'CDA nog niet van
KVP-geest verlos f
sar
Spirituele vorming
van priester nodig
REPORTAGE I
Succes jarige partij verrast laitische leden Aantj es en Oostlander
Üx.-'
WUE-INÖDALÏ 1U UM
Aantjes: "Wat ik mis is wat ik onder christen-democratische politiek ver
sta. Het opkomen voor mensen die in de knel zitten, die zichzelf met kunnen
redden". <roto gpd>
Het CDA bestaat op 11
oktober tien jaar. Wat
niemand voor mogelijk hield,
gebeurde in 1980 toch: de
Katholieke Volkspartij
(KVP), de Anti-
Revolutionaire Partij (ARP)
en de Christelijke Historische
Unie (CHU) gingen op in één
partij. Anno 1990 is die partij
sterk en zelfbewust, met de
grootste Tweede
Kamerfractie uit de
parlementaire geschiedenis
en een populaire leider. De
secularisatie heeft tegen de
verwachtingen in geen vat op
de partij gekregen.
Integendeel, veel niet-
christenen stemmen
tegenwoordig CDA.
Over deze 'successtory' laten
twee eigenzinnige christen
democraten hun licht
schijnen: Willem Aantjes (67)
en Arie Oostlander (51).
Aantjes drukte bij de vorming
een sterk stempel op de partij;
na zijn vertrek volgde hij het
CDA als geïnteresseerd lid.
Oostlander was bijna tien jaar
als directeur van het
Wetenschappelijk Instituut
van het CDA bezig om de
partij inhoudelijk profiel te
geven. Beiden zijn loyaal lid.
Maar ook kritisch.
DEN HAAG - "Dat het CDA op
11 oktober viert dat het tien jaar be
staat. begrijp ik niet. Opklopperij.
Als de partij echt historisch bewust
is, viert ze het op 3 april. Want dat is
het echte begin". Willem Aantjes
kan het niet laten. Meteen al bij het
begin van het gesprek over tien jaar
CDA laat hij plagerig weten waar
wat hem betreft de wortels van de
Nederlandse christen-democratie
liggen: bij de ARP, die immers op 3
april 1879 werd opgericht.
De oud-fractievoorzitter (1971-
1978) in de Tweede Kamer van de
ARP en het CDA (zoals het samen
werkingsverband in de Kamer al
heette voordat de drie partijen op
gingen in een partij) haast zich er
wel bij te zeggen dat "als de KVP de
oudste politieke partij van de drie
was geweest, de oprichting daarvan
een herdenkingsfeest waard was
geweest".
Maar toch. in een adem door:
"Dat het CDA-jubileumcongres nu
gesponsord wordt door het bedrijfs
leven. vind ik vreselijk. Het is weer
een onderdeel van de KVP-cultuur
die natuurlijk overheersend is. Ik
doel dan op de manier van omgaan
met mensen en dingen, niet op het
beleid. Ach. ik verwijt het de KVP
niet. maar de AR. Die weten hoe het
wel hoort".
Oecumene
Ook 24 april, om nog maar eens een
markante datum te noemen, zou
een feestdag kunnen zijn. Op die
dag in 1967 begint het eerste forme
le overleg tussen KVP. ARP en
CHU. De partijen leveren ieder zes
personen voor de 'groep van acht
tien'. een wergroep die de opdracht
krijgt na te gaan of men het eens
kan worden over uitgangspunten
en programmatische samenwer
king. Aantjes was daarbij. Hij herin
nert zich nog goed de motieven om
na jaren van informele contacten
eens over een gezamelijke partij te
praten.
Allereerst was er de afkalving van
de macht van de drie confessionele
partijen. Zo werd de KVP in tien
jaar tijd electoraal bijna gehalveerd.
Ook speelde de Europese christen
democratie een belangrijke rol.
Daar werkten de drie al jaren sa
men. "Bovendien was er de oecu
mene. De 'protestantse' Paus Jo
hannes de 23ste doorbrak de geslo
ten katholieke kring; die mocht nu
met andere christenen gaan samen
werken. Helaas zijn de machtsvor
ming en Europa als factoren gaan
overheersen en is de principiële im
puls tot de fusie verdwenen".
