'Geen verhaal van olifant en muis'
Waddenzee: natuur als menselijke creatie
Kerken Zuid-Afrika
blijven struikelen op
weg naar vereniging
Duitse partner Leids NEM Ketels onbekende reus in milieutechniek
iREPORTAGE i
DONDERDAG 20 SEPTEMBER 1990
GEESTELIJK LEVEN
NAPELS (AP) - Gelovige Napolitanenzijnd.it jaar weer op hun wen
ken bediend. Het gedroogde bloed van hun patroonheilige Januarius is
keurig op 19 september, de dag waarop deze in 305 werd onthoofd, gaan
stromen. Volgens de overlevering gaat Napels rampspoed tegemoet als
het wonderteken op deze dag uitblijft. Foto: kardinaal Michele Giorda
no toont de gelovigen defies met het vloeibare bloed. (foto ap>
Belhar-belijdenis vormt hindernis
JOHANNESBURG (ANP) -
De belangrijkste vraag die de
Nederduitse Gereformeerde
Sendingkerk en de Neder
duitse Gereformeerde Kerk
in Afrika de komende weken
bezighoudt, is wanneer zij
zich kunnen verenigen. De
mogelijkheid bestaat dat de
synoden in principe akkoord
gaan, maar de feitelijke een
heid nog een jaartje uitstellen.
De synode van de Sendingkerk,
de voormalige NG-kerk voor
kleurlingen, is vandaag voor haar
vierjaarlijkse vergadering bijeen
gekomen. Haar zwarte zuster
kerk, de NGKA, houdt twee we
ken later, als de synode van de
Sendingkerk al voorby is, een ex
tra vergadering over de eenwor
ding. Volgens de planning zou
rond deze tijd ook de eerste geza
menlijke synodevergadering
worden gehouden om de nieuwe
eenheid te vieren.
Belangrijkste struikelblok is de
status van de zogenaamde Bel
har-belijdenis. De Sendingkerk is
zeer gehecht aan dit document uit
1986, waarin zij krachtig stelling
neemt tegen de theologische
rechtvaardiging van de apart
heid. Voordat er sprake kan zijn
van eenwording met de NGKA,
zal deze kerk de Belhar-belijdenis
tot de hare moeten maken, zo re
deneert de Sendingkerk.
Enkele maanden geleden ging
de Sendingkerk akkoord met een
compromis-voorstel, waarin de
discussie over de Belhar-belijde
nis werd uitgesteld tot na de een-
Bonders willen
geen uniforme
beheersregeling
HUIZEN (ANP) - De scheiding
van bestuur en beheer moet in de
Hervormde Kerk worden ge
handhaafd. Daarom wil de Gere
formeerde Bond dat de synode te
rugkomt van haar besluit van
maart om dit principe aan te
tasten.
De zelfstandigheid van het col
lege van kerkvoogden, dat voor
het beheer verantwoordelijk is,
moet in de kerkorde blijven
staan, schrijft de commissie-Hol
dijk, die zich in opdracht van het
hoofdbestuur van de Bond heeft
beziggehouden met dit vraag
stuk.
In maart besloot de synode met
slechts vier stemmen tegen ook
de meeste synodeleden uit de Ge
reformeerde Bond stemden voor
tot de invoering van een unifor
me beheersregeling, ter vervan
ging van de drie bestaande vor
men. Voor 1 januari 1996 moet el
ke gemeente deze regeling heb
ben ingevoerd. Het kenmerkende
van deze regeling is, dat het colle
ge van kerkvoogdijen de begro
ting opstelt, maar dat de kerke-
raad de begroting vaststelt. Bo
vendien moet de meerderheid
van de kerkvoogden ambtsdrager
zijn.
Het synodebesluit doet volgens
de commissie-Holdijk de zelf
standigheid van de kerkvoogdij,
"het kenmerkende element van
het hervormde beheersmodel",
geweld aan. Als de voorstellen on
gewijzigd worden aanvaard, zal
dit college op dezelfde wijze gaan
functioneren als de commissies
vna beheer in de Gereformeerde
Kerken. Daarmee doet de Her
vormde Kerk ten onrechte een
concessie aan het Samen op Weg-
proces.
wording. De eigen achterban pro
testeerde echter zozeer dat de lei
ding van de kerk van gedachten is
veranderd.
