Koreaanse kerken strijden voor hereniging
Reusachtige groei van vele kerken en groeperingen uniek
ZATERDAG 1 SEPTEMBER 1990
GEESTELIJK LEVEN
PAGINA 19
Van onze correspondent
Hans Willems
SEOUL (GPD) - Zondag
morgen. Een klein groepje
kerkgangers van de Presby
teriaanse Hap Dongkerk in
Seoul loopt door de regen
naar een van de huizen van
bewaring in het hartje van
de miljoenenstad. Zoals elke
zondag wordt er voor het ge
bouw een korte gebeds
dienst gehouden uit solidari
teit met de presbyteriaanse
predikant Ik Hwan Moon,
die een straf van zeven jaar
uitzit. Zijn misdaad? Hij be
zocht ruim een jaar geleden
Noord-Korea, sprak er met
president Kim II Sung en
keerde naar zijn land terug
om nog hartstochtelijker
dan tevoren te pleiten voor
spoedige hereniging van
Noord en Zuid.
Kil Park Yong is de echtgenote van
ds. Moon. Sinds hij in de gevange
nis zit, heeft zij voor een belangrijk
deel zijn werk als mensenrechten
activist overgenomen. Op kerkelij
ke manifestaties en studentenbij
eenkomsten spreekt zij over het
werk van haar 71-jarige man. Angst
kent ze niet, hoe gevaarlijk het ook
is om dissident te zijn in Zuid-Ko-
rea.
"Mijn man is- actief geworden,
toen hij in 1980 vernam dat een stu
dent met wie hij veel contact had,
zelfmoord had gepleegd. Vanaf die
dag was ons duidelijk hoe hopeloos
en toekomstloos steeds meer jonge
ren de situatie in Korea zijn gaan
vinden. Wie kan nog uitleggen dat
ons land in tweeen gedeeld blijft als
gevolg van een oorlog waar we nooit
om gevraagd hadden?"
Het plan om naar Noord-Korea te
gaan, rijpte bij ds. Moon rond de
jaarwisseling van 1988/1989. Zijn
vrouw vertelt dat hij op nieuwjaars
dag de laatste hand legde aan een
gedicht over de hereniging. "Ons
doel? Pyongyang. Desnoods te
voet!", luidde een van de regels van
het gedicht. Op paasmorgen 1989
was ds. Moon in Noord-Korea, waar
hij in een huisgemeente de opstan
ding van Christus herdacht met een
kleine groep Noordkoreaanse chris
tenen. Nooit eerder had hij de bete
kenis van Pasen zo sterk beleefd,
vertelde hij later aan een seminarie
in Seoul.
Hij werkte mee aan de vertaling
van de Bijbel in hedendaags Ko-
reaans, een gezamenlijk project van
enkele protestantse kerken en de
RK Kerk. Vanwege zijn openlijke
verzet tegen de dictatuur verbleef
hij al eerder verscheidene malen in
de gevangenis.
Toen hij via Japan terugkeerde
naar Seoul, werd ds. Moon al snel
opgepakt en veroordeeld. In eerste
instantie werd hrj tot tien jaar ge
vangenisstraf veroordeeld, later
werd dat teruggebrracht tot zeven
jaar. Ds. Moon is niet de enige die
gevangen zit wegens illegale con
tacten met de 'vijand' in het noor
den.
Prioriteit
De laatste weken is er wat beweging
gekomen in de vestarde relatie tus
sen de beide landen. De meeste ker
ken in Zuid-Korea juichen dat toe;
zij hebben de hereniging als hoog
ste prioriteit en zijn bereid heel ver
te gaan in hun acties. Weinig maat
schappelijke organisaties hebben
zich zo openlijk en vasthoudend uit
gesproken over de noodzaak van
hereniging als de Nationale Raad
van Kerken, waarbij zes protes
tantse kerken zijn aangesloten.
In februari 1988 nam de NCCK
Competitie
De Presbyteriaanse Kerk, de Hap Dongkerk in het centrum van Seoul, is
tijdens de vijf diensten op zondagochtend stampvol.
een verklaring aan waarin de uit
gangspunten voor vrede en hereni
ging puntsgewijs staan omschre
ven. Tegelijk spraken de Koreaanse
kerken zich uit voor een 'jubeljaar'
in 1995. Dan zal het precies vijftig'
jaar geleden zijn dat Korea bevrijd
werd van veertig jaar Japanse be
zetting, een bevrijding die Korea
moest bekopen met de door de geal
lieerden opgelegde deling.
Een belangrijke stimulans voor
de Zuidkoreaanse kerken waren de
ontmoetingen met geloofsgenoten
uit het noorden die in de jaren tach
tig voorzichtig op gang zij gekomen.