De 'groep van achttien' zou de
start zijn van dertien jaar vergade
ren. ruzie maken, liimen en masse
ren. Uiteindelijk zou tegen ieders
verwachting in het CDA opgericht
worden; ondanks verschil van me
ning over de politieke koers van het
CDA (de CHU was tijdens het door
KVP en ARP gesteunde kabinet-
Den Uyl oppositiepartij) en on
danks de verhitte discussie over de
grondslag, waarin Aantjes een
hoofdrol speelde.
Inspiratiebron
In het jarenlange gekrakeel dat de
grondslagdiscussie heette, ging het
om twee opvattingen die niet met
elkaar te verzoenen leken. De KVP,
in de persoon van Frans Andriessen
(de huidige EG-Commissaris),
wenste van het nog te vormen CDA
een open partij te maken. Een partij,
waar ook niet-christenen welkom
zouden zijn en vertegenwoordigen
de functies konden krijgen.
"Het CDA is geen christelijke par
tij". meende Andriessen. Ook het
humanisme zou volgens hem een
inspiratiebron mogen zijn. Dat
standpunt joeg de andere kant, een
groot deel van de ARP onder aan
voering van Aantjes. in de gordij
nen. Volgens hem moesten leden,
zeker op bestuurlijk niveau, per
soonlijk aanspreekbaar zijn op de
grondslag van het CDA. de bijbel.
Zij moesten die grondslag daarom
aanvaarden. Het Evangelie is de uit
sluitende inspiratiebron, aldus de
mannenbroeders.
Vooral in het voor de fusie roerige
jaar 1975 leidden deze twee ex
tremen tot conflicten. Op het eerste
CDA-congres in augustus van dat
jaar. probeerde Andriessen de boel
nog. te sussen. Hij verwierp de pre
tentie van het woord 'christelijke'
voor een politieke partij, maar de in-
E"
Alle ogen zijn gericht op Ruud Lubbers, de verpersoonlijking van het CDA-succes. "Maar als de partij intellectu
eel niet interessant was geweest, hadden de kiezers ons nooit gevonden". (toto anpi
tentie van zo'n partij - het christelij
ke als inspiratiebron - hing hij van
harte aan.
Bergrede
Aantjes reageerde niet rechtstreeks,
maar hield een betoog dat later be
kend zou worden als de 'Bergrede'.
De rede van Christus uit Mattheus
25 stond daarbij centraal. "Intussen
zijn we 2000 jaar verder en kijk eens
om u heen: hongerigen worden niet
gevoed; zij sterven als ratten langs
de wegen van hun uitgedroogde
landen. En als wij 1 procent van ons
nationale inkomen voor ontwikke
lingssamenwerking uitgeven, heb
ben wij meer zorg over de vraag of
die ene procent wel goed wordt be
steed dan over de 99 procent die wij
voor onszelf reserveren. Geen
plaats voor christelijke politiek? De
wereld hunkert naar christelijke po
litiek".
Veel ARP'ers, maar ook mensen
buiten die partij, werden geraakt
door het inspirerende betoog. On
danks het applaus van de congres
gangers stemde de meerderheid
van de aanwezigen later op de dag
echter tegen Aantjes' standpunt
OW de grondslag. Aan CDA-leden
wordt alleen gevraagd het Evange
lie als richtsnoer van het politiek
handelen te aanvaarden en op basis
daarvan het programma en het be
leid uit te dragen. Aantjes was diep
teleurgesteld en zei later dat het de
laatst* mogelijkheid was geweest
om met het CDA te kappen.
Aantjes is in 1990 opmerkelijk an
ders gestemd over de grondslagdis
cussie. "Die hele grondslagdiscus
sie interesseerde mij eigenlijk niet.
Dat het altijd anders is voorgesteld
en dat ik er aanleiding toe heb gege
ven, is misschien waar. Maar het is
mij er helemaal niet om te doen ge
weest om in de Bergrede de grond
slag te formuleren. Onzin Ik walg
van formules. Het ging mjj om het
beleid. Daarom riep de rede bij ve
len zoveel weerzin en zelfs haat op:
ik gaf een politieke koers aan die zij
niet wilden".
