De piano zwijgt, recessie dreigt
Mariënburcht: politiestaat
of georganiseerde misdaad?
jREPORTAGE
Amerikanen in mineur door tekenen van economische teruggang
OP REIS
ZATERDAG 15 SEPTEMBER 1990
WASHINGTON - Klein
maar alarmerend bericht
uit Amerika's hoofdstad:
de sjieke warenhuis-keten
Nordstrom heeft vorige
week vier van z'n pianisten
ontslagen. Het is één van
de vele tekens dat in de
Verenigde Staten de reces
sie heeft toegeslagen, na
tuurlijk mede door toedoen
van de Golfcrisis en de stij
gende olieprijzen.
Tot voor kort werd het winkelen
de publiek door Nordstrom ver
wend met even zoete als beschaafde
klanken, virtuoos aan glimmende
vleugels ontlokt door in smoking
gehulde pianisten. Dat vond het wa
renhuis het toppunt van elegance.
Maar nu is dat niet meer zo. De
vleugels zijn blijven staan, maar ze
worden alleen nog maar bespeeld
bij top-drukte, in de weekeinden
bijvoorbeeld. Door part-timers.
Nog een teken des tijds. Vorige
week organiseerde de hotel-keten
Hyatt Regency een grote 'job fair'
voor het nieuw te openen hotel in
Reston, een buitenwijk van Was
hington. Er waren 400 banen te ver
geven, banen zoals receptionist, on
derhoudsmonteur, kelner, bagage
sjouwer en zo.
Veelal waren het banen die niet
meer opbrengen dan 6 tot 7 dollar
per uur, in de buurt van Washington
wel zo ongeveer het minimum.
Vooral daarom was het zo verras
send om te zien wat er aan sollici
tanten binnenkwam.
Keurige dames in mantelpak,
keurige heren in pak meldden zich,
met aktentassen waaruit indruk
wekkende curriculum vitaes wer
den getoverd. Het ritselde van de
doctorandussen en ingenieurs, en
er waren sollicitanten die bij hun
laatste baan salarissen van meer
dan 50.000 dollar hadden opgestre-
Het waren mensen die in de on-
roerend-goedsector hadden geze
ten, de aandelenhandel, de defen
sie-industrie. Ze hadden geen werk
meer, en zagen zich nu gedwongen
om wat dan ook aan te pakken zodat
in ieder geval de lopende rekenin
gen betaald bleven.
Leed
Zo zijn er meer opvallende waarne
mingen te doen. Om in de buurt van
Washington te blijven: de markt
voor dure huizen - dat wil zeggen
huizen die meer dan 400.000 dollar
kosten - is ingestort. Makelaars zijn
wanhopig aan het worden.
Zo stond er afgelopen zaterdag in
de Washington Post een advertentie
voor een huis dat voor 1,4 miljoen
dollar werd weggegeven. Wèggege-
ven, want de prijs lag 700.000 dollar
onder de officiële, door een bank
bepaalde waarde.
Nog meer leed: de mannen en
vrouwen die vanuit vrolijk gekleur
de wagentjes in de buurt van het
Witte Huis en andere toeristentrek
kers in Washington hot dogs en der
gelijke etenswaren verkopen, kla
gen steen en been. Hun verkopen
zijn deze zomer vèr beneden die van
de vorige zomer gebleven, en de zo
mer van 1989 was al niet best.
Alleen al over de maand juni
meldde verder het Air and Space
Museum in Washington, het drukst
bezochte museum ter wereld,
100.000 bezoekers minder dan over
juni vorig jaar. En een grote stad
verderop: in New York ligt het aan
tal mensen dat dit jaar een rondlei
ding door het VN-gebouw heeft ge
maakt, tot nu toe 7 procent lager
dan vorig jaar.
In heel Amerika klaagt de toeris
tenindustrie trouwens dat het in
tien jaar niet zo slecht is geweest als
nu. De trend is onmiskenbaar: de
Amerikanen zijn dit jaar korter
weggeweest, zijn dichter bij huis ge
bleven en hebben minder geld uit
gegeven.
Enquêtes
Al deze treurige berichten uit de
Amerikaanse samenleving hebben
te maken met een economische re
cessie waarin het land is terechtge
komen. Of gaat terechtkomen. Of in
ieder geval dat veel Amerikanen
denken dat er een recessie is.