Het was de Wereldraad van Kerken
die een belangrijke rol speelde in
het op gang brengen van die ont
moetingen. Zes keer al zijn er van
dergelijke gesprekken geweest,
twee keer in Zwiterland, de overige
keren in het naburige Japan.
De belangrijkste drijfveer voor de
kerken, wordt door secretaris dr.
Kwon van de Nationale Raad van
Kerken in één zin samengevat: we
willen de Tweede Wereldoorlog nu
eindelijk wel eens beëindigd zien.
Ieder volk heeft recht op zelfbe
schikking, dus waarom wij als Ko-
reanen niet.
Tot nu toe is het de Zuidkoreaan
se kerken niet gelukt om een dele
gatie van christenen uit Noord-Ko
rea voor een officieel bezoek naar
het zuiden te krijgen. Eind februari,
begin maart leek het er op dat het
eindelijk wel zou lukken. Eerst zou
er een delegatie aanwezig zijn op
het jaarlijkse congres van de Raad
van Kerken.
Toen dat niet lukte, zegde de
Noordkoreaanse federatie toe een
delegatie te sturen naar de wereld
conferentie over gerechtigheid, vre
de en heelheid van de schepping,
die in maart in Seoul plaatsvond. De
Zuidkoreaanse regering had al toe
stemming verleend, maar een dag
voor de conferentie begon, werd be-
Voor dr. Kwon staat vast dat het
verzet tegen hereniging meer bui
ten dan binnen Korea te vinden is.
"Het is net als met Duitsland, het
volk zelf wilde alleen maar zo spoe
dig mogelijk herenigd worden, het
waren de omliggende landen en
grootmachten die het proces tegen
hielden. Eén Korea is kennelijk niet
in het belang van de grootmach
ten".
Het zou een ernstige vergissing
zijn om dé Koreaanse kerken te ver
eenzelvigen met de Raad van Ker
ken. De christelijke kerken in Ko
rea zijn ongeveer net zo verdeeld als
die in Nederland. Niet alleen vind je
er vrijwel alle denominaties die el
ders in de wereld vertegenwoor
digd zijn. Ook heb je binnen de
meeste kerkelijke richtingen nog
weer een onderscheid tussen rekke-
lijken en preciezen. In de NCCK
werken zes kerken samen, twee
presbyteriaanse, de methodistische
kerk, de anglicaanse kerk, de
'Gospel Church of Korea' en het Le
ger des Heils.
Vooral in de tien miljoen inwo
ners tellende metropool Seoul is de
verscheidenheid aan kerkelijke
stromingen heel goed waarneem
baar. Om niet vermalen te raken
tussen de raderen van Korea's op
merkelijke naoorlogse economi
sche groei, doen de kerken er alles
aan om zich te presenteren in de sa
menleving. Ook letterlijk, want het
straatbeeld in Seoul en andere ste
den wordt voor een belangrijk deel
bepaald door neonkruizen op kerk
gebouwen.
Vooral onder de meer behouden
de christelijke kerken is een ware
competitie in het bouwen van gi
gantische kerkgebouwen ontstaan.
Voorlopig staat de Yoido Full
Gospel Church van ds. Paul Yonggi
Cho in Seoul op de eerste plaats.
Het ultramoderne gebouw, te vin
den op het eiland Yoido in de Hann-
vier die Seoul doorklieft, kan maar
liefst 25.000 kerkgangers herber
gen. Iedere zondag worden er acht
diensten gehouden, de eerste om
half zeven 's morgens en stuk voor
stuk goed voor een stampvolle
kerk.
De Zuidkoreaanse Raad van Ker
ken speelt in het land een belangrij
ke rol in de strijd tegen de schendin
gen van mensenrechten. Terwijl de
oppositie in het parlement zich de
afgelopen twee jaar in slaap liet sus
sen door het ogenschijnlijk zoveel
liberaler beleid van president Roo.
zijn de kerken kritischer dan ooit.
Dr Kim Young Bok wijst er op dat
Zuid-Korea meer politieke gevan
gen telt dan in de tijd van de openlij
ke militaire dictatuur van Park
Chung Hee.
"Deze regering weet haar beleid
beter te verkopen, maar wie de ogen
open houdt, kan weten dat er wei
nig is veranderd. Het gaat wat dat
betreft in Zuid-Korea net als op de
Filipijnen en in Argentinië. De
schijn wordt gewekt dat deze lan
den de democratie hebben
omarmd, maar wat is er op de keper
beschouwd veranderd? Bijna
niets".
Dr. Kim wijst er op dat de kosme-
tische veranderingen vooral be
doeld zijn om bondgenoot Amerika
tevreden te stellen. In Washington
is een zekere benauwdheid ont
staan om steeds maar weer geïden
tificeerd te worden met rechtse,
mensenrechten-schendende regi
mes. Een beter imago voor Zuid-
Korea is in Amerika's belang. "Het
Een boeddhistische monnik op het trottoir in gebed. Ook in het boeddhisme zoeken en vinden veel Koreanen een is een strategie die werkt", stelt dr
geestelijk onderdak. <foto'S Hans willen») Kim nuchter vast.
