'Angst voor één Duitsland is
historisch en niet realistisch'
Zorg bisschoppen
over materialisme
i REPORTAGE i
RIO
Ambassadeur Von der Gablentz verhuist van Nederland naar Israël
\(W mvmHtrii,wm,
hou m 'w
m Mi u of ik
iïmTtR-wmhr i
VRIJDAG 7 SEPTEMBER 1990
GEESTELIJK LEVEN
Sinds kort mag ik mij inwoner van
Riode Janeiro noemen,
ansichtkaartstad nummer een in de
wereld. Palmbomen, bounty-
stranden, bergen en bossen, het is
allemaal binnen handbereik. Dat
dit met een ieder is gegeven, werd
mij alras duidelijk gemaakt nog
voor ik een voet op Braziliaanse
bodem had gezet.
Verklaringen, brieven en nog meer
brieven, medische testen en hier ten
stede een reeks bezoeken aan de
polit ie plaveiden de weg naar al dit
moois. Godzijdank bleek ik syfillis
noch lintwormen onder de leden te
hebben. De bank had geen klachten
en de werkgever was een goede
bekende. En nu ben ik in het bezit
van een geplastificeerde
Braziliaanse identiteitskaart met
vingerafdruk.
Vervolgens stortte ik mij op de
huizenmarkt. Veel leerde ik daar
over de verhoudingen in mijn
n ieuwe vaderland. Hoewel het bij
de wet is verboden om een huur in
dollars te incasseren, adverteren
makelaars openlijk met
dollarbedragen. Want wat is een
wet in Brazilië.
Uiterlijk vertoon is van groot
belang. Een beetje flatgebouw heeft
een naam in plaats van een
nummer, een portier in uniform,
rode lopers, manshoge spiegels en
veel goudkleurig smeedwerk. Wie
echt sjiek wil, zoals de welgestelden
in de lommerrijke wijk lpanema,
laat een modern kunstwerk voor de
deur plaatsen.
Maar wee degene die boven komt. In
de lift wordt het al snel minderen
maakt de rode loper plaats voor
linoleum. Hout zag u? Formica zult
u bedoelen. En het appartement
zelve is niet zelden een tragische
climax van blinde muren, niet
werkende wc's en gescheurd
behang.
Vaak zijn er trouwens twee liften,
want Brazilië is nog een beetje Zuid-
Afrika. Het dienstmeisje oftewel de
empregada letterlijkte werk
gesteldeverplaatst zich via een
gescheiden parcours. Zij komt
beneden door een zij-ingang
binnen, gebruikt een nog kalere lift
aan achterzijde.
Indrukwekkend zijn de
maatregelen om have en goed te
beschermen. Dubbele sloten en een
oog in de deur zijn het minste. De
portier zit achter duimdik glas en
laat bezoekers slechts toe nadat deze
zich via de intercom hebben
bekendgemaakt. Wie laag woont,
heeft tralies voor de ramen en bouwt
zijn balkon om tot gevangenis.
Sommige straten verenigden zich en
huurden hun eigen wachten in.
Gewapend wel te verstaan. Een van
mijn vrienden woont in zo'n straat.
Op vijfhonderd meter van zijn
woning is op het trottoir een cabine
geplaatst, waarin twee guardia 's
verblijven, 's Nachts wandelen deze
Rambo's met revolver in de ene en
een walkie-talkie in de andere hand
open neer.
De patrouille bleek toch niet effectief
genoeg. Sinds kort is er een
indrukwekkend hek dat de straat
aan een zijde geheel afsluit,
ledereen moet voortaan langs de
wachtpost. Een paar maanden
geleden namelijk werd een van de
STANDPLAATS:
Rio de Janeiro
Ineke Holtwijk
bewoners 's avonds opgewacht door
drie gewapende mannen. De
eigenaar belandde vastgebonden in
de wc en de gasten zochten op hun
gemak hun buit bij elkaar en namen
vervolgens via de andere kant van
de straat de benen.
