ANC: gevaar oorlog dreigt Turkije lijkt te zijn teruggekeerd naar jaren zestig Yluchtelingenbloed' als drank in voormalige Oostdnitse wachttoren Moskou: 17 miljard voor terugtrekken van leger Radicaal plan van Gorbatsjov Irak laat geen controle op voedsel toe door VN Voedsel uit Frankrijk niet geschikt voor consumptie DONDERDAG 13 SEPTEMBER 1990 BUITENLAND PAGINA T Duizenden zwarten op de vlucht JOHANNESBURG (AP) - Het ANC heeft vanmorgen ge waarschuwd dat Zuid-Afrika in een "niet-verklaarde oor log" kan raken, waarbij het ANC gedwongen zal zijn om zijn volgelingen te beschermen. Afgelopen nacht deelde zijn in het zwarte woonoord Tokoza zes doden gevallen en honder den huizen en hutten waren platgebrand in de met allerhan de slag-, steek- en vuurwapens gevoerde strijd tussen groe pen Zulu's en Xhosa's. Duizenden zwarten ontvluchtten de schappen rond Johannesburg kwa- townships, hun schamele bezittin- men al meer dan zevenhonderd gen opgetast op steekwagentjes of mensen om het leven. De krant The supermarktkarretjes. Zij zochten bescherming in ziekenhuizen, scho len en kerken. Functionarissen van het Natalspruit-ziekenhuis ver klaarden dat ongeveer 8000 vluchte lingen op het ziekenhuisterrein wa ren neergestreken. Gisteren waren bij de gevechten tussen Zulu's en Xhosa's 57 doden gevallen. Het was een van de bloed igste dagen sinds de factiestrijd op 12 augustus losbarstte. Bij de ge vechten in de zwarte woongemeen- Albanezen doden vluchtend kind BELGRADO (DPA) Een vierjarig meisje is bij de vlucht uit Albanië naar Joegoslavië doodgeschoten door Albanese grenstroepen, zo meldde het Joegoslavische ministe rie van binnenlandse zaken giste ren. Negentien Albanezen slaagden erin per boot te vluchten over een grensmeer. De troepen openden di rect het vuur toen zij de boot waar namen. Onder de vluchtelingen bevon den zich een officier, twee soldaten en drie minderjarige kinderen. Doodvonnis voor coupplegers Nigeria Star meldde vandaag dat bij de ge vechten ook .automatische geweren en lichtspoorkogels waren ge bruikt, waardoor op grote schaal branden waren ontstaan. Onder de slachtoffers waren volgens de poli tie 25 Zulu-arbeiders, die in een pension met bijlen en kapmessen waren gedood. Chris Hani, het hoofd van de ge wapende vleugel van het ANC, zei gistervond dat Zuid-Afrika in een "niet-verklaarde oorlog" verkeerde en dat het ANC zijn mensen moest verdedigen. "Wij hebben een histo rische plicht om onze mensen te be schermen. Het is nu onze plicht om de massa's te mobiliseren en onze strategie te heroverwegen", zei Hani, die niet specificeerde welke actie het ANC dacht te onderne men. In Soweto werden gisteren onder anderen twee zwarte politiemensen gedood. In het centrum van Johan nesburg vielen drie doden en vijf gewonden toen er lukraak werd ge schoten vanuit een minibus. Tot dusver waren het centrum en de blanke buitenwijken van Johannes burg voor het geweld gespaard ge bleven. De gevechten in de townships bij Johannesburg braken vorige maand uit tussen Zulu's die de con servatieve Inkatha-beweging aan hangen en Xhosa's en andere zwar ten die het ANC steunen. De ge vechten waren overgeslagen van de oostelijke provincie Natal, waar de strijd tussen Inkatha en ANC sinds 1986 ongeveer 5.000 zwarten het le ven kostte. Het ANC en de Inkatha zijn de BERLIJN - Tientallen jaren be heerste de grote wachttoren met dodelijke zekerheid de 'Tode- streifen' tussen de Westberlijnse wijk Kreuzberg en het Oostber- lijnse Treptow. Achter de beton nen muren heersten Honeckers elite-troepen van de 'Fuhrungs- stelle Silezisches Wald'. Sinds november 1989 zijn ze verdwenen net als het prikkel draad en de honden. Een span doek op het grauwe beton meldt dat hier nu het 'Museum voor ver boden kunst' is