Zoete aardappel familie van onze is geen piepers Britse burgers in Irak voelen zich door Londen vergeten Crisiscentrum maakt lange dagen Megaslikkers Paprika: graag gezien, veel gegeten Zon op tafel Geluid horeca en recreatie hindert 2,3 miljoen mensen PAGINA [ari=4:i=4:!»];ii;K<=4: WOENSDAG 22 AUGUSTUS 1990 Zo'n kleine twee eeuwen was de aardappel, afkomstig uit Zuid-Amerika in onze streken zo ongeveer het allerbelangrijkste volksvoedsel, maar nu lijken deze knollen als hoofdbestanddeel van de ■warme maaltijd een beetje op de terugtocht. Weliswaar is de hoeveelheid industrieel vervaardigde aardappelprodukten gigantisch toegenomen, maar toch. Niettemin bebouwen we, op wereldschaal, ongeveer 20 miljoen hectare met aardappelen. door Martin van Huijsteé Wereldwijd wordt er echter acht miljoen hectare bebouwd met een De bataat of zoete aardappel komt veel voor in de Creoolse keuken. (tekening OPD) andere knol die, net als de aardap pel, pas in Europa bekend werd na dat Columbus Amerika had 'ont dekt'. We noemen hem de zoete aardappel, of (en dat woord is van potato/patate afgeleid) de bataat. Hij heeft inderdaad veel van de 'ge wone' aardappel weg - het is ook een knol, en er zit heel veel zetmeel in - maar familie is het absoluut niet. Of de bataat zijn oorsprong ook werkelijk in Zuid-Amerika heeft, is nog maar de vraag. Want al vóór Co- lombus werd de knol ook op vele ei landen in de Grote Oceaan vér- bouwd. In Indonesië is hij bekend onder de naam keladi. Toch zijn de meeste bereidings wijzen die we tegenwoordig tegen komen afkomstig uit de Creoolse keuken uit het Caraibisch gebied dus, en delen van het vasteland daar omheen. Hoe dat mogelijk is be grijp ik niet, zeker niet als ik bedenk dat in 'de Amerika's' slechts een twintigste van die totale acht mi joen hectare met bataten is be bouwd. Het belangrijkste (5 miljoen ha) is de teelt in China. Maar recep- ten voor bataat in Chinese kookboe ken? Ho maar. De zoete aardappel groeit aan de wortels van een slingerplant, en is lid van de windefamilie (Convol- vulaceau). Is dus helemaal geen fa milie van de aardappel die immers een nachtschade (Solanacea) is. Zoete aardappelen kunnen in ons klimaat absoluut niet groeien: in Europa worden ze alleen in Italië en Spanje op bescheiden schaal ge teeld. Met de aardappel, die toch oök uit een warmer klimaat af- komstg is, ligt dat wel anders. Daar worden er in gematigde streken veel meer van verbouwd dan in sub tropische klimaatgebieden. 'Aanzoeten' Bataten worden vaak nog extra „aangezoet" tijdens de bereiding. Door de knollen te combineren met bananen of citrusvruchten, of door er suiker aan toe te voegen. De ge- sehilde knollen (in blokjes of plak ken gesneden) kunnen worden ge kookt, gestoomd, gebakken of ge frituurd. Er kan ook puree van wor den gemaakt, net als van aardappe len. Waarom noemen wij die aardap pel eigenlijk aard'appel'? Dat sug gereert toch een zekere overeen komst in smaak met de vrucht, zou je zo zeggen. Maar een aardappel smaakt bepaald niet fris of zoet zuur, dat weten we allemaal. Zoet is dus wel de bataat, en daarom is die naam zoete aardappel op zijn plaats. Er is nog een knol die een vruchten- naam heeft. De aardpeer of topi- namboer, nota bene familie van de zonnebloem (Helianthus). Die zou dus zoeter moeten zijn dan de aard appel, maar dat is niet zo te merken. De smaak doet eerder denken aan die van een artisjok, zo'n grote Fran se distel. Ook de aardpeer komt uit Amerika, en in het Engels heet hij vreemd genoeg Jerusalem arti choke. Hij kan, in tegenstelling tot de aardappel en de bataat, ook rauw gegeten worden. De plant voelt zich in ons gure klimaat