De andere Bolkestein
Fractieleider VVD geniet intens van zijn kunstzinnige escapades
ZATERDAG 22 SEPTEMBER 1990
PAGINA 29
Frits Bolkestein begaf zich de afgelopen jaren veelvuldig buiten de politieke arena om zijn licht te laten schijnen over zeer
uiteenlopende culturele topics. Zo raakte hij in een polemiek verwikkeld met de Amerikaanse linguïst Noam Chomsky en schreef hij het
afgelopen seizoen toneelkritieken voor de Haagse Post. Als fractieleider van de VVD zou hij eigenlijk moeten afzien van zijn
kunstzinnige escapades, maar Bolkestein kan het niet laten. Binnenkort houdt hij een lezing over de relatie tussen liberale politiek en
kunst en komend jaar is hij voorzitter van de jury voor de AKO-literatuurprijs. Bovendien verschijnt in oktober zijn boek 'De engel en het
beest' bij uitgeverij Prometheus. Een gesprek met een cultureel geïnteresseerde politicus die behoedzaam formuleert, maar toch het
achterste van zijn tong laat zien. Als amateur-kunstrecensent windt hij er dan ook geen doekjes om. "Als iets apert slecht is, moet je dat
kunnen zeggen".
door Saskia de Boer
Voorlopig is het uit met de culturele es
capades van Frits Bolkestein. Kunstzin
nige slippertjes zijn in het nieuwe parle
mentaire jaar taboe voor de liberaal, die
een paar maanden geleden Joris Voor
hoeve afloste als fractievoorzitter van de
WD. Maar Bolkestein kan het niet laten.
Als de relatie tussen liberale politiek
en kunst ter sprake komt blijkt Bol
kestein juist dit thema tot onderwerp
van een nieuwe lezing te hebben geko
zen. Op uitnodiging van het genootschap
van Onderwijs, Kunsten en Wetenschap
zal hij daarover in december spreken in
het kader van een serie voordrachten
over ideologie en kunst. Het wordt een
dubbelnummer in Paradiso met Andreas
Burnier. Maar daarop moet nog wel ge
studeerd worden, want vooralsnog is hij
er voor zichzelf nog niet helemaal uit of
er enig verband bestaat tussen deze twee
begrippen.
Frits Bolkestein, oud-minister van de
fensie, oud-staatssecretaris voor buiten
landse handel en ex-Shell topman, heeft
zich de afgelopen jaren veelvuldig bui
ten de politieke arena begeven. Zijn
laatste 'culturele' optreden was in juni
tijdens het Holland Festival waar hij de
beroemde Oostduitse toneelschrijver
Heiner Muller interviewde. Dit gebeurde
ter gelegenheid van de verschijning van
Mullers boek dat in Nederlandse verta
ling de titel 'Het Eiland van het Grote
Bloedbad' meekreeg. Eerder had hij al
een pennestrijd gevoerd met een andere
beroemdheid, de Amerikaanse linguïst
Noam Chomsky. Verder schreef hij het
afgelopen seizoen toneelkritieken voor
de Haagse Post. En komend jaar is hij
voorzitter van de jury die uiteindelijk de
winnaar van de AKO-literatuurprijs
moet aanwijzen.
Duidelijkheid
Frits Bolkestein is gewend zijn gedach
ten zorgvuldig onder woorden te bren
gen. Alsof hij bijvoorbaat misverstanden
wil uitsluiten vat Bolkestein zijn ant
woorden vaak samen en bewandelt hij zo
min mogelijk zijpaden. Sinds zijn benoe
ming tot eerste man van de WD-fractie
staan absolute eenvoud en duidelijkheid
hoog in het vaandel.
"Mijn culturele interesse is eigenlijk
ontstaan op het gymnasium. Het was net
na de Tweede Wereldoorlog, in een tijd
waarin mensen met buitengewoon veel
enthousiasme begonnen aan de opbouw
van een nieuw tijdperk. Ik was toen
twaalf jaar. Ik heb zes jaar lang leraren
gehad die mijn belangstelling voor kunst
en cultuur aanwakkerden".
"Natuurlijk werd er bij ons thuis ook
veel over gesproken. Alles bij elkaar
wekte dit in eerste instantie een levendi
ge belangstelling voor literatuur en mu
ziek. In die tijd werden er schoolconcer-
ten gegeven en ik weet nog precies dat ik
in de derde klas voor het eerst ik geloof
de derde suite van Bach hoorde. Dat was
mooi! Daarna luisterde ik actiever naar
muziek. En eigenlijk ben ik pas toen ik
voor Shell in het buitenland werkte naar
toneel gegaan, vooral in de periodes dat
ik in Londen en Parijs woonde".
