Bij Scapino was geen toekomst meer voor jeugd
SEIZOEN 1990/1991
Het Concern: oudere jongeren van de dans op zoek naar theater
'Ik wil naar een balletvoorstelling'
Audi op zoek naar de grenzen van het mogelijke
PAGINA 34 VRIJDAG 7 SEPTEMBER 1990
Van theatrale onderbroekenlol in
lingerieverpakking tot hypnotise
rende poëtische dans; tussen die
twee uitersten ligt het repertoire
van danstheatergroep Het Concern.
Op zoek naar theatraal avontuur
vragen de zes leden van dit opmer
kelijk gezelschap regelmatig een
andere theaterregisseur met hen
een voorstelling te maken. Ook ko
mend seizoen kunnen de bezoekers
van het LAK-theater de onvoorspel
bare oudere jongeren van de thea
terdans in Leiden bewonderen.
Zes personages op zoek naar een re
gisseur met een danshart; de vaste
leden van het Amsterdamse dans
theatergezelschap Het Concern be
reikten de leeftijd waarop de spie
ren wat aan de onwillige kant wer
den en ze bovendien wel eens iets
anders wilden dan een pure choreo
grafie op maat. Voor de danslief
hebbers zijn Arnold Goores, Helga
Langen, Angela Linssen, Patrice
Kennedy, Margie Smit en Pauline
Daniels geen onbekende namen. Ze
waren onder meer mede-oprichters
van of incidenteel dansers bij Vals
Bloed dat de theaters overrompelde
met swingende voorstellingen over
de aantrekkingskracht en strijd der
sexen. In 1988 besloten ze het sa
menwerkingsverband Het Concern
aan te gaan om vanuit beweging
theater te maken. Niet alleen maken
ze zelf voorstellingen, ze nodigen
ook theaterregisseurs uit.
Vorig jaar resulteerde dat in de
hitvoorstellingen "Bal" in samen
werking met Toneelgroep Amster
dam en "Herinneringen van een
valk" geregisseerd door Jan Ritse-
ma. "Bal" was een dijenkletser
waarin allerlei bizarre en bezopen
types de kledingmagazijnen van
Toneelgroep Amsterdam hadden
geplunderd om eens lekker ouder
wets gek te doen. De geile agent had
het voorzien op de Oostenrijkse
'dirndl', de travestiet werd onge
wenst intiem en de zatlap waande
zich al zwabberend een ballroom-
danser eerste klas. Zowel de acteurs
als de dansers hadden weinig tekst
maar door de veelvuldig wisselende
muziekjes en de verkleedpartijen,
werd de sfeer van het in wezen diep
trieste feest navoelbaar.
In "Herinneringen van een valk"
werd ook nauwelijks gesproken en
zelfs nauwelijks bewogen of ge
danst. De dansers waren er en ke
ken gehypnotiseerd de zaal in. Het
zitvlees van de toeschouwers werd
getart, maar wie zich in die hypnose
liet meevoeren was een bijzondere
theaterervaring rijker.
Of het nou een kwestie van leef
tijd is of niet, de grenzen tussen
dans en theater worden in de voor
stellingen van Het Concern steeds
vager. Op de vraag of de leden zich
zelf als dansers die acteren of als ac
teurs die toevallig goed kunnen be
wegen beschouwen, zei Pauline Da
niels: "Ik zal altijd een danser blij
ven, dat kun je nooit wegcijferen.
Die kuiten alleen al". Abstractie en
dans om de dans is voorbij. "Vroe
ger hadden we misschien wel van
die vormideeën als vier uur lopen
maar die tijd is voorbij. Ooit hebben
we de dansers uitgehangen maar de
dramatische werking zoeken we
niet meer in abstracte structuren.
Zuivere dans kan heel mooi zijn
maar ons pakkie an is het niet".