wel goed in zijn knollentuin. Aardappelyam Er is nog een andere familie van tro pische slingerplanten die eetbare wortels voortbrengt: de familie van de yamswortels (Dioscoreaceau). Er zijn heel wat verschillende soorten yam, twee ervan, die niet hetzelfde zijn, heten zelfs 'aardappelyam'. De meeste soorten worden in Afrika geteeld, maar ook in Azië en het Caraibisch gebied zijn ze be kend. Soms zelfs worden de yam en de bataat met elkaar verward, zoals bijvoorbeeld in de fameuze Winkler Prins Culinaire Encyclopedie. Suri naamse recepten zijn ook niet altijd even duidelijk over de juiste soort. Ze kennen daar de yam (of jam), de nappie, de pomt^jer en de snees Chinese) t^jer. Veelal zien de knol len er hetzelfde uit, hoewel ze van verschillende planten afkomstig zijn. Cassave De cassave, of maniok, is een knol van de familie der wolfsmelkachti- gen (Euphorbiaceau). Ook deze komt alweer uit Zuid-Amerika maar voedt ook hele volksstammen in Afrika en Azië-Ze worden wel be reid op de manier van aardappelen, maar de meeste cassave wordt ge raspt, gespoeld en gedroogd tot een meelachtige substantie overblijft. Dit meel (tapioca) kan' tot koekjes worden gekneed en dan worden ge bakken. Waterkastanje Tot slot een knol die groeit aan de wortels van een grassenfamilie (Cy- peraceau), die wij vooral kennen als de kamerplant Papyrus. Het gras met de knollen die ik hier bedoel stamt uit West-Afrika en is bekend onder de naam waterkastanje, of op zijn Chinees Pi-tsi. Want vooral uit de Chinese keuken kennen we hem, hy is er zelfs in blik en geldt dan als een bijzondere delicatesse. Ze helpen tegen van alles en nog wat. Althans, als je de advertenties moet geloven. Van postnatale de pressie tot kanker, van verkoud heid tot ouderdom. Sommigen slik ken er megadoses van: vitaminen. Lucas Reijnders inventariseert de voor- en nadelen van de bestaande vitaminen in 'De Vitamine Cultus'. Hij zoekt zijn weg in het labyrint van de vitaminecultuur en vraagt zich af: waarom worden stoffen die geen vitamine zijn toch vitamine ge noemd; wat is er natuurlijk aan vita minepillen en op steenwol geteelde groenten? Maar vooral: helpen vita minen echt? Dat het gebruik van vitaminen in onze snelle high-tech wereld is uit gegroeid tot een ware cultus bewij zen de cijfers: in '78 ging voor onge veer 40 miljoen gulden aan vitami nepreparaten over de toonbank. Te genwoordig beloopt de omzet naar schatting tussen de 70 en 100 mil joen gulden. Het totaal aantal regel matige slikkers van vitamineprepa raten ligt vermoedelijk boven de 20 percent van de Nederlandse bevol king. Maar ook de producenten van voedingsmiddelen schermen met de zegeningen van vitaminen. Ge noemd worden de pitamientjes in een pot pindakaas en d; cafetaria komeet van de jaren '80, het broodje gezond, dat overigens minder ge zond is dan we denken. Het Walhal la van tomaat, sla, paprika en kom kommer is immers de teelt onder i veel vitamine zit. "Wie niet waagt, die niet wint" moe ten ze gedacht hebben, toen men bij de tuinbouw besloot paprika van ei gen bodem te gaan produceren. Nu, een kleine 20 jaar later, zou het on denkbaar zijn die pittige vrucht groente te moeten missen, zo eigen is paprika geworden. Toch heeft het lang geduurd voor men ervan durfde te genieten, want net als aardappelen en tomaat, heeft paprika een boel te lijden gehad van Middeleeuws bijgeloof. Men zag in de plant een menselijke vorm, en beweerde dat de vrucht tijdens het plukken van pijn gilde. Wie boven dien de plant durfde op te graven, zou uiteraard een afschuwelijke dood sterven.» Gelukkig had men in Zuid-Ame rika (waar paprika's, tomaten en aardappelen oorspronkelijk