Snelle groei
Ook andere kerken melden recor
daantallen leden en kerkgangers.
Dr. Sundo Kim laat zich erop voor
staan de grootste methodistische
kerk ter wereld te leiden. Zijn ge
meente heeft een bijbelcursuspro
gramma waarvoor 3700 studenten
staan ingeschreven. Op zondagmor
gen zijn er drie sessies van een zon
dagsschool voor kinderen. Verder
telt de gemeente 174 mannen- en
283 vrouwenverenigingen die zich
bezighouden met bezinning, evan
gelisatie, sociaal werk en pastorale
opvang. En dan hebben we het nog
niet over de eigen radio- en tv-pro-
gramma's, een veertiendaags tijd
schrift en het conferentiecentrum
waarover dr. Kims gemeente be
schikt.
Ook de RK Kerk in Korea ver
toont een opmerkelijk snelle groei.
In een van de duurste zaken- en
winkelcentra van Seoul staat de uit
1870 daterende kathedraal, ge
bouwd op een hoog punt, zodat je er
een fraai uitzicht hebt over de wijde
omgeving. Een plattegrond wijst uit
dat de kerk slechts een van de vele
kerkelijke gebouwen is. Een groot
aantal katholieke maatschappelijke
organisaties heeft onderdak gevon
den in een kantoorkolos aan de voet
van de kathedraal. Verder zijn hier
enkele scholen, het bisschoppelijk
paleis, een klooster en nog een aan
tal kerkelijke gebouwen, waaron
der een winkel voor religieuze boe
ken en devotievoorwerpen.
In de oudste presbyteriaanse
kerk van Seoul, de Hap Dongkerk
in het stadscentrum, worden op
zondagmorgen vijf diensten gehou
den, de eerste al om zeven uur in de
ochtend. Opvallend is ook hier de
aanwezigheid van zoveel jongeren,
vrijwel allemaal met Bijbel en lied
boek in de hand en doorgaans niet
in gezinsverband, maar met vrien
den en vriendinnen op weg naar de
kerk. Omdat autorijden en parke
ren in dit deel van Seoul wel erg
moeilijk zijn, zelfs op zondamorgen
voor elf uur, heeft de kerkeraad een
Zuidkoreaanse vrouwen ontsteken wierook bij een monument dat herinnert aan de oorlog, die het land in twee
ën heeft gedeeld.
aantal 'brigadiers' ingezet om de af
wikkeling van het verkeer in goed
bannen te leiden.
Het lange wachten op de afloop
van de voorgaande dienst en het ge
drang om een goed plaatsje te vin
den, lijkt niemand te deren. Maar
wanneer je in een stad woont met
tien miljoen inwoners, leer je wel af
om al te veeleisend te zijn als het
gaat om leef- en manoevreerruimte.
Solidariteit
De snelle groei van de christelijke
kerken in Korea is een uniek feno
meen. Het aantal kerkgangers is de
afgelopen veertig jaar 25 keer zo
groot geworden. Terwijl het percen
tage christenen in Azie gemiddeld
niet uitkomt boven de 2 procent, is
in Zuid-Korea inmiddels bijna een
op de vier inwoners lid van een
christelijke kerk. Het land telt 6,5
miljoen protestanten en 1,8 miljoen
rooms-katholieken op een bevol
king van bijna 40 miljoen. De groot
ste religieuze stroming is evenwel
het boeddhisme, net als het chris
tendom verdeeld over verschillen
de organisaties.
Dr. Kim Young Bok, de belang
rijkste bevrijdingstheoloog van Ko
rea en predikant in de grootste van
de twee Presbyteriaanse kerken,
ziet twee verklaringen voor de op
merkelijke groei van de christelijke
kerken in zijn land. een historische
en een sociologische. De histori
sche verklaring is dat de kerken aan
respect hebben gewonnen door hun
houding ten tijde van de koloniale
overheersing door Japan (1910-
1950).
Op enkele uitzonderingen na, en
ondanks de veelal Westerse achter
grond van de zendingskerken, ston
den de christenen in die tijd in de
voorste gelederen van het volksver
zet. "De Koreaanse kerken waren
echte 'kerken in solidariteit' zegt
dr. Kim. "Later is gebleken hoeveel
respect dat de christenheid heeft
bezorgd".