Margie Smit voegde daar aan toe:
"Het is niet zo dat we nu de lucht
niet meer in kunnen we dan maar
onze mond open doen. Dat is een
misverstand".
De plannen voor het komend sei
zoen zijn tijdens de zomervakantie
zodanig veranderd dat de groep
zich er nog niet over wilde uitlaten.
Nieuwsgierig zullen we de LAK-
agenda in de gaten moeten houden.
Artistiek leider Nils Christe over 'artistieke renovatie':
Van onze medewerker
Ingrid van Frankenhuyzen
Amsterdam 1945: Hans
Snoek richt het Scapino Bal
let op met de bedoeling "de
jeugd te laten kennismaken
met de danskunst". Genera
ties kinderen maken vervol
gens uitjes naar de school
voorstellingen of praten na
de dansdemonstratie in de
aula van de school met de
dansers. Toch komt er aan
deze lange en succesvolle
traditie een eind. Gaf Scapi
no in 1987 nog 44 school
voorstellingen, dit jaar zijn
het er nog maar twee. Scapi
no is bezig met een grondige
artistieke renovatie, ver
huist naar Rotterdam en
wint de harten van kinderen
èn volwassenen nu met 'ech
te' dansvoorstellingen.
AMSTERDAM - Vier jaar geleden
zag het voortbestaan van het Scapi
no Ballet er somber uit. De subsi
diegevers wilden geen geld meer op
tafel leggen voor de dansende on-
derwijslessen van het gezelschap.
Tegelijkertijd was het de net aange
stelde co-artistiek leider NUs Chris
te duidelijk geworden dat er in de
jeugd geen toekomst zat voor Scapi
no. Scapino moest een volwassen
en eigentijds repertoiregezelschap
worden met een thuishonk zoals het
Nationale Ballet en het Nederlands
Dans Theater dat inmiddels had
den. Rotterdam zat zonder groot
stadsgezelschap. de nieuwe
schouwburg was in aanbouw en de
stad wilde zich op het gebied van de
kunst manifesteren; het Scapino
Ballet Rotterdam was geboren. Vol
gend jaar verhuist de groep daad
werkelijk naar de havenstad om sa
men met het RO-theater een prach
tig pand compleet met koffieshop,
dansstudio's en atelierruimtes te
betrekken.
De verhuizing valt samen met het
afscheid van de andere artistiek lei
der, Armando Navarro. Dertig jaar
lang was hij als danser, choreograaf
.en directeur aan Scapino verbon
den. Aan de vooravond van zijn ver
trek maakt hij zich zorgen over het
■wegvallen van de taak van het oude
Scapino; tenslotte heeft het gezel
schap in zeer belangrijke mate bij
gedragen aan het opbouwen van
een publiek voor ballet. En hoe ko-
frien de kinderen van nu en straks
dan in aanraking met klassieke en
moderne dans?
Toch hoeven zij niet helemaal
verstoken te blijven van ballet: er
Valerie Lecocq met Jan de Schynkel en Andreas Jiistrich in Nisi Domus van Ed Wubbe. Uoto Jorge Fauuro»)
blijft een Stichting Scapino in
School bestaan die op eigen benen
aan danseducatie doet. Maar Scapi
no Ballet Rotterdam heeft er geen
enkele bemoeienis mee. Dat vaart
een onafhankelijke koers.
