'We werken nu pas zoals het hoort
Discussie rond dood NSB'er
Rost van Tonningen laait op
REPORTAGE I
Sovjet-bladen proberen eind te maken aan gigantisch abonneeverlies
Rk commissie voor
dialoog met kerken
krijgt vrij mandaat
WOENSDAG 17 OKTOBER 19t
MOSKOU - Het uur van de waar
heid heeft geslagen voor de Sovjet
pers. Plotseling moeten de traditio
neel hevig gesubsidieerde media
om de gunst van de lezers vechten.
De abonnees op dag-, week- en
maandbladen lopen weg. Massaal.
Oorzaak, zeggen veel hoofdredac
teuren en journalisten, de nieuwe
abonnementsprijzen, gemiddeld
twee keer duurder dan de oude.
Geen krant in het Westen zou de
dramatische abonneeverliezen die
de leidende Sovjet-dagbladen nu
moeten incasseren overleven. De
partijkrant Pravda, geteisterd door
een intern conflict met hoofdredac
teur Ivan Frolov, duikelde van 6,8
miljoen abonnees naar iets meer
dan een half miljoen. De
Komsomolskaja Pravda, het libera
le blad van de communistische
jeugdbeweging, hield een vijfde
van zijn 21 miljoen abonnees over,
de regeringskrant Izvestia verloor 8
van de ruim 9 miljoen abonnees.
Saai
Nu hebben de meeste kranten het er
ook wel naar gemaakt. Zelfs in de
tijden van glasnost bleef het meren
deel van de journalisten meester
van een dodelijk saaie schrijfstijl en
slaaf van de autoriteiten. Winnaar in
dit genre was en is de partijkrant
Pravda, uitblinkend in ellenlange
nietszeggende verslagen van partij
bijeenkomsten waarin niemand is
geïnteresseerd.
Late bekeringen, van Komsomol
skaja Pravda bij voorbeeld, konden
het tij niet keren. De lezers geloven
er kennelgk niet in. Maar ook erken
de liberale taboe-brekers, zoals het
weekblad Ogonjok, moesten eraan
geloven. Van 4,4 miljoen naar
400.000, ga er maar aan staan.
Dat de abonnees gezamenlijk
weglopen heeft te maken met het
bureaucratische abonnementen
systeem. Een keer per jaar, in de
herfst, wordt twee maanden 'cam
pagne' gevoerd voor de nieuwe jaar
abonnementen. In werkelijkheid
gaat het om niet meer dan het innen
van de abonnementsgelden.
De abonnees moeten hun trouw
aan het lijfblad bekopen met een
gang naar het postkantoor, waar zij
vaak langdurig in de rij moeten
staan om het geld over te maken.
Dat alleen al kan een reden zijn om
Adjunct-hoofdredacteur Genny Gendelman van de Sibirski Gazeta: "De lezers profiteren van de motivatie van
onze journalisten". doto gpd>
keer per week gaan uitkomen en la
ter dagblad worden".
het dit jaar maar te vergeten. Zeker gaan", aldus Sjtsjerbakov, die ken-
voor gepensioneerden, die plotse- nelijk rekent op financiële steun
ling een vijfde deel van hun 100-roe- van trouwe lezers in binnen- en bui
beluitkering aan een jaarabonne- tenland
ment moeten besteden.
Ogonjok-redacteur
Sjtsjerbakov geeft nog
reden. Hij zegt veel klachten te heb
ben gekregen van mensen die een
voudigweg hun abonnementsgeld
(nieuw
Maar er zijn ook andere geluiden.
In het verre Siberië, in de mijnstad
Alexander Kemerovo, genieten de hoofdredac-
andere teuren Vladimir Popok en Dmitiri
Sjagiachmetov van het succes van
hun krant. Nasja Gazeta (Onze
Krant) heet nu nog het weekblad.
jaartarief bijna 47 roebel) pQpok en Sjagiachmetov zijn gede-
niet konden betalen omdat kassa's
in de postkantoren kapot bleken en
personeel ziek. "Ik heb het sterke
gevoel dat het PTT-ministerie pro-
beert de werkdruk zo licht mogelijk :aar dank zy een initiatief en finan-
te houden", zegt hij spottend -
Vastbesloten
Niet de Pravda. "want die krijgt het ejgen blad
serteerde redacteuren van het loka
le partijblad Koezbass en thans ex-
partijleden.
