'Geen verhaal van olifant en muis' Waddenzee: natuur als menselijke creatie Kerken Zuid-Afrika blijven struikelen op weg naar vereniging Duitse partner Leids NEM Ketels onbekende reus in milieutechniek iREPORTAGE i DONDERDAG 20 SEPTEMBER 1990 GEESTELIJK LEVEN NAPELS (AP) - Gelovige Napolitanenzijnd.it jaar weer op hun wen ken bediend. Het gedroogde bloed van hun patroonheilige Januarius is keurig op 19 september, de dag waarop deze in 305 werd onthoofd, gaan stromen. Volgens de overlevering gaat Napels rampspoed tegemoet als het wonderteken op deze dag uitblijft. Foto: kardinaal Michele Giorda no toont de gelovigen defies met het vloeibare bloed. (foto ap> Belhar-belijdenis vormt hindernis JOHANNESBURG (ANP) - De belangrijkste vraag die de Nederduitse Gereformeerde Sendingkerk en de Neder duitse Gereformeerde Kerk in Afrika de komende weken bezighoudt, is wanneer zij zich kunnen verenigen. De mogelijkheid bestaat dat de synoden in principe akkoord gaan, maar de feitelijke een heid nog een jaartje uitstellen. De synode van de Sendingkerk, de voormalige NG-kerk voor kleurlingen, is vandaag voor haar vierjaarlijkse vergadering bijeen gekomen. Haar zwarte zuster kerk, de NGKA, houdt twee we ken later, als de synode van de Sendingkerk al voorby is, een ex tra vergadering over de eenwor ding. Volgens de planning zou rond deze tijd ook de eerste geza menlijke synodevergadering worden gehouden om de nieuwe eenheid te vieren. Belangrijkste struikelblok is de status van de zogenaamde Bel har-belijdenis. De Sendingkerk is zeer gehecht aan dit document uit 1986, waarin zij krachtig stelling neemt tegen de theologische rechtvaardiging van de apart heid. Voordat er sprake kan zijn van eenwording met de NGKA, zal deze kerk de Belhar-belijdenis tot de hare moeten maken, zo re deneert de Sendingkerk. Enkele maanden geleden ging de Sendingkerk akkoord met een compromis-voorstel, waarin de discussie over de Belhar-belijde nis werd uitgesteld tot na de een- Bonders willen geen uniforme beheersregeling HUIZEN (ANP) - De scheiding van bestuur en beheer moet in de Hervormde Kerk worden ge handhaafd. Daarom wil de Gere formeerde Bond dat de synode te rugkomt van haar besluit van maart om dit principe aan te tasten. De zelfstandigheid van het col lege van kerkvoogden, dat voor het beheer verantwoordelijk is, moet in de kerkorde blijven staan, schrijft de commissie-Hol dijk, die zich in opdracht van het hoofdbestuur van de Bond heeft beziggehouden met dit vraag stuk. In maart besloot de synode met slechts vier stemmen tegen ook de meeste synodeleden uit de Ge reformeerde Bond stemden voor tot de invoering van een unifor me beheersregeling, ter vervan ging van de drie bestaande vor men. Voor 1 januari 1996 moet el ke gemeente deze regeling heb ben ingevoerd. Het kenmerkende van deze regeling is, dat het colle ge van kerkvoogdijen de begro ting opstelt, maar dat de kerke- raad de begroting vaststelt. Bo vendien moet de meerderheid van de kerkvoogden ambtsdrager zijn. Het synodebesluit doet volgens de commissie-Holdijk de zelf standigheid van de kerkvoogdij, "het kenmerkende element van het hervormde beheersmodel", geweld aan. Als de voorstellen on gewijzigd worden aanvaard, zal dit college op dezelfde wijze gaan functioneren als de commissies vna beheer in de Gereformeerde Kerken. Daarmee doet de Her vormde Kerk ten onrechte een concessie aan het Samen op Weg- proces. wording. De