Wachten op de sociale explosie Hamburgers van kamelevlees Schaarste en chaos doen Sovjet-economie in voegen kraken V 1 FEIBD i Nazaten verldaren Schilder niet heilig i REPORTAGEi DONDERDAG 27 SEPTEMBER 1 MOSKOU - "Wat dacht u nou eigenlijk? Sabotage na tuurlijk",zegt de verkoop ster in een grote Moskouse supermarkt. Het is haar ant woord op de vraag waarom de schappen in haar winkel op wat brood em Bulgaarse kaas na geheel leeg zijn. De dame is duidelijk een aan hangster van de radicale her vormers, zoals burgemees ter Popov en de vice-voorzit- ter van de gemeenteraad Stankevitsj. De wijk van deze supermarkt wordt voor een flink deel bevolkt door militairen. Die zien nu dage lijks hun afkeer van de radi calen bevestigd. "Het appa raat saboteert om de bevol king tegen de nieuwe leiders op te zetten", weet de ver koopster zeker. Voor een andere supermarkt, in de flatwijk voor iets beter gesitueer den waar ook deze correspondent woont, is het een schelden van je welste. De supermarkt blijft geslo ten, terwijl de voorsten in de rij kun nen zien hoe het personeel op z'n el- fendertigst stukken kaas snijdt en afweegt. Vooral de vrouwen weren zich. Stompen, duwen, trekken. En niet zozeer om een plaatsje vooraan te bemachtigen, alswel uit ergernis dat 'die ander' lijfelijk voelbaar is. Ryzjkov en Gorbatsjov krijgen er verbaal onbarmhartig van langs, de naaste buur in de rij met de elle boog. Als de deuren uiteindelijk open gaan stort de meute zich naarbin- nen, op de stukken kaas. De geluk kigen kunnen er wel drie bemachti gen, wat weer aanleiding is voor grote woede onder de kaasloze meerderheid. "Dievegge, je zou eens aan een ander moeten den ken". zegt een vrouw. Het ant woord: "En als jij vooraan had ge staan?" levert een schouder-opha- "Snap je nu, waarom ik altijd oude kleren aantrek als ik bood schappen doe?" vraagt Ljudmila, een goed geconserveerde veertig ster. die een redelijke baan bij een buitenlandse werkgever heeft. "De kleren worden je van het lijf getrok ken. En als ze zien datje mooie wes terse kleding draagt, kun je het he- ADVERTENTIE Lekker pittig saté-kroketje mei puur mager rundvlees Boodschappen doen in Moskou, wet elke dag een andere surprise. Dan zijn de sigaretten op, de volgende dag het brood, dan wee de eieren. "Onze winkels zijn leeg, er zijn stakingsdreigementen, de sociale spanningen groeien". (foto AP) met hun vereelte handen de klei- vruchten stuk voor stuk uit de grond. Ze gaan keurig in zakken, die iets minder keurig in de stro mende regen op het land blijven staan. Wachtend op vervoer. Het regent (zelfs God is Gor batsjov niet goed gezind) iedere dag, vrijwel aan een stuk. Terwijl de aardappelen in de open laadbakken van vrachtwagens in het centrum van Moskou liggen te rotten, barst de zoveelste competentiestrijd los tussen het centrale gezag en de radi cale bestuurders van de hoofdstad. Bureaucraten Premier Ryzjkov zegt voor de tv-ca- mera dat een 'totale mobilisatie' no dig is. Onderdeel van zijn nood maatregelen is het naar het land stu ren van werkers uit de industrie. Onder begeleiding, met tijdelijke sluiting van fabrieken. Niks ervan, roepen Popov en Stankevitsj. "Be drijven moeten produceren. Als er toch mensen naar hand land moe ten, stuur dan de bureaucraten maar die in de regeringsburelen zit ten te niksen. Dat is hun straf voor het niet tijdig nemen van maatrege len eneen falende oogstcampagne". Hun advies lijkt echter minstens zo desastreus voor de economische bedrijvigheid als dat van Ryzjkov. "De mensen kunnen gewoon vrij willig naar de boerderijen en voor een vast bedrag zoveel aardappelen rooien als ze mee kunnen nemen". Intussen gebeurt er niets. Ieder zorgt