'Onze Krant' kwam er vorig na-
ciële steun van de onafhankelijke
arbeiderscomitës. De stakende
mijnwerkers hadden de nodige er
varing opgedaan met de 'objectivi
teit' van de partijpers en wilden een
geld wel van het centraal comité"
En Ogorgok, dat recentelijk een on
afhankelijke status verwierf met de
redacteuren als eigenaar van het
blad, zal ook overleven, zegt hij.
"We zijn vastbesloten om door te
Sjagiachmetov
met honderdduizend abonnees in
de hele regio. Nu zijn het er 153.000.
'Onze Krant' rolt van de persen in
de partijdrukkerij. Een verre van
ideale situatie. "Het is de enige
drukkerij hier die dit werk aankan",
zegt Popok. "Partijsecretaris Mel-
nikov heeft geprobeerd ons ver
schijnen te verhinderen, maar de
partij moest zwichten dank zij hon
derdduizenden protestbrieven en
telegrammen. Maar mogelijk veran
dert de situatie snel, want er wordt
door onze Opperste Sovjet (het par
lement) nu een inventarisatie ge
maakt van de eigendommen van de
partij. En de kans is groot dat de
drukkerij teruggaat naar de enige
rechtmatige eigenaar: de Opperste
Sovjet".
In Novosibirsk toont adjunct
hoofdredacteur Genny Gendelman
"We begonnen van de Sibirski Gazeta zich even
eens optimistisch. Een weekblad
voor heel Sibene, dat 1 januari dit
We kunnen ons financieel bedrui- jaarvanstaiti sgegaanenjnrecotd-
pen uit de abonnementsgelden en J~
reclame. In januari willen we twee
Gendelman: "We denken nu aan
een half miljoen exemplaren vanaf
1 januari volgend jaar. We maken
'"inst, onze kosten worden ruim
schoots gedekt door abonnements
gelden, losse verkoop en reclame".
Sibirski Gazeta heeft duidelijk in
vloedrijke sponsors.
Het blad wordt uitgegeven door
de Vereniging van Siberische Ste
den, een organisatie die de steun ge
niet van president Jeltsin en de re
gering van de Russische Federatie.
Gendelman houdt echter de onaf
hankelijkheid van het blad hoog,
ook al rolt dit blad eveneens van de
drukpersen in de partij-uitgeverij.
"Natuurlijk, dat is een risico. Maar
we trekken ons er bij het schrijven
niets van aan. Er zijn pogingen ge
weest om ons te saboteren, maar
een massale steuncampagne van de
lezers verhinderde dat", zegt Gen
delman.
De veertien leden tellende redak-
tie is collectief uit de partij gestapt
toen de conservatief Ivan Polozkov
het voor het zeggen kreeg in de Rus
sische communistische partij. Gen
delman zelf was vier jaar geleden al
uit de partij gegooid na het schrij
ven van een kritisch artikel over de
economische situatie.
Sibirski Gazeta is zelfs al toe aan
het uitwisselen van pagina's met
buitenlandse kranten, in dit geval
een Zweedse. "We doen alles om on
ze lezers een goed produkt aan te
bieden", zegt Gendelman, die
meteen samenwerking met Neder
landse regionale kranten in het ver
schiet ziet.
Salarissen
Zowel bij 'Onze Krant' als de Si
birski Gazeta liggen de salarissen
hoger dan het gemiddelde journa
listen-inkomen. Dmitri Sja
giachmetov: "Vroeger verdiende ik
wat minder, maar ik werkte er van
de vijf dagen misschien twee. Nu is
de motivatie veel groter en werken
we zoals het hoort: met volledige in
zet, elke dag".
Gendelman beaamt dat. "We
trekken vooral jonge journalisten
als medewerkers aan. Ze zijn vaak
onervaren, maar wel getalenteerd
en storen zich niet aan heilige huis
je. De motivatie van die mensen
vind je terug in schrijfstijl, in onder
werpkeuze. De lezers profiteren er
van en kennelijk merken ze het ook.
Elke maandagmorgen weer is onze
oplage binnen een half uur uitver
kocht".