eigen achterban pro testeerde echter zozeer dat de lei ding van de kerk van gedachten is veranderd. Volgens dr. A. Botha, secretaris van de Sendingkerk, doen de ker ken er in hun komende vergade ringen goed aan in principe tot eenwording te besluiten. De een heid wordt echter pas een feit na dat de regionale synoden van de NGKA zijn geraadpleegd over de Belhar-belijdenis. Dr. C. F. Beyers Naude, NGKA- predikant en adviseur tijdens de komende synodevergadering, ziet veel in dit nieuwe compro mis-voorstel. Hij wijst erop dat het probleem zit in de kerkorde van zijn eigen kerk. Elke verande ring in het belijden van de kerk heeft de toestemming nodig van een tweederde meerderheid van de regionale synodes, en die is er nog niet. De Sendingkerk zal de komen de dagen ook een opvolger moe ten kiezen voor synodevoorzitter dr. A. Boesak, die onlangs na ont hullingen over een buitenechte lijke verhouding al zijn kerkelijke functies heeft neergelegd. Boe sak was de motor achter de plan nen voor eenwording met de NG KA en werd alom gezien als voor zitter van de nieuwe kerk. Boesak toonde zich verleden week voor de NCRV-radio ver ontwaardigd over het dreigende uitstel. Hij hekelde vooral de rol van zijn tijdelijke opvolger, ds. S. Mentor, die in 1986 tegen aanvaar ding van de Belhar-belijdenis heeft gestemd. Nu gebruikt Ment or dit document om de eenwor ding tegen te houden, aldus Boe sak. De NGSK-synode buigt zich voorts over de vraag hoe de Sen dingkerk de financiële afhanke lijkheid van de blanke NG-Kerk kan verkleinen. De raciaal ge scheiden NG-kerkenfamilie, waartoe ook nog een kleine kerk voor 'Indiërs' behoort, is lange tijd gedomineerd door deze 'moe derkerk', die ook op het financië le vlak haar dochters aan zich bond. Water Lourdes nu op rantsoen LOURDES (AP-AFP) - Bede vaartgangers in het Franse Lour des mogen niet meer ongelimi teerd water tappen uit de bron. Tengevolge van het grotere aantal bezoekers kan de bron nauwelijks meer de vijvers vullen waarin zieke en gebrekkige pel grims genezing zoeken voor hun kwalen. Per dag is nu zo'n 15.000 liter nodig. Zolang het bedevaartseizoen aanhoudt, tot in oktober, zal de gelovigen worden gevraagd niet meer dan een kleine jerrycan wa ter mee naar huis te nemen. Tot nu toe mochten de ruim vier miljoen jaarlijkse bezoekers zoveel water meenemen als ze wilden. Per jaar worden ongeveer 12 wonderbaarlijke genezingen ge meld, maar de Rooms-Katholieke Kerk heeft sinds 1858 toen Ma ria achttien keer aan het 14-jarige boerenmeisje Bernadette Soubi- rous verscheen slechts 64 gene zingen als wonder erkend. Appèlbijeenkomst. De organi satie Schreeuw om Leven van drs. L. P. Dorenbos houdt zater dag in de Amersfoortse St. Joris- kerk een zang- en appèlsamen komst met als thema 'Wordt het leven bedreigd in één Europa?'. Een van de sprekers is prof. dr. dr. Georg Huntemann uit Bremen. Aanvang: elf uur. Nog even en dan schuift bij het Leidse ketcibedrijf NEM Ketels ook een Duitse directeur aan. Dit voorjaar verkocht Hollandse Constructie Groep (HCG) zijn dochter NEM door aan Hollandsche Beton Groep en het Duitse Steinmüller, een reus in de ketel- en installatiebouw. Sa men met L C Umwclttcchnik' Steinmüller hoopt NEM te profiteren van de milicuhausse in Nederland en reinigingsinstallaties te kunnen bouwen. Alleen, wat is Steinmüller voor een bedrijf, behalve dat het vier keer zo groot is als NEM? Een portret van een Duitse metaalgigant