gevestigd. Buiten café-stoeltjes en tafeltjes, binnen is de eerste tentoonstelling ge opend van foto's van Bernd Markow, die in 1976 door de Stasi het land werd uitgezet. Het is de bedoeling dat de eerste verdie ping van de toren in de toekomst wordt gebruikt voor exposities en voor het presenteren van Oost- duitse schrijvers, wier boeken waren verboden. Om de kosten te dekken heb ben de acht initiatiefnemers, vier uit Oost- en vier uit West-Berlijn, ook een klein café geopend. In het zomerseizoen buiten de toren, 's winters op de bovenste verdie ping, die helemaal in de oude stijl is hersteld. Dus met telefoons, alarmknoppen, schakelaars voor de schijnwerpers en de alarmdra den. De namen van de drankjes zijn aangepast aan de lugubere omgeving en de gruwelijke ge schiedenis van de toren. Sekt heet hier 'gelukte vluchtpoging", bananensap 'socialistische we reldbeschouwing', bier 'Egon Krenz', kokos-likeur 'vluchtmo tief, kraanwater heet 'politieke gevangene' en de roodkleurige kardaka draagt de macabere naam 'vluchtelingenbloed'. Brein achter het alternatieve museum-annex café is Kalle Winkler. Hij werd in 1981 wegens het schrijven van drie songtek sten tot achttien maanden cel ver oordeeld. "Gysi (de huidige voor zitter van de communistische PDS, red.) was mijn advocaat. Hij zorgde er voor dat ik niet zoals ge ëist voor twee jaar en zeven maan den in de cel verdween". Na dertien maanden werd Winkler het land uitgezet. In het Westen kwam hij door het leven als bandleider, handelaar in twee de-handsspullen en schrijver. Pas op 1 december mocht hij de DDR weer binnenkomen. "En denk je dat een brief met verontschuldi gingen heb gekregen? Volgens de DDR-wetten ben ik nog steeds strafbaar". Op zijn verzoek te worden gerehabiliteerd, heeft hij nog steeds geen antwoord gekre gen. De kroeg begint intussen aar dig te lopen, vertelt Winkler. "We hebben hier de meest vreemde klanten. Een grensofficier bracht hier zijn laatste diensturen door, gaf een rondje sekt en discussi eerde met een punk uit Kreuz- Ook de voorgeschiedenis van het 'Museum der Verboden Kunst' is een verhaal apart. Drie dagen voordat de grenscontroles tussen Oost- en West-Berlijn weg vielen. kreeg de groep de toren van de grenstroepen. Daaraan was een lange, moeizame weg langs alle mogelijke officiële in stanties vooraf gegaan. Kalle Winkler en zijn vrienden hadden daarbij veel grensofficieren leren kennen, onder wie de ontwerpers van de dodelijk Muur. Kalle "Met die mensen heb ik medelijden. Die hebben eigenlijk voor niks geleefd. En ze wisten het. maar al die tijd hebben ze het verdron gen Voor vijfjaar heeft de groep het stuk grond rond de toren gepacht. De huurprijs is ook weer iets bij zonders. De Oostberlijners ver langden 35.000 mark. waarmee de nieuwe beplanting met eiken moest worden betaald. Jonge ei ken met een doorsnee van acht tien centimeter kosten bij de kwe ker 1100 mark. Kalle Winkler: "Toen hebben wij gezegd: OK. dan betalen we in eiken. En zo staat het in het pachtcontract". dent. Hij voegde eraan toe dat de ministers Sjevardnadze en Gen- scher (buitenlandse zaken) vandaag een aantal verdragen op het gebied van verdere economische samen werking parafreren. Volgens Gor- batsjov gaat het daarbij zowel om al gemaakte afspraken als om nieuwe overeenkomsten. De Bondsrepubliek en de Sov jetunie bereikten een akkoord waarin werd overeengekomen dat Bonn tot in 1994 financieel de lasten "Tijdens een gesprekmet minis- van de bouw van huisvesting in de ter Genscher en tijdens eerdere ge- Sovjetunie en de herscholing van sprekken met bondskanselier Kohl teruggekeerde Sovjet-soldaten op in de Kaukasus bleek dat de Duitse zich neemt. Beide partijen konden houding met betrekking tot onze het tijdens die besprekingen