Speed-metal legt het af tegen Groenoordgalm
Opera 'Die Zauberflöte' doorslaand succes
Doffe klap achter coulissen
Vier handen op 1 piano
t)
Musical 'Dear Fox': waanzinnig goei
Oktober 'Jazzmaand
MAANDAG 1 OKTOBER
h
LEIDEN De zondagsrust werd
gisteravond in Leiden op wrede
wijze verstoord toen vier Ameri
kaanse speedmetal bands de
Groenoordhal omtoverden tot
een muzikaal equivalent van de
bulderbaan. Zo n vijf uur lang
werd de hal geteisterd door een
spervuur van decibellen en tempi
die de snelheid van het licht bena
deren. Onder de noemer 'Clash of
the titans' speelden achtereenvol
gens Suicidal Tendencies', 'Tes
tament', 'Megadeth' en 'Slayer'.
De Groenoordhal heeft zondag
middag om vijf uur nog het meest
weg van de verzamelplaats voor
een alternatieve jamboree. Het
zijn echter geen padvinders die
hier samenkomen, maar head-
bangers uit heel Nederland. Geen
scouts, maar toch zijn er unifor
men. is er samenhang en is de on
derlinge verbondenheid voel
baar. Speedmetal is anno 1990 in
staat om enkele duizenden op de
been te brengen, dit in tegenstel
ling tot enkele jaren geleden toen
deze muzieksoort alleen nog in
kleine clubjes te horen was en te
extreem leek om ooit een groter
publiek te bereiken.
Speed- of thrash-metal is een
genre dat het Formule-1 adagium
'harder sneller' tot muzikaal
uitgangspunt heeft verheven. An
ders dan in de traditionele hard
rock heeft speedmetal weinig
meer van doen met overmatige
hanigheid. Tolkien-achtige tafe
reeltjes en operateske vocalen.
De moderne metal probeert zo
veel mogelijk energie te bundelen
in één enkel nummer door gitaar
muren van gewapend beton te
koppelen aan extreem hoge snel
heden en teksten die dood en ver
derf als belangrijkste thema heb
ben.
Suicidal Tendencies had de du
bieuze eer zondagmiddag het
spits af te bijten. Het uit Venice,
Californië afkomstige vijftal be
gon enkele jaren geleden ais hard
core groep, maar kreeg gaande
weg steeds meer metal invloeden.
Toch overheerst de hardcore tra
ditie de muziek van Suicidal nog
steeds. De i>it punk voortgeko
men hardcore stelt slechts weinig
technische eisen aan de muzikan
ten. Zo heeft Suicidal-zanger Mi
ke Muir een zeer beperkte stem
en kunnen ook de rest van de
bandleden zich op muzikaal tech
nisch gebied nauwelijks meten
met hun vaak virtuoze hardrock
collega's. Helaas kon de band niet
bewijzen dat technische beperkt
heid niet hoeft te leiden tot muzi
kale onkunde. De sympathieke,
met funk en rap doorspekte metal
van Suicidal verdween in een ge
luidsbrij die elke beschrijving
tart. Niet alleen bleek de Groen
oordhal door z'n slechte akoes
tiek ongeschikt voor metal con
certen, tevens was de geluidsman
niet in staat de allesoverheersen
de galm tot aanvaardbare propor
ties terug te brengen. Jammer,
omdat in de schaarse heldere mo
menten duidelijk werd dat Suici
dal Tendencies voor een wat lich
tere noot had kunnen zorgen tij
dens de verdere topzware avond.
Zo was bij Testament de humor
ver te zoeken. Het populaire vijf
tal kwam niet verder dan het in
hoog tempo en (het moet gezegd)
op zeer vakkundige wijze voort
brengen van zoveel mogelijk tem
powisselingen. Waar Suicidal nog
direct meebrulbare refreinen
heeft, moeten de Testament-fans
het met loodzware gitaar riffs en
wat loos gegil doen. De songs
hebben nauwelijks herkenbare
aanknopingspunten. De band
klonk dan ook als een treinstel
dat door een verlaten badhuis
dendert. Bij Megadeth kwam het
warmgedraaide publiek pas goed
los, schijnbaar ongehinderd door
de onverwoestbare Groenoord
galm. De groep rond zanger/gita
rist Dave Mustaine bracht hoofd
zakelijk nummers van hun laatste
elpee 'Rust in peace'. Mustaine is
een charismatische zanger die
duidelijk wat meer te vertellen
heeft dan de gemiddelde metal-
voorman. Verschillende sociale
misstanden passeerden in rap
tempo de revue, met als hoogte
punt de hit 'Peace sells, but who's
buying?' dat het publiek bewoog
tot een staaltje onvervalst com
munity singing. Megadeth toon
de zich ondanks alle geluidspro
blemen een van de beste en origi
neelste speedmetal bands van het
moment.
