Olietekorten Oost- Europa hebben
weinig met Golfcrisis te maken
'We kijken van
het ene journaal
naar het andere'
Pater Zoeterwoude:
Geen oecumenische
tafelvieringen meer
Hill HIREPORTAGE
DINSDAG 9 OKTOBER 19901
I
Definitief einde aan jarenlange praktijk
Van onze correspondent
Runa Hellinga
PRAAG/BUDAPEST
Eindeloze rijen vormden zich
deze week voor de
benzinepompen in
Tsjechoslowaklje. Dat gebeurde
nadat premier Marian Calfa op de
tv had gezegd dat de
olievoorraden nog maar
voldoende waren voor acht dagen
en de vrije verkoop van benzine in
oktober beperkt zou worden tot 25
liter per auto. Het land vreest een
totale ineenstorting van de
economie, nu de Sovjet-Unie de
contracten over afgesproken
olielcvcrantics niet nakomt. Maar
Tsjechoslowaklje is niet het enige
voormalige Oostblokland dat
problemen heeft met de
stokkende Russische
olielcveranties.
De tekorten vallen weliswaar
samen met de Golfcrisis, maar
hebben daar in feite niet zoveel mee
te maken. Ook zonder de crisis
hadden er in Tsjechoslowaklje op
dit moment waarschijnlijk rijen
gestaan. De oorzaak van de
problemen ligt in de Sovjetunie, dat
om verschillende redenen al
maanden niet in staat is zich aan de
afgesproken leveranties te houden.
Boze tongen
De afhankelijkheid van Sovjet-olie
in Oost-Europa is groot:
Tsjechoslowakije importeerde tot
nu toe 97 procent van zijn totale
oliebehoefte uit Rusland, Hongarije
95 procent en ook de andere
voormalige socialistische landen
kochten jaarlijks miljoenen tonnen
olie in de Sovjetunie. Al in de eerste
maanden van dit jaar kwamen
klachten dat de leveranties
achterbleven bij de toegezegde
hoeveelheid.
Boze tongen beweren dat de
Sovjetunie olie achterhoudt om die
tegen dollars op de wereldmarkt te
verkopen (de handel met Oost-
Europa verloopt tot 1 januari nog op
basis van roebels, tegen een koers
die ver achterblijft bij de prijs die
olie nu op de wereldmarkt doet).
Maar deskundigen zoeken minder
boosaardige motieven achter de
gedaalde aanvoer: de Russische
olieindustrie is in elkaar aan het
storten. Door onvoldoende
investeringen en achterstallig
onderhoud zijn de Sovjets
simpelweg niet meer in staat zoveel
olie te leveren als een paar jaar
geleden.
In de eerste helft van het jaar
exporteerden de Russen vier
procent minder dan beloofd en in
de zomer, nog voor de Irak-crisis,
werd aangekondigd dat er in de
tweede helft van het jaar 7 miljoen
ton minder geleverd zou worden,
zo'n 10 tot 12 procent van de
afgesproken hoeveelheid voor 1990.
Van Holten is een van de drie- tot
vierhonderd militairen van de basis
die mogelijk met het 315-squadron
naar de Golf worden gezonden in
het kader van de internationale
luchtbfi kkade tegen Irak. Zijn
anecdote laat zien hoezeer de jez
nen en families meeleven bij d
operatie.
Van Holten: "Als ik 's avonds
thuis van het ene journaal naar het
andere schakel voor het laatste
nieuws over de Golfcrisis, leeft ie
dereen bij ons thuis mee. Alles wat
erover wordt gezegd, vertalen we
direct naar Twenthe". Dat geldt ook
voor de andere luchtmachtfunctio
narissen, die kans maken naar het
Midden-Oosten te worden ge
stuurd.