en een interview met directeur G. Spruijtenburg van NEM Ketels: "Het is niet het verhaal van de olifant en de muis". Van onze redacteur Jeroen Dirks AMSTERDAM - Wie de sterfte onder zeehonden nog niet aanspre kend genoeg vindt, heeft er vanaf nu een voorbeeld bij. Ook de haaien in de Noordzee worden met uitster ven bedreigd. In de jaren dertig zwommen er duizenden doorn- en hondshaaien voor de Nederlandse kust. Nu zijn dat er niet meer dan een paar honderd. Een gevolg van milieuvervuiling, maar ook van het feit dat hun voedsel, zandspiering, door vissers wordt weggevist. Tege lijk zorgen de vissers voor zoveel onrust in het water dat de haaien zich niet meer ongestoord kunnen voortplanten. Algen Dr. G. Janssen van de dienst Getij dewateren van Rijkswaterstaat schetste gisteren op het symposium Milieu, Beleid en Wetenschap van de Amsterdamse Vrije Universiteit een zeer pessimistisch beeld van de toestand in Noordzee en Wadden zee. Waar zeehonden, bruinvissen, roggen en haaien langzaam verdwij nen, zijn het nu wormen en algen die het beeld bepalen. De hoeveel heid algen in de Waddenzee bijvoor beeld is sinds 1980 achthonderd procent gegroeid. En waar algen het water verstikken, is bijna geen an der leven meer mogelijk. Vervuiling van het water, onder andere met fosfaten en pcb's, is een van de hoofdoorzaken van die ver andering. Maar Janssen maakte duidelijk dat er veel meer aan de hand is. Zo komt het steeds vaker voor dat het water troebel is omdat het door vissers, watersporters en baggereraars continu in beweging wordt gebracht. "Gemiddeld wordt elke vierkante meter Noordzee elk jaar een keer bevist. Gemiddeld. Dat betekent dat er ook stukken zijn die acht keer paar worden om gewoeld", aldus Janssen. Mosselteelt Voor de ansjovis die helder zicht no- Van onze redacteur Karei Berkhout LEIDEN Eén van de weinige keren dat in Nederland de naam van de Westduitse ketelbouwer Stein müller nadrukkelijk is gevallen, was dat zijdelings en in een rellerige sfeer. Dat was vorig jaar, toen apart heid nog apartheid was. Het was in Arnhem, net als Leiden een 'LOTA- gemeente', een Landelijke Over heid Tegen Apartheid. Even flak kerde daar een dorpsrel: brieven van het Komitee Zuidelijk Afrika, vragen in de gemeenteraad en be richten in de pers. In Arnhem wordt al jaren ge werkt aan de droom van een hyper modern stadion, de Akzodrome, waarvan de bouw waarschijnlijk dit jaar begint. Aannemer is Philipp Holzmann, veruit het grootste bouwbedrijf van West-Duitsland, dat onder meer in Italië stadions heeft gebouwd voor het wereld kampioenschap voetbal. 'Kessel- baufirma' Steinmüller met vele ves tigingen in Zuid-Afrika is één van de dochters van Holzmann. De rel ging als een nachtkaars uit en de naam Steinmüller raakte in de ver getelheid. De enige keer dat daarna nog in Nederland de naam van Steinmül ler nadrukkelijk viel, was dat om het bedrijf voorgoed aan Nederland te binden. Het was in april van dit jaar, toen de opsplitsing van het Leidse metaalconcern Hollandse Constructie Groep (HCG) in volle gang was. Het was in Leiden, waar bekend werd dat HCG-dochter NEM Ketels zou overgaan in han den van Hollandsche Beton Groep (eigenaar van HCG) en jawel Stein müller. "Steinmüller is nog niet ac tief op de Nederlandse ketelmarkt, maar samen met ons gaat dat nu wel gebeuren", zegt directeur G. Spruij tenburg van NEM Ketels. Over L C Steinmüller Gum- mersbach, zoals de in