niet MOSKOU (AFP) - De Bondsrepu bliek geeft de Sovjetunie vijftien miljard D-Mark (ruim zeventien miljard gulden) voor de terugtrek king van de 380.000 Sovjetsoldaten uit de DDR. Dat heeft Sovjetpresi dent Michail Gorbatsjov gisteren voor de Sovjettelevisie bekendge maakt. Van het bedrag is twaalf mil jard bestemd voor de huisvesting voor de teruggekeerde soldaten in de Sovjetunie, aldus Gorbatsjov. soldaten een vriendschappelijke worden over het bedrag dat verklaarde de Sovjetpresi- Bonn beschikbaar zou stellen. Een Zulu verbrandt levend nadat hij in Soweto door rivaliserende zwarten is gestenigd en in vlam gezet. Het geweld in Soweto heeft al aan 700 mensen het leven gekost. (foto ap> LAGOS (AFP) - Een speciaal mili tair tribunaal heeft 29 Nigerianen die zijn beschuldigd van deelname aan een verijdelde staatsgreep te- gen generaal Ibrahim Babangida op twee grootste zwarte politieke be- 22 april, ter dood veroordeeld: De wegingen. Zij zijn beide tegen de straffen moeten nog worden beves- apartheid, maar verschillen van me- figd door de Regeringsraad van de ning over de te volgen taktiek en de MOSKOU (AP) - President Michail moeilijke keuze". Het is voor het Gewapende Strijdkrachten, het inrichting van een toekomstig Gorbatsjov heeft gisteren verklaard eerst dat Gorbatsjov via de gekozen hoogste uitvoerende orgaan van de Zuid-Afrika. President De Klerk en dat een radicaal plan dat voorziet in parlementen nationale goedkeu- militaire federale regering. ANC-leider Nelson Mandela voer- een overgang naar een marktecono- ring zoekt van een beleid dat voor- Van de 43 militairen die bij de eer- den eerder deze vruchteloos over- mie, tegelijkertijd is voorgelegd aan heen werd vastgesteld door de cen- leg om te proberen het geweld te be- het nationale parlement en aan de trale regering, eindigen. De regering ontkent be- parlementen van de republieken. schuldigingen van het ANC dat de Gorbatsjov zei dat het gehele land politie tot het geweld aanzet. ste zitting van de speciale recht bank ter dood werden veroordeeld, zijn er 42 op 27 juli geëxecuteerd. Behalve de nieuwe doodvonnis sen sprak het tribunaal tegen 20 per sonen gevangenisstraf uit. 11 van hen kregen levenslang. Cholera-epidemie bedreigt Liberia NAIROBI (GPD) - Westerse hulp verleners vrezen voor het uitbreken van een cholera-epidemie in de Li beriaanse hoofdstad Monrovia. De eerste slachtoffers zijn inmiddels gevallen. Monrovia moet het al maanden stellen zonder leidingwa ter en sanitaire voorzieningen en heeft nu ook met grote voedselte korten te kampen. Volgens de hulpverleners is de kans groot dat een cholera-epide mie uitbreekt zodra de huidige re gens ophouden. Dan namelijk valt een belangrijke drinkwaterbron weg en neemt de verontreiniging van riviertjes en meren toe. Buitenland kort Couppoging Minister van binnenlandse zaken Carlos Morales Villatoro in Guate mala heeft gisteren gezegd dat door veiligheidstroepen een complot is ontdekt tegen de regering van presi dent Vinicio Cerezo. De samen zweerders wilden aanstaande zater dag een coup plegen tijdens de festi viteiten van Onafhankelijkheids dag. Overstromingen Het aantal doden als gevolg van de overstromingen in Zuid-Korea is gisteren opgelopen tot 84. Boven dien worden 52 mensen vermist van wie wordt gevreesd dat ze ook om het leven zijn gekomen bij de zwaar ste storm die het land sinds zeventig jaar heeft geteisterd. Afgetreden De Tsjechoslowaakse onderminis ter van buitenlandse zaken, Vera Bartoskova, heeft gisteren haar ont slag ingediend vanwege beschuldi gingen dat zij onder het voormalige communistische regime zou heb ben samengewerkt met de geheime politie. Bhutto De afgezette premier Benazir Bhut to en de zoon van wijlen de militaire dictator Mohammed Zia