De vraag "gaan we wel of niet"
brengt onmiskenbaar spanningen
teweeg aan het thuisfront. Onzeker
heid is troef. En dat is niet prettig,
vooral niet door de wetenschap dat
je man in een echte oorlog kan be
landen. Natuurlijk weten de vrou
wen dat zoiets kan gebeuren. Bo
vendien zijn hun echtgenoten ook
in vredestijd vaak op reis. Dat
brengt het beroep nou eenmaal met
zich mee. Maar als puntje bij paaltje
komt, nee. dan liever niet
Niet leuk
"Wanneer ik thuiskom, is de eerste
vraag van mijn vrouw: 'En, weet je
al wat'. Terwijl we duidelijk hebben
afgesproken dat ik haar direct bel
eninformeer. Mijn dochter vindt
het allemaal niet leuk. onze zoon
heeft er daarentegen geen moeite
Inmiddels wordt in Polen,
Tsjechoslowakije en Hongarije
verwacht dat de totale import uit
Rusland waarschijnlijk zelfs dertig
procent beneden de
oorspronkelijke contracten zal
liggen.
Het bericht dat de olietoevoer uit de
Vriendschapspijpleiding weer eens
stilligt, is in Hongarije haast geen
nieuws meer, zo regelmatig komt
het voor. De verklaringen van
Sovjet-zijde zijn altijd onduidelijk,
maar komen er op neer dat er weer
eens iets stuk was. Volgens Sovjet
bronnen gaan jaarlijks
honderdduizenden tonnen olie
verloren vanwege lekkages in deze
pijpleiding.
Een bijkomend probleem is dat de
olievoorraden in de Oosteuropese
landen heel klein zijn. Terwijl
Nederland een voorraad voor drie
maanden heeft, is in Oost-Europa
een voorraad voor een, hooguit
twee weken normaal. Daardoor was
er voor de Tsjechen weinig reden
zich naar de pomp te spoeden toen
mee. Die wil zelf vlieger worden",
zegt mai' R.J. van Onselen. Hu is
de cor- ator van de voorberei
ding atie. En basiscomman
dant kolonel F. Vogelpoel: "Mijn
vrouw gelooft me niet als ik zeg dat
er "cht niets, maar dan ook heie
niets bekend is. Nee, ook zij
...ut het allemaal niet leuk".
Dp vliegers en het grondperso
neel beginnen zelf ook in toenemen
de mate te balen van de onzeker
heid of ze wel of niet vertrekken en
waar ze eventueel terecht komen.
"Het gaat allemaal wat lang duren.
Het wordt echt tijd om te weten 'go
or not go'. Iedereen is nog steeds in
zijn gedachten bezig met de opera
tie maar dat kun je natuurlijk niet
maanden volhouden", zo wordt ge
zegd.
Tot frustraties onder de vliegers
en het grondpersoneel hebben deze
gevoelens van onbehagen nog niet
geleid. Commandant Vogelpoel:
"Die kun je voorkomen door er on
derling veel over te praten en door
een optimale informatievoorzie
ning aan je mensen. Alles wat ik
weet of hoor, gaat direct naar de be
trokkenen toe".
Chef geneeskundige dienst Van
Holten: "We hebben spreekuur
voor mensen waar ze hun mentale
moeilijkheden kunnen uiten. Het
bezoek is niet toegenomen. Nie
mand probeert zün snor te drukken.
Wat dat aangaat heeft dat wachten
geen nadelige gevolgen voor de mo
tivatie".
Uitdaging
Collega's van luitenant-kolonel
ze hoorden dat er nog maar voor
acht dagen olie was.
Economie
Het olieprobleem lijkt de nekslag te
worden voor de economie van
Tsjechoslowakije, die de
veranderingen maar moeizaam kan
verwerken. Een aantal maanden
geleden waren de Tsjechen nog zeer
optimistisch over hun kansen. Ze
hebben een lange industriële
traditie, een goede naam en in
tegenstelling tot buurland
Hongarije een kleine buitenlandse
schuld.
Inmiddels is dat optimisme
omgeslagen: de Tsjechoslowaakse
economie was voor pakweg een
derde van zijn export afhankelijk
van de DDR en die markt is
helemaal weggevallen.
Vervangende markten heeft het
land niet gevonden, de Tsjechische
kroon is ingestort, de prijzen gaan
omhoog en daar komen nu de
olieproblemen nog eens bovenop.