Gummers- bach gevestigde ketelbouwer voluit heet, is ook in het Duitse vaderland niet bijzonder veel bekend. Het me taalbedrijf dat in 1855 werd opge richt, is zoals zeer veel Duitse be drijven een familiebedrijf en zoals veel familiebedrijven zeer gesloten. Uit het flinterdunne archiefmapje van het Institut für Wirtschaftsfor- schung in Hamburg blijkt in elk ge val wel dat de mede-eigenaar van NEM Ketels een groot bedrijf is. In 1989 haalde Steinrhüller een omzet van bijna een miljard gulden met zo'n 2500 werknemers. Behalve in Duitsland bouwen de dochterondernemingen van Stein müller in de Sovjetunie, Finland en Zuid-Afrika onder meer ketels, ko- lenvergassers, vuilverbranders en rookgasreinigers. Zo heeft het me taalconcern vorig jaar samen met een Finse en een Russische firma in Leningrad een energiebedrijf opge zet, dat onder meer onderdelen voor een kerncentrale levert. Zuid-Afrika heeft zoals het Arnhemse relletje al enigszins deed vermoeden een heel speciale plaats in het metaalconcern, dat overigens wereldwijd actief is. In Afsluitdijk om die ziekte te voorko men. Janssen: "Dat zou kunnen lei den tot een geleidelijkere overgang van zoet naar zout water. Boven dien werkt het als filter voor aljerlei stoffen die via het IJsselmeer de Waddenzee in stromen". Zeegras Veel verder is het plan om het in de loop der tijd verdwenen zeegras weer aan te planten, vooral omdat het een zuiverende werking kan hebben op het water. Binnenkort wordt bij Terschelling begonnen met de eerste aanplant van zeegras. Janssen stelde dat Rijkswaterstaat meer van dit soort ideeen heeft. Ideeën waarbij heel duidelijk wordt ingegrepen, op weg naar een maak bare natuur. "Voorop staat daarbij echter dat de wetenschap daarbij moet helpen omdat vaak niet direct duidelijk is wat de gevolgen van ingrepen kun nen zijn. Dat nog onderzoek moet worden verricht, mag echter geen uitstel van beleid betekenen. Tenzij je natuurlijk kiest voor 'Nationaal Mosselpark Waddenzee'". 1896 leverde Steinmüller zijn eerste stoomketel voor de mijnen in het gebergte rondom Johannesburg. Tegenwoordig zijn de Zuidafri- kaanse staalbedrijven, waarvan de eerste overigens pas in 1962 werd gevestigd, goed voor een kwart van de omzet. Een mooie klapper maak te Steinmüller-Lavis Structural Steel vorig jaar met een order van de Chinese regering, een maand na de bloedige onderdrukking van de studentenopstand: de levering van 2000 ton speciaal bewerkt staal voor een aantal kolenmijnen. "De aanbevelingen om bepaalde gebieden van de zee voor de visserij af te sluiten, worden dus ook steeds sterker", stelde Janssen. Toch pleit hij er niet voor om de natuur geheel of gedeeltelijk met rust te laten. "Het is niet mogelijk om terug te gaan naar het verleden. Het is tot nu toe zo geweest dat de mens geheel centraal stond en zo de natuur be doeld of onbedoeld beïnvloedde. Door te bouwen, door in te richten. Dat was de 'oude' Rijkswaterstaat. De mens staat op dit moment nog steeds centraal, maar nu bewust creërend; 'De geleide ecologie'. Ik hoef maar te verwijzen naar de actie die we hebben ondernomen om het vogeleiland Griend in de Wadden zee te redden. Naar de maatregelen die we hebben genomen om tot een reductie te komen van giftige stof fen. De hoeveelheid kwik die nu nog voorkomt in de Waddenzee, is te verwaarlozen". Moerasgebied "Ik heb ergens gelezen dat we zitten op de overgang van vier miljard jaar natuur naar het