van daan komen) geen last van dergelij ke zotte ideeën. In de 15e-16e eeuw beginnen ook de Zuideuropeanen (Portugezen, Spanjaarden) de groente naar waarde te schatten, en langzaam maar zeker klimt de paprika op naar Noordelijker regio nen. Met als gevolg dat ze nu een grote rol speelt in onze keuken. Die grote populariteit is te dan ken aan het feit dat paprika letter lijk alles mee heeft: smaak, kleur, handzaamheid, en aanzienlijke voe dingswaarde. En natuurlijk calorie arm. Smaak en kleur hangen sterk samen, rode paprika is bijvoorbeeld een iets rijpere versie van de groene en daarom ook wat zachter van smaak. De gele en oranje soorten zijn uitgesproken zoet, en worden daarom vaak in salades gebruikt. Het paarse type is qua smaak verge lijkbaar met de groene; dat de kleur bij verhitting ook in groen overgaat is zuiver geestig toeval. Voor wat handzaamheid betreft zijn er maar weinig andere zo ge makkelijk verwerkbare groenten. Na een snelle wasbeurt wordt de groente doormidden gesneden; de steel, zaden en zaadlijsten worden dan verwijderd en de rest in reepjes of blokjes gesneden. Gemakkelij ker bestaat eenvoudig niet. Verse paprika heeft een mooie, gladde schil en is ongeveer 1 week in de koelkast houdbaar. Wie wel het vruchtvlees maar niet de schil kan waarderen kan deze eraf rooste ren; na 15 minuten in een hete oven kan de schil er gemakkelijk afgew reven worden. Hoeveelheden rekent men al naar gelang de bereidingswijze: 250 gram per persoon als de groente ge bakken of gestoofd wordt, 2 stuks per persoon indien ze gevuld wor den, en 1 per eter als het om een sa lade gaat. Paprika laat zich met vrij wel alle andere groenten combine ren, en kruiden kunnen naar harte lust gebruikt worden. De voedingswaarde is zoals ge zegd aanzienlijk: 30 gram (vergelijk baar met 2 flinke happen) rauwe paprika bevat bijvoorbeeld 40 mg vitamine C, hetgeen gelijk staat aan tweederde van de dagelijkse aanbe volen hoeveelheid vitamine C. Ver der bevatten ze geen vetten, en een minimum aan koolhydraten (3 per 100 gram). Reijnders verwacht in de nabije toekomst een opbloei van gevitami neerde voeding, voedingsmiddelen waaraan vitaminen worden toege voegd. Het wachten is volgens hem op de Europese Gemeenschap in '92 wanneer 'monomane vrijhande laars' en 'industrievrienden' het overgrote deel van de dienst uitma ken. Er is niet alleen sprake van een technologische cultuur, maar ook van een technologische natuur, al dus de samensteller van De vitami ne cultus (prijs: 12,50. Uitgeverij is De Balie, Amsterdam). ELLEN SCHOLTENS Riedel brengt een verrassend origi neel en inspirerend boekje uit dat gebaseerd is op de sappen van deze limonadefabrikant. Fruitdruifje, Zontomaatje, Goudappeltje, Pom- pelmoentje en Appelsientje. Patri cia van den Wall Bake-Thompson schreef het boekje. Het is zo'n geslaagd boekje ge worden omdat de schrijfster zonder gepreek heel zakelijk de receptuur weergeeft. Stuk voor stuk verras sende recepten, waarvan de resulta ten ook allemaal helder gefotogra feerd zijn. De moeilijkheidsgraad van de recepten varieert, zodat zo wel een beginnende thuiskok als een ervaren cuisinier de la i er mee uit de voeten kan. LONDEN - Terwijl het ministerie groeit de kritiek op de aanbevelin- te begeven. De Britse pers sprak buitenlandse zaken in Londen gen van de Foreign Office, het afraadt, slagen Britten in Irak en Computerdeskundige Kuwayt er nog iedere dag 'laf advies' en oordeelde het niet Tony de positief van het Verenigde Ko- Watson, die maandag in Londen ninkrijk om Baghdad ter wille te de woestijn naar Saudiarabië te ont- aankwam, zei dat de meeste Britten zijn bij het oppakken