- Het boek 'De engel en het beest' is een
bundeling essays die u de afgelopen ja
ren schreef. Wat is de drijfveer voor die
grote produktiviteit?
"Ik vind het leuk om te schrijven, het
formuleren van zinnen en het op papier
krijgen van gedachten. Met een groot
woord zou je kunnen zeggen: het is het
plezier in het scheppen. En ik heb ge
leerd snel te schrijven. Toen ik voor Shell
werkte, schreef ik veel rapporten in het
Engels. Bij terugkomst in Nederland in
1976 wilde ik in de politiek. Journalistiek
en politiek gaan goed samen".
"De eerste keer dat ik een artikel aan
bood aan de NRC zeiden ze daar dat ik
zes maanden te laat was. De tweede keer
was het stuk te lang en de derde keer
vroegen ze wat de aanleiding van het
stuk was. De vierde keer hebben ze het
geplaatst. Toen ben ik begonnen met eni
ge regelmaat te schrijven, ja en het is ei
genlijk het oude verhaaltje van oefening
baart kunst".
- Hoe maakt u een keuze uit het culture
le aanbod?
"Dat is een reëel probleem. Je zou de
vraag kunnen verbreden, hoe maak je
een keuze uit het informatie-aanbod?
Wat ik op me af zie komen is dat ik in
mijn nieuwe rol van fractievoorzitter
voortdurend bezig zal zijn met het reage
ren op de actualiteit. Ik probeer me daar
tegen te verzetten. Want je moet een
soort distantie kunnen inbouwen óm na
te denken. En in cultureel opzicht kies ik
wat toneel betreft voor datgene, wat ver
nieuwend is. En dat hoeft niet altijd goed
te zijn. Of een stuk waarvan ie vermoedt
dat het erg goed is, bij voorbeeld de voor
stelling 'Lulu' van toneelgroep Amster
dam. En dan is er natuurlijk Shake
speare. Ik ga altijd kijken, zodra er een
van zijn stukken op het repertoire wor
den genomen".
Lezen is onontbeerlijk voor het poli
tiek functioneren, vindt Bolkestein. An
ders is het volgens hem haast onmogelijk
een brede kijk op de samenleving te heb
ben. En hij beperkt zich niet tot non-fic
tie. maar stelt dat het lezen van romans
van groot belang is om een bredere kijk
op maatschappelijke gebeurtenissen te
krijgen. "Als je de grote romans leest dan
zie je een evaluatie van bepaalde leefsitu
aties en dat vind ik belangrijk".
nen opnemen en verwerken. Maar ik ben
stevig genoeg om daartegen te kunnen
en dat verwacht ik ook van anderen. Bo
vendien vind ik het onvoldoende als je
na afloop van een voorstelling zegt: 'Het
gaat over'... Neem 'Ballet' van Gerardjan
Rijnders, dan ga je naar huis en denk je:
dat gaat over hoe vreselijk het leven is.
Maar dat is niet genoeg. Het moet gecon
cretiseerd worden in een verhaal. Met
een begin, een midden en een eind. Mis
schien ouderwets maar het is mijn vaste
overtuiging".
Objectief
Als er kritiek wordt geleverd op zijn ei
gen optreden tijdens het Holland Festi
val met Heiner Muller, raakt Bolkestein
toch even geïrriteerd. Het Parool en de
Volkskrant waren redelijk mild in hun
oordeel, maar de NRC pakte stevig uit.
"Ik heb één ding gedaan en dat is Muller
confronteren met zijn eigen uitspraken.
Het was geen debat maar een interview.
En ik heb vooraf gezegd dat mijn Duits
niet zo goed was. Dus het is niet correct
dat Kester Freriks (van de NRC SdB)
daar dan op terugkomt".
"Maar waarom reageert Freriks verder
zo kwaadaardig? Ik denk onder andere
vanwege het feit dat de grote Heiner Mul
ler de broek wordt uitgetrokken. Neder
landers vinden het een beetje gek dat je
met een beroemde buitenlander in de
clinch gaat. Dan komt ons culturele min
derwaardigheidsgevoel om de hoek kij
ken. En dat projecteren we vervolgens
weer op de Vlamingen, op wie we zeer
ten onrechte neerkijken"
"Hedy d'Ancona laat de Belgen een
blauwtje lopen door te zeggen dat er
geen cultuurgemeenschap is tussen
Vlaanderen en Nederland. Die mensen
vechten voor hun taal en daar doen wij
dan laconiek over. Terecht dat dit hoog
wordt opgenomen. In een Europa zonder
grenzen zullen we moeten knokken voor
het Nederlands en dat kan het beste sa
men met de Vlamingen".