ul-Haq hebben gisteren hun kandidatuur bekendgemaakt voor de verkiezin gen. die volgende maand in Pakis tan worden gehouden. Steniging In de Myanmarese stad Mandalay hebben studenten en buddhistische monniken tijdens een betoging te gen de militaire regering politie agenten gestenigd en brandjes ge sticht. Daarbij zijn elf agenten ge wond en twee monniken opgepakt. ren en andere maatregelen te ne men in de richting van een markt economie. Ryjykovs plan daarentegen is ge baseerd op het behoud van centrale azeggenschap over de economie en Gorbatsjov bevestigde in een in- een geleidelijke overgang naar een markteconomie. Het parlement van de Russische Federatie, de grootste republiek, keurde dinsdag met een overweldi gende meerderheid een versie van Sjatalins plan goed. De republiek, die onder president Boris Jeltsin het voortouw heeft genomen op het gebied van economische hervor mingen, zette daarmee Gorbatsjov en de andere leden van de centrale regering onder druk. u_oterview met het nieuswprogramma betrokken moet worden bij "deze "Vremya" dat het door hem ge steunde plan gebaseerd is op een ra dicaal voorstel van de econoom Sta- nislav Sjatalin. Volgens Sjatalins plan wordt de macht op economisch gebied over gedragen van de centrale regering naar de republieken. Die zouden de bevoegdheid krijgen om prijzen te bevriezen, staatsbedrijven te priva tiseren, privé-grondbezit te legalise- ADVERTENTIE BERLIJN - Twee jaar nadat hij Sovjet-president Michail Gorbatsjov op riep de Berlijnse muur neer te halen, is de voormalige Amerikanse presi dent Ronald Reagan gisteren zelf op symbolische wijze met de sloop begon nen. Reagan bracht met zijn vrouw een bezoek aan Berlijn waar zij werden ontvangen door de burgemeesters van West- en Oost-Berlijn. (foto ap> GEHEEL VERNIEUWDE A LA CARTE KAART IN ENGELBERTHA HOEVE. Nieuwe top-chefkok Jaap Maijenburg (afkomstig uit sterren restaurant) staat aan het hoofd van Engelbertha's keukenbrigade. Reserveer nu bij de Engelbertha Hoeve en maak culinair kennis met een van Nederlands beste chefkoks. Voor inlichtingen en reserveringen Eneelbertha tnsei Hi ioeve Hoge Morsweg 140-2332 HN»Leiden GOLFCRISIS GOLFCRISIS GOLFCRISIS GOLFCRISIS GO NEW YORK (Rtr/UPI/AFP) - VN. Abdul Amir al Anbari, noem- Baghdad accepteert geen verte- de de internationale controle op genwoordigers van de Verenigde de voedseldistributie "niet alleen Naties die de voedselsituatie in vernederend, maar ook demorah- Irak en Kuwayt kunnen onder- serend voor het iraakse volk". Hij zoeken. Secretaris-generaal Ja- zei dat Baghdad bereid was sa- vier Perez de Cuellar vertelde de men te werken met India dat een schip met levensmiddelen wil sturen naar Irak voor de Indiërs die er vastzitten. sanctiecommissie van de Veilig heidsraad gisteren dat het de VN ontbreekt aan mogelijkheden om te onderzoeken of humanitaire hulp aan de Iraki's, Kuwayti's en buitenlanders noodzakelijk is. De Iraakse ambassadeur bij de De Veiligheidsraad overlegt vandaag over de richtlijnen voor humanitaire hulp. AMMAN (AP) - Grote hoeveel heden ingeblikt voedsel die door de Unrwa, een VN-organisatie voor hulp aan vluchtelingen, ter beschikking waren gesteld ropese Gemeenschap. Op een bij gaande lijst was vermeld: Schen king van de EG aan de Unrwa voor vrije verspreiding onder Palestijnse vluchtelingen. Al-Za- de uit Irak en Kuwayt gereisde ben zei dat de blikjes "haren en buitenlanders in Jordanië zijn on- geschikt gebleken voor menselij ke consumptie. Het Jordaanse ministerie van gezondheidszorg heeft dit gisteren bekendge maakt. Minister van gezondheidszorg Mohammad Adoub Al-Zaben verklaarde tegenover The Associ ated Press dat ten minste 650.000 blikjes corned beef "onmiddellijk in de vuilnisbak moesten worden gegooid omdat