De sociologische verklaring heeft
te maken met de opvallende soci
aal-economische veranderingen die
Korea na de verwoestende oorlog
van 1950-1953 beleefde. Geen enkel
land ter wereld heeft in zo'n korte
tijd zo'n economische groei doorge
maakt. zonder dat overigens de hele
bevolking ervan profiteerde. Een
kwart van de bevolking leeft onder
de armoedegrens. Het neveneffect
van de economische ontwikkeling
was desorientering. geestelijke ver
warring en een grote behoefte aan
nieuwe zingeving. "Veel mensen
zochten en vonden een nieuw gees
telijk onderdak. Niet alleen de
christelijke kerken, maar ook het
boeddhisme en het confucianisme
hebben daarvan gepTofiteerd".
Mensenrechten
Een schaduwkant van de onstuimi
ge groei van de kerken is de uiteen-
waaiering in richtingen en modali
teiten. Je vindt er vrijwel alle poli
tieke en confessionele scheidslijnen
binnen de christelijke kerken. Het
sterkst georganiseerd zijn de 'volle
evangeliegemeenten', die erg Ame
rikaans van aard zijn. Ter linkerzij
de timmeren de 'minjung'-kerken
aan de weg. Minjung, letterlijk 'het
lijdende volk', is de Zuidkoreaanse
variant van de bevrijdingstheolo
gie. Net als in Latyns-Amerika vind
je de aanhangers vooral in kleine
basisgemeenten, die samenkomen
in particuliere huizen en in het in
dustriepastoraat in de arbeiderswij
ken van Seoul.
LEIDEN: Herv. Gem. Hoogl. kerk 10 ds. Knor-
th, Apeldoorn, oec. studentendienst; Marekerk
10 ds. Van Niel, Rijnsburg (HA). 5 hr. Henzen,
Leiderdorp; Maranathak. (L. Morsweg) 10 ds.
Koolstra afscheidsdienst; Oecumenische ge
loofsgemeenschap De Regenboog (Meren-
wijk) 9.30 ds. Alblas, 11.15 ds. Alblas en pas
toor Van Well. Bethlehemkerk (Driftstr.) 10 ds.
Nauta; Bevrijdingsk. (Montgomerystr.) 10 (HA)
en 5 ds. Rietveld; Vredesk. (Burggravenl.) 10
ds. Van Hunnik; Waalse kerk (Breestr.) 10.30
pasteur Ribs; 'Stevenshof' (rk kerk Haagse
Schouw) 11 kand. mevr. v.d. Broeke. Acad.
Ziekenhuis 10 ds. Mondeel en pastoor De
Groot. Diakonessenhuis elke za 10.30 rk.
dienst, en 10.30 ds. Hovius, Katwijk aan Zee.
Endegeest zie Oegstgeest. Geref. Kerk Vre-
deskerk zie herv. gem.; Petrak. (Surinamestr.)
zie Bethlehemkerk; Oude Vest zie Hooglandse
kerk; Maranathak zie herv. gem.; Bevri|dingsk.
zie herv gem.; verzorgingstehuis Groenhoven
10 hr, Van Wallinga. Merenwi|k zie herv. ge
meente. Geref. K. Vrijg. (Herengr.) 10 ds.
Houtman. 5 geen opgave. Chr. Geref. K.
(Steenschuur) 9.30 en 5 ds. Den Herlog. Ge
ref. Gem. (zie onder Leiderdorp). Geref Gem.
in Ned. (Bethlehemkerk Driftstr.) 11.30 en
5.30. Evang.-Luth. Gem. (Hoogl. Kerkgr.)
10.15 ds. Sierat. Oegstgeest. Doopsgez.-Re-
monstr Gem. (Lokhorstk. Pieterskerkstr.)
10.30 mevr. Vos-Wiegant. Baptistengemeente
(aula 'Nieuweroord', Rijnsburgerweg 124) 10
dfs. Agtereek. Evang. Gemeenschap (Middel-
stegr 3) 9 en 10.30 evang. W. Smit. Evangelie-
centrum-Pmksterbew. (Bethlehemskerk Lam
mermarkt) 10 evang. Zijlstra. Pinkstergem. (O.
Vest 13) 10 hr. Eikerbout. Leger des Heils
(hoek Vestestr./Groenesteeg) 10 en 4.30.
Nieuw-Apost. Kerk (H. Rijnd. 24): 9.30 en 4,
wo. 8 Zevendedag-adventisten ('De Ontmoe
ting', Noordhofland V.schoten)elke za 10 tot
11 bijbelstudie. 11 tot 12 predikatie. Christelij
ke Wetenschap (Steensch. 6) 10.30. Kerk van
J. Chr. v.d. Heiligen der L. Dagen (Brahmsl
10. 11 en 12. Oud-Kath K. (Zoeterw.singel)
10, behalve 2e weekeinde van de maand za7.
Rooms-Kath. K. Haagweg za 7. zo 10 30; He
rensingel za 7, zo 9.30 en 11. Rijndijk (Ste
venshof) za 7. zo 9.30; Steenschuur za 7. zo
8 30. 10. 11 30.6 en 7 (lof); Boshuizerkade za
7, zo 10, Lammenschansweg za 7. 10, Haarl-
straat za 7, zo 10.30 en 12.15: Merenwijk zie
herv gem., H. Rijndijk (zie Zoeterwoude).
