Eerbied op perkament
riNann rrnri m
Shooting Party: muzikaal
entertainment van niveau
PODIUMBLIK
De symbolentaal van Suchanek
Anti-Rushdiefilm flopt in UK
PAGINA 20
KUNST
DINSDAG 2 OKTOBER 1990
nrei^ tnmxi imi in >n Wo uo
•oitfo -pj-aTi -tuis -joiini -ro>i -jiisj
D)CD»1T63J!7)5 ppsVDfi iil&tw fif*9>pp Bn Hl# HJP
SïtjVidik nn j'i'pn p mro nra
mvp3 xi) nufei nt ty <pm ima enyen -pi
(KUUBrnnjm oy -i- nttp artn'r -pry pfcticos
:'r:nnto"nfiK»
ïiTSonnp NpfcOp pp ns dstji
ijoxnti'Twjrunxv swdukiuqM
twn«8?«rnXTOiJ lirppTOipiwrV
w„i &T /^~T T.
liüXltó-JXZSXXW
Coen van Vrijberghe de Coningh (links), Han Oldige en Theo Nijland (rechts) tijdens hun optreden als
'The Shooting Party'. (foto Ben van Duin)
'Master of hounds tour' door The Shooting
Party, bestaande uit Theo Nijland (tekst en
muziek), Coen van Vrijberghe de Coningh
en Han Oldigs. Gezien op 29 september in
de Leidse schouwburg.
LEIDEN De klok is teruggezet,
de herfst is begonnen - maar voor
een kerstlied is het nog rijkelijk
vroeg. Toch brengen de drie he
ren van The Shooting Party in
hun nieuwe programma een heus
kerstnummer ten gehore. Ook al
is hun gehele optreden doortrok
ken van een lichte mate van
speelse ironie, dit nummer lijkt
verder toch serieus bedoeld. Ove
rigens valt het alleen door de tijd
van het jaar enigszins uit de toon,
want op de muzikale kwaliteit en
de uitvoering ervan valt niks aan
te merken. Dat geldt trouwens
voor het gehele programma: het
is een kwaliteitsprodukt van drie
zeer goed op elkaar ingespeelde
muzikanten.
Theo Nijland schreef de tekst
en de muziek, die hij samen met
Coen van Vrijberghe de Coningh
en Han Oldigs uitvoert. Als 'The
Shooting Party' brengen zij muzi
kaal entertainment van niveau.
Volgens de programmafolder is
hun optreden bedoeld voor 'een
intelligent en aandachtig pu
bliek'. Dat eerste woord is natuur
lijk bedoeld als reclametruc voor
het paaien van de beoogde doel
groep, het tweede klopt zonder
meer. Er wordt aandachtig geluis
terd naar deze drie veelzijdige
muzikanten die bovendien uitste
kend zingen. Jammer dat de pu
blieke belangstelling voor deze
'voorpremière' (die abusievelijk
als 'première' stond aangekon
digd) nogal mager was.
De heren van 'The Shooting
Party' scheppen er zichtbaar ge
noegen in om hun uitsluitend En
gelstalig repertoire zo Brits moge
lijk te presenteren. Die nadrukke
lijk verzorgde uitspraak van het
Engels geeft het programma een
kakkineuze knipoog mee naast
de toch al wat afstandelijke sfeer
van het geheel. Zo ook lijken de
grapjes die zij zich veroorloven,
slechts een gereserveerde glim
lach te beogen. Sommige num
mers komen op die manier opti
maal tot hun recht - bijvoorbeeld
het lied dat beschrijft, hoe een
man een 'shrink', zeg maar een
'zieleknijper', consulteert vanwe
ge zijn schuldgevoelens na het
kussen van een meisje in het
park.
In een ander vertellend num
mer is 'Quicksand' het ritmebepa-
lende woord; het gaat over drie
mannen die tijdens een 'shooting
party' een vrouwelijk wezen ge
zien menen te hebben. Soms ook
is de tekst minder nadrukkelijk
aanwezig; het sterkst is dat in het
nummer waar de zin: 'I just want
to be with you' vrijwel geheel ten
dienste staat van de muziek. In de
orkestratie spelen de elektroni
sche keyboards een hoofdrol. Een
enkele keer gaat Theo Nijland
achter de vleugel zitten. Dta had
misschien iets vaker mogen ge
beuren. Het was in elk geval een
welkome afwisseling, ook al we
ten de heren van 'The Shooting
Party' de mogelijkheden van deze
eigentijdse instrumenten fraai te
benutten.
