De gestolen revolutie
'Eigenlijk is er hier in Roemenië maar bitter weinig veranderd'
ZATERDAG 11 AUGUSTUS 1990
PAGINA 17
BIJLAGE VAN HET LEIDSCH/ALPHENS DAGBLAD
De Roemeense revolutie, december vorig jaar, betekende
het einde van de heerschappij van conducatorCeausescu.
Maar ruim een half jaar later is het nog altijd zeer de vraag of
daarmee tegelijkertijd een nieuw tijdperk aanbrak. Weliswaar
mogen architecten nu de huizen bouwen in de stijl van hun
voorkeur en zijn de lijfwachten van Ceausescu ten minste
met vervroegd pensioen gestuurd, een en ander laat onverlet
dat de oude communisten nog steeds de baas zijn en dat
collaborateurs er frank en vrij rondlopen. De waarheid over
de opstand dreigt in de nevelen van de legende te verdwijnen
en de doden worden als 'helden van het volk' herdacht ter
meerdere glorie van de regering. Hoe een zoektocht naar de
sporen van de revolutie, een rondleiding door een
sprookjesmuseum werd.
door Karei Berkhout
In Bukarest is het Museum van de Re
volutie en de Arbeidersbeweging,
waar naar verluidt wasmachines en
stoelen uit het tijdperk-Ceausescu
staan, gesloten. Even ondoordring
baar is het gigantische paleis van de
verdreven cond.uca.tor. Van het paleis
loopt een brede boulevard langzaam
dood op een wijk vol oude huizen, die
nog net van de sloop zijn gered.
Ziehier de fragmenten van een
deels tot verwezenlijking gekomen
droom van Ceausescu, in het zomer
licht niets anders dan een nachtmer
rie vol angstaanjagend hoge Stalinis
tische gebouwen. Het warenhuis was
te klein in de ogen van Ceausescu,
vandaar dat het destijds met een extra
gevel is vergroot tot een immens,
slecht verlicht trappenhuis. Compleet
met een afgesloten liftkoker en een
roltrap die niet rolt.
De appartementenblokken staan in
de steigers en alleen het geruis van de
wind in de zeiltjes wekt de indruk dat
er wordt gewerkt aan de woningen,
die waarschijnlijk nooit zullen wor
den voltooid. Het wegdek van gegla
zuurde plavuizen maakt samen met
de drooggevallen fonteinen een soort
openluchtbadkamer van de allee, een
glanzende grafzerk.
Bijna acht maanden na de decem-
berrevolutie fungeren de gebouwen
van Ceausescu als een reusachtig
openluchtmuseum in de grote stad.
De uitgebrande bibliotheek bevindt
zich in de nabijheid van het partijge
bouw. Op vrijdag 22 december 1989
gebruikte Ceausescu het balkon als
podium om het volk toe te spreken.
Het was de plaats waar hij zich op
grond van de adhesiebetuigingen van
aanhangers kortstondig machtig kon
wanen. Maar uiteindelijk zou hij daar
het begin van zijn politieke einde vin
den. Het gejuich dat hem aanvanke
lijk ten deel viel, werd met zoveel na
druk overstemd door afkeurend ge
joel dat Ceausescu in gezelschap van
echtgenote Elena in paniek op de
vlucht sloeg.
Wat op de televisie een gigantisch
plein scheen, is in werkelijkheid niet
meer dan een dorpsplaats. Volkomen
in puin geschoten woonhuizen omrin
gen de televisie-studio's, die door sol
daten met tanks tot een vesting zijn
omgebouwd. Alsof er een schat ligt
verborgen, en wie weet is dat ook wel
zo. Op de televisie begon immers de
revolutie. En daarvan wordt nu profijt
getrokken door de regering van presi
dent Iliescu, die met een media-mo
nopolie de verkiezingen won.
De lijfwacht
"Op 22 december was ik als lijfwacht
van Ceausescu in het partijgebouw
aanwezig bij een vergadering van het
Centraal Comité waar de chef van de
Securitate, mijn baas, overleg pleegde
over de demonstraties die buiten aan
de gang waren. Toen Ceausescu met
de helikopter vluchtte heeft mijn baas
de opdracht gegeven hem te volgen
en op te pakken. Want in zijn ogen
was Ceausescu een lafaard gebleken.