DEN HAAG Met de nade
rende publikatie van de me
moires van de weduwe Rost
van Tonningen is de discussie
over de dood van haar man op
nieuw opgelaaid. Het boek
'Op zoek naar mijn huwelijks-
ring' verschijnt pas over een
maand, maar nu al maken tal
van organisaties zich druk
over de inhoud. Want centraal
in het boek staat de bewering
van de Zwarte Weduwe, dat
haar man tijdens zijn detentie
in de Scheveningse strafge
vangenis is vermoord door een
bewaker.
De officiële lezing luidt dat de
NSB'er Rost van Tonningen, tij
dens de oorlog directeur van De Ne-
derlandsche Bank, op 6 juni 1945
zelfmoord heeft gepleegd. Rost van
Tonningen, voor de oorlog Tweede-
Kamerlid voor de NSB. werd op 11
mei 1945 door de Canadezen gear
resteerd en in Utrecht gevangen ge
zet. Op 5 juni werd hij overgebracht
naar het bolwerk van de Canadese
Field Security, de Scheveningse ge
vangenis, waar hij nog geen 24 uur
later om het leven kwam.
Prof. Lou de Jong schrijft in deel
dat Rost van Tonningen een gebro
ken man was, die reeds in Utrecht
had geprobeerd zelfmoord te ple
gen. Hij zou doodsbang zijn voor de
mishandelingen en martelingen,
die in die dagen in de Scheveningse
gevangenis schering en inslag wa
ren. Nog geen dag na zijn aankomst
zou Rost van Tonningen op de ba
lustrade zijn geklommen en met het
hoofd omlaag naar beneden zijn ge
sprongen.
Geduwd
De Zwarte Weduwe weet echter ze
ker dat haar man door een bewaker
over de balustrade is geduwd. Ze
ontleent haar stelling aan een aantal
bronnen, die ze na de oorlog gespro
ken heeft, onder wie de Haagse poli
tieman Gross. Die hield zich des
tijds bezig met het onderzoek naar
dt mishandelingen in de Scheve
ningse gevangenis.
"Ik heb gewacht tot de Neder
landse regering iets zou doen",
geeft de weduwe als verklaring voor
het feit dat ze pas nu gedetailleerd
met de moordtheorie op de proppen
komt. "Ik heb van alles geprobeerd,
de regering gevraagd om een onder
zoek naar de dood van mijn man te
doen. Maar ik heb nooit medewer
king gehad, ben overal wegge
stuurd. Als niemand wat voor 'm
doet, zal ik 't doen".
Mishandelingen
Hoewel het manuscript van hei
boek angstvallig in de kluis van
haur woning in Vclp bewaard blijft
totdat het moment van publikatie
daar is (alleen NRC/Handelsblad
heeft inzage gehad), is Rost van
Tonningen wel bereid in grote lij
nen te vertellen over de omstandig
heden waaronder de NSB'er om het
leven is gekomen. "Hg heeft, toen
hg 's ochtends de cel verliet om z'n
Moordtheorie centraal in memoires 'zwarte weduwe'
De uieduwe
Rost van Ton
ningen. Zij is er
van overtuigd
dat haar gehate
echtgenoot in
1945 dooreen be
waker over de
balustrade is ge
duwd in de
Scheveningse
gevangenis.
(toto GPDI
eigen ton met uitwerpselen naar
buiten te brengen, een zet gekregen
van een bewaarder".
De weduwe was er niet by, toen
haar man om het leven kwam. Zg
was na de bevrgding gevlucht naar
Duitsland en keerde pas in 1948 in
Nederland terug. Ze werd gearres
teerd en zat haar straf uit. Toch be
schrijft ze vrg gedetailleerd de om
standigheden in de Scheveningse
gevangenis. Zo moest Rost van
Tonningen naakt in de houding
staan en het Wilhelmus zingen. Ook
werd hij met een touw om zgn penis
over de grond gesleept en moest hg
de vloer schoonlikken, die door de
bewakers was ondergespuugd
Het is opvallend dat de beschrij
ving van de mishandelingen die
Rost zou hebben ondergaan, vrg wel
letterlgk overeenstemt met de ver
klaring die Loe de Jong in deel 12
optekent uit de mond van de gevan
gen genomen Duitse SS'er Arlt:
"Einige Soldaten musten sich nackt
aussiehen und wurden dann an ei-
ner Schnur, die man ihnen um den
Geschlechtsteil band, zur Prugelei
in den Gefangnisflur hmabge-
fuhrt". Arlt had het echter niet over
Rost van Tonningen, maar over ge^
vangen genomen Duitse soldaten.