WIJNAND ZEILSTRA
Concert eerste trio
Oscar Peterson
AMSTERDAM (ANP) - Het oudste
Oscar Peterson-trio zal in de nacht
van zaterdag 17 op zondag 18 no
vember optreden in het Concertge
bouw in Amsterdam. Oscar Peter
son speelt dan voor het eerst sinds
tientallen jaren samen met bassist
Ray Brown en gitarist Herb Ellis.
Volgens Interfestivals, dat ook
het North Sea Jazz Festival organi
seert, gaat het dan ook om een jazz
concert van historisch belang. Het
trio krijgt versterking van drummer
Jeff Hamilton. De kaartverkoop be
gint op 6 oktober.
Marieke van Leeuwen in 'Hedda Gabler' van Ibsen, in de regie
van Frans strijards. (foto Reyn van Koolwijk)
Vincent Bijlo
De vanaf zijn geboorte blinde ca
baretier Vincent Bijlo won in 1988
de publieksprijs van het Leids Ca
baretfestival. Het vorige seizoen
debuteerde hij met 'Made in brail
le', dat zeer goede kritieken kreeg.
Dat programma is donderdag na
150 uitvoeringen op kleinere po
dia nu herschreven en in een nieu
we regie op het grotere podium
van de Leidse Schouwburg (20.15)
te zien. Bijlo gaat zijn eigen
blindheid niet uit de weg, maar
hij blijft niet steken in de sick jo
ke: Wat te denken van andere ge
handicapten als Haye Thomas,
Vladimir Horowitz en Iteke Wee-
da? De cabaretier begeleidt zich
zelf op de piano, de mondharmo
nica en de bazuin.
Ibsen
Frans Strijards' regie van Henrïk
Ibsens stuk 'Hedda Gabler' is deze
week driemaal in het LAK-thea-
ter te zien. Art Pro brengen deze
enscenering voor het eerst in Lei
den op donderdag, vrijdag en za
terdag (20.30). Strijards maakte
van de dood van Hedda Gabler en
de door haar aanbeden kunste
naar Lövborg geen zwaar drama.
De personages zijn hol en hun om
gang met elkaar is vals en-preten
tieus. Het decor neemt het publiek
op in het stuk. Naast grimmige
ook komische momenten in spel
van Han Kerckhoffs, Marieke van
Leeuwen, Wim van der Grijn, Els
Ingeborg Smits, Theo Pont, Paul
Hoes en Jes Vriens.
Mini en Maxi
Karei de Rooy en Peter de Jong
maakten als Mini en Maxi met
'Sprakeloos' een show die ook in
ternationaal aansloeg. Mime,
dans, illusie, timing, humor, ont
roering en clownerie woordloos
gecombineerd met muzikaliteit.
On-Nederlandse theaterkunst
vrijdagavond als reprise in de
Leidse Schouwburg (20.15).
Plok
Jeugdtheatergroep Plok uit Rijs
wijk brengt zaterdagmiddag
(14.30) in de Leiderdorpse Muzen-
hof haar voorstelling 'Mootjes'
voor kinderen vanaf 7 jaar. Het is
een spel over fantasie in de kin
derwereld. Al spelenderwijs ont
staan binnen een gezin situaties,
waarvan niemand meer weet of
het nou 'echt' is of 'fantasie'...of
echte fantasie.