van westerse komen. Ontvangen als verzetshel- op de dag van de Iraakse den door media en familie, spreken ze op de Londense vliegvelden van een Britse gemeenschap Kuwayt gereed stonden te vluchten. Sinds de Golfoorlog advi- raadgevingen uit Londen dat de seren de meeste buitenlandse be- Britten z mogelijk van zich la- i voorraad voedsel, water reel, volgens advocaat Flynn Jen- drijven hun werknemers om altijd ten zien door zoveel mogelijk thuis ben- te blijven en bij arrestatie geen weerstand te bieden. Berichten van ontsnapte westerlingen suggereren aantal dat hier op relatief grote schaal de nings, 'op het wanhopige af is'. Jen nings ondernam afgelopen vrijdag zine gereed te hebben in geval met nog 14 anderen een geslaagde snelle evacuatie nodigzou zijn. vluchtpoging via eeri route die iede re dag gevaarlijker wordt. Volgens Watson had westerlingen hun auto's al gepakt hand mee gelicht wordt. Waar mo- voordat de Iraakse pantserdivisies gelijk hebben Engelse gezinnen Het oppakken van .westerlingen zich aan de grens met Saudiarabië hun huizen verlaten om in Kuwayt- im oic moncoiüu v*_niiij— huizen onder te duiken e i als menselijke 'zandzakken' ge- geïnstalleerd hadden. De Britse am- bruikt te worden tijdens een moge- bassade had hen echter gezegd restaties te voorkomen. Zij iijn lijke aanval, had hier en daar in de niets te ondernemen. "En toen Britse gemeenschap tot "regelrech- het nog relatief gemakkelijk", te paniek" geleid. Een situatie die er Watson. "We hadden allemaa" sinds het dreigement van de Iraakse eerste dag vrij kunnen zijn". overtuigd dat Iraakse troepen beslag hebben gelegd op computer- Watson. "We hadden allemaal op de informatie vgn de Kuwaytse rege- Watson maakt deel uit geren, mocht de blokkade de voed- kleine, maar groeiende groep Brit- selvoorziening van Iraakse jonge- ten die vraagtekens zet bij de wijze ring waarop'Be namen, functies en adressen staan van alle buitenlan den ders. De medewerkers ontwrichten, vermoedelijk niet waarop buitenlandse zaken op vooruit gegaan Lon den de crisis benadert. Het is ge makkelijk achteraf te oordelen, De 4000 Britten in Irak en Kuwayt "maar veel Britten die nu vast zitten de grootste westerse ge- en in het zuiden v meenschap. 120 zijn er door Iraakse een officiële gids zonder veel pro troepen opgepakt en naar strategi- blemen Saudiarabië hebben kun- sche, civiele plaatsen in Kuwayt- nen bereiken", aldus Watson. De stad overgebracht. Brits ambassa- Britse gemeenschap in de Golfregio depersoneel heeft de bestemming zou zich, volgens anderen, aan zijn van bijna alle gearresteerden ach- lot overgelaten voelen, terhaald. Indiase tanks en troepen naar grens Pakistan NEW DELHI (AP) - Het Indiase le ger heeft gisteren tanks en troepen- versterkingen naar de grens met Pakistan gestüurd. Dat hebben re geringsfunctionarissen en oogge tuigen gezegd. De Indiase premier V.P. Singh heeft gezegd dat het om een lokaal incident gaat en dat er geen reden tot ongerustheid is dat de zaak uit de hand zal lopen. Singh verklaarde in het parle ment dat de Indiase strijdmacht op alle 'eventuele ontwikkelingen' voorbereid is. De premier, die te vens minister van defensie is, gaf toe dat gisteren nog schotenwisse lingen plaatsvonden tussen het In diase en het Pakistaanse leger, maar dat India de zaak onder controle heeft. Hij trad niet in details. In Kei, een afgelegen grensgebied in het betwiste Kashmir, kwam het maandag tot schotenwisselingen tussen Indiase en Pakistaanse troe pen. Pakistan ontkende het voor val, maar gisteren zei een woord voerder van het Pakistaanse minis terie van defensie dat Indiase en Pakistaanse soldaten elkaar