Echt onverwacht kan het olietekort
voor de Tsjechische regering niet
P.M.A. Vorderman uit Gouda, chef
van de logistieke dienst, hebben
een fotomontage van hem boven de
kaart van het Golfgebied gehangen.
"Een geintje. Ik waak als een soort
geestelijk leider over het Midden-
Oosten". Een informele codenaam
voor de operatie is ook al bedacht.
Vorderman: "Dat is 'Q-8'. Klinkt
wel geheimzinnig". Hij spreekt over
een "enorme uitdaging, zolang het
maar niet echt knokken wordt".
De piek in de voorbereidingen lag
direct na 18 september, toen het
nieuws bekend werd, en vorige
week. In een razend tempo werd di
rect een groep van zo'n 50 'kwar
tiermakers' ingeënt tegen allerlei
mogelijke ziektes, zoals malaria,
cholera en geelzucht. Zij zijn de eer
sten die afreizen naar het crisisge
bied. Binnen 48 uur, ofwel twee da
gen, kunnen ze er zijn. Binnen vier
tot vijf dagen na het 'alarm' moeten
de eerste F-16's van het 315-squa
dron zijn gearriveerd op de plaats
van bestemming.
Behalve vaccinaties kregen alle
betrokkenen informatie over zaken
In Oost-
Europa is een
olievoorraad
van twee weken
heel normaal.
Nederland heeft
in grote
opslagtanks
onder meer in de
Rotterdamse
haven die op
de foto zijn te
zien, voor zo'n
90 dagen
voorraden.
(foto ANP)
gekomen zijn, maar toch heeft het
land in de afgelopen maanden geen
kans gezien maatregelen te nemen
die echte tekorten konden
voorkomen. Pas nu is
Tsjechoslowakije gaan uitkijken
naar vervangende oliemarkten,
waarbij de gestegen prijs uiteraard
een groot obstakel is. Bovendien is
er het probleem dat
Tsjechoslowakije behalve de
Vriendschapspijpleiding geen
aanvoerroutes voor olie heeft.
In buurland Hongarije is de-situatie
gunstiger, al kampt het land in
principe met dezelfde problemen
waar het de Russische olie betreft.
Maar Hongarije heeft begin
augustus al contracten afgesloten
met Libië en Algerije, er bestaat een
aansluiting op de Adriapijpleiding
en op korte termijn verwachten de
oliedeskundigen geen echte
problemen. Hongarije heeft het
zelfs over het uitbreiden van zijn
olievoorraden, zodat die op den
duur op een met het westen
vergelijkbaar peil komen.
als voedings- en persoonlijke hygië
ne en kleding. Een van de tips is om
schoenen of laarzen omgekeerd op
de grond te zetten. Schorpioenen
zien schoeisel als een uitstekend on
derkomen. Vandaar.
Vocht is in de woestijn van le
vensbelang. Het noodrantsoen
wordt daarom met tien liter per per
soon per dag extra aangevuld. Voor
iedereen is één liter zonnebrand
olie, beschermingsfactor 8, beschik
baar. Er zijn honderden zout- en ma
lariatabletten in voorraad. Aan za
ken als pindakaas, hagelslag, toilet-
rollen en condooms (onder het mot
to 'vrij veilig') is ook gedacht.
Verder wordt rekening gehouden
met nucleaire, bacteriologische of
chemische oorlogsvoering. Het 315-
squadron beschikt over lichte gas-
pakken in verband met de hitte. De
gasmaskers zijn vernieuwd en zo
gemaakt dat met zo'n ding op het
hoofd ook kan worden gedronken.
Als het nodig is, kan het squadron
een klein ziekenhuis, compleet met
operatiekamer, uit de grond stam
pen. Voor koken worden drie mo
biele veldkeukens achter de hand
De Hongaren hebben uit de crisis
wel de conclusie getrokken dat ze
zo snel mogelijk naar andere
energieleveranciers moeten
omkijken. Ze krijgen immers niet
alleen hun olie, maar ook een groot
deel van hun aardgas en hun
elektriciteit uit de Sovjetunie en die
aanvoer stokt af en toe ook.