Dat kan gebeuren. Maar in de ene
wijk vaker dan de andere, rekende
het dagblad Jomal do Brasil uit. Uit
deze enquête bleek dat Barra de
populairste wijk is bij de carioca's,
zoals de inwoners van Rio heten. Het
is een soort Buitenveldert met
weidewinkels en een drive-in
bioscoop, ver weg van
ansichtkaartstad Rio. Maar -en dat
wordt gewaardeerd in deze
miljoenenstad- er is geen
sloppenwijk om de hoek, er zijn
minder gewapende overvallen, de
lucht is iets schoner en het strand
lig t om de hoek.
Mij (nog) niet gezien.
De Westduitse ambassadeur in Ne
derland, Otto von der Gablentz,
vertrekt over enkele weken naar
een nieuwe standplaats: hij is over
geplaatst naar Israël. In dat land
wordt veelal nog gevoeliger gerea
geerd op de gebeurtenissen in
Duitsland dan in Nederland.
Von der Gablentz heeft zich in de
zeven jaar dat hij in Nederland de
Bondsrepubliek vertegenwoordig-
DEN HAAG - "Dat is onzin". Als
door een wesp gestoken schiet Otto
von der Gablentz, de vertrekkende
Westduitse ambassadeur in Den
Haag, omhoog uit zijn stoel. Na een
provocerende vraag vergeet hij
even de diplomatieke terughou
dendheid en afstandelijkheid.
Het is duidelijk: Von der Ga
blentz (59) ziet Pruisen bepaald niet
als de verpersoonlijking van het
Duitse kwaad. "Wat mij betreft
hield Pruisen op te bestaan in 1871,
toen het Duitse rijk ontstond. Het
was dan ook historisch onjuist dat
de geallieerden na de Tweede We
reldoorlog als eerste daad het allang
niet meer bestaande Pruisen ont
bonden".
Snel keert de koele diplomaat
weer terug. Von der Gablentz ver
klaart dat de indrukwekkende mili
taire naam van Pruisen al ontstond
toen het na de Dertigjarige oorlog
het sterkste Middeneuropese leger
oprichtte. Bismarck, toen nog Prui
sisch minister-president, maakte
120 jaar geleden met militaire en di
plomatieke middelen van Pruisen
de kern van het Duitse keizerrijk.
Maar Von der Gablentz wijst er
ook op dat het beruchte Duitse na
tionalisme, het militarisme en de
groot-Duitse gedachte niet van Bis
marck stammen. Dat was veeleer de
sfeer tijdens het regime van keizer
Wilhelm II, die Bismarck in 1890
ontsloeg.
de laten kennen als een diplomaat,
die zonder franje begrip toonde
voor de Nederlandse gevoelighe
den tegenover het grote buurland.
Tegelijkertijd deed hij alle moeite
het wederzijdse begrip te verbete
ren.
Hoewel een Berlijner - en dus een
Pruis - is de vertrekkende ambassa
deur vooral een Europeaan. Keer
op keer benadrukte hij de afgelo
penjaren dat nationalisme en natio
naal machtsdenken in het huidige
Europa gepasseerde stations zijn.
De betekenis van Bonn, Den Haag
of Parijs is uitgehold door de groei
ende macht van Brussel en de inter
nationaal opererende bedrijven.
Von der Gablentz heeft ook dui
delijke opvattingen over de staats
inrichting van het nieuwe, verenig
de Duitsland. Berlijn als hoofdstad
heeft zijn instemming, maar Bonn
kan gerust regeringszetel blijven.
Dat is beter voor Europa en het ac
centueert de federale structuur van
de Bondsrepubliek, een indeling
die op 3 oktober nog versterkt
wordt door de aansluiting van vijf
Oostduitse deelstaten bij de negen
(of tien, als Berlijn meetelt) huidige
deelstaten.
Von der Ga
blentz: "Duits
land moet er
voor zorgen dat
er geen tweede
ling ontstaat
tiissen de arme
neef daar en het
rijke familielid
in het westen".