ABBENES: Herv. Gem. 9.30 ds Verseput,
Oegstgeest.
AARLANDERVEEN: Herv Gem 10 prof v.d.
Beek, Valkenburg, 7 ds. De Haan, Zevenho
ven. Geref. Kerk 10 ds. Van Wijngaarden, 6 30
ds. Bras. Chr Geref Kerk geen opgave. Rk
Kerk za 7, zo 10.30.
ALPHEN AAN DEN RIJN: Herv Gem. Ad-
ventskerk 9.30 ds. 't Hooft, 6.30 ds. Jonkman;
Kruiskerk 9.30 ds. Jonkman; Opstandingskerk
9.30 ds. Ommenng, 6.30 ds. Van Wijngaarden;
G. Herderkerk 10ds. Nieuwenhuis; De Bron 10
ds. Moll, 3 bevestiging ds. Huizebosch;
Ashram (Marsdiep) 10 ds. Mulder; Oudshoorn-
se kerk 10 ds. Ter Bals, Sionskerk (Meteoor
laan) 9.30 en 6.30 ds Ouwendijk (HA). Geref.
Kerk Mar.kerk 9.30 ds. Bade; Salv.kerk 9.30
ds. Vlijn, Voorschoten Geref. K. Vrijg. (school
Bospark, Beatrixl. 4) 9.30 dienst des Woords.
Ned. Geref. Kerk (school Willemstr.) 9.30 ds.
M Janssens, 4.30 ds. J.D. Smit, Baarn. Chr.
Geref. Kerk (Grijpensteinstr.) 9 30 en 6.30 ds.
v.d. Mei). Oud-Geref Gem. (Hooftstr 240)
9.30 en 4. Bapt.gem (Molenwerlstr. 1) 10 en
6.30 ds. Koekkoek. Bapt.gem. Noord (school
Kalkovenw. 62) 10 hr. Joh. v.d. Steen, 6.30 hr.
A. Post. Volle-evang.gem. ('De Ark'. Pr. Hen-
drikstr. 54) 10 hr. A. v.d. Hoorn Bapt.gem. Ich-
thus (aula mavo H. Dunantweg 1) 10 br. Slag
ter, 6.30 br. Vochteloo Pinkstergem. 'Het
Licht' (A. v. Burenlaan 15) 10. Christenge
meente 'De Hoeksteen' (geb. 'Bethel', hoek
Emmalaan) geen opgave Leger des H. (Zon
neweg 3) 10 en 7 (laatste zondag van de
maand 5 u.). Remonstr. Gem (Van Manders-
loostr. 36) geen dienst. Rk Kerk. Bomfaciusk.
za 7, zo 9.45 en 11.30; Piusk za 7. zo 9 en
10.30; De Bron za 7. zo 9.30 en 11
BENTHUIZEN Herv. Gem. 9.30 en 6 ds. J. de
Boer Geref./Herv. Gem. (geb "De Hoeksteen',
Schweitzerstr.-Bernhardstr.) 10 ds. Wouden
berg. Geref. Gem 9.30 en 6 ds Van Aalst
BODEGRAVEN: Herv. Gem. Dorpskerk 9.30
ds. v.d Scheur, 6.30 ds. Tertouw; Salv.kerk
9.30 ds. Terlouw-Sterk, 6.30 ds. Muller, Sluip
wijk; Bethl.kerk (Nieuwerbrug) 9 30 ds. v.d.
Hoef, 6.30 ds. v.d. Scheur Geref Kerk geen
opgave. Geref. K. Vrijg. (Ichthusk.) 9.30 en
4.30. Geref. Gem. (Stationsweg 17) 10 en
6.30.
BOSKOOP Herv. Gem. Dorpskerk 9.30 ds.
K J. Jansen, 6 30 ds. G. Posl. Apeldoorn; De
Stek 9.30 ds. G. de Jong. Geref. Kerk 9.30 ds.
van 't Hof, 5 ds. G. de Jong. Chr. Geref. Kerk
9.30 en 5 ds. Oosting. Geref. Gem. 9.30 en 7.
Volle Evang.gemeente 'Bethel' (Burg. Coli|n-
str. 83) geen opgave
HAZERSWOUDE: Herv Gem. 9 en 6.30 ds.
Alblas Geref Kerk 10.30 ds. Biewinga, Sas-
senheim, 5 ds. Attema-Roosjen, Leiderdorp.
Rk Kerkdorp za 7. zo 10 en 11.30; Anker za 7.
zo 10.30; Rijndijk zo 9.
HILLEGOM: Herv. Gem. 10 ds. Verbeek, 7 ds.