Dat laatste wordt bewezen door
enquêtes. Uit een peiling die op 24
augustus in de New York Times
stond, valt af te lezen dat 6 op de 10
Amerikanen denken dat er nu spra
ke is van een recessie. Bijna even
veel van hen - 55 procent denken
dat het de komende maanden alleen
nog maar slechter zal gaan.
Is er inderdaad sprake van een re
cessie? Volgens de gangbare theo
rie nog niet. De theorie zegt, dat er
een recessie is als er twee kwartalen
achtereen sprake is van een econo
mische min-groei, dat wil dus zeg
gen: een vermindering van het Bru
to Nationaal Produkt (BNP).
En dat punt is nog niet bereikt.
Het Amerikaanse BNP groeide in
het eerste kwartaal van dit jaar met
1,7 procent, en in het tweede kwar
taal met 1,2 procent. Dat zijn beroer
de cijfers, maar het gaat niettemin
om groei.
Veel Amerikaanse economen
denken evenwel, dat het vanaf nu
met het BNP bergafwaarts zal gaan,
dat er al een recessie bezig is maar
dat die nog niet uit de cijfers is ge
bleken. en dat de bewijzen voor die
recessie met de dag toenemen.
Statistieken
En dan hebben we het niet over pia- gelopen maanden hebben laten zowel aan duurzame als niet-duur-
directe gevolgen voor 's lands eco
nomie, want consumentenaanko
pen zijn goed voor twee-derde van
de vraag. Omineus is verder, dat de
laatste keer dat consumenten zo
weinig vertrouwen in de economie
hadden, 1980 was, vlak vóór de re
cessie van 1981 en 1982.
- Het bedrijfsleven investeert
minder. In het tweede kwartaal van
dit jaar zijn ook de duurzame aanko
pen (onroerend goed, machines)
van het Amerikaanse bedrijfsleven
afgenomen. Wat er aan opdrachten
uitstaat, doet verdere inkrimping
vermoeden. Bouwers zijn - nog een
slecht voorteken - voorzichtig ge
worden, en er worden nu, op jaarba
sis, minder huizen gebouwd dan de
afgelopen acht jaar het geval is ge
weest.
- Voorraden nemen toe, terwijl de
verkoop afneemt. Met name hier
over maken economen zich zorgen.
In de meeste bedrijfssectoren blij
ven nu gaandeweg meer goederen
onverkocht. In het tweede kwartaal
van dit jaar was er sprake van een
daling van het aantal verkopen met
2,2 procent. Dat heeft gezorgd voor
een niet-gewilde toename van voor
raden bij fabrieken en dergelijke.
Als daarin niet gauw verandering
komt, zullen die fabrieken gedwon
gen zijn minder te gaan produceren.
Gevolgen: werkloosheid, minder
besteedbaar inkomen bij de consu
ment, verder afnemende vraag.
- Uit op 7 september vrijgegeven
cijfers blijkt, dat de groei van het
aantal banen in de Verenigde Sta
ten tot stilstand is gekomen, en dat
het aantal werklozen stijgt. Thans is
5,6 procent van de Amerikanen
werkloos, het hoogste percentage in
twee jaar.
nisten bij Nordstrom, of de verkoop zien, is onder meer het volgende:
van hotdogs aan dagjesmensen, - Consumenten geven minder uit.
De Ameri
kaanse schuld,
inmiddels geste
gen tot 3.000 mil
jard dollar,
hangt nog altijd
als een zwaard
van Damocles
boven de Ameri
kaanse econo
mie. Daar ko
men nog enorme
schulden van
het bedrijfsle
ven bij.
(Archieffoto)
zame goederen minder gaan uitge
ven. Het betekent dat die consu
menten bezorgd aan het worden
zijn, zoals ook al Uit de enquête in de
New York Times blijkt. Dat heeft
Olieprijzen
Kortom: de cijfers en de statistie
ken gaan deverkeerde kant uit.
Daar komt dan nog de crisis in de
Golf bij. De Iraakse inval vart Ku-
wayt heeft gezorgd voor een toena
me van de olieprijzen, van 20 dollar
per vat op 1 augustus, de dag voor
de inval, tot rond 30 dollar eind vori
ge week.
Dat is hierom zo verontrustend,
omdat de laatste twee recessies, die
van '74-'75 en die van '81-'82, ook
werden voorafgegaan door een pe
riode waarin de olieprijzen snel ste
gen.
Is dus het Amerikaanse economi
sche weerbericht: zwaar bewolkt,
met grote kans op neerslag? Het
kan meevallen. Dat blijkt uit de
Amerikaanse media, die de afgelo
pen weken een stortvloed van pu
blicaties aan het onderwerp hebben
gewijd, en daarin hele jaargangen
economen aan het woord hebben
gelaten.