(foto GPD)
Macht
De historische uitleg neemt niet
weg dat de komende Duitse vereni
ging in oost en west bezorgdheid
heeft gewekt. Von der Gablenz: "Ik
denk dat niemand bang hoeft te zijn
dat Duitsland zich meer macht zal
toeëigenen en die zal gebruiken op
een wijze die niet in het belang van
de buren is". De Bondsrepubliek
wordt weliswaar uitgebreid met 16
miljoen mensen en een derde van
de huidige oppervlakte, maar de
huidige DDR vormt vooral een
groot economisch probleem.
Daarbij komt, het is een stok
paardje van Von der Gablentz, dat
de eenwording van Duitsland
plaatsvindt binnen een groeiende
Europese integratie. "Nationale
soevereiniteit, dat wil zeggen alle
macht voor een soevereine nationa
le staat, kennen we eigenlijk niet
meer. De economische macht ligt
niet in Bonn, maar is verdeeld tus
sen Bonn en Brussel, waar de Eu
ropese Commissie, de ministerraad
en de bureaucratie de macht verde
len".
- Toch bestaat hier en daar angst
voor een Duitse grootmacht. Dat
blijkt ook wel, want ook in Den
Haag ziet men de integratie van
Duitsland in de NAVO als een ga
rantie tegen een te grote Duitse
macht.
"Dat is mogelijk. Ik geloof dat het
ermee samenhangt dat de mens
denkt in patronen van vijftig jaar
geleden. Maar de feitelijke situatie
is heel anders. Duitsland zou de ont
wikkelingen kunnen proberen te
rug te draaien, maar dat zou neerko
men op een nationale zelfmoord.
Militair en economisch is dat onmo
gelijk. De machtspreiding is al ver
doorgevoerd. Alleen de politiek in
de westerse democratieën is nog na
tionaal gericht. Maar dat komt ook
omdat de kiezers bij de grens op
houden. In ieder geval is er geen
vergelijking mogelijk met de jaren
voor de oorlog. Toen was er een eco
nomische depressie. Hitler had de
economische en militaire macht in
handen. Hij maakte Duitsland in
een Europa van soevereine nationa
le staten nog autarkischer (onafhan
kelijk van de invoer)".
Geruststellend
Von der Gablentz noemt de reactie
in Duitsland (oost en west) toen
bleek dat de vereniging dichterbij
kwam. veelzeggend. Na de eerste
periode van 'Wahnsiitn' (zoals de
Duitsers dat noemden toen de Muur
werd geopend) kort na 9 november
werden dö mensen snel nuchter
toen ze zich realiseerden wat dc een
wording aan kosten en problemen
met zich zou meebrengen. Toen be
gon ook het politieke geharrewar.
"De gewone mensen bleken veel
minder nationalistisch te zijn dan
iedereen verwachtte. Daarna volg
den de politieke partijen, en die
hielden vooral in een verkie
zingsjaar het eigen belang voor
ogen".
De ambassadeur noemt het ei
genlijk heel geruststellend dat over
dreven nationalisme uitbleef. Maar
met de eenwording van 3 oktober is
vooralsnog alleen het staatkundige
proces afgesloten. De sociale, het
economische maar vooral de psy
chologische processen beginnen
dan pas. Want, "hoe ga je om met
een generatie van mensen, die zich
veertig jaar hebben ingezet voor een
andere wereld, die nu niet meer be
staat. Hebben zij die tijd voor niets
gewerkt?"
"Duitsland moet ervoor zorgen
dat er geen tweedeling ontstaat tus
sen de arme neef daar en het rijke
familielid in het westen. Daar ligt
ook een rol voor Nederland. De
Oostduitsers kunnen van Neder
land leren hoe dat gaat in een inte
grerend Europa. De (West)duitse
democratie kennen ze wel, maar de
Europese Gemeenschap - dat wat
wij sinds 1950 hebben opgebouwd -
is nieuw voor hen".