"Ik ontken ook dat het betoog
niet erg politiek-praktisch was. Ik
gaf toch al die voorbeelden van hon
gerigen en vreemdelingen? De kern
van de toespraak was: kijk om je
heen; toets wat er gebeurt aan wat
we dienen te doen. Dat is heel prak
tisch. Het was een politieke con
frontatie en geen preek, zoals som
migen smalend zeiden".
De maandag na het eerste CDA-
congres beleefde dr. Arie Oostlan
der zijn eerste werkdag als direc
teur van de Abraham Kuyperstich-
ting, het wetenschappelijk instituut
van de ARP. "Ik had Aantjes' rede
gehoord en het tumult er omheen.
Men had het idee dat Aantjes met
zijn betoog niet alleen een princi
pieel stempel op het CDA wilde
drukken, maar eigenlijk ook op een
breuk in het CDA aanstuurde. Het
probleem kon niet meer opgelost
worden, zonder dat iemand z'n ge
zicht zou verliezen. Beide stand
punten waren ook zo eenzijdig.
Daarom moest er een oplossing ko
men, waarmee beiden zouden in
stemmen. We wilden niemand iets
door de strot duwen. Dat is ook ge
lukt".
Onder voorzitterschap van CHU-
voorzitter Baron van Verschuer
werd een speciale commissie inge
steld om de grondslagdiscussie tot
een goed einde te brengen. In 1978
kwam het rapport 'Grondslag en
politiek handelen' tot stand. De
conclusie CDA'ers mogen niet ge
vraagd worden naar hun persoonlij
ke geloofsovertuiging, maar dienen
persoonlijk aanspreekbaar te zijn
op de politieke overtuiging. Dat is
het samenbindende element van
het CDA.
Arie Oostlander was rapporteur
van de commissie-Van Verschuer
en herinnert zich nog de verbaasde
reacties op deze vondst. "Iemand
vroeg mij: 'Uit welke trucendoos
haal je dit nu weer?'. Maar bestude
ring van onze eigen traditie had de
term opgeleverd. De politieke over
tuiging is het politieke antwoord
dat je geeft op het evangelie. Dat
kan heel verschillend zijn. Maar als
je met een groep mensen hetzelfde
antwoord deelt, hoor je bij elkaar.
Dat geldt ook voor het CDA".
U itgangspunten
Later werd de politieke overtuiging
uitgewerkt in het Program van Uit
gangspunten. De vier kernbegrip
pen staan daarin centraal: gerech
tigheid. gespreide verantwoorde
lijkheid, solidariteit en rentmeester
schap. Oostlander: "Achteraf ge
zien waren zowel Andriessen als
Aantjes hier heel tevreden mee. De
grondslagdiscussie was waardevol
ADVERTENTIE
voorlichtingsavond
over het kopen en financieren
van een eigen huis
HIJIS HYPOTHEEK
Adviesburo Huis Hypotheek Onafhankeh|k hypotheekadvies
Aarptein 2. 2406 BZ Alphen a/d Ri|n,
telefoon. 01720-24003. werkt samen met vele geklverstrekkers en
met Drieman makelaardij te Alphen a/d Rijn en Nieuwkoop (lid NVM)
geweest, omdat het ontzettend goed
is om aan te geven waarom je met el
kaar een partij begint. Dat geeft een
partij karakter".
Met de uitgangspunten is Aantjes
inderdaad blij. "Maar worden ze ge
hanteerd?", vraagt hq zich af. Want
met uitgangspunten ben je er niet;
"dan begint de discussie pas". Aan
tjes had nooit verwacht dat het zo
goed zou gaan met zijn CDA. "Ik
dacht dat de partij nog even stabiel
zou blijven, maar daarna - helaas -
zou wegzakken. Maar dit, nee daar
kan ik geen verklaring voor vin
den".
Oostlander zoekt de kiem van het
succes van het huidige CDA in de
onpopulaire boodschap die de par
tij de kiezers heeft gebracht. "Al in
1980 was ik betrokken bij de cam
pagne-strategie. Toen hebben we
gezegd dat we de waarheid moesten
gaan vertellen. Zo hard mogelijk.
De kiezers moesten op hun volwas
senheid worden aangesproken.
Geen verontschuldigingen over de
sociale zekerheid, maar gewoon
vertellen dat-ie onbetaalbaar werd.
Wat bleek? De kiezers straften het
.liet af. Integendeel".