Slayer, de favoriete groep van
Hans Dulfer, maakte zijn reputa
tie als meest extreem thrashmetal
groep ter wereld meer dan waar.
Het geluid dat de band neerzet
degradeert elke beschrijving tot
een slecht eufemisme. Het angst
aanjagende gegier van een es
kadron zware bommenwerpers in
duikvlucht komt misschien nog
het meest in de buurt. De van elke
melodie gespeende muziek had
het staccato, de snelheid en de
impact van mitrailleurvuur.
Slayer is berucht om zijn obsessie
voor Satanisme, en ook zondag
avond was het alsof de vier muzi
kanten rechtstreeks uit de hel wa
ren afgedaald om Lucifer's bood
schap te verkondigen, een sound
track voor het complete werk van
Hieronymus Bosch. Een
enigszins verwrongen geest kan
Slayer niet worden ontzegd, maar
wie bereid is de satanische flau
wekul over het hoofd te zien, zal
moeten concluderen dat de band
een ongelooflijk arsenaal aan
kracht en energie in huis heeft.
JERRY GOOSSENS
Discussie rond
dichter Nijhoff
in de Burcht
LEIDEN - Burcht Literair org;
seert volgende week dinsdag. 9
tober. in de Burcht een avond n
de dichter Martinus Nijhoff (1(
1953). Aan een forumdiscussie
der leiding van Anton Korteweg
men dan deel de Utrechtse hooi
raar W.J. van den Akker, de Zeei
se journalist Andreas Oosthoek
schrijver Theun de Vries. Van
Akker promoveerde op Nijhoff
verzorgde een nieuwe editie i
zijn verzamelde gedichten. 0<
hoek is in opdracht van het Ams
damse Fonds voor de Kunst be
met de biografie van Nijhoff. The
de Vries publiceerde in 'Martii
Nijhoff, Wandelaar in de werkel
heid' zijn visie op de dichter. 1
onderwerp van de avond, die
20.15 aanvangt, is de waarder
voor de dichter in deze tijd.
Die Zauberflöte. opera van W A Mozart
naar het libretto van Emanuel Schikaneder.
Uitgevoerd door het Warszawska Opera
Kameralna. Hoofdrollen: Sarastro - Jozef
Frakstem, Tamino - Marcin Rudzinski, Ko
ningin van de Nacht - Anna Jeremus, Pami-
na - Anna Mackowiak. Papageno - Tadeusz
Piszek Muzikale leiding - Ruben Silva. Re
gie Ryszard Peryt Gehoord en gezien op
29 september in de Stadsgehoorzaal.
LEIDEN - We mogen dankbaar
zijn. het experiment is geslaagd!
Zonder enige technische wan
klank heeft het Poolse Kamer
opera-gezelschap zijn produktie
aan het Leidse publiek kunnen
voortoveren. De voorzieningen
van de Leidse concertzaal bleken
bestand tegen nachtelijke ster
renhemels, plotselinge bliksemf
litsen en stralende zonneschijn.
Dat de Polen zijn ingericht op po
dia van kleine omvang liet de de-
coropbouw duidelijk zien. Met
eenvoudige toneelmiddelen en
een bijna leeg podium wisten ze
toch een suggestieve entourage te
scheppen voor de sprookjesopera
die de 'Zauberflöte' is. Een enkele
doffe klap achter de coulissen liet
raden hoe weinig ruimte men
daar had. Ook het orkest was on
zichtbaar maar perfect hoorbaar
weggewerkt onder het podium.
Slechts de klank en de handen
van de dirigent waren aanwijzin
gen voor het bestaan ervan.
Sinds zijn première op 30 sep
tember 1791 in Wenen is de 'Zau
berflöte' uitgegroeid tot een van
de meest populaire Mozart-ope-
ra's. De sprookjesachtige elemen
ten in deze 'machine-komedie'
spraken de Weners bijzonder aan.