To-ver-lei
De Leiderdorpse toneelvereniging
To-ver-lei brengt, na een Leidse
voorsteliing vorige week, aan
staande zaterdag ook in het Al-
phense Parktheater (20.30) een
uitvoering van 'En alles bleef bij
het oude' van Angela Huth. Het
stuk onder regie van Selma
Susanna handelt over de liefde
tussen man en vrouw: een man
woont met zijn vrouw en haar
twee zusters in een huis. Als de
vrouw ziek wordt, zoekt ze een
jonge kunstenares uit voor het
LEIDEN - Met de belangrijke po
litieke omwentelingen in het
Oostblok is ook de belangstelling
voor Russische, Oost-Duitse en
Tsjechische kunst aanmerkelijk
toegenomen. Op het gebied van
de Tsjechische grafiek draagt gal-
leria Propitia een steentje bij door
het organiseren van exposities
met werk van Jan Krejci en Vladi
mir Suchanek. Op dit moment
zijn enkele tientallen litho's op
groot en klein formaat van Sucha
nek bijeengebracht in de galerie
aan het Levendaal. De voorkeur
voor deze techniek en een specia
le thematiek spreken duidelijk
uit het geselecteerde werk van
deze Praagse kunstenaar. In de
voorstellingen keren steeds ge
vleugelde of gemaskerde figuren,
ammonietvormen of waaiers en
spiegels terug. Veel van de ge
bruikte beeldfragmenten roepen
associaties met dromen op. 'Mid-
dernachtspiegel' bijvoorbeeld,
toont een in gedachten verzonken
vrouw, wier beeld in verbrokkel
de vorm weerkaatst wordt in de
ronde toiletspiegel. Hier leidt de
j combinatie van beeld en verbeel-
ding tot een toestand waarin reali
teit een droom niet te scheiden
zijn. Ook de gevleugelde figuur
en de gedachtenlijnen in 'Juliette'
roepen de vraag op of het hier
gaat om een ideaalbeeld of een
droomtoestand.
De symboliek van Suchaneks
werk wordt beheerst door tal van
beeldelementen waarvan de bete
kenis niet altijd duidelijk is. Min
der raadselachtig zijn de naaktfi
guren: het jonge, dromerige meis
je laat zich direct in verband bren
gen met jeugdige onschuld, ter
wijl 'liggend naakt II" een meer
erotische karakter heeft. Beide li
tho's laten een apart gebruik van
de techniek zien, omdat als ge
kreukeld papier uitziende vlak
ken, die in het overige werk te
rugkeren, hier gebruikt zijn in de
verticale banen van de gordijnen
en het beddegoed. Tegenstellin
gen bepalen de themamiek van
Suchanek het sterkst. Droom te
genover werkelijkheid en tragiek
tegenover vrolijkheid bij de ge
maskerde figuren, de Pierrots en
harlekijnen. De wereld die
Suchanek in deze litho's ver
beeldt is vol van symbolen.
NANCY STOOP
LONDEN (UPD 'International
guerrillas', de in Pakistan gemaakte
film waarin schrijver Salman Rush
die door de bliksem wordt getroffen
en gedood, is in Groot-Brittannië
gaan draaien in een bijna lege bio
scoopzaal. De distributeur zei giste
ren nog steeds te hopen op een kas
succes.
De drieëneenhalf' uur durende
film ging toch in Engeland in pre
mière in Bradford, 320 km ten noor
den van Londen. Het was in Brad
ford dat Britse moslims voor het
eerst exemplaren verbrandden van
'De Duivelsverzen', het boek dat
Rushdie de beschuldiging van
godslastering en een doodvonnis
van wijlen de Iraanse leider Kho
meini opleverde.
In druilerig weer wachtten enkele^
tientallen mensen zondagavond om,
23.00 uur op het begin van de voor-*
stelling, die was verlaat uit vrees'
voor ongeregeldheden. De Britse
distributeur, Mohammed Fayyaz,'
wil toestemming de rolprent tijdens*
de gewone theateruren te kunnen,
draaien, en zei mogelijk zo nog wat'
geld te kunnen verdienen.