uit onderzoeken was gebleken dat zij niet geschikt waren voor consumptie". De blikjes waren volgens de mi nister geproduceerd in Frankrijk en zij waren afgelopen maandag door de Unrwa in Jordanië afgele verd. Al-Zaben weigerde te zeg gen van wie de donatie afkomstig was, maar op de blikjes stond ver meld: Niet voor de verkoop. Schenking van de Europese Eu- Miljoenenhulp van koning Falid JIDDAH (DPA/Rtr) - Koning Fahd van Saudi-Arabie heeft vijf miljoen dollar ter beschik king gesteld voor hulp aan Azia tische gastarbeiders die uit Ku wayt en Irak naar Jordanië en Turkije zijn gevlucht. Het bedrag zou vooral zijn be stemd voor de inmiddels ruim 45.000 gevluchte Bengalezen en andere Aziatische moslims. In totaal strandden de afgelopen weken naar schatting 75 000 Aziaten in Jordanië en 60.000 in Turkye. ISTANBUL - De tiende veijaar- dag van de staatsgreep op 12 sep tember 1980 door vijf Turkse gene raals is, volgens hun wens, onopge merkt voorbijgegaan. De sterke mannen van 1980 verschillen daar mee met die van de coup uit 1960, die 'hun' 27ste mei invoerden als derde nationale feestdag. Maar deze heeft nooit wortel geschoten in de Turkse gemeenschap en is door de junta van 1980 afgeschaft. Ook jegens de afgezette burger- politici toonden generaal Evren en zijn vier collega's zich mild. Zo kreeg ex-president Bayar, die op 27 mei 1960 het veld moest ruimen, van president Evren een staatsbe grafenis toen hij, 103 jaar oud, was overleden. Adnan Menderes, die van 1950 tot 1960 onder Bayar pre mier was geweest en het jaar daarop met twee medeministers was opge hangen, krijgt op 17 september een herbegrafenis in een uit de grond gestampt, pompeus mausoleum aan een Istanbulse boulevard. Turkse staatsgrepen lijken in de loop der jaren een ander perspectief te krijgen. Die van 1960, eens in de annalen bijgeschreven als 'progres sieve staatsgreep', wordt nu door vrijwel niemand meer gewaar deerd. Maar ook die van tien jaar ge leden is inmiddels in een ander licht komen te staan. Zelden zal een staatsgreep zo wel willend zijn ontvangen in binnen- en buitenland. In Turkije was de zucht van opluchting bijna hoor baar, met uitzondering van het Koerdische zuidoosten van het land. Van de ene dag op de andere kwam een eind aan de moorden door de verschillende terreurorga nisaties van links en rechts. Die stonden niet zozeer elkaar naar het leven als wel onschuldige burgers, van wie er gemiddeld vijf per dag werden neergemaaid. Het openbare leven, dat vrijwel was lamgelegd, hervond langzamerhand zijn ritme. In het buitenland kreeg de staats greep bijna overal het voordeel van de twijfel. Maar nu, na tien jaar, kunnen we zeggen dat er zowel in binnen- als buitenland iets is gere zen als 'de twijfel aan het voordeel'. Vooral onder diegenen die de staatsgreep beschouwen als een enorme en misschien wel beslissen de, stap achteruit naar de islamisa- tie van het land. Islam religie een belangrijk wapen tegen het communisme. Ze ontpopten zich als aanhangers van de 'Turks Islamitische Synthese'. Evren door spekte lange tijd zijn talloze toe spraken met verwijzingen naar de koran. Als hij weer een vurig pleidooi voor de doodstraf hield daar is hij overigens nu van terugge komen - dan wees hij erop dat deze uitdrukkelijk werd gesanctioneerd door 'onze religie'. Godsdienstonderwijs werd, ge heel tegen de ideeën van Atatürk (de grondlegger van de moderne Turkse staat) over een seculiere staat in, verplicht voor alle Turkse kinderen. Rust en orde werden hersteld. Maar dat gold niet voor het hele land. Er vielen vóór 1980 in heel Turkije vijf slachtoffers per dag door politiek geweld. Cynici van links stellen dat er nu vijf doden per dag méér vallen door arbeidsonge vallen, bij gebrek aan controle. Maar zeker