De strijd tussen donker (Konin
gin van de Nacht) en licht (Sa
rastro, vorst van het zonnerijk),
de beproevingen die de mens (Ta
mino) moet doorstaan om tenslot
te ingewijd te worden in de Tem
pel van het Licht (Mozarts Vrij
metselaars achtergrond) hebben
vele generaties na 1791 tot diep
zinnige beschouwingen over dit
werk aangezet. De liefde tussen
man en vrouw wordt op verschil
lende manieren uitgewerkt. De
natuurmens Papageno verwerft
zich uiteindelijk zijn 'duifje' Pa-
pagena. Pamina onderwerpt zich
samen het haar verheven, gelief
de prins Tamino aan de beproe
vingen in de grot van water en de
grot van vuur.
Voor de argeloze toeschouwer
echter is het verloop van dit inge
wikkelde verhaal niet meteen
duidelijk. De fantastische wezens
zoals de slang in het begin, de
wonderlijk uitgedoste Papageno
en de plastisch bewegende dames
vrolijken de handelingen wel op,
maar uiteindelijk blijft de opera
een wat statische kunstvorm
waarin de muziek toch de échte
hoofdrol vertolkt. Mozarts mu
ziek is de gevoelige barometer
waaraan men onmiddellijk kan
aflezen hoe verheven of hoe alle
daags de sfeer op het podium is.
Als de verdorven Monostatos
's nachts de slapende Pamina wil
aanranden, raadt de muziek ons
aan dit met een korreltje zout te
nemen. De regie bevestigt deze
sfeer nog eens door een als maan
vermomde vrouwengestalte over
het toneel te laten schuiven. Het
verzoek van Monostatos aan de
maan om zich even schuil te hou
den krijgt zo wel een heel ko
misch aspect.
Dat dit Poolse gezelschap zich
specialiseert in barokke en klas
sieke opera's en met name alle
twintig opera's van Mozart op het
repertoire heeft staan zou een
goede verklaring kunnen zijn
voor de unieke, stralende en lich
te toon die de muzikale uitvoe
ring van begin tot einde kenmerk
te. De akoestiek van de Stadsge
hoorzaal leende zich perfect voor
deze uitvoeringspraktijk. Iedere
muzikale nuance kwam glashel
der over het voetlicht. Zowel de
zang als het orkest kwamen volle
dig tot hun recht en bleven altijd
in balans. Slechts het gesproken
woord in deze duitstalige opera
moest vaak het onderspit delven
en dat was voor een deel te wijten
aan de meer of minder zware
Poolse accenten.
De opera-personages waren
overtuigend, voorzover het ver
haal dat toelaat. Tenslotte is er to
neelmatig méér te beleven aan de
handeling warin Papageno bena
derd wordt door een prachtig uit
gedoste heks die zich ontpopt als
het vrouwtje dat de vogelvanger
zich wenst. Al zingend je publiek
overtuigen datje verliefd bent ge
worden op een portret, is een heel
wat lastiger kwestie. Toch ging de
warme tenor van Tamino onder
alle beproevingen steeds meer
schitteren en doorleefder klin
ken. Als er van de goed bij elkaar
passende groep vocalisten ie
mand uitsprong, dan was hij het
wel. Zijn maatje, de bariton Papa
geno, bleef de nuchterheid zelve
en zong met een vanzelfspreken
de stembeheersing. Pamina
bleek iets warmbloediger en na
drukkelijker te zingen dan haar
geliefde. Haar moeder, de Konin
gin van de Nacht, die als een boos
flonkerend juweel opdook uit de
sterrennacht, liet een zelfverze
kerde coloratuurpartij horen,
maar schalde wel erg nadrukke
lijk met een niet Mozartiaans vi
brato. Haar lichtende tegenhan
ger tenslotte, de gouden Sarastro.
bekleedde die rol met een waardi
ge, tot in de laagste regionen goed
klinkende bas. Deze uitvoering
was kortom een doorslaand suc
ces. De zaal, zoniet afgeladen dan
toch wel aangenaam goed gevuld,
was goed voor luidruchtige bijval
en drie open doekjes.
MONICA SCHIKS.
Scène uit 'Die Zauberflöte'.