Mummies weer in museum Cairo
CAIRO (UPI) Het Nationale museum van Egypte in Cairo stelt binnen
kort voor het eerst sinds tien jaar weer koninklijke mummies tentoon, ten
einde de verliezen voor het toerisme door de Golfcrisis goed te maken. Wij
len de Egyptische president Anwar al-Sadat verbood tien jaar geleden ten-
toonstellingen van mummies wegens islamitische gevoeligheden. Maar
door de Golfcrisis komen veel minder toeristen naar Cairo, wat het Natio
nale museum ertoe bracht met het Paul Getty-museum uit Californië vitri
nes te maken om de mummies te tonep. "De koninklijke mummies zullen
zeer binnenkort te zien zijn", verklaarde directeur Mohamed Mohsen. "Wij
hebben 15 koninklijke mummies uitgezocht, waaronder die van Ramses i
II, en ze komen in een nieuwe zaal", zei hij.
huishouden, die overeenkomsten
met een van haar zusters vertoont.
Ingrijpende veranderingen in
een vastgeroesd huishouden.
Hemel lief
Theater Terra brengt met 'Hemel
lief zondag een familievoorstel
ling vanaf 8 jaar in het LAK-the-
Trins Snijders aanstaande
zondag in de Leiderdorpse Mu-
zenhof met teksten van Brecht
en Shakespeare. Ze wordt op de
piano begeleid door Peter
Beyersbergen van Henegou
wen. (foto Pan Sok)
ater (15.00). Onder regie van Roel
Twijnstra spelen Theo Terra en
Servaes Nelissen een beeldend
verhaal over de kermis van toen
en nu, over draaimolens en space-
invaders, maar bovenal over de
liefde tussen twee mensen die sa
men een spookhuis exploiteren.
Trins Snijders
Muziek en woordkunst worden
door actrice en zangeres Trins
Snijders zondagmiddag (14.30)
in de Leiderdorpse Muzenhof ver
enigd. Met pianist Peter Beijers-
bergen van Henegouwen bouwde
Snijders een veelzijdig repertoire
op van toneelliederen. Inspiratie
bronnen waren daarbij teksten
van Shakespeare en Brecht. Mu
ziek is van Kurt Weill en Mario
Castelnuovo-Tedesco. Toneellie
deren, die vooral op vrouwenrol
len gebaseerd zijn, worden losge
koppeld van de handeling, wat op
zichzelf weer een vervreemdend
effect heeft.
Folk
De bijna veertigjarige Isaac Guil-
lory wordt tot de beste acoustische
gitaristen uit Groot-Brittannië
gerekend. Hij werkte samen met
Elkie Brooks en Barbara Dickson.
Guillory doceert aan de Guidhall
School of Music in Londen en
werkte mee aan het handboek
voor de Teleac-serie Rock School.
Een must voor de liefhebber van
hedendaagse folk. Zondagavond
om 20.30 in het Parktheater in Al
phen.
Bulgarije
Het uit zestig leden bestaande
folkloristisch dansensemble Nai-
den Kirov uit Bulgarije is volgen
de week maandag in de Leidse
Schouwburg te zien (20.15). Al
dertig jaar heeft het ensemble in
ternationaal opgetreden. Een live
orkest speelt traditionele muziek.
Leids UB-bezit op Talmoed-expositie Joods Historisch Museum
AMSTERDAM - Het
schijnt dat er in ons land nog
wel een paar verdwaalde
hobbyisten te vinden zijn,
die zich toeleggen op het
vervaardigen van perka
ment: dunne, stug geprepa
reerde stukken schapevel.
Ze proberen te voorkomen
dat een fabricageproces te
loorgaat waarmee tussen de
tweede en de dertiende
eeuw van onze jaartelling
duizenden en nog eens dui
zenden mensen hun brood
hebben verdiend. Want per
kament was in die periode
(van meer dan duizend
jaar) het materiaal waarop
geschreven werd als er een
duurzame tekst moest wor
den gemaakt.
Enige tientallen van zulke
teksten trekken op dit mo
ment de aandacht, want men
kan ze op zijn gemak bekij
ken in het Joods Historisch
Museum in Amsterdam, op
een tentoonstelling die on
der de titel 'The Image of the
Word' aandacht fjesteedtaan
het geïllustreerde joodse
boek.
Ongeveer tien van deze
perkamenten wonderwer-
ken komen van heel dichtbij
uit de kluizen van de Leidse
U niversiteitsbibliotheek.