Vervolgens gaf hij uitdrukkelijk de
order niet op de bevolking te schie
ten".
Vlakbij de televisie-studio's staat
een met kogels doorzeefd huis. In de
tuin die erbij hoort komt Dan Dan tot
de bekentenis van een gedwongen
pensioen te genieten na jaren van
trouwe dienst bij de veiligheidsdienst
Securitate. Graag is hij bereid zijn
zienswijze toe te lichten dat de Securi
tate volkomen ten onrechte zo'n
slecht imago heeft, dat de Securitate
tijdens de opstand op niemand heeft
geschoten en dat hij Dan Dan
dus schone handen heeft.
"Ik maakte deel uit van de lijfwacht
van 487 Securitate-agenten. Mijn taak
was het beschermen van de ruimten
van de familie Ceausescu en het in de
gaten houden van personen, die daar
mogelijk wilden binnendringen".
Op de maandag na het weekeinde
waarin het leger in de straten van Bu
karest verbeten vocht met nog altijd
onbekende tegenstanders, werd Dan
door soldaten van het bed gelicht. "Ze
drukten een pistool tegen mijn hoofd
en zeiden dat ze mij zouden doden.
Veertien dagen lang ben ik met de an
dere lijfwachten verhoord in een ka
zerne. Toen ze ons lieten gaan, waren
we allemaal ontslagen". De andere
Securitate-agenten kwamen voortaan
in dienst bij de politie.
Twee dagen voor zijn arrestatie had
een groep van wat hij aanduidt als
"terroristen" in zijn huis rondgesnuf
feld en spullen meegenomen. "Secu
ritate-agenten zouden mij dat nooit
hebben geleverd, dus moeten het an
deren zijn geweest", verklaart hij met
ijzeren logica.
"Het leger had eerder die week zijn re
putatie verspeeld door op de demon
stranten in Timisoara te schieten. Om
van de soldaten helden te maken
moesten zij vechten met zogenaamde
terroristen van de vijand Securitate.
In werkelijkheid waren het verklede
soldaten, die voor de zaak zijn opgeof
ferd".
De Securitate heeft jarenlang de be
volking onder de duim gehouden
door dissidenten te verklikken, af te
luisteren, te volgen, thuis op te sluiten
of bij een auto-ongeluk te laten omko
men. Volgens de voormalige chef van
de Securitate Pacepa, wiens boek van
begin tot eind voor de CIA-zender in
Roemenië werd voorgelezen, waren
er in het hele land alleen al 10 miljoen
microfoons.
"Dat boek i
procent
en voor de rest overdreven. Hoeveel
microfoons er waren weet ik niet, wel
weet ik hoe makkelijk ze zijn te plaat
sen. Ik kan dat weten, omdat ik dat
werk zelf heb gedaan. Voor een uur
band heb je 2,5 uur nodig om het uit te
schrijven, voor een lang gesprek heb
je dus een dag nodig. Hoe konden wij
met 11.000 man zoveel banden afluis
teren? Dat is een sprookje, het is ge
woon angst geweest".
Dat Dan Dan jarenlang Ceausescu
heeft beschermd en zo een dictator in
het zadel heeft gehouden, poogt hij
met de volgende verklaring te recht
vaardigen. "Het was mijn werk als mi
litair en dat heb ik goed gedaan. Ik be
schermde niet de man Ceausescu,
maar het presidentschap. Iedereen
wist dat en niemand in de buurt vond
het erg. Ik was zelfs bevriend met dis
sidenten".
Beweren dat je in de buurt getapt
bent. Er prat op gaan vriendschappe
lijke betrekkingen te onderhouden
met dissidenten, en onwaarschijnlij
ke verhalen ophangen over 'terroris
ten', toe maar. En tegelijkertijd nuch
tere waarnemingen doen over de
Dienst en dat allemaal doodleuk ver
teld in een zonnige tuin. Een absurd
tafereel is het, en toch heel kenmer
kend. De waarheid wordt hier moeite
loos met leugens gemengd door een
uitgesproken collaborateur, die niets
in de weg wordt gelegd omdat ieder
een wel een beetje heeft meegelopen
en niemand zich voor de volle hon
derd procent heeft verzet.