voor zich. Republieken, zoals de Oekraine, weigeren te voldoen aan leveringscontracten. Daarmee is, in het Oekrainse geval, het vlees- probleem op de eigen consumen tenmarkt mogelijk opgelost. Maar de autonome Noordrussische repu bliek Karelia, om maar een voor beeld uit vele tenoemen, heeft er een probleem bij. Dus neemt het republieksbestuur tegenmaatregelen. Vanaf 24 sep tember geen Karelische. export lemaal vergeten. Een vriendin van me kwam laatst thuis met de rug van haar nieuwe mantel onder de niet te verwijderen lipstick. Opgelo pen in de metro. Gewoon, uit ja loersheid". Minderwaardig Het zijn de kleine zorgen van de middenklasse die steen en been klaagt over toenemende agressivi teit van de have-nots. "Deze crisis maakt ons minderwaardig, haalt het slechtste in de mensen naar bo ven", zegt Mila. Maar neem het de minder bedeelden eens kwalijk. Voor de dagelijkse boodschappen zijn zij aangewezen op de staatssu- permarkten, de Produkti. Per dag, zo is onlangs uitgerekend door een economisch instituut, moet daar voor gemiddeld drie uur worden uitgetrokken. In de rij dus. Daar is Moskou, Rusland, een ongewenst aan elkaar klittende 'familie'. Met elke dag een nieuwe surprise. Plotseling zijn er geen sigaretten meer. "Dan", zegt typiste Ksenja, "is er thuis ruzie. Waarom heb je dan ook niet giste ren een paar sloffen tegelijk ge kocht, stommerd". Maar de volgen de dag is het brood weg. De dag er op de eieren. De onheilsboodschap dat Moskou door gebrek aan ar beidskrachten bij de oogst en door transportproblemen maar op 30 procent van de aardappelvoorraad voor de komende winter kan reke nen, veroorzaakt een run op de win kels die dit 'armeluis-voedsel' nog in huis hebben. Hoge prijzen Op de 'prive-markten' in Moskou, waar boeren uit alle hoeken van de Unie hun produkten aanbieden, blijft het niettemin verhoudingsge wijs rustig. De oorzaak: de hoge prijzen. Bij een maandsalaris van 200 roebel (officieel 650 gulden, spe ciale toeristenkoers 65 gulden en op de zwarte markt 12,5 florijnen) is een kilo vlees voor 50 roebel of een zakje aardappelen voor 2 roebel de kilo een hele uitgave. Maar ongeacht de prijs: de relatief kleine voorraden op de markten kunnen een stadsbevolking van ruim tien miljoen geen soelaas bie den. Dus dreigen de krantekoppen. Van de Komsomolskaja Pravda bij voorbeeld: HONGERSNOOD? Geen aardappelen meer, wat gaat dat betekenen voor de gepensio neerden, de studenten, de arme mensen, vraagt het blad zich af. Zeventig procent van de 280 mil joen Sovjet-burgers leeft op of on der de armoedegrens. Wat te doen als aan alles gebrek is? Staken, de monstreren, saboteren en stelen. Van degenen die het wel hebben. In de landelijke maar armoedige boerendorpjes rond Moskou ver dwijnen de groenten en aardappe len uit de tuinen en de jam uit de kelders. Dieven. "Voorzover ik me kan herinneren gebeurde dat alleen maar kort vóór de hongersnood van 1947", klaagt de bejaarde Matryona tegen het dagblad van de commu nistische jeugdbeweging. Dit is dus een heel slecht teken. Staatsgreep De mensen zijn bang en woedend tegelijk. Bang voor elkaar, voor het leger, de KGB, de toekomst. Woe dend op 'de communisten', die "ons mooie moedertje Rusland hebben verziekt". Joeri, een amateur-com putertechnicus, in zijn piepkleine keuken, met de wodkafles binnen handbereik: "Er komt een staats greep. En een burgeroorlog. Want ik pik het niet langer. Dat auto-onge luk met Jeltsin, dat was een duide lijke aanslag. Als hij het niet had overleefd, was ik de straat opgege- gaan. Met m'n pistool. En ik zou niet de enige zijn geweest". Vremja, het tv-journaal, toont avond aan avond beelden van de aardappeloogst. Het is om