Door ons in drie van die folianten te
verdiepen krijgen we een idee om
wat voor soort boeken het gaat. Uit
Leiden werd een tweedelige Tal
moed aangeleverd die tegen het
eind van de dertiende eeuw in Italië
gereed kwam. Het geheel bestaat
welgeteld uit 674 tweezijdig be
schreven vellen van zo'n 40 bij 30
cm. De man die 1350 bladzijden vol
schreef, in feite overschreef, is bij
name bekend. Hij heette Benjamin
ben Benjamin Harofeh en hij moet
een ander handschrift tot zijn be
schikking hebben gehad of mis
schien wel een paar.
Omdat een Talmoed ,te vergelij
ken met een bijbelcommentaar, in
de joodse traditie een uitleg is van
het Woord van de Levende God, be
hoort zo'n tekst foutloos te zijn. Na
tuurlijk sluipen er toch verschrij
vingen in, maar de Leidse Talmoed
was toch wel zo goed dat hij in het
begin van de zestiende eeuw in Ve
netië gebruikt kon worden als één
van de vier manuscripten waaruit
de eerste gedrukte editie van de Tal
moed werd samengesteld, Het is in
feite nog wat ingewikkelder: er is
namelijk niet één Talmoed, er zijn
er twee. Je bent bijna geneigd te
zeggen dat Jekutiel voor niks heeft
zitten werken, want in de 17de eeuw
werd de Talmoedversie, waaraan
hij zo bloedig had zitten pennen,
vervangen door een veel uitgebrei
dere, die bekend staat als de 'Baby
lonische Talmoed' - deze beslaat 12
dikke delen, in Amsterdam gedrukt
(en op de tentoonstelling uiteraard
ook aanwezig).
Maar hoe dan ook, het 13de-eeuw-
se manuscript van Jekutiel kwam
op één of andere manier in handen
van de Scaligerfamilie, in het Itali
aanse Verona, terecht en vervol
gens, via legatering door de befaam
de Leids professor Johannes Scali-
ger, in de UB van Leiden.
Zoals dat bij veel van de unica,
die in bibliotheken en archieven
veilig aohter slot en grendel be
waard worden, het geval is, was de
Leidse Talmoed alleen voor insi
ders toegankelijk. Vanwege het uit
zonderlijke belang van de tentoon
stelling in Amsterdam heeft men
met de hand over het hart gestre-
Buigen
En dat is ook gebeurd voor een an
der belangwekkend geschrift. In
het Hebreeuws luidt de titel Moreh
nevukhim, wat in de engelstalige
catalogus bij de tentoonstelling ver
taald is met 'Guide of the per
plexed'. Je weet eigenlijk niet of je
de zojuist besproken Talmoed of
juist dit bijbelcommentaar met de
erepalm moet laten strijken. Want
godsdiensthistorisch is de Moreh
nevukhim net zo interessant.
Het manuscript 413 vellen, ruim
800 pagina's derhalve dateert dan
wel uit de 15de eeuw, de oorspron
kelijke samensteller van de tekst is
bekend: één van de grote joodse
schriftgeleerden. Hij leefde in de
12de eeuw. Zijn naam: Mozes Mai-
monides. Hij was een rabbijn, leider
van de joodse gemeenscahp in Cai
ro, Daar schreef hij, allereerst in het
Arabisch, een wegwijzer voor
dwazen, waarin hij een vergelijking
trekt tussen de bijbelse wijsheid en
die van de klassieke filosofie. Zijn
denkbeelden kwamen te laat om
nog in de 'officiële' Talmoed opge
nomen te kunnen worden, maar ze
hebben wel altijd gefunctioneerd
als een welkome aanvulling daarop
niet voor niets noemt men hem één
van de grootste joodse geleerden.
De derde perkamenten foliant uit
Leiden, die we voor het voetlicht
zullen halen, telt 514 vellen (over de
1000 pagina's dus) en bevat de gehe
le tekst van het Oude Testament, de
joodse bijbel kan je zeggen. Op de
tentoonstelling is het boek openge
legd bij een paar bladzijden, waarop
een heel typische manier van joodse
boekversiering te zien is. Het com
mentaar bij de hoofdtekst is name
lijk met minuscule, soms bijna on
leesbaar geworden lettertjes ge
schreven. En die commentaarregels
vormen tezamen een figuur, in dit
geval een arm en eén hand. Dat is
toepasselijk, want in de hoofdtekst
gaat het over Jahwe, die Zijn volk
bevrijd heeft met een machtige arm.