In Arad, waar Roemenen naast
Hongaren en Schwaben wonen, be
gint de zoektocht naar sporen van de
omwenteling. De televisiebeelden die
deze winter een soort Wilde Oosten
toonden met goede soldaten in ge
vecht met slechte Securitate-agenten,
komen in dit decor moeiteloos tot le
ven. Tegen de achtergrond van uitge
brande huizen en een gebouw vol ko
gelgaten oogt de revolutie nog vers. In
de schaarsverlichte boekwinkel zijn
geen boeken van Ceausescu verkrijg
baar; buiten liggen op een grote hoop
wel de verzamelde werken van Marx
en Lenin.
Op het voormalige partijgebouw
van de communistische partij wap
pert een Roemeense vlag waaruit het
communistische hart is geknipt. Op
de plaats van een plakkaat van de
communistische partij zit een veel te
klein bordje van de FSN, het Front
van Nationale Redding, de partij van
president Iliescu. Honend staat de af
korting FSN in Russische letters op
de muren gekalkt. Pal ernaast zijn
ter verduidelijking kreten te lezen
als "weg met de Russen" en "weg met
de communisten". Arad, waar de op
positie-partijen bij de verkiezingen
veel stemmen haalden, blijft de ver-
zetshaard die het was.
In de middagzon is Timisoara niet
meer dan een provincie-plaatsje, waar
de jonge opstand al even oud lijkt als
de verdrijving van de Turken een
eeuw geleden. De kogelgaten zijn
dichtgeplamuurd, de gebouwen gro
tendeels hersteld en het roet op de
muren op foto's nog zichtbaar is
overgeschilderd. Midden op straat
staat aan de voet van een houten kruis
een gloednieuw stenen monument,
met daarin de namen gebeiteld van de
'helden van het volk'.
Hier en daar hangt een oproep van
de neo-communistische regerings
partij Front van Nationale Redding
voor een herdenkingsoptocht. Op een
affiche van de Boerenpartij staat: "Ga
niet, laat de communisten hun han
den afhouden van onze revolutie, laat
hen niet profiteren van onze doden".
Het is nu al de zoveelste herdenking.
De intellectueel
"Toen de opstand begon, wist ik dat
die zou worden gestolen door die
klootzakken". Mircea deed mee met
de allereerste demonstraties in Roe
menië, maar was afwezig toen het
schieten begon. "Zoals de meeste
Roemenen ben ik een lafaard. Maar
liever één levende lafaard dan hon
derd dode helden. Toch zou zelfs ik
hebben willen sterven voor de revolu
tie, als ik had gedacht dat het een ech
te revolutie was geweest".
"Het was een coup, alleen is het de
vraag van wie, want er zijn zoveel han
den. Op 22 december kwamen hier
500 Russische toeristen, van wie al
leen de auto's zijn teruggevonden.
Maar waar zijn zij nu?" Mircea, een in
tellectueel die negen talen beheerst,
spreekt in raadsels en lijkt ervan te ge
nieten.
Sibiu, een stadje in de middeleeu
wen door de Saksen middenin de
Karpaten gebouwd, was jarenlang het
rijk van Nicu Ceausescu, de oudste
zoon van Niculai en Elena Ceausescu
en de beoogde troonopvolger van zijn
vader. Enkele weken geleden stond
Nicu nog terecht voor zijn aandeel in
het bloedige optreden tegen demon
stranten in december.
De jaren ervoor had Nicu zich als
een beest gedragen. Vrouwen randde
Nicu aan, Nicu scheurde rond in
sportauto's, Nicu zoop en Nicu ruzie
de. De favoriete plaats voor zijn uit
spattingen: een restaurant in het cen
trum van de stad, waar Securitate-
agenten voor ober speelden.
Dat restaurant is nog altijd in be
drijf; voor de deur staan de peperdure
Westerse auto's die er altijd al ston
den. De eetzalen zijn van een onge
kende luxe, zij het wat kitscherig, met
Het schrik
beeld van de ge
middelde Roe
meense archi
tect: de blokken
van Ceausescu.
"Nu weigeren
we die nog lan
ger te bouwen,
dat is ons verzet
en wij kunnen
ons ook op onze
manier verzet
ten". (foto Nieuw
Anefo)
gordijnen van rood velours, damasten
tafelldeden, enkeldiepe tapijten en
grote kroonluchters. Hoewel de zalen
nagenoeg leeg zijn, is er geen plaats.