radeloos van te worden. Oude vrouwen halen meer van bouwmaterialen, hout, drukinkt en andere produkten. Uit het 'boycot-telegram' aan de voor zitter van de nationale Opperste Sovjet: "Provincies en republieken weigeren ons te bevoorraden. Ze willen wel onze produkten. Maar onze winkels zijn leeg, er zijn sta kingsdreigementen, de sociale spanningen groeien". Onverschilligheid Officieier kan het niet, zo'n stap. Achterbakser wel degelijk. Dinsdag onthult Vjatseslav Roenisjkov, chef van de afdeling 'Strijd tegen Ver duistering van Socialistisch Eigen dom' van het ministerie van binnen landse zaken, dat Moskou thans niet alleen negen miljoen eieren moet ontberen, maar ook 16,5 dui zend ton melk en duizend ton yo ghurt. In 650 Moskouse winkels was geen vlees te krijgen, in 1803 geen suiker. In andere steden is het niet beter, zegt Roenisjkov, en terloops kondigt hij het volgende tekort aan: medicijnen. Zelfs als alle producen ten hun plancijfers halen, kan de vraag maar voor veertig procent worden gedekt. Gecombineerd met importen wordt de markt mis schien voor zeventig procent ge dekt. In dit geval is de oorzaak weige ring van buitenlandse bedrijven voor levering, omdat de Sovjet-kant niet heeft betaald, zegt Roenisjkov. Maar hoofdschuldige aan de gigan tische tekorten is, dat weet hij ze ker, onverschilligheid, van hoog tot laag. "Het kan niet alleen aan de ma fia worden toegeschreven", voegt hij eraan toe. Even tevoren had Roeniskjov uit gelegd. dat zijn dienst dit jaar 188.000 economische delicten had ontdekt en daarbij 132 miljoen roe bel geconfisceerd. Hele voorraden waren uit de fabrieken, al dan niet via coöperaties als tussenpersonen, richting zwarte markt verdwenen. Wie deze Gordiaanse knoop van uit nood geboren eigenbelang, econo mische corruptie, sabotage en een steeds onverschilliger en moedelo zer bevolking weet te ontwarren, is politiek gezien spekkoper. Mis schien is het wel Anatoly Sobtsjak, de radicale burgemeester van Le ningrad. Hij reisde naar Amerika, verklaarde Leningrad tot vrijhan- delsgebied en onderhandelde met de Amerikaanse Howard Simons- groep over een supermarktketen in de Sovjetunie, met de eerste vesti ging in Leningrad. Te openen vol gend voorjaar. Tweederde van de Europese, Aziatische en Amerikaanse waar zal worden verkocht tegen roebels, de rest voor harde valuta. "De prijzen", zo zei directeur Simon bij een re cent bezoek aan Leningrad, "zullen hoger liggen dan in de staatswin kels". Maar de Amerikaanse onder neming wil ook een sociaal gezicht. Klanten uit de lagere-inkomens- groepen kunnen een speciale pas krijgen die hen recht zal geven op 'substantiële kortingen'. Het woord is aan de politici, die vooralsnog ruziënd balanceren op het koord van de sociale explosie. De Amerikaan wenst niet een joint- venture op te zetten, maar de keten geheel in eigen bezit te houden. Dat kan, gezien het huidige politieke klimaat, dus nog enige tijd duren. Te lang waarschijnlijk. DHAHRAN Kapitein Humphrey schaamt zich nog steeds een beetje voor het comfort dat hij en zijn mannen genieten. De eenheid vertoeft niet in het verzengende zand van de woestijn, zoals het merendeel van de 140.000 Amerikaanse soldaten, maar verblijft op het asfalt van een parkeerplaats 'ergens' bij een haven langs de oostkust van Saudi-Arabië (denaam mag om veiligheidsredenen niet worden genoemd). Geen snikhete tent, maar gekoelde barakken bieden onderdak aan de bemanning van deze batterij (1 le brigade Air Defence Artillery) Patriot-raketten. "Maar als het moet", zegt de commandant ter verontschuldiging, "verplaatsen we ons zonder problemen naar het zand". De Patriot-raket (Nederland heeft deze peperdure wapens