jaar 1 van de door de mensen gemaakte 'natuur'. Ac tief ingrijpen kan soms zeer accep tabel zijn. Soms is het goed iets te bouwen", aldus Janssen, die wijst dig heeft, betekende dat de doods- klap. Maar ook andere dieren wor den in hun groei geremd of sterven uit omdat ze geen voedsel meer kunnen vinden. Een hoofdstuk apart is de mossel teelt in de Waddenzee. Nu al bestaat meer dan de helft van het 'vlees' dat uit de westelijke Waddenzee wordt gehaald, uit mosselen, voorname lijk bestemd voor de Belgische markt. De vervuiling van de Zeeuw se wateren heeft tot gevolg dat steeds meer mosseltelers zich naar Terschelling en Vlieland spoeden. Maar mosselen zijn stevige wroe- ters, zodat het water steeds troebe ler wordt. Bovendien moeten ze, jaar na jaar, naar boven worden ge haald. op het ambitieuze plan dat Rijkswa terstaat heeft om de bot weer vrij te krijgen van huidzweren. Uit onderzoek blijkt dat de vis die zweren vooral opdoet in gebieden waar zoet en zout water op elkaar botsen. Bij Den Oever aan de Af sluitdijk, waar zoet water uit het IJsselmeer wordt gespuid in zout water van de Waddenzee, lijdt zelfs zestig procent van alle bot aan huid- zweren. Rijkswaterstaat denkt voorzich tig aan de aanleg van een groot moe rasgebied direct ten noorden van de De directie van de Hollandsche Beton Groep (HBG) ziet de mede- eigenaar van NEM Ketels vooral als een degelijk bedrijf, conservatief in de goede zin van het woord en met een grote hoeveelheid kennis van wat tegenwoordig 'milieutechniek' heet. Vooral de woorden 'Energie- technik, Verfahrenstechnik, Um- welttechnik' op het titelblad van het jaarverslag doen HBG veel deugd. De directie ziet een gouden toe komst weggelegd voor NEM Ketels door de samenwerking met een be drijf dat in zijn vaandel de woorden energietechniek en milieutechniek voert en heel veel onderzoek pro gramma's heeft lopen. Deze woorden zijn trouwens erg in de mode onder de metaalbedrij ven, nu steeds meer programma's voor energiebesparing en een scho ner milieu in gang worden gezet on der de noemer van het Nationaal Milieubeleidsplan (NMP-plus). Het metaalconcern Begemann heeft van deze trends zelfs zijn kernacti viteiten gemaakt. Vorige maand kreeg Begemann samen met het Oostenrijkse bedrijf SGP VA van de Afvalverwerking Rijnmond de opdracht om een rookgasreini gingsinstallatie te bouwen voor de nieuwe verbrandingsoven. Directeur G. Spruijtenburg van NEM Ketels: "Wie het laatste woord heeft? Allebei. Het allerlaatste woord? Dat Zal ik Wel Zijn, denk ik". (foto Jan Holvast) NEM Ketels mag voor dezelfde verbrandingsoven de chemische ketels leveren. "Voor het mogen bouwen van de rookgasreiniger hadden wij niet eens ingetekend, omdat wij dat tot voor kort niet kon den. Met Steinmüller erbij hebben we die kennis wèl en hadden we ook daarvoor kunnen inschrijven", zo schetst directeur Spruijtenburg de mogelijkheden die NEM Ketels nu heeft. De Umwelttechniek van Stein müller is niets anders dan het bou wen van installaties die de vervui ling van het milieu hooguit vermin deren. De bekende vlam in de fa briekspijp is een voorbeeld van een apparaat, dat de uitstoot ontdoet van stoffen die schadelijk zijn voor het milieu. Steinmüller heeft vooral in Duitsland, waar de milieu-eisen al jaren strenger zijn dan in Neder land, veel van dergelijke rookgas reinigers geïnstalleerd. De afgelo pen jaren bouwde Steinmüller ook installaties die afvalwater onscha