Volgens dr. A. Botha, secretaris
van de Sendingkerk, doen de ker
ken er in hun komende vergade
ringen goed aan in principe tot
eenwording te besluiten. De een
heid wordt echter pas een feit na
dat de regionale synoden van de
NGKA zijn geraadpleegd over de
Belhar-belijdenis.
Dr. C. F. Beyers Naude, NGKA-
predikant en adviseur tijdens de
komende synodevergadering,
ziet veel in dit nieuwe compro
mis-voorstel. Hij wijst erop dat
het probleem zit in de kerkorde
van zijn eigen kerk. Elke verande
ring in het belijden van de kerk
heeft de toestemming nodig van
een tweederde meerderheid van
de regionale synodes, en die is er
nog niet.
De Sendingkerk zal de komen
de dagen ook een opvolger moe
ten kiezen voor synodevoorzitter
dr. A. Boesak, die onlangs na ont
hullingen over een buitenechte
lijke verhouding al zijn kerkelijke
functies heeft neergelegd. Boe
sak was de motor achter de plan
nen voor eenwording met de NG
KA en werd alom gezien als voor
zitter van de nieuwe kerk.
Boesak toonde zich verleden
week voor de NCRV-radio ver
ontwaardigd over het dreigende
uitstel. Hij hekelde vooral de rol
van zijn tijdelijke opvolger, ds. S.
Mentor, die in 1986 tegen aanvaar
ding van de Belhar-belijdenis
heeft gestemd. Nu gebruikt Ment
or dit document om de eenwor
ding tegen te houden, aldus Boe
sak.
De NGSK-synode buigt zich
voorts over de vraag hoe de Sen
dingkerk de financiële afhanke
lijkheid van de blanke NG-Kerk
kan verkleinen. De raciaal ge
scheiden NG-kerkenfamilie,
waartoe ook nog een kleine kerk
voor 'Indiërs' behoort, is lange
tijd gedomineerd door deze 'moe
derkerk', die ook op het financië
le vlak haar dochters aan zich
bond.
Water Lourdes
nu op rantsoen
LOURDES (AP-AFP) - Bede
vaartgangers in het Franse Lour
des mogen niet meer ongelimi
teerd water tappen uit de bron.
Tengevolge van het grotere
aantal bezoekers kan de bron
nauwelijks meer de vijvers vullen
waarin zieke en gebrekkige pel
grims genezing zoeken voor hun
kwalen. Per dag is nu zo'n 15.000
liter nodig.
Zolang het bedevaartseizoen
aanhoudt, tot in oktober, zal de
gelovigen worden gevraagd niet
meer dan een kleine jerrycan wa
ter mee naar huis te nemen. Tot nu
toe mochten de ruim vier miljoen
jaarlijkse bezoekers zoveel water
meenemen als ze wilden.
Per jaar worden ongeveer 12
wonderbaarlijke genezingen ge
meld, maar de Rooms-Katholieke
Kerk heeft sinds 1858 toen Ma
ria achttien keer aan het 14-jarige
boerenmeisje Bernadette Soubi-
rous verscheen slechts 64 gene
zingen als wonder erkend.
Appèlbijeenkomst. De organi
satie Schreeuw om Leven van
drs. L. P. Dorenbos houdt zater
dag in de Amersfoortse St. Joris-
kerk een zang- en appèlsamen
komst met als thema 'Wordt het
leven bedreigd in één Europa?'.
Een van de sprekers is prof. dr. dr.
Georg Huntemann uit Bremen.
Aanvang: elf uur.
Nog even en dan schuift bij het Leidse ketcibedrijf NEM Ketels ook
een Duitse directeur aan. Dit voorjaar verkocht Hollandse Constructie
Groep (HCG) zijn dochter NEM door aan Hollandsche Beton Groep en
het Duitse Steinmüller, een reus in de ketel- en installatiebouw. Sa
men met L C Umwclttcchnik' Steinmüller hoopt NEM te profiteren
van de milicuhausse in Nederland en reinigingsinstallaties te kunnen
bouwen. Alleen, wat is Steinmüller voor een bedrijf, behalve dat het
vier keer zo groot is als NEM? Een portret van een Duitse metaalgigant
en een interview met directeur G. Spruijtenburg van NEM Ketels:
"Het is niet het verhaal van de olifant en de muis".