in Kei bij de demarcatiezone met artillerie bestookten. Voor de overigen afhankelijkheid van de BBC World- keerd beoordeelde, service, als enige link met de bui- meen. Ook in Engeland De mening dat het ministerie van de buitenlandse zaken de situatie ver- vrij alge- er kri- DEN HAAG (GPD) - Het heeft derdaad alles van een crisisc trum: de Times Wereldatlas ligt lezen kranten, luisteren tegelijker- dien is er slechts sprake van telex- tijd naar de radio en kijken naar te- verkeer via een omweg: de Belgi- levisie en Teletekst en raken zo in sche en Deense ambassades in Ku- verwarring dat ze ons dan weer wayt City geven telexen uit Den gaan bellen". Haag door aan de Nederlandse am- "Hèt wordt tüddatdc media hun wat Husayn zijn aanval inzette. Een col lega van hem is tweede man in Bag hdad, die met verlof was in Neder land toen de bezetting van het emi raat begon. improvisatievermogen bijna drie wgken geleden het cen trum werd ingericht: in de gang, voor de gesloten deur van de tenwereld, 'totaal* zijn. Via deze om- tiek toen het ministerie vorige week roep geeft Londen advies door aan de Britten in Kuwayt opriep om Britse gegijzelden. Het zijn advie- "met een koffer per persoon en met zen die niet unaniem worden opge- proviand voor de hotelkeuken" ge volgd. Naarmate de situatie voor die hoor te geven aan de Iraakse oproep achterblijvers meer precair wordt, zich naar het Regency Palace-hotel DEN HAAG (GPD) - Zestien procent van allé Nederlanders, dik 2,3 mil joen mensen, heeft last van geluidsoverlast veroorzaakt door horeca- en re creatieinrichtingen. Bij 575.000 Nederlanders is daarbij sprake van ernsti ge hinder. Over het algemeen neemt de hinder toe. Dit staat in een notitie overlast horeca- en recreatieinrichtingen die minister Alders (VROM) aan de Kamer heeft gezonden. De meeste overlast ontstaat door disco's, jongerensociëteiten, cafe's en bars, snackbars en cafetaria's en motorcrossterreinen. De directe overlast ontstaat door geluid van muziek, bezoekers, terrasgebruik, bak- en braad- geuren en vuil. Indirecte overlast is er nog door auto's, parkeeroverlast, schreeuwen van bezoekers op straat, bevuiling van bezoekers op straat over de situatie in Iraq en Kuwayt (urineren), vernielingen, molest en bedreiging van voorbijgangers. Alders stelt nu voor om geluidruchtige horeca-instellingen niet meer on der de wet geluidhinder te laten vallen maar onder de hinderwet. Daarmee is een meldingsplicht van kracht en moet men een vergunning hebben. De indirecte overlast moet via de politieverordening worden aangepakt. i nei wuiui iiju udi u opengeslagen bu de kaart van Oost- verantwoordelijkheid Turk«e. onophoudelijk rinkelen de dit belreft», mueent de - .aQ c rritfafbün^cM^wekenvcior «Mt SMSM Iraq aangeven en er loopt een c£ tmlenlafdfe^enVu.tenllndsf NJtouSdeSdtó fn sisleider - compleet met oranje- media toren bu,tenlandse bied of een bepaalde stadswijk als telefoons, er staan grote borden met dagelijks wijzigende getallen die de aantallen Nederlanders strikje op de revers - een vanwege alle drukte lichtelijk geagiteerde Schakel In de E-vleugel van het ministerie „T van buitenlandse zaken is ook nog Nederlanders in Kuwayt en Iraq er altijd een spoor te vinden van het h"n familieleden hier", legt woord Indiase militaire functionarissen in Jammu, 's zomers de hoofdstad van het Indiase deel van Kashmir, zeiden dat tanks en troepenverster kingen naar de grensgebieden Ra- jauri en Poonch zijn gestuurd. Vol gens ooggetuigen ging het om min stens 20 tanks en 30 vrachtwagens Ze moeten een eindeloze reeks met soldaten. In 1965 en 1971, toen angstige, bezorgde en soms in pa- India en