Voor Nederlanders en Duitsers is
het Europa zonder grenzen al veel
verder gevorderd dan voor tal van
andere staten. Sociaal-economisch
en toeristisch, maar ook cultureel,
zijn de relaties heel intensief, zo zijn
de Nederlanders de belangrijkste
gasten in West-Duitsland. En ze ko
men elk jaar terug.
"Rationeel gesproken hebben de
Nederlanders ook een positief
beeld van Duitsland. Dat geldt ook
voor de Duitse vereniging: de me
dia zijn goed geïnformeerd en vol
gen het proces kritisch maar posi
tief. Dat is wel eens anders geweest,
denk maar aan de Berufsverbote en
de reacties daarop in de jaren zeven
tig"-
Von der Gablentz ziet echter ook
een kloof, een verschil tussen wat
de Nederlanders denken en voelen.
Vijfjaar oorlog zit hier dieper in de
hoofden van de mensen dan elders.
"Dat komt omdat de bezetting fel
was, de jodenvervolging erg gruwe
lijk, het verzet vroeg ontstond en
het land bestuurd werd door een
Reichskommissar en niet door het
leger".
Psychologisch, stelt de Duitse
ambassadeur, geven de Nederlan
ders de Duitsers eigenlijk ook de
schuld van het verlies van Indone
sië. Dat wordt immers ook gezien
als een gevolg van de oorlog.
"Enigszins simplificerend gezegd,
Nederland zag zichzelf tot 1940 als
een klein wereldrijk, en geen conti
nentaal Europees landje. Dat beeld
moest plotseling ingrijpend veran
deren".
Openhartig geeft Von der Ga
blentz aan dat hij bij zijn komst in
ons land het gevoel had dat er iets
ongrijpbaars achter Nederland
stak. Nu, zeven jaar later, gelooft hij
dat het samenhangt met de Neder
landse zelfbewustzijn en de speci
fieke politieke cultuur.
"Nederlanders weten dat zij de
oudere natie zijn. Tegelijkertijd is
de rol van de staat in dit land gerin
ger dan in de omringende landen.
Nederland kent een typische bur
gerlijke, politieke cultuur, die in 400
jaar is opgebouwd. Dat kun je nog
zien in de wijze waarop de mensen
met elkaar omgaan". Dat geldt bij
voorbeeld ook voor de beroemde
Nederlandse tolerantie. "Nederlan
ders zijn misschien van nature ook
niet zo tolerant. Ze zijn koppig; en
hebben een manier gevonden om
toch te kunnen samenleven".
Auschwitz
Otto von der Gablentz verruilt vol
gende maand de standplaats Den
Haag om de ambassadeurspost in
Israël over te nemen, een ander voor
de Duitsers belangrijk land. Zeker
ligt de relatie met de Bondsrepu
bliek daar nog wel gevoeliger dan in
Nederland. Met Israël kan Duits
land nooit een 'compleet normale'
relatie krijgen, zegt hij. Daarvoor is
het verleden te traumatisch.
"Auschwitz staat tussen onze lan
den, maar het verbindt ons ook. In
zekere zin geldt dat ook voor Neder
land, alleen natuurlijk op een heel
andere manier".
Op andere punten is de relatie
tussen Jeruzalem en Bonn meer
dan goed te noemen. De Bondsre
publiek is de tweede partner van Is
raël, na de VS. Of, zoals in het geval
van de jeugduitwisseling, na Frank
rijk voor de BRD. Als lidstaat van
de Europese Gemeenschap volgt
Bonn de Europese politiek inzake
het Midden-Oosten, net als Neder
land dat doet.
Maar voor een Duitse ambassa
deur in Israël spelen andere zaken
een rol. Von der Gablentz: "In Israël
blijft natuurlijk het historische
trauma doorwerken. Het onbegrip
dat een land met zo'n grote bescha
ving plotseling een Hitier voort
bracht, die de beste onderdanen het
land uitstuurde of vermoordde".
Kloof
"Dat beeld blijft bestaan, dat kun je
niet scheiden van de werkelijkheid.
Het geldt voor alle joden in de hele
wereld dat zij met bezorgdheid naar
het nieuwe, grote Duitsland kijken.