Scapino is nu dus nog gehuisvest
in Amsterdam. Ergens op een win
derig industrieterrein in een ge
bouw dat het midden houdt tussen
een uitgeleefde loods met geïmpro
viseerde gipsen wandjes en een
overvol clubhuis. Artistiek leider en
choreograaf Nils Christe is begrij
pelijkerwijs blij met de verhuizing
en de veranderingen binnen Scapi-
"Die veranderingen waren het ge
volg van een samenloop van om
standigheden. De oude formule
werkte niet meer. De belangstelling
van de scholen liep sterk terug en
toen ik hier kwam had ik zelf ook
niet zo veel zin om een gezelschap te
leiden dat alleen voor kinderen op
trad. Bovendien vond er met de
komst van de vaste theaters voor
het Nationale Ballet en het Neder
lands Dans Theater een enorme ver
schuiving in het aanbod plaats. Ze
gaven ineens veel minder voorstel
lingen in de rest van het land terwijl
ik denk dat het tot de taken van een
dansgezelschap hoort ook in kleine
re plaatsen op te treden. Scapino
brengt kwaliteit naar plaatsen waar
anders zelden iets aan dans te zien
Staatsgreep
Het oude Scapino is niet meer. Bete
kent dat niet een aanslag op jullie
vaste publiek?
"Dat is ook een probleem wantje
hebt in al die jaren een bepaald
beeld opgebouwd. Nu komen de
mensen naar de voorstelling en heb
ben ze zoiets van ja maar dit is ons
Scapino niet meer. Ik denk dat je
dat heel voorzichtig moet verande
ren. Je kunt niet van de ene op de
andere dag een staatsgreep plegen.
Daarom geven we nu bijvoorbeeld
nog familievoorstellingen. Die ver
schillen absoluut van de school
voorstellingen van vroeger, maar ik
vind het een hele goeie manier om
jonge mensen in aanraking te bren
gen met dans in een echt theater. De
sfeer is zo anders dan op een school.
En dan moet je maar hopen dat ou
ders hun kinderen meenemen naar
de schouwburg".
Hoe gaat het repertoire van Sca
pino er in de toekomst uitzien?
"Op het ogenblik is het natuurlijk
moeilijk je repertoire aan te passen
aan die overgang. Naast wat toegan
kelijkere stukken mag je best wat
stukken brengen die iets zwaarder
op je maag liggen. Het grappige is
dat wanneer je na afloop van een
voorstelling aan kinderen vraagt
wat ze nou het mooist vonden, het
bijna altijd de abstracte balletten
zijn. Terwijl de ouders denken dat
het te moeilijk voor ze is.
We blijven ons op een breed pu
bliek richten. Dat moet ook omdat
Scapino een spreidingstaak heeft.
Je kunt er niet om heen dat het pu
bliek in Drachten anders is dan het
publiek in de randstad".
Houdt dat dan in datje artistiek
gezien water bij de wijn moet doen?
"Ik denk dat dat niet hoeft. Je
kunt ook interessante balletten ma
ken en vinden die kwaliteit hebben
en toch toegankelijk zijn. Natuur
lijk is het zo dat als ik morgen het
ballet 'Giselle' van de Zweedse cho
reograaf Mats Ek op het repertoire
zou brengen, ik in de provincie
nogal wat teweeg breng. Maar mis
schien is 't juist wel goed dat het iets
teweeg brengt. Zolang het maar
kwaliteit heeft".
"Een verschuiving in het reper
toire moet je langzaam opbouwen
anders werkt het niet. Wat dat be
treft zouden de schouwburgdirec
teuren wat gedurfder mogen pro
grammeren. Het is logisch dat ze de
zaal vol willen hebben; binnen een
week kunnen we zo dertig 'Notekra-
kers' verkopen. Voor het eigentijds
repertoire ligt dat echter veel moei
lijker en dat is zonde. Mensen in de
provincie hebben toch ook recht op
het volgen van nieuwe ontwikkelin
gen in de dans? Vandaar dat ik ook
een ballet van Mats Ek opneem.
Zijn werk is weliswaar al in Neder
land te zien geweest maar dan al
leen in Amsterdam, Rotterdam en
Den Haag. Niet in al die andere
schouwburgen waar Scapino wel
komt.
De ruggegraat van het repertoire
wordt gevormd door balletten van
mijzelf en van huischoreograaf Ed
Wubbe. Ons werk bepaalt de identi
teit van het gezelschap. Daarnaast
wil ik zoveel mogelijk werk van
gastchoreografen aantrekken wier
werk hier nog niet of nauwelijks te
zien is geweest".