van Amerikaanse makelij ook in zijn arsenaal) is een vitaal, misschien wel het belangrijkste luchtafweersysteem voor de Amerikaanse en overige troepen in Saudi-Arabië. Tot op zeer grote hoogte (het juiste getal is geheim) en binnen zo'n straal van 100 kilometer kan dit door computer geleide projectiel alles wat rondvliegt onderscheppen en vernietigen. Tenminste, dat staat in de gebruiksaanwijzing van de fabriek. Geheim Voor de oostelijke provincie betekent dat de verdediging van het luchtruim boven alle belangrijke havens, olie-installaties en steden als Dhahran. Damman en Al Khobar. Een geruststellende gedachte, nu de Iraakse dictator Saddam Hussein opnieuw heeft gedreigd "alle wapens", dus ook de gifgasraketten, te zullen inzetten in geval van een Amerikaanse aanval op Kuwayt of Irak. Bekend is echter dat de Patriot raket vanwege de hoge kosten relatief weinig op zijn trefzekerheid Amerikaanse soldaten op wacht in de woestijn Amerikanen u'achten in de woestijn op wat komen gaat. "Ze komen maar op; we lusten ze t t ^4. is getest. Toch heeft kapitein Humphrey er alle vertrouwen in. "Er is geen enkele reden om aan te nemen dat de Patriot zijn werk niet /id doen", zegt hij koelt jes. Hoe het allemaal in zijn werk gaat. mag hij niet laten zien. Geheim Slechts de opstelling van de lanceerinrichtingen op kiepauto's gelijkende platte trucks waarvan de laadbak omhoog staat mogen worden bekeken. Volgens een woordvoerder van Amerikaanse legervoorlichtingsdienst is het sowieso al "heel bijzonder" dat de journalisten tot deze militair "uiterst gevoelige" plaats zijn toegelaten. En het moet gezegd dat het uitzonderlijk is, want tussen de buitenlandse verslaggevers loopt ook een medewerker van de Russische Prawda driftig te fotograferen. Niemand had dat enkele maanden toch voor mogelijk gehouden. Zenuwcentrum In feite stelt de batterij Patriots wat betreft de hoeveelheid materieel en manschappen niet veel voor. Behalve die vrachtauto's, waarvan per eenheid zes projectielen kunnen worden gelanceerd, staan er op de parkeerplaats een paar generatoren, tenten, paraboolantennes op palen en een groot vierkant onbeweeglijk radarscherm. Het zenuwcentrum, dat wil zeggen de vuurgeleiding. zit in een van die (overigens slecht gecamoufleerde) tenten. Omdat Humphrey weigert daarover verder uitleg te geven doet een Franse collega dat en passant. Hem is het ooit eens gedemonstreerd op een militaire luchtvaarttentoonstelling in Parijs. Terwijl de kapitein sceptisch toekijkt tekent hij op een papiertje het radarbeeld en een denkbeeldig computerscherm waarop experts de soorten vliegende objecten kunnen identificeren. De computers in de raketten kunnen dat ook en aan de hand van de informatie die ze bij de lancering meekrijgen het grondstation kan onderweg nog correcties doorgeven kan het doel precies worden opgezocht. Mits de juiste gegevens zijn doorgegeven, kan het niet voorkomen dat een Patriot per ongeluk een verkeersvliegtuig naar beneden haalt. Kortom, een levensecht bizar computerspelletje waar echter heel veel van afhangt. Als alles werkt zoals het moet, dan hebben de Amerikanen op deze raketbasis weinig te vrezen. Toch dreigt er een gevaar, vertelt Humphrey. De batterij is een ideaal doel voor Iraakse infiltranten. Er wordt serieus rekening mee gehouden dat saboterende commando's al in Saudi-Arabie zijn. Naar binnen geglipt met duizenden vluchtelingen toen Irak vorige week de grens met Kuwayt openzette. Vandaar dat het immense parkeerterrein is omgeven door schuttersposten, uit zandzakjes en stukken hout opgetrokken posities, die bij een vuurgevecht dekking moeten bieden. Heel anders De soldaten die wachtlopen denken echter