Rothfusz gezamenl. dienst. Chr Geref. Kerk
10 en 5 ds Drayer, Hilversum. Christen Ge
meente (P Breughellaan 36) 10 br Verbaan
Rk Kerk: Mart. za 7. zo 9 en 11Jozefk. za 7, zo
10.
HOOGMADE Herv. Gem. 10 ds. Hemstede,
Leiderdorp. Rk Kerk za 7, zo 9.15.
DE KAAG Herv Gem. 9.30 ds. Keuning,
Noordwijk. Rk Kerk za 7. zo 9.30.
KATWIJK AAN DEN RIJN Herv. óem.
Dorpsk. 10 ds. Z. de Graaf, 6 ds. Sloof; Ontm-
.kerk 10 ds. Sloof. 6.30 ds. Z. de Graaf Herv.
Gem. 'De Rank' (P Groen-college) zie Katwi|k
aan Zee. Geref. Kerk 9.30 hr. M de Ridder. 5
ds. Van Breevoort. Rk Kerk za 7, zo 10 Mari
nevliegkamp Valkenburg 10.30 ds. Van Selms.
KATWIJK AAN ZEE Herv Gem. N. Kerk 10
ds. H. Visser, 6 ds. Bogaard; O. Kerk 10 ds.
Sjollema, 6 ds. C. v.d. Berg; Ichthusk. 10 ds.
Christ, 6 ds Volk; Pntèlk. 9.30 ds. Volk, 6 ds
Ten Voorde; Maranathakerk (Ri|nsoever) 10
10 ds. Bogaard. Overduin 14.15 ds. A. Baas.
Herv. Gem. 'De Rank' (Helmbergweg 10) 10
ds. Zuur, Lochem. Geref. Kerk Vr.kerk 9.30 ds.
Van Breevoort, kmderdienst, 5 ds. v.d. Horst;
Triumfatork. 9.30 ds v.d. Horst. 5 zie Vredes-
kerk. Geref. K. Vrijg. 10.30 en 5.30 ds. Heitfa
(HA). Ned. Geref. K, (aula Bestevaer-mavo) 7
ds. Zwarts. Chr Geref. K. 10 en 7 ds. Veenen-
daal. Vrije Chr. Geref. Gem (Unizaal) 10 en 5
ds Van de Beid. Geref. Gem. (Remisestr.)
geen opgave. Geref. Gem. in Ned. (Louwestr.)
10 en 5. Volle-evang.gem. (Voorstr. 48) 9.45.
Onafh. baptistengem. (Ambachtgweg 2) 10 hr
Stam, Geleen (HA). Soefi (Zuidduinweg) elke
1e en 3e zondag. 4
KOUDEKERK AAN DEN RIJN Herv. Gem. 10
ds. Tielkemeger. 7 ds. v.d. Woude, Wasse
naar Geref Kerk 10 ds. v.d. Lugt, 7 ds. v.d.
Woude, Wassenaar, gez. dienst in Herv. Kerk.
LEIDERDORP Herv Gem. en Geref. Kerk
Dorpsk. 10 en 6 30 ds. Luttikhuis; Schep-
pingsk 10 ds. Doesburg. Leythenrode 10.30
pater Poelsma. Elis.-ziekenhuis 10 rector Abr
Vijftigschild Geref. Gemeente Leiden eo (kerk-
geb. Hoofdstr. 73) 10 en 4.30 ds. Boogaard.
Bapt.gem. (wijkgeb. Zijlkw.) 10 hr, J. de Vries.
Rk Kerk za 7. zo 10 en 11.30
LEIMUIDEN: Herv Gem. 9.30 ds. De Haan,
Zevenhoven. Geref. Kerk 9.30 ds. C. v.d. Kooi,
7 ds. G. Zijl, Oude Wetering. Rk Kerk za 7, zo
9.30 en 11.15.
LISSE Herv Gem. Dorpskerk 10 ds. De Gel
der; Pauluskerk 10ds. Germans. Sassenheim,
7 ds. Delhaas, Middenmeer Gerei Kerk 10 en
7 ds. Boswijk (HA). Geref K Vrijg. (Pnnsesse-
str. 1) 9 ds. Geersing, 4.30 ds leesdient Ned
Geref. Kerk (Salvatori) 10 ds. J A. de Vries,
Culemborg. 5 leesdienst. Chr. Geref Kerk 10
en 4.30 ds Van Dijken. Geref Gem 0 en 4 ds
Tanis. Evangeliegemeente (Heereweg 52a)
9.30 hr M. Brands. Rk Kerk Agathakerk za 7.
zo 10 en 11.30; Poelpolder za 7. zo 10.30, Ma-
riakerk za 7. zo 9 en 10.15, Engelbew. za 7. zo
10.