Van onze redacteur
Jeroen Dirks
AMSTERDAM - Wie de sterfte
onder zeehonden nog niet aanspre
kend genoeg vindt, heeft er vanaf
nu een voorbeeld bij. Ook de haaien
in de Noordzee worden met uitster
ven bedreigd. In de jaren dertig
zwommen er duizenden doorn- en
hondshaaien voor de Nederlandse
kust. Nu zijn dat er niet meer dan
een paar honderd. Een gevolg van
milieuvervuiling, maar ook van het
feit dat hun voedsel, zandspiering,
door vissers wordt weggevist. Tege
lijk zorgen de vissers voor zoveel
onrust in het water dat de haaien
zich niet meer ongestoord kunnen
voortplanten.
Algen
Dr. G. Janssen van de dienst Getij
dewateren van Rijkswaterstaat
schetste gisteren op het symposium
Milieu, Beleid en Wetenschap van
de Amsterdamse Vrije Universiteit
een zeer pessimistisch beeld van de
toestand in Noordzee en Wadden
zee. Waar zeehonden, bruinvissen,
roggen en haaien langzaam verdwij
nen, zijn het nu wormen en algen
die het beeld bepalen. De hoeveel
heid algen in de Waddenzee bijvoor
beeld is sinds 1980 achthonderd
procent gegroeid. En waar algen het
water verstikken, is bijna geen an
der leven meer mogelijk.
Vervuiling van het water, onder
andere met fosfaten en pcb's, is een
van de hoofdoorzaken van die ver
andering. Maar Janssen maakte
duidelijk dat er veel meer aan de
hand is. Zo komt het steeds vaker
voor dat het water troebel is omdat
het door vissers, watersporters en
baggereraars continu in beweging
wordt gebracht. "Gemiddeld wordt
elke vierkante meter Noordzee elk
jaar een keer bevist. Gemiddeld.
Dat betekent dat er ook stukken
zijn die acht keer paar worden om
gewoeld", aldus Janssen.
Mosselteelt
Voor de ansjovis die helder zicht no-
Van onze redacteur
Karei Berkhout
LEIDEN Eén van de weinige
keren dat in Nederland de naam van
de Westduitse ketelbouwer Stein
müller nadrukkelijk is gevallen,
was dat zijdelings en in een rellerige
sfeer. Dat was vorig jaar, toen apart
heid nog apartheid was. Het was in
Arnhem, net als Leiden een 'LOTA-
gemeente', een Landelijke Over
heid Tegen Apartheid. Even flak
kerde daar een dorpsrel: brieven
van het Komitee Zuidelijk Afrika,
vragen in de gemeenteraad en be
richten in de pers.
In Arnhem wordt al jaren ge
werkt aan de droom van een hyper
modern stadion, de Akzodrome,
waarvan de bouw waarschijnlijk dit
jaar begint. Aannemer is Philipp
Holzmann, veruit het grootste
bouwbedrijf van West-Duitsland,
dat onder meer in Italië stadions
heeft gebouwd voor het wereld
kampioenschap voetbal. 'Kessel-
baufirma' Steinmüller met vele ves
tigingen in Zuid-Afrika is één van
de dochters van Holzmann. De rel
ging als een nachtkaars uit en de
naam Steinmüller raakte in de ver
getelheid.
De enige keer dat daarna nog in
Nederland de naam van Steinmül
ler nadrukkelijk viel, was dat om
het bedrijf voorgoed aan Nederland
te binden. Het was in april van dit
jaar, toen de opsplitsing van het
Leidse metaalconcern Hollandse
Constructie Groep (HCG) in volle
gang was. Het was in Leiden, waar
bekend werd dat HCG-dochter
NEM Ketels zou overgaan in han
den van Hollandsche Beton Groep
(eigenaar van HCG) en jawel Stein
müller. "Steinmüller is nog niet ac
tief op de Nederlandse ketelmarkt,
maar samen met ons gaat dat nu wel
gebeuren", zegt directeur G. Spruij
tenburg van NEM Ketels.