Pianoduo Wyneke Jordans Leo van Doe
selaar werken van Mozart. Schumann;
Röntgen, Ravel en Milhaud. Gehoord in het
Groene Kerk|e te Oegstgeest op zondag 30
september
,De tijd is voorbij dat het 'a quatre
mains' pianospelen zich in hoofd
zaak in de leskamers afspeelt, als
stimulans voor de pianoleerling.
Het waren in Nederland de be
kende 'gezusters Land', Deborah
en Boukje, die er het podium mee
opgingen en het genre rehabili
teerden. Terecht, want naast de
enorme hoeveelheid pedagogisch
materiaal is er een uitgebreide li
teratuur van vierhandige piano
muziek van de grote componis
ten, te beginnen bij Mozart.
Wyneke Jordans en Leo van
Doeselaar openden hun program
ma met één van de vijf sonates
van Mozart, de sonate in C K.V.
521Boven- en onderpartij zijn ge-
lijk- en volwaardig, de melodie
verlaat regelmatig de gewone ho
ge ligging en laat zich in midden-
of onderstemmen horen, tegen
stemmen duiken op en vervlech
ten zich met de volle pianoklank
die het vierhandig spel kenmerkt.
Het spel van 'hoor en wederhoor',
het elkaar de bal toespelen, het
opvangen en overnemen van mu
zikale motieven en begeleiding, is
een kunst die Wyneke Jordans en
Leo van Doeselaar tot in de per
fectie beheersen. Hun samenspel
is verbluffend homogeen, zonder
de robot-achtige houterigheid die
quatre mains zo gruwelijk kun
nen maken.
De vijf kleine karakterstukjes
die Schumann 'voor kleine en
grote kinderen' schreef geven
veelkleurige beelden uit het kin-
liROlWERS SIGNEERT
derleven weer, Met een feilloos
gevoel voor stemming en type
ring werden de schetsjes neerge
zet: de berendans waarin de beer
aan het slot toch wel erg groot
blijkt te zijn, de zonnige tuin, de
watervlugge bron, het kleine ver
driet en het enge spookverhaal.
In de Variaties in Bes op. 17
toont Julius Röntgen zich een
vaardig componist, maar minder
origineel dan zijn grote vriend en
variatie-meester Brahms. Na de
pauze wisselden de pianisten van
plaats voor Ravel en Milhaud.
Fijnzinnig klonken de met een
glimlach getékende sprookjes
van Moeder de Gans. met als
hoogtepunten de dwalende Klein
Duimpje en de wals van het Meis
je en het Monster. 'Le boeuf sur le
Toit' werd geschreven in de tijd
waarin de grenzen tussen de di
verse muziekgenres nog streng
getrokken werden, Milhaud had
er lak aan en daagde zijn publiek
uit met Zuidamerikaanse ritmen,
ordinaire deunen maar ook sen
suele melodieën, brutale scheve
akkoorden, een pianopartij die
plotseling zijn eigen weg gaat in
een haaks staande toonsoort, en
dit alles in volle vaart, meesle
pend en met veel humor. Zulke
muziek is alleen maar leuk wan
neer ze perfect gespeeld wordt.
Wyneke Jordans en Leo van Doe
selaar volbrachten dit pianistisch
huzarenstukje, waarhij de 2x10
vin [ei On loth rlijk in elkaar
grepen. Hun u-cgill. A popular
song' van William Walton onder
streepte nogmaals hun gevoel
voor timing, vakmanschap en
musiceer-lol.
MIES ALBARDA
Bill van Dijk (links) en Linda Lepomme spelen respectievelijk Reinaert
de Vos en Hermelijn de Vossevrouw in de Vlaamse musical 'Dear Fox', (foto
ANP)
Dat bewijst C&A met een verras
send gevarieerde collectie, met een
ruime keus in japonnen, rokken,
pantalons, blouses en tricot. Een
collectie waarin speciale aandacht
is besteed aan snit en pasvorm.
Voortaan hoeftunietzolangte zoe
ken. Kom gewoon meteen naar ons.