is dat als er nu in de guerrilla in het zuidoosten vijf do den op een dag vallen, dat geen groot nieuws meer is. Voor de bui tenlandse noch de Turkse pers. Het generaalsregime is, door de botte wijze waarop het de acht a tien miljoen mensen tellende, Koerdi sche minderheid heeft aangepakt (onder andere door een verbod van het spreken van haar taal), mede schuldig aan de huidige noodtoe stand in de zuidoostelijke provin cies. Maar het gaat niet alleen om de Koerden. In het tijdschrift Nokta van deze week komt een hele reeks juristen en andere intellectuelen aan het woord die ervoor pleiten dat Evren en zijn vier collega's, net als de Griekse kolonels, voor het ge recht worden gedaagd. Dit vanwege de rechteloosheid die ze hebben in gevoerd en die gedeeltelijk nog voortduurt. Van de 650.000 personen die on der hun driejarig bewind zijn opge pakt, zijn ongetwijfeld de meesten gefolterd velen hebben het niet overleefd. Processen tegen folte raars stelden niets voor en werden uit de aandacht gehouden. De mas sa-processen voor krijgsraden te gen terroristische organisaties sleepten zich jaren voort; een is nog steeds niet afgesloten. Meer dan 200 000 burgers blijven verstoken van een paspoort, in een periode dat zelf3 Albanië zijn dissidenten laat gaan. Zullen er in Turkije nog in deze eeuw elementaire mensen rechten worden ingesteld? Systeem De Turkse staatsgreep van 1980 is te vergelijken met de Argentijnse te gen Isabel Peron. Ook die werd lang verbeid en uitbundig verwelkomd. Maar zij leidde tot een totaal voor bijgaan aan de mensenrechten. Dat de Turkse generaals ooit nog zoals hun Argentijnse collega's in de be klaagdenbanken komen, is echter zeer onwaarschijnlijk. Zij zijn im mers, anders dan dezen, zo verstan dig geweest bijtijds, dat wil zeggen reeds na drie jaar, plaats te maken voor een burgerlijke regering, wier bewind geleidelijk allerlei democra tische en parlementaire facetten te rugbracht. Ook alle oude partijleiders kwa men terug, aan het hoofd van oude partijen met nieuwe namen. De ge neraals hebben totaal gefaald in hun poging het oude politieke sys teem te liquideren door het buiten de wet stellen van alle partijen, in clusief de door Ataturk opgerichte. Erbakan en Turkesh, de fundamen talistische en de fascistische lei ders, spelen weer dezelfde rollen op de achtergrond, met ongeveer de zelfde percentages. Demirel en Ece- vit, de respectievelijk conservatieve en sociaal-democratische leiders wier grondeloze vete sterk bijdroeg tot de 12ste september, zijn allebei weer helemaal in de running Ecevit dreigt daarbij zelfs zijn sociaal-de mocratische rivaal professor Inonu qua populariteit voorbij te streven. De Turken blijken onwezenlijk taai - of trouw? - in hun politieke sympa thieën. Eigenmachtig Een totaal nieuw fenomeen echter blijkt het indirect produkt van de militaire staatsgreep van '80; de verpletterend civiele, maar hoogst eigenmachtige Turgut O zal, nu pre sident van het land. Zijn Moeder land Partij is, zonder dat zij de voor keur had van Evren, het onver wachte succesnummer van de staatsgreep. Het is een partij dia t! leen maar is geïnteresseerd in macht en die weet te behouden, ook al is haar aanhang gezakt tot twintig procent Het vreemde is dat de oprichter van de Moederland Partij, wiens persoonlijke aanhang ongetwijfeld wel wat groter is dan die twintig procent in zijn optreden nog het meest doet denken aan de eerste man die door Turkse generaals ten val werd gebracht; de opgehangen Menderes die woensdag een gigan tische herbegrafenis krijgt. Het land is sinds de jaren zestig econo misch onherkenbaar veranderd. Maar politiek lykt het naar 1960 te zijn teruggekeerd.

Historische Kranten, Erfgoed Leiden en Omstreken

Leidsch Dagblad | 1990 | | pagina 7