Over L C Steinmüller Gum-
mersbach, zoals de in Gummers-
bach gevestigde ketelbouwer voluit
heet, is ook in het Duitse vaderland
niet bijzonder veel bekend. Het me
taalbedrijf dat in 1855 werd opge
richt, is zoals zeer veel Duitse be
drijven een familiebedrijf en zoals
veel familiebedrijven zeer gesloten.
Uit het flinterdunne archiefmapje
van het Institut für Wirtschaftsfor-
schung in Hamburg blijkt in elk ge
val wel dat de mede-eigenaar van
NEM Ketels een groot bedrijf is. In
1989 haalde Steinrhüller een omzet
van bijna een miljard gulden met
zo'n 2500 werknemers.
Behalve in Duitsland bouwen de
dochterondernemingen van Stein
müller in de Sovjetunie, Finland en
Zuid-Afrika onder meer ketels, ko-
lenvergassers, vuilverbranders en
rookgasreinigers. Zo heeft het me
taalconcern vorig jaar samen met
een Finse en een Russische firma in
Leningrad een energiebedrijf opge
zet, dat onder meer onderdelen voor
een kerncentrale levert.
Zuid-Afrika heeft zoals het
Arnhemse relletje al enigszins deed
vermoeden een heel speciale
plaats in het metaalconcern, dat
overigens wereldwijd actief is. In
Afsluitdijk om die ziekte te voorko
men. Janssen: "Dat zou kunnen lei
den tot een geleidelijkere overgang
van zoet naar zout water. Boven
dien werkt het als filter voor aljerlei
stoffen die via het IJsselmeer de
Waddenzee in stromen".
Zeegras
Veel verder is het plan om het in de
loop der tijd verdwenen zeegras
weer aan te planten, vooral omdat
het een zuiverende werking kan
hebben op het water. Binnenkort
wordt bij Terschelling begonnen
met de eerste aanplant van zeegras.
Janssen stelde dat Rijkswaterstaat
meer van dit soort ideeen heeft.
Ideeën waarbij heel duidelijk wordt
ingegrepen, op weg naar een maak
bare natuur.
"Voorop staat daarbij echter dat
de wetenschap daarbij moet helpen
omdat vaak niet direct duidelijk is
wat de gevolgen van ingrepen kun
nen zijn. Dat nog onderzoek moet
worden verricht, mag echter geen
uitstel van beleid betekenen. Tenzij
je natuurlijk kiest voor 'Nationaal
Mosselpark Waddenzee'".
1896 leverde Steinmüller zijn eerste
stoomketel voor de mijnen in het
gebergte rondom Johannesburg.
Tegenwoordig zijn de Zuidafri-
kaanse staalbedrijven, waarvan de
eerste overigens pas in 1962 werd
gevestigd, goed voor een kwart van
de omzet. Een mooie klapper maak
te Steinmüller-Lavis Structural
Steel vorig jaar met een order van
de Chinese regering, een maand na
de bloedige onderdrukking van de
studentenopstand: de levering van
2000 ton speciaal bewerkt staal voor
een aantal kolenmijnen.
"De aanbevelingen om bepaalde
gebieden van de zee voor de visserij
af te sluiten, worden dus ook steeds
sterker", stelde Janssen. Toch pleit
hij er niet voor om de natuur geheel
of gedeeltelijk met rust te laten.
"Het is niet mogelijk om terug te
gaan naar het verleden. Het is tot nu
toe zo geweest dat de mens geheel
centraal stond en zo de natuur be
doeld of onbedoeld beïnvloedde.
Door te bouwen, door in te richten.
Dat was de 'oude' Rijkswaterstaat.
De mens staat op dit moment nog
steeds centraal, maar nu bewust
creërend; 'De geleide ecologie'. Ik
hoef maar te verwijzen naar de actie
die we hebben ondernomen om het
vogeleiland Griend in de Wadden
zee te redden. Naar de maatregelen
die we hebben genomen om tot een
reductie te komen van giftige stof
fen. De hoeveelheid kwik die nu
nog voorkomt in de Waddenzee, is
te verwaarlozen".