Dat doen gezelschappen als het
Nederlands Dans Theater en het Na
tionale Ballet ook. Waarop selecteer
jij de gastchoreografen?
"Ik verkeer in de luxueuze positie
dat ik kan kiezen vanuit mijn eigen
smaak. Mijn criteria zijn eigentijds
heid, dynamiek, muzikaliteit, in
ventiviteit van bewegingen en to
neelbeeld, emotionaliteit. Ik word
doodziek van balletten die muzi
kaal niet kloppen. Ik begrijp ook
niet dat daar in de pers nooit over
geschreven wordt. Afwisseling en
kwaliteit staan bij Scapino in elk ge
val voorop, want of het nou om een
klassiek ballet van de Engelse cho
reograaf Peter Wright gaat of om het
werk van Krisztina de Chatel, het is
allebei interessant".
Betekent de koersverandering ook
dat je voor andere dansers kiest?
"Ja. Het tableau de la troupe heeft
zich sinds mijn komst enorm gewij
zigd. Mijn type dansers is een ander
soort bewegers. Veelzijdiger dan
sers die zowel klassiek als modern
sterk zijn terwijl Scapino vroeger
veel klassieker georiënteerd was. Je
ziet bij ons ook dat jonge mensen
een kans krijgen voor de hoofdrol
len want het systeem van rangen en
standen vind ik een beetje ouder
wets".
Geluk
Waar kom je aan ideeën voor je ei
gen choreografiën?
"Het is doodeng om te bedenken
dat je nu al weet dat er in bijvoor
beeld januari 1992 een stuk moet
komen. Het is ook vaak een kwestie
van geluk want een succesvol ballet
maken is zo'n ingewikkeld geheel.
Je hebt te maken met muziekkeuze,
met de dansers met wie je werkt,
met je eigen creativiteit en hoe je je
op dat moment voelt. Je kunt niet
zeggen over zes maanden ga ik een
dramatisch ballet maken omdat ik
me dan wel heel dramatisch zal voe
len. Daarbij heb je ook te maken
Nils Christe was van 1966 tot 1981 danser bij het Nederlands Dans Thea
ter. Vanaf 1981 freelance choreograaf bij o.m. het Nationale Ballet, het
Royal Swedish, Danish en Winnipeg Ballet. Op uitnodiging van Rudolf
Nurejev maakte hij "Before Nightfall" voor het Ballet van de Parijse Ope
ra. Sinds 1986 co-artistiek directeur van Scapino. (foto pr scapino)
met de beschikbare studiotijd.
Soms moet je tussen de repetities
van andere stukken door, aan je ei
gen choreografie werken. Vijfenne
gentig procent van mijn stukken
ontstaat dus in de studio en in die
korte tijd groeit het".
Hoe zien de plannen voor het ko
mend seizoen eruit?
"Ed Wubbe is bezig met een ei
gentijds en licht satirisch ballet met
zestien dansers dat zich baseert op
het hof. Ik zelf ben bezig met een
ballet op het veertiende strijkkwar
tet van Beethoven dat door de mu
ziekkenners als een van de hoogte
punten uit zijn werk wordt be
schouwd. Ik vind het wel eng want
voor een puur dansballet is negen
endertig minuten een pittige lengte.
Decorontwerper Keso Dekker
maakt voor de tweede keer een kort
ballet, op rapmuziek. Hij gebruikt
veel alledaagse bewegingen omdat
hij van oorsprong geen choreograaf
is en dus niet even een driedubbele
pirouette kan voordoen.
In Israël heb ik de Amerikaan Da
niël Ezralow ontmoet en hy komt
met "8 heads" dat geïnspireerd is op
de tekeningen van Escher. De mu
ziek is afkomstig van Philip Glass.