dat het niet zo'n vaart zal lopen. "Ze komen maar", zegt Stanley. "We lusten ze rauw". Voor hem zit het er over vijf minuten op. Terug naar de airconditioned barak. Een hamburger wacht op hem. Maar die smaakt hem minder goed. "Er zit geen varkensvlees in, de Saudi's willen dat om godsdienstige redenen niet. Maar dan is zo'n hamburger toch heel wat anders. Misschien stoppen ze er wel kamelevlees in. weet jij veel". Hij lacht zuur. Voor soldaat Stanley zit er niets anders op dan die hamburger snel weg te spoelen. Met heel veel cola. De onmisbare raketbrandstof voor iedere Amerikaanse soldaat GEESTELIJK LEVEN Vrijgemaakte schooldag in teken "KS' KAMPEN (GPD) - Prof. Klaas Schilder mag dan om standig herdacht worden in zijn honderdste geboortejaar, het zit er niet in dat de Gere formeerde Kerken (vrijge maakt) hem heilig verklaren. Dat is de enig mogelijke con clusie na een bezoek aan de jaarlijkse 'Hogeschooldag' in Kampen, die dit jaar in het te ken stond van 'KS', zoals de vrijgemaakten hun voorman graag noemen. De Hogeschooldag trok gisteren rond de vijfduizend bezoekers, meest complete gezinnen, maar ook veel jongeren in groepsver band, naar het IJsselstadje. Tradi tiegetrouw zorgden zij voor zeven stampvolle kerken, waar de hoog leraren van de universiteit lezin gen hielden over verschillende aspecten van het werk van de man die aan de wieg stond van hun kerk. De dag is bedoeld om de ver bondenheid tot uitdrukking te brengen tussen het kerkvolk en de Theologische Universiteit, de enige predikantenopleiding in Nederland die geheel zonder overheidssubsidie draait. Hoewel waarderende woorden over Schilder (1890-1952) natuur lijk de overhand hadden, werd de sigarenmakerszoon uit Kampen ook zeer kritisch bejegend. Dat gebeurde met name tijdens het af sluitende forum, de enige bijeen komst op de Hogeschooldag waar de bezoekers ook eens wat terug mochten zeggen tegen de heren hoogleraren. Prof. dr. K. Veling liet merken een ongemakkelijk gevoel te krij gen van Schilders 'radicalisme'. Zijn wijze van polemiseren was hard en getuigde van weinig ge voeligheid. "Hij schoot nogal eens door zijn remmen", aldus Veling, die ook klaagde over de moeilijke schrijfstijl van Schilder en zijn neiging om naar moeilijke en bij voorkeur Latijnse woorden te grijpen waar dat helemaal niet nodig was. Daarnaast was Schilder vol gens Veling "geen man die hel voor eens en voor altijd heeft ge zegd". Zijn opvattingen zijn veel al voor discussie vatbaar, wat te gelijk ook het stimulerende is van Schilder. Pref. dr. J. Douma beaamde dat door erop te wijzen dat Schilders invloed op de Nederlandse sa menleving zeer gering is geweest. "Het geniale ontbrak in zijn werk. maar dan nog resteert er voldoen de om nu nog vruchten van te plukken". In een later stadium merkte Douma op dat Schilder de vrijgemaakten heeft opgescheept met een "misplaatst 'ware kerk'- ïdee". dat het kerkgenootschap veel schade doet, maar vooral ook een sta-in-de-weg is bij het ver vullen van de roeping in de sa menleving. "Schilder begon breed met zijn opvattingen over christendom en cultuur, maar hij eindigde smal", aldus Douma. In tegenstelling tot zijn collega Douma bleek prof. dr. M. te Velde juist wel waardering te hebben voor het 'scherpslijpen' waarmee Schilder zich bezighield. Hij was op een gezonde manier scherp door op grond van Schrift en be lijdenis te zeggen wat waar is en wat vals, meent Te Velde. Het ty pische van het christendom van onze tijd is volgens Te Velde dat de waarheid niet meer gezegd mag worden. Alles wordt met grenzeloos relativisme en grote lauwheid onder de paraplu van het geloof toegelaten. "Ook bij ons zit dat in de lucht", aldus Te