Moerasgebied
"Ik heb ergens gelezen dat we zitten
op de overgang van vier miljard jaar
natuur naar het jaar 1 van de door
de mensen gemaakte 'natuur'. Ac
tief ingrijpen kan soms zeer accep
tabel zijn. Soms is het goed iets te
bouwen", aldus Janssen, die wijst
dig heeft, betekende dat de doods-
klap. Maar ook andere dieren wor
den in hun groei geremd of sterven
uit omdat ze geen voedsel meer
kunnen vinden.
Een hoofdstuk apart is de mossel
teelt in de Waddenzee. Nu al bestaat
meer dan de helft van het 'vlees' dat
uit de westelijke Waddenzee wordt
gehaald, uit mosselen, voorname
lijk bestemd voor de Belgische
markt. De vervuiling van de Zeeuw
se wateren heeft tot gevolg dat
steeds meer mosseltelers zich naar
Terschelling en Vlieland spoeden.
Maar mosselen zijn stevige wroe-
ters, zodat het water steeds troebe
ler wordt. Bovendien moeten ze,
jaar na jaar, naar boven worden ge
haald.
op het ambitieuze plan dat Rijkswa
terstaat heeft om de bot weer vrij te
krijgen van huidzweren.
Uit onderzoek blijkt dat de vis die
zweren vooral opdoet in gebieden
waar zoet en zout water op elkaar
botsen. Bij Den Oever aan de Af
sluitdijk, waar zoet water uit het
IJsselmeer wordt gespuid in zout
water van de Waddenzee, lijdt zelfs
zestig procent van alle bot aan huid-
zweren.
Rijkswaterstaat denkt voorzich
tig aan de aanleg van een groot moe
rasgebied direct ten noorden van de
De directie van de Hollandsche
Beton Groep (HBG) ziet de mede-
eigenaar van NEM Ketels vooral als
een degelijk bedrijf, conservatief in
de goede zin van het woord en met
een grote hoeveelheid kennis van
wat tegenwoordig 'milieutechniek'
heet. Vooral de woorden 'Energie-
technik, Verfahrenstechnik, Um-
welttechnik' op het titelblad van het
jaarverslag doen HBG veel deugd.
De directie ziet een gouden toe
komst weggelegd voor NEM Ketels
door de samenwerking met een be
drijf dat in zijn vaandel de woorden
energietechniek en milieutechniek
voert en heel veel onderzoek pro
gramma's heeft lopen.
Deze woorden zijn trouwens erg
in de mode onder de metaalbedrij
ven, nu steeds meer programma's
voor energiebesparing en een scho
ner milieu in gang worden gezet on
der de noemer van het Nationaal
Milieubeleidsplan (NMP-plus). Het
metaalconcern Begemann heeft
van deze trends zelfs zijn kernacti
viteiten gemaakt. Vorige maand
kreeg Begemann samen met het
Oostenrijkse bedrijf SGP VA van
de Afvalverwerking Rijnmond de
opdracht om een rookgasreini
gingsinstallatie te bouwen voor de
nieuwe verbrandingsoven.
Directeur G. Spruijtenburg van NEM Ketels: "Wie het laatste woord heeft? Allebei. Het allerlaatste woord? Dat
Zal ik Wel Zijn, denk ik". (foto Jan Holvast)
NEM Ketels mag voor dezelfde
verbrandingsoven de chemische
ketels leveren. "Voor het mogen
bouwen van de rookgasreiniger
hadden wij niet eens ingetekend,
omdat wij dat tot voor kort niet kon
den. Met Steinmüller erbij hebben
we die kennis wèl en hadden we
ook daarvoor kunnen inschrijven",
zo schetst directeur Spruijtenburg
de mogelijkheden die NEM Ketels
nu heeft.
De Umwelttechniek van Stein
müller is niets anders dan het bou
wen van installaties die de vervui
ling van het milieu hooguit vermin
deren. De bekende vlam in de fa
briekspijp is een voorbeeld van een
apparaat, dat de uitstoot ontdoet
van stoffen die schadelijk zijn voor
het milieu. Steinmüller heeft vooral
in Duitsland, waar de milieu-eisen
al jaren strenger zijn dan in Neder
land, veel van dergelijke rookgas
reinigers geïnstalleerd. De afgelo
pen jaren bouwde Steinmüller ook
installaties die afvalwater onscha
delijk maken.