Dat is ook logisch. Zoals de Israëli
sche schrijver Amos Oz zei: 'Als
jood is er een kloof tussen wat je
denkt en watje voelt'. Mijn werk zal
het zijn die kloof kleiner te maken".
GITEGA (KNA-AFP) Paus Johannes Paulus 11 heeft gisteren in Bu
rundi indirect opgeroepen tot geboortenbeperking. In verband met de
'nogal snel groeiende bevolking' in het Oostafrikaanse land riep hij de
rk gelovigen op tot 'verantwoord ouderschap'. Ouders moeten alleen
kinderen overwegen, wanneer zij die wensen en kunnen opvoeden, zei
de paus tijdens een eucharistieviering in Gitega. Na afloop liet de paus
zijn wagen op weg naar de hoofdstad Bujumbura stoppen, om samen
met een enorm gezin op de foto te gaan. Op deze foto slechts een deel van
de familie. (foto epa»
Brief aan Raad voor niet-gelovigen:
UTRECHT (ANP) - Vele Ne
derlanders hebben een mate
rialistische houding, zijn in
gesteld op consumeren en
vertonen een hang naar luxe
en een neiging tot overdaad.
Er is in ons land beslist ook
een levendig sociaal besef
aanwezig, maar dat doet niets
af aan het sterke individualis
me en (groeps)egoïsme.
Dit beeld van de Nederlanders
schetst de bisschoppelijke com
missie Kerk en Levensbeschou
wing in een brief aan de Vaticaan
se Raad voor de niet-gelovigen.
De raad heeft in verband met
zijn vergadering volgend jaar de
bisschoppenconferenties ge
vraagd naar de manier waarop de
mensen in hun land het geluk na
streven en de rol die hèt christe
lijk geloof daarbij speelt. Op deze
enquête reageerden behalve de
bisschoppelijke commissie ook
het Katholiek Studiecentrum in
Nijmegen en de Katholieke Raad
voor Kerk en Samenleving.
De bisschoppelijke commissie,
waarvan hulpbisschop dr. J.F.
lescrauwaet van Haarlem voorzit
ter is, waardeert het dat vele Ne
derlanders ondanks hun materia
listische houding oog hebben
voor het geluk van de ander en
het welzijn van allen. Dat komt
onder meer tot uiting in de groei
ende aandacht voor het milieu.
De materialistische geest van
de Nederlander blijkt ook uit de
manier waarop de zelfontplooiing
wordt opgevat. Velen zien per
soonlijke ontplooiing als noodza
kelijk voor hun geluk, maar het is
de bisschoppelijke commissie
opgevallen, dat de doeleinden
daarvan vaak vaag blijven. "Een
bedding ontbreekt".
In dit verband wijst zij op de
neiging onder jongeren en jong
volwassenen om belangrijke be
slissingen voor zich uit te schui-
Afzeggen door
Ter Beek weid;
woede kerken
DEN HAAG (ANP) - Minister
Ter Beek van defensie heeft don
derdag tot verontwaardiging van
het Interkerkelijk Vredesberaad
(IKV) op het laatste moment afge
zegd voor het overleg tussen het
IKV en de kerken in de Haagse
Kloosterkerk.
Het ministerie liet per telefoon
weten dat 'ministerieel overleg'
Ter Beek dwong van zijn toezeg
ging terug te komen. De minister
zou tijdens het jaarlijkse overleg
tussen het IKV en vertegenwoor
digers van de kerken uit de losse
pols een toespraak van ongeveer
20 minuten houden over veilig
heid in de jaren negentig en de rol
van de kernwapens daarbij. Hij
had geweigerd te discussiëren
over het beleid van de Nederland
se regering bij de Golfcrisis.
De kerken en het IKV zullen
Ter Beek per brief hun veront
waardiging over diens handelwij
ze doen blijken, aldus IKV-secre-
taris Mient-Jan Faber. Zij hebben
het gevoel, dat de minister de ker
ken en de vredesbeweging net zo
min serieus neemt als de vorige
kabinetten van premier Lubbers,
toen het ging om de strijd tegen
de plaatsing van kernwapens in
ons land, een actie "die Ter Beek
van harte steunde".