Uit al die opinies kan één over
heersende mening worden samen
gesteld: er komt een recessie, mis
schien is er zelfs al een recessie,
maar het zal om een lichte neergang
gaan die van korte duur - een half
tot een heel jaar - zal zijn.
Toegegeven, een econoom, om
met Jean de Boisson te spreken, is
iemand die het ook niet weet. Er
zijn niettemin inderdaad goede re
denen om niet al te pessimistisch te
zijn. Een aantal daarvan: - Bij de
oliecrises van '73 en '80 waren er
veel ingrijpender stijgingen van de
olieprijzen dan nu. In '73 ging het
om een stijging van 3 naar 11,65 dol
lar, en in 1980 van 12 naar 41 dollar
per vat.
Efficiënter
Die enorme verhoging leidde tot
een grote toename van de inflatie,
en dat weer tot torenhoge rente, ge
volgd door de onvermijdelijke re
cessie. Nu is dat beeld lang niet zo
dramatisch.
- Amerikaanse bedrijven worden
beter en efficiënter geleid dan in '81-
'82. Bij die laatste recessie waren
het de zwakkere bedrijven die het
loodje legden. De sterke zijn over
gebleven, en als bewijs daarvan kan
gelden dat in de jaren '80 de arbeids-
produktiviteit in het Amerikaanse
bedrijfsleven gemiddeld met 3,2
procent per jaar gestegen is.
- De Amerikaanse economie
draait nu meer op export dan bij de
laatste recessies. In 1973 was nog
geen 5 procent van Amerika's BNP
bestemd voor de export. Nu is dat 8
procent, een percentage dat nog
steeds aan het toenemen is. Te ver
wachten valt, dat de komende tijd
de economie van de Europese lan
den sterk blijft. De vraag naar Ame
rikaanse goederen zal daarom niet
afnemen, integendeel, door de ge
daalde dollarkoers eerder toene
men. Dat maakt de klap voor het
Amerikaanse bedrijfsleven al een
stuk minder hard dan bij voorgaan
de recessies.
Het kan dus meevallen, hoewel
ook de grootste optimist moet toe
geven dat er in één opzicht een ver
slechtering is gekomen, vergeleken
met 1973 en 1980, de twee jaren dat
Amerika ook aan de vooravond van
een recessie stond.
Schuld
Anders dan toen, is er nu in alle sec
toren van de Amerikaanse samenle
ving sprake van een enorme schuld.
De federale regering heeft een
schuld van 3.000 miljard dollar, het
bedrijfsleven van 3.600 miljard dol
lar, en consumenten van 3.200 mil
jard dollar.
Als het slecht gaat, zal de over
heid z'n verplichtingen wel kunnen
blijven nakomen. Maar datzelfde
kan niet worden gegarandeerd voor
bedrijfsleven en consumenten. Als
dat tot grote aantallen faillissemen
ten zou leiden, zou een sneeuwbal
effect het gevolg kunnen zijn.
AMSTERDAM (ANP) - De krakers
in de omstreden processen rond de
voormalige krakersbolwerken De
Mariënburcht en het Wolters
Noordhoff Complex kennen illuste
re voorgangers. Zo stonden Domela
Nieuwenhuis en Soekarno eerder
terecht op verdenking van overtre
ding van artikel 140 wetboek van
strafrecht. De Hoge Raad zal, als er
niet weer uitstel volgt, maandag ar
rest wijzen in de zogeheten "Ma-
riënburcht-zaak".
In dit lang verwachte "Mariën-
burcht-arrest". genoemd naar het
voormalig Nijmeegse krakersbol
werk "De Mariënburcht", staat het
omstreden artikel 140 wetboek van
strafrecht centraal, dat deelneming
aan een organisatie met als het oog
merk het plegen van strafbare fei
ten verbiedt. De ruime toepassings
mogelijkheden van het artikel stui
ten op fel protest van veel actiegroe
pen, politieke groeperingen en ju
risten.
"In feite is artikel 140 de sleutel
van de deur naar de politiestaat in
het klein. Artikel 140 heeft vergaan
de consequenties voor iedereen die
wel eens een protestvergadering be
zoekt of een demonstratie voorbe
reidt". aldus de tegenstanders van
de toepassing van artikel 140.