NIEUWKOOP: Herv. Gem 9.30 ds. Van
Doom, Alphen a d. Rijn, 6.30 ds. Wegerif, Nij-
verdal. Geref. Kerk 9.30 mevr drs. Van der
Weg-Rullman. Chr. Geref. Kerk geen opgave
Remonstr. Gem. geen opgave. Evang. gem
(ver.gebouw 'De Rank', Regthuysplein) 12
nam. Rk Kerk za 7, zo 9 en 10.45.
NIEUWVEEN: Herv. Gem 9.30 en 6.30 ds.
L.F. de Graaff. Geref. Kerk 9 30 ds. Baane, 7
ds. Wattèl. Rk Kerk za 7. zo 9 en 11
NIEUW-VENNEP: Herv. Gem 9.30 ds. Drie
bergen. Katwijk a.d. Rijn. 7 dr. Snijders, Apel
doorn. Geref. Kerk geen opgave Chr. Geref.
Kerk 9 30 en 4.30 ds. Van Roekei, HA. Rk Kerk
za 7, zo 10.
NOORDEN Hen/ Gem 9.30 ds. Geuze. 7
kand. Sonneveld. Maartensdijk. Geref Kerk
(W. Verlaat) geen opgave. Rk kerk za 7, zo 9
en 10.30.
NOORDWIJK Hen/ Gem Grote of St Jer-
oensk. (Binnen) 10 ds. v.d. Lee. 5 drs Exalto,
Benthuizen, 7 ds. v.d Lee; Hoofdstr. (Zee) 10
ds. Ruitenburg, 7 ds. Scholte; De Rank (Golf
baan) 10 ds. Groenendijk, Sommelsdijk. Geref.
Kerk Buurtkerk (Hoofdstr10 ds Vreugdenhil,
Koudekerk a.d. Rijn, 4 ds Scholte (afscheids
dienst); Vinkenl. (Binnen) 10 ds. Elgersma. Ka
pel W. v.d. Bergh-stichting 11 en 7 ds. Slofstra
Sole Mio' 9 ds. Elgersma. Evang centrum 'De
Ark' (pickepl. 1geen opgave Ned Prot Bond
(aula O Zeew geen dienst Rk Kern Zee za 7,
zo 10.30; Binnen za 7, zo 9.30 en 11
NOORDWIJKERHOUT Dorpsk. 10 ds. v.d.
Mei|; De Zdk 10 ds. Van 't Hof Rk Kerk Victork
za 7. zo 9 en 11Jozefk. za 7, zo 9 en 10.30. De
Zilk za 7. zo 10.30.
OEGSTGEEST Herv. Gem. Groene of Will-
kerk 10 ds. Kooman. Pauluskerk 10 ds Bo
venberg. Gemeentecentrum (Li|tw 10.30 ds.
Zoek, Delft, 7 geen dienst. Gerei Kerk 10 ds.
Plomp. Geref Kerk Vrijg. (aula Dr. Schilder
school) 9.30 ds. Groenenburg, Amersfoort.
4,45 ds Hoogendoorn. Waddinxveen Ned
Geref Kerk (Gem centrum) 8 45 en 4 ds. W
Janse Van Wijckerslooth 4 ds. Ri|ksen (HA).
Endegeest 10 pastor Lansbergen Volle-evan-
geliegem (Gem centrum) 4. Rk Kerk Will.kerk
za 7. zo 9 en 10 30
OUD-ADE: Rk Kerk za 7, zo 9.
OUDE EN NIEUWE WETERING Herv. Gem
9.30 ds. Heijting. Geref K. 9.30 ds. G Zijl. 6.30
ds. v.d. Kooi, Leimuiden Remonstr Gem.
geen dienst. Rk Kerk za 7, zo 10 en 11,30
ROELOFARENDSVEEN Rk Kerk Mar Pres.
za 7, zo 10.30; Petrus-B. za 7. zo en 10.30
RIJNSATERWOUDE Herv Gem. (in chr. ge
ref. kerk) 10.30 kand. Kemperman, Leiden, 7
ds. Heijting, Oude Wetering
RIJNSBURG Herv Gem Laurentiuskerk 9.30
ds. Kattenberg, Leiden, 5 ds Wagter, Bethel-
kerk 9.30 ds. Wagter Geref Kerk Petrakerk
9.30 en 5 d6. Czina; Immanuelkerk 8.45, 10 30
(HA) en 5 Terpstra (HA), Maranathakerk 9.30
en 11 ds. Ribbennk Geref Kerk Vrijg 10 en
5.15 ds. Grutter (HA). Chr Geref K 9 30 en 5
ds Mans. Evang Chnstengem (aula mavo)
10 hr v.d. Laak, Katwi|k Rk Kerk za 7. zo 9.30
en (chr. tuinbouwschool) 11.