- Veel van uw theaterkritieken krijgen
een politieke dimensie. In het artikel in
uw boek 'De lont in het kruitvat' probeert
u een antwoord te geven op de afwezig
heid van politiek-theater in Nederland
Waarom wilt u dat zo graag zien9
"Als politicus ben ik altijd op zoek
naar boeken en stukken met een politie
ke lading. Het is niet zozeer dat ik poli
tiek-theater mis. maar ik werd tijdens
een forumdiscussie in Frascati gecon
fronteerd met opmerkingen over de ge
ringe wisselwerking tussen politiek en
theater in ons land. Daar probeer ik in
het artikel een antwoord op te geven. Het
zijn in ieder geval niet de onderwerpen
waar het ons aan ontbreekt. Want ie
mand als Aantjes, dat is toch dramatisch.
In elk ander vak had hij rustig tot z'n
pensioen door kunnen werken. Toch
zoekt hij net dat ene beroep op waardoor
hij uiteindelijk door de mand valt".
Shakespeariaans gaat het niet alleen
bij het CDA toe. Ook binnen de WD wil-
len onderlinge strubbelingen wel eens
stof opleveren voor een tragedie. On
langs raakten de gemoederen nog danig
verhit bij het aantreden van de nieuwe
fractievoorzitter. Het zal niet meevallen
om de algemene revival die het liberalis
me onder invloed van de recente gebeur
tenissen in Oost-Europa meemaakt om
te zetten in partij-politieke winst. Maar
voor geen goud wil Frits Bolkestein op
dit moment in de schoenen van Wim Kok
staan. "Want geef anno 1990 maar een in
houd aan het begrip socialisme.
"Kijk. de WD heeft problemen, maar
die zijn incidenteel. De PvdA heeft pro
blemen en die zijn structureel" Toch
stemde Bolkestein voordat hij in 1960
Nederland verliet op de partij van Dree--
"Ik stemde op de persoon Drees. Ik had
en heb een grote bewondering voor hem
Mijn stelling is: Drees is niet voor niks
uit de PvdA gestapt. Die partij is onder
invloed van 'Nieuw Links' een heel ande
re partij geworden. In de PvdA is op het
opstappen van Drees haast niet gerea
geerd en dat geeft aan hoe die partij ver
anderde. Nu zijn ze veel aanspreekbaar-
der geworden".
- Nog even terug naar uw theatervoor
keur. Wat vindt u de beste voorstelling
van het afgelopen seizoen?
"Eigenlijk is mijn mening daarover
niet veranderd sinds januari, want ik ben
erg getroffen door 'Lulu' van Wedekind
onder regie van de Belgische Ivo van Ho
ve. Met die prachtige Chris Nietvelt. Be
toverend".
- In hetzelfde stukje uit de Haagse Post
waarin u uw waardering uitte voor
'Lulu', pleitte u ook voor de come-back
van de femme fatale. Een grapje
"Heb ik dat gezegd? Om een modern
woord te gebruiken, het is een beetje een
seksistisch begrip. Maar het geeft ook
kleur aan het leven. Wij leven in een heel
zakelijke tijd. Seksualiteit is nu zo ge
woon. zo ordinair. Die seksuele revolutie
heeft natuurlijk, net als alle andere revo
luties. twee gezichten. Bevrijdend, want
ik groeide nog op in een tijd dat niets
mocht. Maar ook ontluisterend. Ik ben
zeker niet gekant tegen een gematigde
renaissance van de romantiek. Alhoewel,
je kunt natuurlijk ook zeggen dat die he
le beweging van Nieuw Links politieke
romantiek was En dan zeg ik weer geef
mg de werkelgkheid maar".
Frits Bolkesteinopvolger van de naast hem gezeten Joris Voorhoeve: Voordat ik het fractievoorzitterschap aanvaarddewas ik al gevraagd om zitting te
nemen in de jury die de AKO-literatuurprijs moet tofkennen. Ik was gevleid, maar ik dacht het er niet bij te kunnen doen. Er is druk op me uitgeoefend en ik
heb gezegd: goed, maar ik kan niet al die honderdtachtig boeken lezen. En daarmee zijn ze akkoord gegaan'. (foto anfi
Het lijkt alleen daarom al geen slechte
zet Bolkestein tot voorzitter van de jury
te benoemen die de AKO-literatuurprijs
toekent. "Voordat ik het fractievoorzit-
terschap aanvaardde, werd ik gevraagd
voor deze jury. Ik was gevleid. Het stre
ven is een jury samen te stellen van vier
mensen die van wanten weten. Nu zijn
dat onder anderen Louis Ferron en K.L.
Poll. Toen ik fractievoorzitter werd,
dacht ik dat ik het er niet bij kon doen. Er
is druk op me uitgeoefend en ik heb ge
zegd: goed. maar ik kan niet al die hon
derdtachtig boeken lezen. En daar zijn ze
mee akkoord gegaan".