De kerken zijn volgens Faber
zeer bevestigd in hun idee, dat de
PvdA de kerken 'als een vreemd
verschijnsel' beschouwt waar je
niet zoveel rekening mee hoeft te
houden.
ven. "Gelukservaringen lijken
vaak op gespannen voet te staan
met zaken als mentaliteitsvor
ming, gewoontevorming en het
inoefenen van deugden", aldus
de commissie.
De commissie wijst op de afge
nomen betekenis van het christe
lijk geloof in de Nederlandse sa
menleving. Godsdienst en kerk
worden in toenemende mate be
schouwd als een privé-zaak en het
belang dat aan het geloof wordt
toegekend voor het geluk van de
samenleving, is duidelijk afgeno
men.
Volgens de commissie lijkt de
ontkerkelijking zich op dit mo
ment te stabiliseren. Er is zelfs
hier en daar een" religieuze ople
ving waarneembaar, al dan niet in
meer of minder fundamentalisti
sche richting. Maar het is de
vraag, of het godsdienstig leven
niet nog verder aan betekenis zal
inboeten.
De commissie adviseert het Va-
ticaan in de verkondiging van het
evangelie als blijde boodschap
geen moraliserende toon aan te
slaan. "De mensen moeten seri
eus worden genomen, zowel in
hun beperktheden, eigenaardig
heden, hun falen en behoeften als
in hun mogelijkheden, hun pogen
en slagen, hun zedelijke vermo
gen, hun goede wil", aldus de
commissie.
Afscheid ds. Koolstra. Ds. R. J.
Koolstra neemt zondag afscheid
van de Gereformeerde Kerk in
Leiden. De dienst in de Hoog
landse kerk begint om kwart over
negen. Vanaf half elf is er gele
genheid voor afscheid in de Oude
Vestkerk (Oude Vest 133).
Kraam. De baptistengemeente
in Leiderdorp is morgen met een
kraam vertegenwoordigd op de
braderie in de Hoofdstraat, van
tien tot zes.
Jubileum kerk. De Gerefor
meerde Kerk in Wassenaar viert
zondag het 75-jarig bestaan. In
een dienst, die om half elf begint,
wordt het avondmaal gevierd, sa
men met oud-leden, belangstel
lenden en een delegatie van de
contactgemeente Schöckwitz in
de DDR. Na afloop is er een
broodmaaltijd. De komende
week staan verschillende evene
menten op het programma.
Gezinsdienst. Zondagmiddag
om drie vindt in de hervormde
kerk (Castellumplein) in Valken
burg een aangepaste gezinsdienst
plaats. Ds. C. Vermeulen (Valken
burg) zal voorgaan. Medewerking
verleent de groep 'Flageolet' uit
Valkenburg.
Cursus 'Geest en Leven'. Met
een informatieavond begint
maandag 10 september in de Lo-
dewijksparochie (Steenschuur)
in Leiden de cursus 'Geest en Le
ven'. De cursus, die acht avonden
duurt, is georganiseerd door de rk
Gemeenschap Emmanuel en
heeft als doel het geloofsleven op
te frissen. Deelname is gratis en
de eerste avond begint om kwart
voor acht. Informatie bij Johan
nes en Miriam Witt in Voorhout,
tel. 02522-31973.
Beroepingswerk
Hervormde Kerk: beroepen te Rijs-
oord J. B. Beijer Colijnsplaat; bedankt
voor Ter Aar D. Heikoop Vreeswijk,
voor Zwartsluis M. Zoetewey Berkel
en Rodenrijs.
Gereformeerde Gemeenten: beroe
pen te Capelle aan den IJssel (wijk
west) en Zwolle G. J. van Aalst Bent
huizen, te Wageningen A. F. Honkoop
Zwijndrecht; bedankt voor Randburg
(Z.-Afrika) A. Elshout Scheveningen.