Pakistan oorlog voerden niek geraakte mensen te woord om Kashmir, kwam het in R^jauri staan, op hun gemak stellen en advi- en Poonch tot bittere gevechten, seren. Maar het hoofd van het crisis- centrum is niet van zins echte psy chische nood te lenigen van mensen met verwanten in het oorlogsge- Leger Armenië contactpersoon optreden voor land genoten in zijn omgeving. Dit sys teem bestond overigens al voor de Iraakse inval. In elk land waar de si tuatie politiek kan omslaan en bui tenlanders gevaar kunnen lopen, voer der'An dré~H a sp el s uil" BÖvên- S"f!rf,Nnederla,'?ders die 3)8 blok" dien kunnen bedrijven er terecht t g die mensen in de Golf hebben gesta- I eletOOngroep - 'if?"e?rd; E" degenen die een ver- Haspels: "De laatste dagen hebben ken", meent Steenbrink ruimte staat een mobiele ijskast te blyf in de Arabische regio hebben We weinig nieuws te melden, maar zoemen met koele dranken voor de gepland, kunnen er informatie in- als we nieuwe informatie binnen acht ambtenaren die hèt centrum winnen. Haspels: "We geven geen krijgen, dan bellen we zelf de fami- bemannen. reisadvies, maar we zeggen dat men i jeleden hier in het land af om ze op "We hebben het niet gemakke- bij zichzelf te rade moet gaan of een de hoogte te stellen". Daartoe is een lyk", vertelt Frans Steenbrink, de verblyf J*1 Jordanië voorbeeld telefoongroep in het leven geroepen BUENOS AIRES (UPD De Itali- televisieshow'Hola Susana' leider van deze inderhaast opgezet- wel noodzakelijk is". die zich heeft gesplitst in een Ku- aanse parlementariër en ex-porno- Staller, die sinds haar carri Buitenlandse Zaken heeft dage- wayt-en een Iraq-team bied. "We verwijzen mensen niet MOSKOU (AP) - Het parlement naar een psychologische hulp- van de Sovjet-republiek Armenie dienst. We gaan ervan uit dat de bel- heeft gisteren gedebatteerd over Iers wel mensen in hun omgeving een onafhankelijkheidsverklaring hebben, die een beetje op hen let- en het oprichten van een eigen leger ten. Bovendien is de hulpverlening ajs bescherming tegen de aangrïn- goed georganiseerd. Mensen slagen zende republiek Azerbeidzjan. In er zelf wel in professionele hulp te een reactie heeft de Azerbajdzjaan- vinden, als ze in de problemen ra- se president gedreigd met tegen- BflHIt maatregelen. Met Husayn naar bed voor vrede te afdeling. Terwijl hy en zijn mede- - werkers zich uitputten om exacte hJks radiocontact met de ambassa- De meeste van deze actrice Ilona Staller heeft gisteren pornoster door het leven gaat met i, die aangeboden met de Iraakse presi- de bijnaam 'Cicciolina' (speeltje), dubbel geverifieerde berichten de en afgelopen maandag lukte het het crisiscentrum van acht uur 's dent Saddam Husayn naar bed te brengt een bezoek het eerst sinds dagen weer om morgens tot ongeveer tien gaan naar buiten te brengen, slingeren de te telefoneren met de ambassadeur avonds bezetten, hebben consulaire lossen. de crisis i media voortdurend maar geruchten en halve waarheden de wereld in, zegt Steenbrink. "Familieleden van Nederlanders in het oorlogsgebied tlonale telefoonlijnen uit Iraq. Met Kuwayt zijn de verbin- ervaring. Er zit iemand bij die op "Ik ben bereid met Saddam president Carlos Menem te ontmoe- dingen zeldzamer. Twee dagen na het punt stond naar Kuwayt te gaan Husayn naar bed te gaan om vrede ten om met hem van gedachten te de Iraakse inval vielen de interna- ais derde secretaris op de Neder- te bereiken in het Midden-Oosten", wisselen over'politiek en seksuele i sinds- landse ambassade, toen Saddam verklaarde Staller in de Argentijnse vrijheid'.

Historische Kranten, Erfgoed Leiden en Omstreken

Leidsch Dagblad | 1990 | | pagina 9