Artikel 140 komt oorspronkelijk
uit het Franse recht en was daar in
de vorige eeuw vooral bedoeld om
bendes mee te vermorzelen waar
van de leden de kost wonnen door
middel van plunderingen en dief
stallen. Het artikel is in Nederland
vooral bedoeld ter bestrijding van
fraude en drugsmisdaden. Het is
voor het eerst, na Nieuwenhuis en
Soekarno, dat artikel 140 nu op gro
te schaal in een "politiek" proces
wordt toegepast.
De zaak tegen de krakers van de
Mariënburcht in Nijmegen begon in
de vroege morgen van 17 januari
1987 met de ontruiming van het ge
kraakte Shell-kantoor. Deze ontrui
ming ging gepaard met omvangrij
ke barricaden, protesten en vernie
lingen. In oktober van dat jaar ston
den acht "Mariënburchf'-krakers
terecht voor de rechtbank met op
hun dagvaarding onder meer arti
kel 140 prijkend.
"Deze" artikel 140-zaak is bepa
lend voor de toekomstige werkwij
ze van de politie in Nederland", rep
te verdediger P. Bakker Schut tij
dens het proces. Volgens het open
baar ministerie vormde het achttal
verdachten de kern van de voorbe
reidingen tegen de ontruiming en
waren zij vanaf het begin betrokken
bij het verzet daartegen. Hoofdin
specteur W. Velings, leider van het
Gelderse rechechebijstandsteam,
verklaarde op de zitting dat de poli
tie anderhalve maand na de ontrui
ming en de ongeregeldheden nog
steeds geen arrestaties had kunnen
verrichten, en daar wringt 'm de
schoen.
De politie kon, op grond van ver
denking van artikel 140, telefoons
gaan aftappen, informanten gebrui
ken en kraakpanden gaan observe
ren. Deze opsporingsmiddelen
zorgden, volgens politie en open
baar ministerie, voor voldoende be
wijs tegen de acht krakers zodat tot
arrestatie kon worden overgegaan.
De krakers werden door de recht
bank veroordeeld tot acht maanden
celstraf (waarvan vier voorwaarde
lijk) wegens onder meer poging tot
doodslag en brandstichting maar
werden vrijgesproken op artikel
140. Volgens de magistraten kon er
op dit punt geen veroordeling vol
gen omdat slechts sprake was van
een éénmalige gebeurtenis van be
perkte duur en dus geen duurzaam
samenwerkingsverband (vereni
ging).
Om principiële redenen werd
door het achttal hoger beroep aan
getekend bij het gerechtshof in Arn
hem. Zij waren van mening dat het
vonnis van de rechtbank hen, on
danks de vrijspraak op artikel 140,
collectief verantwoordelijk stelde
voor de rellen bij de ontruiming
zonder onderscheid des persoons.
"Artikel 140 is als dekmantel ge
bruikt voor een diepgaand onder
zoek in krakerskringen. Iedereen
heeft dezelfde straf gekregen, dat
betekent dat bijvoorbeeld degenen
die koffie hebben gezet tijdens de
kraakactie ook tot vier maanden cel
veroordeeld kunnen worden", al
dus een fel protesterende woord
voerder van de krakers.
In tegenstelling tot de rechtbank
veroordeelde het hof de krakers wel
op grond van artikel 140. Volgens
het hof was er sprake van een "op
een vereniging lijkend samenwer
kingsverband" zodat een veroorde
ling te rechtvaardigen viel. In een
reactie op het arrest schreef raads
vrouw T. Prakken: "De brede poli
tieke opzet van het op actievergade
ringen voorbereide protest wordt in
de bewijsvoering omgesmeed tot
het feit dat meerdere misdrijven tot
de doelstelling van de organisatie
hoorden. Grovere criminalisering
van voorbereiding van politieke ac
tie is niet denkbaar", aldus Prak
ken.
De gezamenlijke advocaten toon
den zich zeer verontwaardigd over
de uitspraak en zeiden zich zorgen
te maken over de reikwijdte van
deze beslissing. Het arrest zou alle
politieke protestvergaderingen en
alle actie-overleg binnen de sfeer
van het strafrecht halen. Cassatie
beroep werd aangetekend.
Advocate T. Prakken van de kra
kers ziet een groot gevaar in artikel
140. "Mensen die sympathiseren
met bepaalde politieke groeperin
gen kunnen met gebruik van dit ar
tikel strafbaar worden verklaard.
Het grootste gevaar met dit artikel
is echter dat de politie de kans krijgt
om overal haar neus in te steken",
aldus Prakken.