En Mats Ek komt aan het eind van
het seizoen met een ballet op
Zweedse volksmuziek. Rond de
kerst doen we een serie Notekra-
kers en later volgen nog nieuwe bal
letten van Ed en mijzelf.
Wat ik jammer vind is dat er ko
mend seizoen niets van de jonge
garde te zien zal zyn. Maar ja, aan de
ene kant wil je sterke stukken op
het repertoire hebben, aan de ande
re kant wil je ze ook een kans geven.
Er moet tenslotte een nieuwe gene
ratie choreografen in Nederland ko-
Scapino is niet meer; lang leve het
Scapino Ballet Rotterdam. Vanuit
de schouwburg in Rotterdam zal
het gezelschap het land doorreizen
en in het buitenland toernees gaan
maken. Voor de fans van het oude
Scapino is er toch een lichtpuntje:
Nils Christe acht het niet ondenk
baar dat er in de toekomst een klein
groepje van zo'n twaalf dansers de
oude taak opneemt. "Want dat het
belangrijk is wat Scapino de afgelo
pen veertig jaar in Nederland ge
daan heeft, staat als een paal boven
Ze begint dit jaar met een oplei
ding voor creatief-educatief
werk. En omdat dan van het les
pakket vakken als dans-, muziek
en bewegingsexpressie deel gaan
uitmaken, ligt het voor de hand
dat het Leidse theaterleven ook
de aandacht heeft van Sandra
Pracht. De 21-jarige Leidse had
dan ook twee jaar geleden al een
abonnement op de Leidse
Schouwburg genomen. "Dat was
het eerste jaar dat ik een abonne
ment nam, maar helaas vielen er
toen heel veel stukken uit, vooral
dansvoorstellingen".
Het aantal toneelvoorstellingen
dat Sandra Pracht in de Leidse
Schouwburg bezocht is nog be
perkt en in tegenstelling tot de ge
middelde theaterbezoeker somt
ze moeiteloos de titels van stuk
ken en namen van spelers op.
"Van Monique van de Ven en
Thorn Hoffman heb ik het afgelo
pen seizoen 'Hartzeer' bezocht.
Van het jaar daarvoor herinner ik
me nog 'The Mousetrap' van de
Rotterdamse Komedie". Dat het
eerste bezoek aan een theater
vaak van blijvende betekenis is
blijkt als Sandra gevraagd wordt
naar het LAK-theater. Want daar
is het publiek doorgaans een stuk
jonger dan in de Leidse Schouw
burg. "Vroeger ben ik daar een
keer geweest, dat beviel me niet
zo, maar gaandeweg wil ik daar
meer gaan bekijken."
Wie aan* Queen in de Groen-
oordhallen denkt vraagt zich af of
popmuziek een rol speelt bij uit
gaan. Want ook op het Oude-Sin-
gel-Vestival kwamen vele jonge
ren eerder af op bandjes bij de
Droomfabriek dan op de theaters
die in eerste instantie centraal
zouden staan. Sandra Pracht be
zocht de laatste jaren inderdaad
de top-popconcerten van Michael
Jackson, Diana Ross en Pink
Floyd, waarvoor Leiden te klein
is, maar op het Oude-Singel-Ves-
tival was ze niet voor de muziek.
Wel zegt ze dat ze van bandjes
houdt en dan ligt het LVC als fa
voriete bezoekersobject voor de
hand. Pracht kent het jongeren
centrum aan de Breestraat: "Ja,
daar kom ik heel vaak, want daar
heb ik het afgelopen jaar een gi-
taarcurus gedaan".