Hetzelfde geldt voor de verkla
ring van dé NSB'er Zondervan, af
gelegd voor de parlementaire en
quêtecommissie die het regerings
beleid in de jaren '40-'45 onder
zocht. Zondervan: "De comman
dant zei tegen mg dat ik wel levend
binnen was gekomen, maar dat ik er
nooit meer levend uitkwam In de
memoires van de weduwe staat dat
Rost van Tonmngen van de com
mandant te horen kreeg "dat hij wel
levend de gevangenis was binnen
gekomen, maar dat hg er nooit meer
levend uit zou komen".
Algemeen bekend
Dat wil overigens nog niet zeggen
dat de moordtheorie volkomen on
gegrond is. Een van de mensen die
in die tgd dagelgks in de gevange
nis aanwezig was, is ervan over
tuigd dat Rost van Tonningen over
de balustrade is gegooid. De man
die anoniem wil blgven ("Ik wil
hierover geen problemen krijgen
met het voormalig verzet dat mg
zeer dierbaar is"), was overigens
geen ooggetuige.
Hg kwam enkele uren na de dood
van de NSB'er binnen. "Van de
mensen die erby waren, leeft nie
mand meer. Officieel heette het dat
Rost van Tonningen zelfmoord had
gepleegd, maar we wisten allemaal
beter. Het was algemeen bekend
dat de zo gehate Rost van Tonnin
gen over de balustrade was gegooid.
Het werd alleen nooit hardop ge
zegd".
De bewakers in de Scheveningse
gevangenis waren allemaal leden
van de Binnenlandse Strijdkrach
ten en stonden rechtstreeks onder
het gezag van de Canadese Field Se
curity. Maar de Canadezen hielden
zich alleen bezig met het verhoren
van de gevangenen. Aan de manier
waarop de bewakers met de NS-
B'ers omgingen, hadden ze geen
boodschap. "De directeur, een bur
ger, had echt niets te vertellen. De
leiding was in handen van de com
mandant van de BS, Henk Vogels.
De bewakers waren heer en meester
en leefden hun agressie uit op de
kopstukken van de NSB".
Het waren vooral pestergen. "Ik
herinner me dat ik 's avonds om ze
ven uur bij Vogels op de kamer zat.
Hg stond op en zei: 'moet je oplet
ten wat er nu gebeurt'. Toen draaide
hg plotseling het licht in de gevan
genis uit. Er ontstond een hels ka
baal. De gevangenen waren doods-
en doodsbang, jankten van angst".
Gehaat
Hij erkent ook dat er op grote schaal
dingen gebeurden, die niet door de
beugel konden. "Maar je moet je
kunnen voorstellen dat de bewa
kers na vgf jaar bezetting hun frus-
taties gingen botvieren. Het is niet
goed te praten, maar wel te begrij
pen. In de Scheveningse gevange
nis zaten de kopstukken van de
NSB. Rost van Tonningen, Mussert,
Blokzgl. Mensen die al jaren diep en
diep werden gehaat. In de oorlog
waren het grote jongens, maar in de
gevangenis zielige en bange ty
petjes".
"Je kunt het de mensen niet kwa-
fijk nemen dat ze vol zaten met ge
voelens van wraak. Niet alleen bin
nen de gevangenismuren ook daar
buiten. Op straat werden de NSB-
meiden kaalgeschoren en werd met
teer een hakenkruis op hun hoofd
geschilderd. In de gevangenis had
den de bewakers vrij spel. Hun ge
voel van macht werd versterkt door
de angst van de gevangenen. Dat is
logisch. De bewakers waren uitge
rust met stenguns. Een verkeerd
woord en er kon geschoten wor
den".