Wanneer er een redelijk vermoe
den van schuld bestaat dat een per
soon deelneemt aan een criminele
organisatie kunnen telefoons wor
den afgeluisterd en bijvoorbeeld in
filtranten worden ingezet of perso
nen geobserveerd. "Dat kan dus ie
dereen gebeuren die politiek actief
is. Als puntje bij paaltje komt, en er
genoeg bewijs tegen een persoon
verkregen is, laat het OM artikel 140
zelfs vaak weer vallen. Dit is een
griezelige manier van werken. Wij
kijken met spanning uit naar de uit-
praak van de Hoge Raad omdat die
de reikwijdte van het artikel moet
aangeven", aldus de advocate.
Op reis gaan betekent hard werken
in Suriname. Ook al wil ik maar
voor een paar dagen 'de stad uit',
dat kost aan voorbereiding een
kleine week. Eerst moeten
langdurige en sombere gesprekken
gevoerd worden met huisgenoten
over vakantiebestemmingen 'waar
het nog rustig is'.
Niet uit angst voor overvolle
stranden en volgepropte
toeristenstadjes; met 'rustig'
bedoelen we hier een gebied waar de
kogels niet om je oren vliegen en
waar geen 'controleposten' zijn.
Want zo'n controlepost kan aan het
vakantieplezier een abrupt einde
maken als de dienstdoende
vrijheidsstrijder of beroepsmilitair
geen toestemming geeft om verder te
reizen. Smoezen en handigheidjes
helpen in zo'n geval nooit echt. De
volgende controlepost kijkt daar
dwars doorheen en dan is het alsnog
rechtsomkeert.
Als de vakantiebestemming
bestudeerd is en 'rustig bevonden',
dan is er geen tijd meer te verliezen.
Want volgende week kunnen de
omstandigheden weer grondig
gewijzigd zijn. Dan is 'bevrijd
gebied' weer van 'de soevereine
staat Suriname' en staan er andere
machthebbers op de controleposten.
Vrienden en kennissen wensen met
zorgelijke ondertoon in hun stem
succes. In ieder geval is me nooit
'succes' toegewenst als ik vanuit
Nederland een driedaagse trip
naar de Belgische Ardennen
ondernam. Maar daar heb je ook
geen schorpioenebeten zonder
dokter in de buurt, daar pakken ze
je auto niet af en daar zitten geen
piranha's in de rivier.
Er is niet altijd broodschaarste in
Suriname. Maar precies als een
tocht naar het binnenland op het
programma staat, komt het
tarweschip in een storm terecht en
doen de bakkers langzaam aan.
Zonder brood op reis gaan, is
vervelend, omdat rijst koken
onderweg een beetje omslachtig is.
Met brood op reis gaan is ook
vervelend, omdat de broodvoorraad
in de tropen binnen een dag
beschimmelt. De rest van de
boodschappenmand: gezouten vis,
pompoen, een blik knakworst, rijst
en antimalariatabletten.
Dichte schoenen en een lange broek
om de schorpioenen voor de gek te
houden. Een fles drank voor het
dorpshoofd, de kapitein. Klamboes,
hangmatten en een petroleumlamp.
Een grote handdoek om in
bosnegerdorpen zedig de dijen te
kunnen bedekken. Een vat benzine
om de bootsman van de korjaal
gunstig te stemmen. Een simmetje
om onderweg piranha's te vangen
(veel graten, maar zolang zij jou
niet eten, maar jij hen, valt het wel
mee).
De tropen zijn prachtig. Maar ieder
tochtje verandert noodgedwongen
in het type expeditie waar
Livingstone en Stanley beroemd
mee zijn geworden. Begrip ontstaat
voor al die kaarsrechte grenslijnen
in werelddelen die door onze
voorvaderen gekoloniseerd zijn.
"De grens loopt ongeveer van daar
naar daar. Thuis trekken we die
rechte streep wel. De knakworst is
op en de piranha's willen niet
bijten, dus laten we teruggaan voor
het te laat is", moet de
gedachtengang zijn geweest.
Als u dit leest, ben ik onderweg,
naar ik mag hopen. Hoop op het
beloofde pasje van de militairen die
weg, stuwmeer en Boven-
Surinamerivier weer onder controle
hebben. Hoop op droog weer, zodat
de wegen niet in smurrie
veranderen. Hoop op weinig wind,
zodat het stuwmeer niet gaat
spoken. Hoop op mildgestemde
militairen onderweg. Ik bedoel
maar: reizen verruimt het blikveld,
maar je kan er ook goed
overspannen door worden.