De energieprijzen in Hongarije zijn
wel gestegen, zoals in de meeste
Oosteuropese landen. Maar dat was
een onvermijdelijke stap, die ook
zonder de huidige tekorten nodig
was geweest. Energieprijzen
hebben in Oost-Europa altijd op een
belachelijk laag niveau gelegen. De
Hongaren betaalden maar een
derde van de energieprijzen in het
westen. En dat stond in geen
verhouding met de kosten van
energie op de wereldmarkt.
Maar rijen voor de benzinepomp,
zoals die in Polen,
Tsjechoslowakije, Roemenie,
Bulgarije en de Sovjetunie staan,
zijn in Hongarije een onbekend
verschijnsel. En als je de Hongaarse
deskundigen mag geloven, zullen
die rijen er voorlopig ook niet
komen. Ondanks zijn hoge
buitenlandse schuld heeft
Hongarije namelijk voldoende
valuta om olie op de wereldmarkt te
kopen.
Eind augustus had Hongarije een
overschot van 260 tot 270 miljoen
dollar op de betalingsbalans en
vice-president Frigyes Harshegyi
van de Hongaarse Nationale Bank
verwacht dat dat gunstige
perspectief niet zal worden
aangetast. Ondanks de hoge
olieprijs is de Hongaarse economie
volgens hem in evenwicht. Hoewel
de Hongaarse winkels vol liggen
met importgoederen, heeft het land
toch zo'n sterke handelspositie in
het westen opgebouwd, dat het
meer valuta binnenkrijgt dan het
uitgeeft.
Eigen bronnen
De consequenties van de
verminderde olieaanvoer voor
Polen zijn op dit moment nog niet
helemaal duidelijk. De Polen halen
een groot deel van hun energie uit
eigen bronnen en zijn minder
afhankelijk van de Sovjetunie dan
Tsjechoslowakije en Hongarije.
Weliswaar zijn rijen voor de
benzinepompen heel gewoon, maar
dat heeft meer te maken met het
slechts functioneren van de CPN,
het staatsbedrijf dat de pompen
beheert, dan met directe tekorten.
Toch is juist in Polen een bloeiende
handel in zwarte benzine ontstaan.
Met de eenwording van Duitsland
en de visumplicht voor Polen in de
voormalige DDR zal dat wel
afgelopen zijn. Maar op een paar
jerrycans Oostduitse benzine viel
tot nu toe in Polen een aardige
winst te behalen.
gehouden. In loodsen liggen ook
tenten en stretchers voor huisves
ting.
Oefening
Opvallend is dat vrijwel iedereen er
van overtuigd is, dat het 315-squa
dron naar het Golfgebied afreist.
Dat de Nederlandse regering bij de
Turkse autoriteiten bot ving is jam
mer, maar het aanbod van het kabi
net ligt er. Bovendien is Nederland
niet afhankelijk van Turkije. Mocht
toch het officiële bericht komen dat
de hele operatie wordt afgeblazen,
dan was de voorbereiding niet voor
niets.
Kolonel Vogelpoel: "Het is en
blijft een uiterst nuttige oefening.
We ronden het, ongeacht wat er ge
beurt, in elk geval af. Zo hoeven we
het wiel niet opnieuw uit te vinden.
Bovendien, de 'omslag' in de be
richtgeving over ons is nooit weg.
We komen meestal in het nieuws
wegens geluidsoverlast. De om
vangrijke publiciteit in de laatste
weken is wellicht tijdelijk. Maar
ook dat is een stukje winst".
ZOETERWOUDE - Pater R.
van Lieshout van de parochie
St. Jan's Onthoofding in Zoe
terwoude heeft defintief nee
gezegd tegen gezamenlijke
avondmaalsvieringen met de
hervormden ter plekke. Bij
zijn komst in Zoeterwoude,
vorig jaar oktober, had Van
Lieshout de oecumenische
vieringen voor een jaar opge
schort.
