoeders van het Engels
biedt dat gunstige commerciële
perspectieven. In China volgden
honderd miljoen mensen de televi
sie-cursus 'Follow me' van de BBC,
en de omroep verkocht er vyf mil
joen exemplaren van het bijbeho
rende leerboek. In Duitsland werd
oen miljoen cursusboeken ver
kocht.
Sponsoren
De BBC laat zich niet leiden door
-aarin leider voor het ,and- No8 niet de
helft van wat ANC-leider Nelson
Mandela scoorde (46%) maar voor
naar mensen Ie luisteren, onthield een leider van de partü. die de apart
zich van goedkope retoriek en loze beid °P haar geweten heeft, opzien
gebaren en leek oprecht begaan met Darena
het lot van de bewoners van dit Wie dit in februari 1989, toen De
grootste getto ter wereld, die weken Klerk nipt werd gekozen tot leider
van de Nationale Partij, had voor
speld, had de unanieme hoon van
het gilde van de 'welingelichte
waarnemers' mogen incasseren.
Niemand wist precies hoe hij De
lang door de hel waren gegaan.
Straatschoffies
De reactie van zijn zwarte medebur
gers moet ook hem hebben verrast
zal straks misschien van de Britse winstoogmerk, maar het leidt
gein twijfel dat de wereldwijde
handel in video-casettes, geluids
banden en cursusboeken de om
roep geen windeieren legt. Het aan
zien van de BBC-cursussen is zo
groot dat buitenlandse onderne
mingen de omroep gaarne sponso
ren. Siemens doneerde bijna een
miljoen gulden voor de vervaardi-
ADVERTENTIE
|17| VISSER
1 w 1 Belettering
hogewoerd 131 tel. «3747 leiden
RtKUUmBOHOSM l£TTt*SsMJTOI*KUUm
Ik ben zo trots als een pauw", zei Klerk moest taxeren. De pogingen
een verpleegster stralend. "Hij is tot typering kwamen steevast uit op
ook mijn president" En een in de volgende, niemand bevredigen-
ANC-kleuren, groen, geel en zwart, de suggesties: was hij een conserva-
uitgedoste groep straatschoffies be- tief, een pragmaticus, dan wel een
toonde de president waarschijnlijk conservatieve pragmaticus? Over
de grootste eer: voor hen was hij Ka- een ding was het gilde het wel eens.
meraad De Klerk, de titel waarmee De Klerk was in geen geval een libe-
ANC-ers elkaar aanspreken.
Een maand eerder was hij ook Ka-
Deze pogingen om De Klerk ideolo-
meraad De Klerk genoemd. Door gisch in te schalen, doen nu. ruim
aanhangers van de neo-nazistische anderhalf jaar later, lachwekkend
Afrikaner Weerstandbeweging aan. Hy hoeft in het jaar dat hy pre
(AWB), die zyn spreekbeurt in het sident ia, een ontwikkeling in gang
De Zuidafrikaanse president F.W. de Klerk afgelopen donderdag, toen
hij de opheffing van de noodtoestand aan in de provincie Natal aankon
digde. De Klerk spreekt steeds meer Zuidafrikanen aan. Maandag komt hij
naar Nederland. (f0to
gezet, waaraan alleen de kwalifika- Het wetgevend programma heeft,
tic revolutionair recht doet. zoals verwacht, met deze maat-
Onder zijn regering is het politie- schappelijke stroomversnelling
ke proces genormaliseerd. Organi- geen gelijke tred weten te houden,
saties als het ANC en de Zuidafn- Maar een beruchte pijler van de
kaanse Communistische Party en apartheid, de wet op gescheiden
alle andere anti-apartheidsbewe- voorzieningen, is geschrapt en het
gingen zijn gelegaliseerd. Nelson doodvonnis voor twee andere grote
Mandela, Walter Sisulu en andere apartheidswetten, de groepsgebie-
politieke gevangenen zyn vrygela- denwet. die voorschrijft wie waar
ten en zijn eigen partij is na 76 jaar moet wonen, en de landwet, die
opengesteld voor 'niet-blanken', zwarten uitsluit van grondbezit, is
Dankzy deze initiatieven is Zuid- getekend zy verdwijnen volgend
Afrika op weg een open samenle- jaar uit het wetboek,
ving te worden, waar niet langer de
angst voor de Grote Boer, beli- Op het terrein van de buitenland-
chaamd door De Klerks voorgan- se betrekkingen is dankzy De Klerk
ger, de oude nijdas P W. Botha, het het isolement waarin Zuid-Afrika
openbare leven verlamt jarenlang heeft verkeerd aan het af
brokkelen. Een Zuidafrikaan durft
tegenwoordig zijn paspoort weer te
tonen.
Maar verreweg het belangrijkste
is uiteraard het feit dat de onder
handelingen met het ANC over een
nieuw democratische bestel zijn be
gonnen en ondanks enig haperen
nog niet zijn ontspoord.
Deze balans kan niet alleen met
juichkreten worden begroet. On
danks de verzekering van De Klerk
dat de nieuwe grondwet 'democra
tisch in de algemeen aanvaarde
westerse zin' zal zijn, met 'een mens,
een stem', wordt met name in anti-
apartheidskringen gevreesd dat de
regering in de nieuwe grondwet een
blank vetorecht zal willen inbou
wen. De veiligheidspolitie is nog
steeds niet gezuiverd van elemen
ten. die de totstandkoming van het
'nieuwe Zuid-Afrika' hopen te sabo
teren. Maar het oordeel over De
Klerks staat van dienst kan niet an
ders dan positief uitvallen.
Inzicht
De vraag is nu wat deze 'conserva
tieve pragmaticus of pragmatische
conservatief tot dit revolutionaire
programma heeft bewogen. Van
een plotseling baanbrekend inzicht,
dat apartheid moreel verwerpelijk
is en daarom moet verdwynen, is
volgens de broer van de president,
professor Wimpie de Klerk, een van
de oprichters van de liberale Demo
cratische Partij, geen sprake. "F. W.
is geen man voor een Damascus-
achtige bekering"
Hy houdt het op een geleidelijk
gegroeid besef, dat ook tot de top
van de Nationale Partij is doordget
drongen, dat Zuid-Afrika in alle op
zichten in het slop zat en alleen door
het nemen van risico's voor een ca
tastrofe kon worden behoed. Alle
initiatieven en besluiten zijn het lo
gische gevolg van deze constate
ring. De Klerk begreep dat Zuid-
Afrika nog een, laatste, kans had en
heeft deze met beide handen gegre
pen