Lubbers-effect
Dat het succes van het CDA te dan
ken is aan het Lubbers-effect, wordt
door beide gesprekspartners be
hoorlijk genuanceeerd. Oostlander:
"Ons profiel werd al steeds duidelij
ker. Als de partij intellectueel niet
interessant was geweest, hadden de
kiezers ons nooit gevonden. Ik denk
dat we wel een ander inhoudsvol fi
guur als drager van ons gedachten-
goed gevonden als Lubbers er niet
was geweest". Aantjes valt hem bij:
"Nee, ik geloof niet in het Lubbers-
effect. Politieke leiders kunnen be
wegingen niet maken of breken".
Het CDA lijkt nu een rustige en
stabiele partij. Toch is er kritiek. De
machtspositie van de partij trekt
ook minder christen-democratische
geïnspireerden aan. Het dagelijks
bestuur onder leiding van voorzit
ter Van Velzen trekt de touwtjes
steeds strakker aan. Er is weinig
ruimte voor discussie en kritiek.
Oostlander: "Dat hoor ik meer.
Maar dat ligt ook aan de mensen
zelf. De leden en het kader moeten
het ook zelf willen en doen. Anders
laden ze een enorme schuld op zich.
Een probleem daarbij is wel dat in
onze partij mensen zitten die met
die ellendige, anti-evangelische ge
zagsgetrouwheid behebt zijn. Ze
bewijzen er de partijleiding en de
Kamerfracties echter helemaal
geen christelijke dienst mee door
die hun commentaar en kritiek te
onthouden. Met disussie kom je al
tijd verder".
Aantjes: "Dat is ook een onder
deel van de KVP-cultuur: alles on
dergeschikt aan de top. Ik verlang
niet terug naar de AR, zeker niet.
Maar daar werden wel de leiders
aangepakt; discussie was daar heel
gewoon".
Hol vat
Is het CDA geworden waar zo lang
over gebakkeleid is: een door het
evangelie geïnspireerde beginsel-
partij? Aantjes: "De grondslag is
prima in orde. De uitgangspunten
zijn ook goed. Het CDA is een nette,
verburgelijkte middenpartij gewor
den. Maar wat ik mis is wat ik onder
christen-democratische politiek
versta. Het opkomen voor mensen
die in de knel zitten, die zichzelf niet
kunnen redden. Het Evangelie
geeft geen blauwdruk, maar zet wel
aan tot het nemen van besluiten om
die mensen te helpen".
Toch lijkt het CDA alleen maar
groter en machtiger te willen wor
den. Oostlander: "Ik zie niet alles en
sommige dingen wil ik ook hele
maal niet zien. Maar ik denk dat het
een illusie is dat een partij die ieder
een wil behagen, na enige tijd niet
uitgespuwd wordt. En terecht na
tuurlijk. Als niets meer heilig voor
je is, behalve het zetelaantal, dan zul
je de bons krijgen. Dat moet je zien
te vermijden. Anders houd je een
groot hol vat over, maar dan is de
zin van de partij helemaal verdwe-
Aanfjes: "Als het CDA zich zo
blijft gedragen en zich van extremi
teiten onthoudt, halen we wel de 80
zetels. Maar opiniepeilingen geven
alleen aan wat de meerderheid
denkt. En die meerderheid gaat het
goed In de peilingen komt niet naar
voren hoeveel mensen ons nodig
hebben, waar onze politiek voor be
doeld moet zijn".
Pleidooi Simonis op bisschoppensynode
VATICAANSTAD (ANP) -
Kardinaal Simonis heeft op
de bisschoppensynode in Ro
me gepleit voor een 'behoor
lijk open' priesteropleiding.
De persoonlijke en spirituele
vorming moet gericht zijn op
vrijheid in verantwoordelijk
heid. Verder moet de positie
ve betekenis van het priester
celibaat worden verduide
lijkt.
Simonis, die als een van de eerste
Europese synodeleden aandacht
vroeg voor de moeilijke situatie
van veel priesters, beklemtoonde
in navolging van het Tweede Va
ticaanse Concilie het belang van
het 'presbyterium'. Als gewijde
dienaren van de kerk "zijn bis
schoppen en priesters aan elkaar
gegeven en toevertrouwd". Ze
moeten daarom niet alleen met el
kaar samenwerken, maar zich
ook verantwoordelijk voor elkaar
voelen.