Volgens prof. De Jong is de angst
juist de reden geweest voor de ge
slaagde zelfmoordpoging van Rost
van Tonningen. "Op basis van een
uitgebreid en diepgaand onderzoek
en gesprekken met allerlei mensen,
geloof ik niet dat Rost van Tonnin
gen is vermoord. Ik ken de theorie
van de weduwe. Vgf jaar na de oor
log heb ik daarover uitgebreid met
haar gesproken. Maar ze heeft mg
niet aannemelgk kunnen maken
dat haar man is vermoord".
Hoogte
Volgens De Jong ia Rost van Ton
ningen vanaf de eerste etage heel
bewust met het hoofd omlaag naar
beneden gesprongen. De hoogte
was dus niet zo groot. "Als hij over
de balustrade zou zgn gegooid, was
de kans klein geweest dat hg zou
overlijden. Dan was hg waarschgn-
Igk niet met zgn hoofd op de grond
gekomen", aldus De Jong.
GEESTELIJK LEVEN
Besluit van Nederlandse bisschoppen O
AMERSFOORT (ANP) - De
rk bisschoppenconferentie
wil voortzetting van de offi
ciële dialoog met de reforma
torische kerken. Zij heeft gis
teren in Amersfoort inge
stemd met de instelling van
een commissie die de vrijheid
heeft zelf te bepalen welke on
derwerpen zij bespreekt.
De dialoog kwam tot stand naar
aanleiding van het bezoek van
paus Johannes Paulus II aan ons
land in mei 1985. In maart 1986
brachten vertegenwoordigers
van drie protestantse kerken (de
Hervormde Kerk. de Gerefor
meerde Kerken en de Evange-
lisch-Lutherse Kerk) een bezoek
aan Rome om die dialoog vorm te
geven.
De gezamenlijke werkgroep
die na het Rome-bezoek werd in
gesteld, werd echter ontbonden,
toen de leden het niet eens kon-
'Priesterwijding
gehuwde mannen
kreeg fiat paus'
ROME (CIC-DPA) - Paus Johan
nes Paulus II heeft volgens de
Braziliaanse kardinaal Aloisio
Lorscheider toegestaan, dat twee
gehuwde mannen in Brazilië
priester werden gewgd. Zg moes
ten beloven met hun vrouw "als
broer en zus" samen te leven, met
andere woorden geen seksuele
betrekkingen met haar te onder
houden.
Lorscheider, aartsbisschop van
Fortaleza, zegt dit in een inter
view met het rk Italiaanse tijd
schrift 'Famiglia Christiana', dat
deze week verschijnt. Volgens
Lorscheider zijn beide 'viri pro-
bati' (gehuwde mannen die zich
in kerk en maatschappij bewezen
hebben) inmiddels als priester
werkzaam.
Lorscheiders landgenoot mgr.
Valfredo Bernardo Tepe heeft tij
dens de bisschoppensynode over
de vorming van priesters, die op
dit moment in Rome wordt ge
houden, gepleit voor de priester
wijding van 'viri probati', maar
het is al wel duidelijk dat dit voor
stel bg het Vaticaan geen enkele
kans maakt.
Lorscheider, die in het inter
view ook pleit voor de priester
wijding van gehuwde mannen,
herhaalt de kritiek die hij eind vo
rige week op de gang van zaken
bij de bisschoppensynodes uitte.
Hg vindt, net zoals naar zgn zeg
gen de meeste bisschoppen in
Noord- en Latijns-Amerika, dat
de synode meer bevoegdheden
moet krijgen. Zij moet volgens
hem een soort 'senaat van de
paus' zijn.
Volgens mgr. Pietro Pennac-
chini van het Vaticaanse perscen
trum klopt het verhaal van Lor
scheider in ieder geval voor een
van de twee priesters. Van de an
der is hem mets bekend.
den worden over het te bespreken
onderwerp. Van rooms-katholie-
ke zijde werd gepleit voor een dis
cussie over het kerkbegrip, de re
formatorische kerken hechtten
meer waarde aan een bespreking
van de secularisatie en het ant
woord van de kerken daarop.
Om de impasse te doorbreken
gingen vier vooraanstaande figu
ren uit de vier kerken informeel
om de tafel zitten. Die vier 'ter
reinverkenners' waren hulpbis
schop dr. J.F. Lescrauwaet van
Haarlem, secretaris-generaal dr.
K. Blei van de Hervormde Kerk,
prof.dr. H.B. Weijland van de Ge
reformeerde Kerken en ds. W.