We zijn nu bij een van de hoofd
punten van de tentoonstelling uit
gekomen. Die moet namelijk eens
en voor al het vastgeroeste denk
beeld wegnemen dat de Joden in
hun algemeenheid het maken van
afbeeldingen in religieuze of rituele
handschriften uit den boze vonden.
Het bekende Gij zult u geen gesne
den beeld maken, noch enige gelij
kenis... (het tweede gebod) wordt
gevolgd door de toevoeging gij zult
u voor die niet buigen.... Daaraan
kun je een zeer strenge uitleg geven
(in de trant van: God heeft ons te
enenmale verboden afbeeldingen te
maken), maar ook een wat vrijere
(het mag best, als we ze maar niet
vereren).
De laatste interpretatie heeft tot
gevolg gehad dat er in de tijd toen er
overal in Europa van die prachtige
liturgische handschriften werden
gemaakt voor gebruik in kerken en
kloosters, de Joden zich niet onbe
tuigd lieten. Vergelijkenderwijs ge
beurde het wèl op wat bescheidener
schaal. Als nu op het ogenblik de
crème de la crème van de joodse
boekversieringskunst bijeen is ge-
brach, zo wordt het ons door de or
ganisatoren van de tentoonstelling
voorgehouden, dan ontkom je niet
aan die conclusie. Maar het aardige
en instructieve van wat daar in Am
sterdam bijeenligt is dat je nu eens
een heel andere manier van versie
ren en verfraaien van handschriften
te zien krijgt.
Fragment uit de Torat ha-hat, leer der zonden, drukker: Izaak ben Aron,
1569, Krakau, Polen. Afkomstig uit Bibliotheca Rosenthaliana. (foto pr>
Waagstuk
De insiders weten dat dat niet zo
gauw nog eens zal gebeuren: de
prachtigste handschriften van de
Floersheim Trust, de mooiste ban
den uit de Bibliotheca Rosenthalia
na, en dat allemaal broederlijk bij
een in tentoonstellingsvitrines.
Doordat we in de voorafgaande re
gels nogal veel aandacht besteed
den aan een paar van de handschrif
ten, die vanuit Leiden naar de ten
toonstelling in Amsterdam konden
worden gebracht, is er natuurlijk
weinig recht gedaan aan al die ande
re uitgaven: daarbij zijn rollen met
het boek Esther, waarvan de fraai
ste exemplaren (en er zijn er twee te
zien) altijd uitvoerig geïllustreerd
plegen te zijn; daar zijn gebeden
boeken en -boekjes, beduimeld en
versleten door het vele gebruik dat
ervan is gemaakt in de synagoge;
daar zijn kabbalistische geschriften
en tabellen, waarin woord én beeld
nodig zijn om de ingewikkelde idee
ën over Gods openbaringen en de
manier waarop de mens daar vat op
kan krijgrn, duidelijk te maken.
Uit vele windstreken komen al
deze handschriften en al deze ge
drukte uitgaven oorspronkelijk: uit
Duitsland, Polen, Spanje, Italië,
Moravië en ook Nederland blijkt be
langrijke stenen te hebben bijge
dragen, al was het maar, halverwege
de 17de eeuw, door middel van de
twaalfdelige Talmoed. Het drukken
daarvan was in die jaren in veel op
zichten een waagstuk, vooral in fi
nancieel opzicht. Gelukkig maar
dat Emanuel Benaviste, geholpen
door een groothandelaar in papier.
Gerrit Verduyn, en een joodse
boekhandelaar, David del Soto, het
er op heeft gewaagd.
The Image of the Word'Joodse
traditie in manuscripten en ge
drukte werkententoonstelling in
het Joods Historisch Museum te
Amsterdamtot 25 november 1990
bijschrift:titelblad van een in
1569 in Krakau gedruktrabbijns
geschrift (een commentaar bij een
wetboek metrituele voorschrif
ten)