"Mijn favoriete schrijvers zijn de grote
romanschrijvers uit de vorige eeuw. Zola
was de eerste Franse schrijver die ik een
beetje serieus las, nog op de middelbare
school. Ik ben een groot minnaar van
Stendhal. Maar ook Engelse en Duitse
schrijvers, zoals Dickens, Conrad. D.E.
Lawrence en Thomas Mann vind ik
prachtig. En niet te vergeten de Ameri
kaanse literatuur, met een geniaal schrij
ver: William Faulkner. Die is echt fantas
tisch".
Verbeelding
"Want wat maakt een roman nu tot een
mooie roman? Er moet een verhaal zijn,
de stijl moet aantrekkelijk zijn en er
moet een krachtige gedachte achter zit
ten. Maar als je nu naar Faulkner kijkt
dan zie je een stijl die je niet altijd mooi
kunt noemen. Soms moetje zinnen over
lezen. want het dringt niet onmiddellijk
tot je door. Wat Faulkner zo'n groot
schrijver maakt, is die krachtige verbeel
ding die erachter zit. Hij schrijft over het
imaginair graafschap. Yoknapatawpha
County, dat ligt ergens in het zuiden van
de VS. De wereld die hij daarin toont,
vind ik briljant. Literatuur is een onein-,
dig banket, alsof je aan een tafel zit die
kreunt onder het gewicht van al dat lek
kere eten"
- Maar waar blijven de Nederlandse
schrijvers?
"Ja. wat hebben we eigenlijk?-Toen ik
in Indonesië werkte, heb ik met veel be
wondering Multatuli gelezen. Het mooi
ste boek van na de oorlog vind ik nog
steeds 'De donkere kamer van Damo
cles' van W.F. Hermans. En dan Reve. Ik
heb 'De avonden' gelezen toen het als
feuilleton gepubliceerd werd. Ach weet
ie. een uur kun je maar éen keer besteden
en dan moet je kiezen.
De Nederlandse literatuur komt dan
wel eens in de verdrukking. Niet omdat
ik onvriendelijk sta tegenover de Neder
landse literatuur, maar omdat de concur
rentie uit het buitenland zo groot is.
Trouwens, dat verandert volgend jaar
want dan heb ik het grootste deel van de
produktie van éen jaar Nederlandse
schrijvers achter de rug"
Verbijsterd
Ooit schreef Fnts Bolkestein uit pure
woede een toneelstuk in het Engels over
Floris de Vijfde. Zijn ergernis gold 'Der
Ritt am Bodensee' van Peter Handke. Hij
zag dit toneelstuk zowel in Londen als
Parijs en was verbijsterd over de lovende
recensies. Zelf kwalificeerde hij de tekst
als pretentieus en vervelend. 'Floris.
Count of Holland' verscheen bij Johan
Polak, maar het heeft geen enkele aan
dacht getrokken. Terecht meent Bolkes
tein nu. want het was niet goed. maar het
geeft de omvang van zijn irritatie aan.
Afgelopen seizoen banjerde hij in op
dracht van de Haagse Post door het Ne
derlands toneelwereldje. Wat vooral op
viel was de frisse moed waarmee hij par
mantig orde op zaken stelde. Bolkestein
probeerde de opvoeringen meestal van
een politieke context te voorzien. Daar
bij sneuvelde wel eens een heilig huisje
en kwam het tot een heuse confrontatie
- Vindt u dat een toneelkritiek een pole
mische functie moet hebben?
"Ik ben gevraagd als dilettant te schrij
ven over toneel. Ik schrijf geen vakmatig
doorwrochte recensie. Maar als je iets
apert slecht vindt, moet je dat ook kun
nen zeggen. Het 'balcon met de groene
kaketoe' van Paul Binnerts vond ik een
rommeltje. Ik koppelde de recensie aan
het artikel over politiek en theater (in het
boek: De lont in het kruitvat SdB), om
dat er nogal woedend op dat artikel is ge
reageerd door Loek Zonneveld (redac
teur van de Uitkrant SdB). Ik heb ge
probeerd de kritiek te ontzenuwen aan
de hand van een praktijkvoorbeeld. Ik
ben er een voorstander van dat je helder
opschrijft wat je vindt en laat een ander
er dan maar wat tegenover stellen. Wij le
ven in Nederland in een soort zwak
stroom-maatschappij. Als je 'boe' zegt
vallen sommige mensen al om. En ik ben
natuurlijk gevormd door de internatio
nale oliewereld en daar wordt niet ge
knikkerd".
"Zelf ben ik niet altijd onder de indruk
van kritiek. Je moet kritiek wel in je kun-'