Toch laat Sandra Pracht dit ko
mend seizoen de Leidse Schouw
burg ook niet links liggen. "Ik
denk dat ik naar het toneelstuk
'Amadeus' met Willem Nijholt
ga". Nijholt is een acteur, die als
het aan Sandra ligt vaak in de
Leidse Schouwburg te zien zal
zijn. "Hij heeft belangstelling
voor de samenleving. Dat bleek
ook uit dat filmpje over de proble
men van doven op televisie, waar
in hij optrad." En verder? "Ik wil
ook nog naar een of andere ballet
voorstelling, maar aan een abon
nement denk ik dit jaar niet
AMSTERDAM - Het komende sei
zoen van De Nederlandse Opera
wordt een 'uur der waarheid', waar
in de ideeen van de nieuwe artistiek
leider Pierre Audi aan de praktijk
kunnen worden getoetst. Óp twee
manieren zelfs. Audi presenteert
immers niet alleen het eerste sei
zoen dat geheel onder zijn eigen ver
antwoordelijkheid tot stand is ge
komen, maar treedt ook bij twee
produkties zelf als regisseur op.
Een makkelijk seizoen vol lichte
kost en geheide publiekstrekkers
heeft Audi niet samengesteld. Het
lijkt of de voormalig directeur van
het Almeida Theatre in Londen in
zijn eerste (eigen) seizoen op zoek
gaat naar de grenzen van wat in Am
sterdam mogelyk is, zowel in reper
toire als in theatrale realisatie.
Boulez
Typerend voor zijn benadering van
(muziek)theater is de komst naar
Nederland van de Franse compo
nist en dirigent Pierre Boulez met
zijn muziekproduktie 'Répons', die
op 27 en 28 september in de Beurs
van Berlage zal klinken. Een opera
in de traditionele betekenis is dit
met (er werken niet eens vocale so
listen mee), zelfs geen muziekthea
ter in de ruimere betekenis van dat
woord, maar wel muziek waarvan
het klinkend resultaat sterk samen
hangt met de ruimte waarin zij
wordt uitgevoerd. Over de vraag of
zo'n programmering tot de taak van
De Nederlandse Opera behoort, zal
overigens links en rechts wel ge
twist worden.
Ook in de keuze van de door hem
zelf te regisseren werken toont Audi
een voorkeur voor uitersten. Hij be
gint op 10 november met 'II ritorno
maart), twee opzienbarende maar
niet onverdeeld enthousiast ont
vangen voorstellingen uit het bui
tenland. Verdi's opera werd ont
worpen voor de English National
Opera in Londen door David Alden,
die hier in de jaren zeventig zorgde
voor een spraakmakende voorstel
ling van Stravinsky's 'The Rake's
Progress', en het drama van Gluck
is een produktie van de Bayerische
Staatsoper München met Achim
Freyer als regisseur en ontwerper
van de toneelbeelden.
Uit de kelders van De Nederland
se Opera zelf komen drie reprises.
'Die Entführung aus dem Serail'
van Mozart (5 oktober) leed twee
jaar geleden onder een matige be
zetting, maar verdient een nieuwe
kans, Johann Strauss' 'Die Fle-
dermaus' (12 april) is een herhaling
van de voorstelling in het Holland
Festival 1987 en 'Blauwbaards
Burcht' van Bartók (6 mei) wordt
een hernieuwde kennismaking met
de controversiële enscenering van
Herbert Wernicke, waarmee het sei
zoen 1988-89 geopend werd.
Andere nieuwe produkties zijn
'Benvenuto Cellini' van Berlioz (28
januari) en 'Idomeneo' van Mozart
(1 juni). Berlioz' complexe opera,
die hier dertig jaar geleden voor het
eerst (en voor het laatst) op het to
neel werd gebracht, wordt gediri
geerd door Peter Hirsch en geregis
seerd door Tim Albery, terwijl ook
de bezetting meer internationaal
dan Frans georiënteerd is. 'Idome
neo' markeert het operadebuut van
dirigent Frans Bruggen, ditmaal
aan het hoofd van het Nederlands
Philharmonisch Orkest.
Nieuw voor Nederland zijn de
produkties van Verdi's 'Un ballo in
maschera' (première 3 december)
en Glucks 'Iphigénie en Tauride' (8
Pierre Audi.