delijk maken. Deze handel is zo lucratief en be looft in de toekomst nog zoveel lu cratiever te worden, dat Steinmül ler daardoor twee jaar geleden in een overnamegevecht verwikkeld raakte. Het metaalbedrijf GEA Gruppe had zijn begerige oog laten vallen op het toen nog zelfstandige Steinmüller en had inmiddels van een aandeelhouder een pakket van 34,1 procent aangeboden gekregen. Bouwreus Holzmann wilde Stein müller echter ook overnemen en ge noot de steun van de overige aan deelhouders, onder wie de familie Steinmüller (40,8 procent). Het was één van de weinige keren dat Stein müller in de publiciteit kwam, en nog wel met een ordinaire ruzie. Holzmann won uiteindelijk de slag en kocht het hele bedrijf op. Holz mann heeft nu een belang van 74,9 procent. Nu heeft Steinmüler om te pro fiteren van de milieuhausse in Ne derland op zijn beurt NEM Ketels half opgeslokt, een bedrijf dat vier keer zo klein is. "De verhalen over de olifant en de muis kloppen niet", ontkracht directeur Spruijtenburg de suggestie dat Steinmüller met zijn grootte NEM wel zal gaan over heersen. "Niet NEM zelf, maar HBG (Hollandsche Beton Groep) is de partner van Steinmüller in NEM Ketels en HBG is natuurlijk wel heel groot". Over de vergroting van het belang in NEM op langere termijn is vol gens Spruijtenburg niet gepraat. "Al kan dat natuurlijk best gebeu ren en dan kan ook HBG zijn aan deel in NEM weer uitbreiden", zegt Spruijtenburg. Blijkbaar wacht HBG even af hoe NEM Ketels het gaat doen en vergroot HBG wellicht zijn belang zodra het goed gaat. Eén dezer dagen schuift een Duit se directeur bij Spruijtenburg aan tafel. "Het wordt een twee-hoofdige leiding, zoals vaak het geval is in het HBG-concern, met twee gelijkwaar dige directeuren", zegt Spruijten burg. Wie van de twee heeft uitein delijk het laatste woord. "Allebei". En het allerlaatste woord? "Uitein delijk zal ik dat wel zijn, denk ik", klinkt het zeer aarzelend uit de mond van Spruijtenburg". De directeur is overigens de enige werknemer van Steinmüller die permanent over komt naar Neder land. "Wij werken samen per pro ject en kijken welke mensen we dan nodig hebben. Het kan zijn dat een paar van ons een keer naar Duits land gaan voor een klus, een andere keer komen werknemers van Stein müller naar Nederland om ons bij te staan". Het meest sprekende voor beeld van het laatste is de bouw van een verbrandingsoven in Amster dam, een order die NEM dit voor jaar in de wacht sleepte. Het oude gebouw van de Nederlandse Elektriciteits Maatschappij (NEM), voordat deze jaren geleden opging in het toen nog Leidse metaalconcern Hollandse Constructie Groep (HCG). Onlangs is NEM weer losgemaakt uit HCG en gaat opereren onder de naam NEM Ketels. (archieffoto) Het huwelijk met Steinmüller be tekent dat NEM afscheid neemt van andere partners. NEM Ketels blijft wel samenwerken met het Oosten rijkse ABB Umwelttechnik, maar de samenwerking met General Electric is praktisch ten einde. "De kennis van dat bedrijf is langzamer hand opgedroogd", zei HCG-direc- teur Bouts dit voorjaar bij de ver koop van NEM. "Bouts drukt het op zijn eigen wijze nogal pittig uit, ik zou het zelf nooit op die manier heb ben gezegd. Maar het is waar: wij hebben het vak van ketelbouwen ooit geleerd van General Electric, maar tegenwoordig moeten wij vooral General Electric helpen".

Historische Kranten, Erfgoed Leiden en Omstreken

Leidsch Dagblad | 1990 | | pagina 2