LEIDEN - De schrijver Jeroen
Brouwers signeert eind deze week in
Leiden zijn nieuwe roman 'Zorner-
vlucht'. die morgen verschijnt De
schrijver van bbeken als 'Bezonken
rood'. 'De zondvloed'. 'Het verzonke-
ne' en 'De laatste deur' is zaterdag
vanaf 15.00 de gast van boekhandel
Koouker aan de Breestraal. (foto
C hris van IIou(n)
Mooi kan in alle maten,
(dus ook 52)
'Dear Fox', musical. Koninklijk Ballet van
Vlaanderen. Gezien in: Stadsschouwburg, Til
burg. Tekst en muziek/muzikale leiding: Dirk
Stuer. Scenario en verzen: Daniel Dilmar. Re
gie: Eddy Habbema. Choreografie: Yen Slolk.
Decor: Karina Lambert, üchtregie: Jaak van
de Velde. Mel: Bill van Dijk, Vera Mann, Victor
van Swaay, Marloes van den Heuvel, Daan
van den Durpel, Linda Lepomme. Marc Meers
man. Walter de Cock. Leslie de Gruyter. vele
anderen en orkest. Bijzonderheid verder tot en
met eind november in Enschede, Heerlen, Am
stelveen, Venlo, Den Bosch, Winterswijk, Arn
hem. Bergen op Zoom en vanaf 20 november
in Amsterdam (Carré).
Een musical-opera zonder gespro
ken tekst in de jonge traditie van
'Cats, 'Les Misérables, 'the
Phantom,' 'Miss Saigon' en 'As
pects of Love'. Geen slap, traditio
neel verhaal, geen behaaglijk show-
atmosfeertje, derhalve. Is dat iets
bijzonders? Welzeker. 'Dear Fox'
staat voor een beklemmende, fasci
nerende avond theater van hetzelf
de niveau en van dezelfde beteke
nis.
De nieuwe musical van het Ko
ninklijk Ballet van Vlaanderen
opent de mogelijkheid om de Bel
gen (vooruitlopend op '92) liefdevol
en zonder zuinige terughoudend
heid te annexeren. Die kans moeten
we niet laten lopen. Want er is een
wereldvoorstelling gemaakt met
twee waardevolle aspecten: in de
Nederlandse taal en naar een origi
neel idee niet leunend op een inter
nationaal beproefd succes-procedé.
Wat Bram Freek, Jan Cremer,
Jacques Klöters Gerben Hellin-
ga, Jos Brink, Annie Schmidt, Guus
Vleugel en Tom Oosterhais in het
"erleden met het genre hebben ge
daan, bleef vooral hangen in Hol
landse sferen. 'Dear Fox' is meer en
anders. Het heeft dat ondefineerba-
re extra dat past op de kwalificatie
'een monument'.
Vrijwel iedereen die ooit een
school heeft bezocht, vernam van
het dierenepos 'Van den Vos
Reynaerde'. Op dat dertiende-
eeuwse concept is 'Dear Fox' geba
seerd. Toen de Vlamingen Stuer en
Ditmar gingen putten in het om
vangrijke. verstikkende bronnen
materiaal. trokken ze echter de enig
juiste conclusie. Ze wilden de diep
te in en kozen in hun interpretatie
voor volstrekte vrijheid. Zo ont
stond een eigentijds en herkenbaar
verhaal.
Het van het origineel afwijkende,
'andere' slot is slechts éen. tamelijk
logische consequentie. Verrassen
der is dat de bedenkers ook te rade
gingen bij de fabels van la Fontaine.
Hieronymus Bosch, 'le roman de
Renard' en Bijbelse elementen. En
de verwijzing naar perestroika?
Binnen de gekanaliseerde chaos
pik je het als vanzelfsprekend op...
Ook het karakter van de hoofd
persoon. Reinaart de Vos. ziet er als
ongebonden twintigste-eeuwer
complex uit. De sluwe versierder
die hij is, een glibberige, doch char
mante full time gluiperd, weet ei
genlijk niet wat hij met zijn succes
aan moet. Met listige vleierij ontko
men aan het schavot, ontmaskert
hij door zijn leugens het bedrog van
wellustige, corrupte machthebbers.
Als het doek valt, is er echter geen
sprake van een bevrijdende zuive
ring of een happy end. De waarheid
ligt op tafel, o k. Tel uitje winst: on
recht herneemt zijn loop, de aan
klacht is zinloos, voor optimisme
omtrent het fenomeen mens is geen
reden.