Sinds het begin van de jaren tach
tig bestond er tussen de rk paro
chie en de hervormde gemeente
in Zoeterwoude verregaande con
tacten. De voorganger van Van
Lieshout, pater F. Buil, en de her
vormde predikant J. R. Wolthaus
werkten nauw samen. Beide
voorgangers vervingen elkaar re
gelmatig tijdens diensten, huwe
lijksvieringen of begrafenissen.
Direct bij zijn komst liet Van
Lieshout echter weten dat hij
geen verantwoordelijkheid kon
nemen voor de bestaande prak
tijk van gecombineerde vieringen
van de 'maaltijd des Heren'. Voor
hij zijn uiteindelijke oordeel uit
sprak wilde de pastoor eerst een
jaar de tijd nemen om de kerkelij
ke situatie in ogenschouw te ne-
In het parochieblad van deze
maand schrijft Van Lieshout: "Ik
neem geen verantwoording voor
de maaltijd des Heren met maxi
male gastvrijheid, zoals eens in
Zoeterwoude gepraktiseerd. Ik
zal er dus noch direct noch indi
rect aan meewerken".
Wel nodigt hij niet-katholieke
christenen uit om de eucharistie
viering te bezoeken, "om zo te
zien en te voelen hoe katholieken
het Laatste Avondmaal van Jezus
doen". Maar: "Ik nodig hen niet
uit óm met de katholieken te
communiceren".
Jerry Falwell
gaat door met
bezuinigingen
LYNCHBURG (EPD) - Het we
kelijkse programma van de Ame
rikaanse televisiepredikant Jerry
Falwell zal niet meer in heel de
Verenigde Staten te zien zijn.
Slechts enkele zenders zullen het
wekelijkse programma 'Old Time
Gospel Hour' nog maar uitzen
den.
Falwell hoopt zo ongeveer 14,5
miljoen gulden te besparen. Hij
wil zich concentreren op zijn ei
gen gemeente in Lynchburg in de
staat Virgina en de door hem ge
stichte 'Vrijheidsuniversiteit' die
7.000 studenten heeft.
Falwell (57) riep aan het eind
van de jaren zeventig de 'Moral
Majority' (morele meerderheid)
in het leven die zich ten doel stel
de christelijke waarden weer een
plaats in de Amerikaanse politiek
te geven. Aan de Moral Majority
had Ronald Reagan in 1980 in be
langrijke mate zijn zege bij de
presidentsverkiezingen te dan
ken.
De Moral Majority telde in de
jaren tachtig 6,5 miljoen aanhan
gers. Financieel ging het de orga
nisatie zeer voor de wind. totdat
andere televisiepredikanten be
sloten in dezelfde, toen nog rijke,
vijver te gaan vissen. Bovendien
deden de seksschandalen waarin
de predikanten Jimmy Swaggart
en Jimmy Bakker verzeild raak
ten, het aanzien van Falwell geen
goed.
Falwell, die vorig jaar besloot
de Moral Majority op te heffen,
moest vorig jaar meedelen dat de
inkomsten voor 'Old Time Gospel
Hour' in een jaar met 4 miljoen
dollar waren afgenomen. Bij zijn
organisatie werken nu nog 1700
mensen, 500 minder dan een paar
jaar geleden.
Ook zal Van Lieshout parochia
nen stimuleren om protestantse
vieringen bijte wonen. "Verder
blijven er genoeg oecumenische
kansen: kansen om geenschappe-
lijk geloof te vieren, zonder dat er
vergeten of ingeleverd hoeft te
worden", aldus de pater.
Wolthaus, die vanmorgen niet
voor commentaar bereikbaar
was, toonde zich zich een jaar ge
leden in zijn kerkblad zeer teleur
gesteld over de beslissing van
Van Lieshout. "Het geloofsge
sprek van tien jaar oecumenische
catechese, nieuwe catechismus
en Vaticanum II is weer terug bij
het begin".