Velde tot zijn gehoor. Hij riep op om "in alle liefde" te onderschei den waar het op aankomt. Behalve via lezingen konden de Hogeschooldagbezoekers ook via een diaserie en een tentoonstel ling kennis nemen van Schilders leven en werken. En wie daar niet genoeg aan had, kon altijd nog de stad in, want Kampen heeft heel wat herinneringen aan Schilder. Hij werd er geboren, groeide er op, deed er zijn studie en keerde er na twintig jaar pastoraal werk in vijf gemeenten in de Randstad, in 1933 als hoogleraar terug. Na zijn conflict met de synode van de Gereformeerde Kerken in 1944 en de daaropvolgende breuk, werd Schilder stichter en leidsman van de theologische opleiding van de vrijgemaakten, tot aan zijn dood in 1952. Omringd door anderê kerkelijke voorgangers houdt het hoofd van de Russisch-Orthodoxe Kerk. Alexi II, het verloop van de discussie in de Opperste Sovjet nauwgezet in de gaten. (foto AP) Moskou stemt in met nieuwe godsdienstwet MOSKOU (Kathpress-AP) - De Opperste Sovjet, het parlement van de Sovjetunie, heeft gisteren in principe een wet goedgekeurd die de grondwettelijke regel van de vrijheid van godsdienst en ge weten nu ook in de praktijk moet veilig stellen. Al een paar jaar werd door de kerken met span ning op deze wet gewacht. De wet. die met 341 stemmen voor, 1 tegen en 1 onthouding werd aangenomen, staat religieu ze groepen toe "organisaties, broederschappen en genoot schappen" in het leven te roepen. De wet garandeert het recht op studie van en onderricht in gods dienstwetenschappen. Verder is vastgelegd dat politici geen invloed mogen uitoefenen op religieuze activiteiten. Zo mag de regering noch atheïstische propaganda, noch godsdienston derwijs financieel steunen. Her parlement slaagde er nog niet in de 31 artikelen van de nieu we wet vast te stellen. In een ste vig debat bleek vooral het gods dienstonderwijs op scholen nog een struikelblok te zijn. Een arti kel om plaatselijke autoriteiten de bevoegdheid tegeven school gebouwen na de normale lesuren open te stellen voor godsdienst onderwijs. werd op het laatste moment weggestemd. De zitting van de Opperste Sov jet werd bijgewoond door tal van geestelijke leiders, onder wie pa triarch Alexi II van de Russisch- Orthodoxe Kerk. Alexi sprak de afgevaardigden toe en drong er bij de regering op aan niet langer tussen kerk en burger te staan. Jubileum ds. Van Niel. Ds. H. van Niel, hervormd emeritus-pre dikant iri Rijnsburg, viert mor genavond zijn 50-jarig ambtsjubi leum. Van zeven tot tien wordt het echtpaar Van Niel in 'De Voorhof een receptie aangebo den. Avond Petrakoor. Het bekende Leidse Petra Gospelkoor houdt morgen in de Petrakerk een infor matieavond over het nieuwe gospelproject 'Evenwicht', waar mee het 20-jarig jubileum gevierd zal worden. Er zijn daarvoor 150 mensen nodig. Ook in de techni sche sfeer worden mensen voor dit project gezocht. Voor de infor matieavond kunnen geïnteres seerden tussen acht en negen bin nenlopen. Bellen kan ook: 071- 216143 (Alet). Jeugdavond. De baptistenge meente uit Leiderdorp organi seert morgenavond in wijkge- bouw 'Zijlkwartier' (V.d. Marck- str. 19) een jongerensamenkomst met een jeugdkoor uit Katwijk en een mime-spel. Aanvang kwart over acht. Moker. De kerkelijke omroep Moker besteedt in de uitzending van vanavond (van zeven uur tot half acht) onder andere aandacht aan het afscheid van ds. H. Hor- tensius. Ontvangst via FM 105.7 of kabel FM 88.1. Beroepingswerk veld. Gercf. Kerken vrijgemaakt: beroe pen te Kampen P Niemeyer Dordrecht. Gereformeerde Gemeenten: be dankt voor Zwolle G.J. van Aalst Benthuizen.

Historische Kranten, Erfgoed Leiden en Omstreken

Leidsch Dagblad | 1990 | | pagina 2