Reinaart als vrijheidsheld, een
Che Guevara, een Robin Hood, Cas
anova. Popov, Scapin of Tijl Uilen
spiegel? Maak het verhaaltje af en
kleur de plaatjes in. Wie naar een
vergelijking toe wil mag in de gaten
houden dat 'Dear Fox' mensen iets
dierlijks meegeeft. Dus toch weer
anders dan bij 'Cats', dat dieren in
mensengedaante toonde.
Als produktie bevat deze 'operal'
de nieuwe term voor de mengvorm
van musical en opera sublieme mu
ziek, al er blijft er altijd iets van (ver
meende) herkenning. Schonberg en
Bernstein, bij voorbeeld. In belic
ting, decor, choreograf
kostumering, spel en zang is
voorstelling waanzinnig goed
spannend als een thriller, hét me*
terstuk van regisseur Eddy Habt
ma.
Het eerste deel met het exopoj
van de figuren is weliswaar w
langademig, maar de creaties vi
Bill van Dijk (titelrol) en Vera Mai
als de koningin van het 'onderlan
zijn onweerstaanbaar. Ze zijn ni
de enigen die opvallen. Er ging n<
nooit een musical door het lai
waarin de combinatie van zingen
acteren zö ideaal was als bij 'De
Fox'.
En nu maar afwachten of Ame
ka en Engeland er aan willen. M
schien wensen ze daar toch k
meer hallekidee dan dit ene dec
waarin de schitterende belichtii
de functie van het changement u
oefent. Volgens mij hebben Stuer
Ditmar de reserve-concepten g
reed liggen.
JACQUES J. D'ANCON
AMSTERDAM (ANP) - Tijdens de manifestatie 'Oktober Jazzmaan
worden op 94 podia in totaal 250 concerten ten gehore gebracht. Het dc
van de jazzmaand is bekendheid te geven aan het gevarieerde aanbod
het terrein van jazz en geïmproviseerde muziek in ons land, aldus de stic
ting.
Als openingsmanifestatie organiseert de Werkgroep Improvisatie M
ziek (WIM) in Nijmegen op 29 en 30 september twee concerten. Op 29 se
tember zijn in 'O 42' concerten van het J.C. Tans Orchestra en het Surina
Music Ensemble geprogrammeerd. Voor 30 september zijn daar het gel
genheidsorkest De Opening en het Trio Janssen, Termos, Janssen te h
ren.
Onder de noemer 'Een volle week jazz in Rotterdam' begint in de have
stad op 14 oktober het Heineken Jazz Festival. Hoogetepunt is op 20 okt
ber de 'Jazznight' in De Doelen, waaraan wordt meegewerkt door ondi
anderen Sonny Rollins, Dizzy Gillespie United Nation Orchestra. Mich
Petrucciani, Slide Hampton en het trio Carlo de Wijs. In het Korzo Theati
in Den Haag wordt van 21 tot en met 26 oktober geconcerteerd onder de I
tel 'Korzo Accelerato'. Er treden elf groepen op die zich bewegen op hl
raakvlak tussen geïmproviseerde jazz en moderne muziek.
Nobelprijswinnaar White overleden
SYDNEY (DPA/Reuter/ANP) De Australische schrijver Patrick Whit
die in 1973 als eerste Australiër de Nobelprijs voor literatuur kreeg, is zoi
dag op 78-jarige leeftijd overleden in een buitenwijk van Sydney.
White, die in Londen geboren werd, bracht zijn jeugd door in Australi
en Groot-Brittannie. In de oorlog was hij in dienst van de Britse luchl
macht.
De Nobelprijs voor literatuur kreeg White in 1973 voor zijn werk „Hil
oog van de storm" (The Eye of the Storm), waarvan de Zweedse Akademil
van Wetenschappen vond dat hij zodanig met het Engels gestoeid had dl
hij bijna boven de expressieve kracht ervan uitgestegen was. Verdé
schreef White boeken met titels als „Voss", The Aunt's Story" en „Th
Tree of Man".
In 1980 verscheen van White een autobiografie onder de titel „Flaws
the Grass". In 1988 weigerde hij een boek uit te brengen uit protest tege
de manier waarop de blanke kolonisten waren omgegaan met de aborig
nes, de oorspronkelijke bewoners van Australië. Twee jaar geleden vierd
Australië op grootste wijze dat blanke kolonisten er twee eeuwen eerdi
voet aan wal hadden gezet.
4