Verder pleitte kardinaal Simo
nis voor een spirituele vorming
van de priesterkandidaten die ge
baseerd is op het apostolische en
missionaire wezen van het pries
terschap. De priester 'groeit' in
z(jn spiritualiteit, niet alleen door
"een dialoog van gebed" met Je
zus Christus in Woord en sacra
menten, maar ook doordat hij
Gods aanwezigheid en de teke
nen van de Heilige Geest ontdekt
in het dagelijks leven van man-
Samenwerking
bijbelbond en
evangelischen
ERMELO/DEN HAAG (ANP) -
De Wereldbond van Bijbelge
nootschappen en een aantal evan
gelische bijbelorganisaties heb
ben besloten nauw te gaan sa
menwerken. Dat hebben zij deze
maand in het Engelse Horsley's
Green met elkaar afgesproken,
meldt de Nederlandse organisatie
Kruistochten in Ermelo.
De bijbelorganisaties constate
ren dat enerzijds de vraag naar de
bijbel in de wereld op dit moment
groter is dan ooit tevoren. Ander
zijds is het gebruik van de bijbel
in de zogeheten ontwikkelde lan
den sterk verminderd, hoewel de
bijbel een onontbeerlijk instru
ment bij de evangelisatie is.
De organisaties hopen door
hun werkzaamheden op elkaar af
te stemmen dubbel werk en
"schadelijke concurrentie" te
voorkomen. Ook verwachten zij
zo beter te kunnen voldoen aan
de enorme vraag naar bijbels in
de Derde Wereld, de Sovjetunie
en de vroegere communistische
landen in Oost- en Midden-Euro
pa.
Woordvoerder J. van Capelle-
veen van het Nederlands Bijbel
genootschap spreekt van een op
merkelijke ontwikkeling. Samen
werking tussen de bijbelgenoot
schappen en de evangelische or
ganisaties zou tien jaar geleden
nog niet mogelijk zijn geweest.
Onder meer de contacten van de
bijbelgenootschappen met de
Wereldraad van Kerken waren
vele evangelische organisaties
een doorn in het oog.
Op initiatief van het Neder
lands Bijbelgenootschap komen
waarschijnlijk in november di
verse bijbelorganisaties in ons
land, waaronder de vroegere
'smokkelorganisaties', bijeen om
zich te beraden over samenwer
king bij deverspreiding van bij
bels in Oost-Europa.
Tot de evangelische bijbelorga
nisaties die tot samenwerking
hebben besloten, behoren de Wy-
cliffe Bijbelvertalers. Bibles for
the World en Living Bibles Inter
national. in Nederland bekend
door de uitgave van Het Boek, de
bijbel in hedendaags Nederlands.
nen, vrouwen en kinderen. "In
hun midden kan hij werkelijk
goedheid en liefde, opoffering en
verzoening vinden".
Steeds meer priesters voelen
zich eenzaam en ontmoedigd en
vooral de ouderen onder hen zijn
afgemat en teleurgesteld. Niet al
leen worden zij geconfronteerd
met de problemen van de gesecu
lariseerde wereld, maar zij mer
ken ook steeds meer het ontbre
ken van voldoende medepries-
In zijn pleidooi voor het celi
baat zei Simonis onder meer dat
de bisschoppensynode in 1971 de
koppeling tussen priesterschap
en celibaat heeft willen vasthou
den. Mede als gevolg van de secu
larisatie is sindsdien het begrip
voor het celibaat nog verder afge
nomen. In navolging van de voor
zitter van de Amerikaanse bis
schoppenconferentie, aartsbis
schop Daniel Pilarczyk, wees Si
monis erop dat de Kerk in deze
tijd, waarin door velen het zinne
lijk genot als hoogste goed wordt
gezien, daar een duidelijk teken
tegenover moet stellen.
Celibaat en huwelijk staan niet
tegenover elkaar, maar vullen el
kaar aan. Ook het huwelijk heeft
celibataire elementen, aldus Si
monis, die verder erop wees dat
de priester, door vrijwillig het ce
libaat op zich te nemen, solidair is
met de eenzamen in en buiten het
huwelijk.