Bleg, oud-voorzitter van de lu
therse synode.
De vier 'terreinverkenners'
stelden voor een commissie in het
leven te roepen. De commissie
zou tien leden moeten hebben:
vier uit de RK Kerk en telkens
twee uit de drie protestantse ker
ken.
De Hervormde Kerk heeft nog
geen besluit over het voorstel van
het informeel overleg genomen,
aldus de woordvoerder van deze
kerk. Hij vermoedt echter dat het
niet op problemen zal stuiten, ze
ker nu de bisschoppen de com
missie een vrij mandaat hebben
gegeven. De woordvoerder
spreekt in dit verband van een
"doorbraak".
Ook Wegland vindt het een
"grote stap vooruit" dat de bis
schoppen de commissie de vrije
hand laten. De 'terreinverken
ners' hadden volgens Weijland
vier onderwerpen van gesprek
voorgesteld, waaronder de wer
kelijke verschillen tussen de vier
kerken en de praktische samen
werking in de oecumene.
Prof. Potgieter
opvolger Heyns
BLOEMFONTEIN (ANP) - De
theoloog prof. Pieter Potgieter is
gisteren gekozen tot voorzitter
van de synode van de Nederduit
se Gereformeerde Kerk, de groot
ste blanke kerk in Zuid-Afrika.
Potgieter, voorzitter van de
provinciale synode van Oranje
Vrijstaat, volgt prof. Johan Heyns
op, die de kerk vier jaar heeft ge
leid en niet herkozen kon worden.
De Nederduitse Gereformeer
de Kerk bespreekt de komende
dagen haar houding tegenover de
apartheid in Zuid-Afrika en de
veranderingen sinds president
De Klerk aan de macht is. Dat ge
beurt aan de hand van een herzie
ne versie van het rapport Kerk en
Samelewing, dat in 1986 door de
synode werd aanvaard en de bij
belse rechtvaardiging van het
apartheidssysteem afwijst.
Cantatediensten
in Pieterskerk en
Hooglandse kerk
LEIDEN De Leidse Stichting
Cantate heeft voor het wintersei
zoen een nieuwe serie cantate
diensten georganiseerd, die met
name in de Pieterskerk worden
gehouden. In de Hooglandse kerk
vindt de eerste (28 oktober) en de
laatste dienst (28 april) plaats-
De cantatediensten zijn het re
sultaat van een samenwerking
tussen de Stichting Pieterskerk
en het Bijzonder Kerkewerk van
de Leidse hervormde gemeente.
Beide invalshoeken komen vol
gens de organisatie via de canta
tes aan bod: de Pieterskerk wordt
als cultureel monument en Leids
gemeenschapshuis gebruikt, ter
wijl de bijbelse boodschap in ver
schillende vormen zal worden
doorgegeven.
Een cantatedienst is geen con
cert, aldus de organisatoren, maar
een samenspel van (bijbel)tekst
en muziek, van woord en toon. De
diensten, die gemiddeld een uur
duren, lijken op een zondagmor
gendienst, waarbg echter de mu
zikale verklanking van de bgbel-
tekst een centraal element vormt.
Aan de diensten zal worden
meegewerkt door diverse koren.
De vaste voorganger is ds. A. Al-
blas. Aan de opening in de Hoog
landse kerk, werkt het Leider
dorps Kamerkoor en -orkest mee,
terwijl Joop Brons het orgel be
speelt. Dit keer staat 'Jesus meine
Freude' van J. S. Bach op het pro
gramma. De vaste aanvangstgd is
zeven uur.
MOSKOU (CIC) - In de Basili-
uskathedraal aan het Rode Plein
in Moskou hebben Russisch-ortho-
doxe priesters voor het eerst sinds
1917 weer een mis kunnen opdra
gen. De belangstelling was zo
groot dat vele gelovigen de mis
buiten de kathedraal via luid
sprekers moesten volgen. De ka
thedraal met zijn twaalf uivormi
ge koepels aan de zuidzijde van
het plein werd van 1554 tot 1560 in
opdracht van Ivan de Verschrik
kelijke gebouwd naar aanleiding
van de overwinning op de Tarta
ren bij Kazan. Na de revolutie
werd het gebouw een
(foto AP»