De gecombineerde tafelvierin
gen vormen een hekel punt in de
oecumene tussen 'Rome en Re
formatie'. Van Lieshout vindt de
bisschoppen aan zijn zijde, die
van mening zijn dat de onderlinge
verschillen op dit punt te groot
zijn. Zo sprak bisschop Simonis
van Utrecht vorig jaar zijn veto
uit over gecombineerde vierin
gen in Helmerhoek.
Net als in Zoeterwoude eens,
zijn er echter in het land verschil
lende plaatsen waar deze vierin
gen wel plaatsvinden. Een voor
beeld daarvan is de Leidse oecu
menische geloofsgemeenschap
'De Regenboog' in de Merenwijk.
Overigens bestaat in dergelijke
plaatsen enige zorg over wat er zal
gebeuren wanneer de huidige
pastoor afscheid neemt. Want de
mate van oecumene hangt voor
een belangrijk deel af van de op
vattingen van de pater in kwestie.
En hoe zal zijn opvolger zijn?
Bij de komst van Van Lieshout
in Zoeterwoude viel dan ook van
hervormde zijde de klacht te be
luisteren dat hij door het bisdom
was 'binnengesmokkeld' om aan
de volgens het Vaticaan te verre
gaande oecumenische contacten
een einde te maken. Van Lieshout
heeft deze suggestie direct fel be
streden.
NEW YORK Deken James
Parks Morton van de St. John ka
thedraal in New York schrikt be
hoorlijk wanneer een olifant bij
hem komt snuffelen. Tijdens de rk
dienst, ter gelegenheid van het
feest van Franciscus van Assisi,
werd een zegen uitgesproken over
de dieren in de stad. (foto ap>
Syrisch-orthodox tumult. De
syrisch-orthodoxe Federatie Tu-
rabdin Suryoye Nederland wil
dat aartsbisschop J.Y. Cicek uit
zijn functie wordt ^ezet. De bis
schop, die in het Twentse Losser
domicilie houdt, maakt zich vol
gens de organisatie schuldig aan
machtsmisbruik, financieel wan
beleid en persoonsverheerlijking.
De federatie heeft bij er bij de an
dere bisschoppen van de Syrisch
Orthodoxe Kerk op aangedron
gen Cicek de laan uit te sturen. Zij
-ouden dit besluit moeten nemen
tijdens de synode die op dit mo
ment in Damascus wordt gehou
den.
Turabdin Suryoye beticht de
geestelijke er onder meer van dat
hij zijn belofte niet is nagekomen
om van het klooster in Losser een
centrum te maken voor onder
wijs, religie, taal en cultuur. Drie
miljoen gulden hebben geloofs
genoten uit Midden-Europa acht
jaar geleden bijeengebracht om
het gebouw te kopen. "Het kloos
ter dient nu alleen als villa voor
Cicek en zijn vriendjes", stelt de
federatie verbitterd vast. De bis
schop verblijft op dit moment in
Damascus en is daarom niet be
reikbaar voor commentaar.
Aflaat. Pelgrims naar de heilige
plaatsen van de jubilerende jezu
ïeten, zoals de kerken van San
Gesü en San Ignazio in Rome,
kunnen tot 31 juli 1991 rekenen
op een aflaat, een kwijtschelding
van de straf voor zonden. De pro
vinciaal oversten kunnen met in
stemming van de plaatselijke bis
schop aangeven welke plaatsen
voor een aflaat in aanmerking ko
men.
Onzekerheid over Golf-missie is een ware kwelling voor F-16 squadron in Twenthe
Van onze correspondent Harry Gerritsma
ENSCHEDE De tekening van zijn zoon liet vrijwel alleen
exploderende bommen en granaten zien Chef geneeskun
dige dienst luitenant-kolonel C. R. van Holten van de mili
taire vliegbasis Twenthe was best onder de indruk van de
betrokkenheid van zijn kind. Desondanks besloot Van Hol
ten de prent niet in zijn werkkamer op te hangen. Lachend:
"Ik heb tegen 'm gezegd, dat ie beter kabouters kon teke
nen".
Alles en iedereen op de vliegbasis is klaar voor de eventuele missie in het Golfgebied. "Het wordt echt tijd om te
weten: go or not go".
(toto gpd)