Met zijn opmerkingen over een
betere spirituele vorming van de
priesterkandidaten sluit Simonis
zich aan bij een wens die op de sy
node, door bisschoppen uit alle
delen van de wereld wordt ver
woord. Maandag hield kardinaal
Godfried Danneels, aartsbis
schop van Mechelen-Brussel, een
pleidooi voor de instelling van
een propedeutisch jaar. Daarin
kunnen onder meer een algeme
ne inleiding op de christelijke
leer, een aanleren van een gebed-
spraxis en een goede voorberei
ding op de priesterroeping plaats
hebben.
Bond tegen het
Vloeken steunt
actie Ter Beek
VEENENDAAL (ANP) - De
Bond tegen het Vloeken heeft mi
nister Ter Beek van defensie de
helpende hand toegestoken. De
Bond heeft alle lof voor Ter Beeks
initiatief om de taaiverruwing
binnen de krijgsmacht aan te pak
ken en stelt daarom gratis propa
gandamateriaal ter beschikking.
"Nu U het probleem van het
vloeken en schelden in het leger
structureel wilt gaan aanpakken,
kunt u daartoe misschien gebruik
maken van onze posters en stic
kers", schrijft de Bond aan Ter
Beek. Vooral de poster van de pa
pegaai en de spreuk 'Vloeken is
aangeleerd, wordt geen naprater!'
zal het volgens de Bond goed
doen in het leger.
"Als we op deze manier de mi
nister van dienst kunnen zijn,
doet de overheid misschien ook
nog eens wat terug", zegt secreta
ris R. van de Poll. De 73-jarige
Bond heeft sinds 1961 vijf maal
tevergeefs een verzoek ingediend
voor overheidssubsidie. De Bond
heeft jaarlijks ongeveer 400.000
gulden nodig en is vooral op do
nateurs en plaatselijke kerken
aangewezen.
O'Conner: ...onvoorwaardelijk
afwijzen... (archieffoto)
'Lidmaatschap
Ku-Klux-Klan
is een schande'
NEW YORK (CIC) - De behou
dende aartsbisschop van New
York, kardinaal John O'Connor,
vindt het lidmaatschap van
rooms-katholieken van de Ku-
Klux-Klan een 'schande' voor de
kerk. De RK Kerk wijst het lid
maatschap van deze organisatie
"zonder omwegen, absoluut en
onvoorwaardelijk" af, aldus de
kardinaal.
O'Connor is bezorgd over po
gingen van de Klan, die van ouds
her vooral in het zuiden van de
Verenigde Staten actief is, om in
de staat New York nieuwe leden
te winnen. Het hoofd van de Ku-
Klux-Klan in New York, William
Hoff, ig belijdend rooms-katho-
liek en lid van de behoudende ka
tholieke orde van de Columbus-
ridders.
Hoff, die zich beschouwt als
een 'goed katholiek', werd in 1969
tot gevangenisstraf veroordeeld,
nadat hij enkele leden van het
Congres die tegen de rassendis
criminatie hadden geageerd, met
de dood had bedreigd.
Zuidafrikaans predikant in
Oegstgeest. Ds. Z. C. Nevhutha-
lu. Luthers predikant in het Zuid-
afrikaanse thuisland Venda,
spreekt morgen in het Zendings
huis (Leidsestraatweg 11) in
Oegstgeest. Nevhuthalu is voor
zitter van de Confessing Fellows
hip in het thuisland, een groep die
zich wil inzetten voor vrede en ge
rechtigheid in Venda. De avond is
georganiseerd door de plaatselij
ke interkerkelijke werkgroep te
gen Apartheid. De avond begin
om kwart voor acht.
Opwekking. De heer D. Steen
huis uit Nijverdal zal onder het
thema 'Opwekking' met ingang
van vrijdagavond 12 oktober vier
lezingen in Leiden verzorgen
over het bijbelboek Ezra. De eer
ste lezing heeft als titel 'Het werk
van Gods Geest'. De lezingen vin
den plaats in de Streekschool
voor BBO (Lammenschanspark).
Aanvang is acht uur (vanaf 19.45
uur is er samenzang). De andere
lezingen staan gepland op 2 en 23
november en 14 december.