Deze handel is zo lucratief en be
looft in de toekomst nog zoveel lu
cratiever te worden, dat Steinmül
ler daardoor twee jaar geleden in
een overnamegevecht verwikkeld
raakte. Het metaalbedrijf GEA
Gruppe had zijn begerige oog laten
vallen op het toen nog zelfstandige
Steinmüller en had inmiddels van
een aandeelhouder een pakket van
34,1 procent aangeboden gekregen.
Bouwreus Holzmann wilde Stein
müller echter ook overnemen en ge
noot de steun van de overige aan
deelhouders, onder wie de familie
Steinmüller (40,8 procent). Het was
één van de weinige keren dat Stein
müller in de publiciteit kwam, en
nog wel met een ordinaire ruzie.
Holzmann won uiteindelijk de slag
en kocht het hele bedrijf op. Holz
mann heeft nu een belang van 74,9
procent.
Nu heeft Steinmüler om te pro
fiteren van de milieuhausse in Ne
derland op zijn beurt NEM Ketels
half opgeslokt, een bedrijf dat vier
keer zo klein is. "De verhalen over
de olifant en de muis kloppen niet",
ontkracht directeur Spruijtenburg
de suggestie dat Steinmüller met
zijn grootte NEM wel zal gaan over
heersen. "Niet NEM zelf, maar HBG
(Hollandsche Beton Groep) is de
partner van Steinmüller in NEM
Ketels en HBG is natuurlijk wel
heel groot".
Over de vergroting van het belang
in NEM op langere termijn is vol
gens Spruijtenburg niet gepraat.
"Al kan dat natuurlijk best gebeu
ren en dan kan ook HBG zijn aan
deel in NEM weer uitbreiden", zegt
Spruijtenburg. Blijkbaar wacht
HBG even af hoe NEM Ketels het
gaat doen en vergroot HBG wellicht
zijn belang zodra het goed gaat.
Eén dezer dagen schuift een Duit
se directeur bij Spruijtenburg aan
tafel. "Het wordt een twee-hoofdige
leiding, zoals vaak het geval is in het
HBG-concern, met twee gelijkwaar
dige directeuren", zegt Spruijten
burg. Wie van de twee heeft uitein
delijk het laatste woord. "Allebei".
En het allerlaatste woord? "Uitein
delijk zal ik dat wel zijn, denk ik",
klinkt het zeer aarzelend uit de
mond van Spruijtenburg".
De directeur is overigens de enige
werknemer van Steinmüller die
permanent over komt naar Neder
land. "Wij werken samen per pro
ject en kijken welke mensen we dan
nodig hebben. Het kan zijn dat een
paar van ons een keer naar Duits
land gaan voor een klus, een andere
keer komen werknemers van Stein
müller naar Nederland om ons bij te
staan". Het meest sprekende voor
beeld van het laatste is de bouw van
een verbrandingsoven in Amster
dam, een order die NEM dit voor
jaar in de wacht sleepte.
Het oude gebouw van de Nederlandse Elektriciteits Maatschappij (NEM), voordat deze jaren geleden opging in
het toen nog Leidse metaalconcern Hollandse Constructie Groep (HCG). Onlangs is NEM weer losgemaakt uit
HCG en gaat opereren onder de naam NEM Ketels. (archieffoto)
Het huwelijk met Steinmüller be
tekent dat NEM afscheid neemt van
andere partners. NEM Ketels blijft
wel samenwerken met het Oosten
rijkse ABB Umwelttechnik, maar
de samenwerking met General
Electric is praktisch ten einde. "De
kennis van dat bedrijf is langzamer
hand opgedroogd", zei HCG-direc-
teur Bouts dit voorjaar bij de ver
koop van NEM. "Bouts drukt het op
zijn eigen wijze nogal pittig uit, ik
zou het zelf nooit op die manier heb
ben gezegd. Maar het is waar: wij
hebben het vak van ketelbouwen
ooit geleerd van General Electric,
maar tegenwoordig moeten wij
vooral General Electric helpen".