SASSENHEIM Herv Gem. 10 ds Voliebregt,
7 ds Biewinga Geref Kerk 9 30 ds. Bras (HAj,
7 ds Biewinga (HA) gecomb. dienst in herv
kerk. Chr. Geref. K. 10 en 5 ds Hogenbirk
Ned Prot. Bond (Jul laan 17) 10 'mevr ds.
Duhoux-Rueb, Wassenaar Rk Kerk za 7, zo
9 30 en 11
TER AAR Herv Gem 9,30 ds. v.d Hoeven,
Rijnsaterwoude, 6.30 ds Geuze, Noorden
Geref Kerk 9.30 en 6.30 ds De Reus Rk Kerk
Aardam za 7. zo 9 en 12. kerk Langeraar za 7.
zo 9.30 en 11.30
RIJPWETERING Rk Kerk zo 9 en 10.30.
VALKENBURG Herv Gem 10 dr Vermeulen.
6.30 ds Christ. Geref Kerk 9.30 mevr ds Jan-
se de Jonge, 6 30 prof vd Beek Geref K
Vrijg. 8 45 en 3 45 ds Heida (HA) Marinevlieg
kamp Valkenburg zie Katwi|k a d Rijn
VOORHOUT Herv /Geref Kerkgemeenschap
9 en 10 30 ds. C.J. de Jong. Rk Kerk za 7, zo
9.30 en 11.
VOORSCHOTEN Herv Gem. Dorpskerk 10
ds Ledegang, De Ontmoeting (Noordhofland)
10 dr Flesseman van Leer, Amstelveen. Re-
hoboth' (Van Leeuwenhoekkade) 9 30 ds J
de Jong, Nieuw Beijerland. 4 30 ds Kuyt, Hel-
louw. Hulp en Heil-kerk ('Schakenbos', Leids-
chendamj 10 ds. Honia Geref Kerk 10 ds
Schaap, 7 ds Blanken. Geref K. Vrijg.
(Bachlaan) 10.45 en 4.30 drs Geersing Rk
Kerk Laur kerk za 7, zo 11M Godskerk za 7.
zo 9 30 Kerk van Engeland (Br.tish school tn
The Netherlands, J. v Hooflaan 3)10.15 angli
caanse dienst. Aula-basisgemeenschap (in
"Onderdak') 10.
WADDINXVEEN Herv Gem Brugk 9 30 ds
Schipaanboord. 5ds Stevens, Zegveld. Hoek
steen 9,30 en 6.30 ds. Kommers, Papend-
recht, 3 ds Kunz aangepaste dienst. Befhelk
9 30 ds Kunz. 5 ds Goossen. Rehoboth-
schooi 9.30 ds stam, Houfen. Imm kerk 9.30
ds. Van Houwelingen. Geref Kerk Kruisk
10.15ends. De Moor, Ontm kerk9.30ds Bon-
gers Geref K Vrijg. (Kruiskerk) geen opgave
Chr Afgesch. Gem 9 30 en 5 ds Van der
Want Oud-Geref. Gem (Mercunusweg 29) 10
en 6 30 leesdienst. Remonstr. Gem geen
WARMOND Herv Gem 10 drs Bronkhorst,
Dalfsen. Rk Kerk za 7, zo 9 en 10 30
WASSENAAR Herv Gem Dorpsk 10 ds
Steenstra. 4.30 ds. Zoutendijk, Utrecht Kie-
vietk Samen op weg 10 ds J Visser. Mes-
siask 10 ds Hellendoorn, Dorpscentrum 9 30
ds Wuhlschleger, Den Haag. Geref Kerk Zi|l-
laan 10 ds v d Woude, 5 ds v d. Lugt, Kou-
derkerk, Ned. Prot Bond (Kerkdam) 10.30 ds
Fockema Andrea. RK Kerk Jozef za 7, zo 9.30
en 11, Wilt za 7. zo 9 30 en 11 GH za 6, zo
10.30
WOUBRUGGE Herv Gom 9.30 hr Leen
man. Dordrecht. 6 30 ds Van t Hof. Gerei.
Kerk 9 30 ds Bade Alphen. 6 30 ds Boer
Hofddorp Ned Prot. Bond (De Wijk, Schoolstr
20) geen opgave Rk Kerk zo 10 30
ZEVENHOVEN Herv Gem 9.30 kand Berg
man. 7 gezamenl dienst m geref kerk Geref
Kerk 9.30 ds Rang. 7 ds Haitsma
ZOETERWOUDE Herv Gem 10 ds. Wolt-
heus Rk Kerk Sl. Jan za 7 30. zo 9 30, Chr
Dienaark za7, zo 10 Meerburgkerk H Rijndijk
za 7. zo 9.30 en 11.
ZWAMMERDAM Her/ Gem 9 30 en 6 30 ds
Dubbeldam. Geref Kerk 9 30 en 6 30 drs Bui-
kema (HA) Remonstr Gem 10 dr Mei|«nnrj
Oegstgeest