Alles is gereserveerd, luidt de bood
schap. Alsof Nicu, die zijn dagen ach
ter de tralies slijt, elk moment kan te
rugkeren met zijn luidruchtige gezel
schap.
Nicu had een monteur, een soort
evenbeeld, die de BMW's en Merce-
dessen mocht uitdeuken. In dronke
manstaal, maar trots en zonder enige
schaamte verhaalt hij van drank en
vrouwen. Of het waar is? Zijn Ford
Sierra Roemenen kunnen zich
doorgaans uitsluitend een Roemeen
se versie van de Renault permitteren
wijst in elk geval op innige banden
met het vroegere regime.
Op het platteland, waar koeien de
weg delen met de varkens, lijkt er
nooit een revolutie te zijn geweest. De
kinderen roepen hier: "hé, collega".
Een volstrekt niet-Roemeense uit
drukking, een halve eeuw terug mee
gebracht door de Poolse machinisten
op internationale treinen. De kinde
ren brengen met hun handen de groet
van het Front. Op een muur staat:
"Iliescu is een echte Roemeen". Het is
de streek van de mijnwerkers, die in
opdracht van iliescu met de leuze "wij
denken niet, wij werken" naar Buka
rest togen.
De ambassadeur
"Het was echt afschuwelijk wat hier
gebeurde. Mijnwerkers op vrachtwa
gens sloegen iedereen in elkaar, die er
een beetje uitzag als een student. En
niet een beetje, echt keihard", zegt hij
met een accent dat een Leids studen
tenverleden verraadt.
De Nederlandse ambassadeur heeft
in Roemenië ("een fascinerend land")
zijn bestemming gevonden en slijt in
Bukarest zijn laatste jaren als diplo
maat. Een mooie post in Parijs heeft
Coen Stork laten schieten voor het
verblijf in wat in diplomatieke krin
gen als een buitenpost wordt be
schouwd. "Sinds de revolutie is het
allemaal zo interessant en verandert
er elke dag zoveel".
Hij ontbijt met journalisten, leest
vele kranten, drinkt met dissidenten
("De dichter Dinescu is echt een heel
originele geest') en loopt met andere
diplomaten de recepties af, waar de
onder Ceausescu dienende regerings-
voorlichters hem sinds de val van de
dictator plotseling al te amicaal beje
genen. Coen Stork is gegroeid in de
rol van orakel van de pers, die hij deze
winter kreeg. Op een gegeven mo
ment werd Stork zo'n beetje be
schouwd als een Nederlandse held.
Toch weet ook de ambassadeur niet
het fijne van de gebeurtenissen in
Roemenië, en kan hij zich over de
mijnwerkers hooguit in veronderstel
lende zin uitlaten. "Het lijkt erop dat
de positie van president Iliescu niet
sterk genoeg is om het leger er op af te
sturen".
Kort na de coup riep Stork zijn bei
de Roemeense secretaressen bij zich.
"Ze gaven toe dat ze wel eens iets voor
de Securitate hadden gedaan. Van
tijd tot tijd moesten ze doorgeven wie
er bij mij op bezoek kwam, wat trou
wens iedereen mocht weten. Ik heb
gezegd dat ik begrip had voor hun
vroegere situatie, maar dat alles nu zó
was veranderd dat het niet meer
mocht gebeuren".
Net als de secretaressen, hebben
vele Roemenen het Ceausescu ooit
gemakkelijk gemaakt door mee te
werken. "Het is opmerkelijk hoe ver
draagzaam de Roemenen zijn, hoe
weinig wraakgevoelens ze hebben te
gen bijvoorbeeld de Securitate: er is
ook helemaal geen bijltjesdag ge
weest. De mensen hier zijn geen van
allen erg moedig geweest, en niet erg
solidair. Maar vergeet niet hoe erg de
onderdrukking hier is geweest. De
mensen zijn moe, het volk is gewond
en ligt op de grond".
In Sighisoara, en meer bepaald in
de kerktoren, dringt het besef pas
goed door hoezeer de revolutie is ver
kwanseld. Binnen langs vele smal
le trappen bereikbaar is een muse
um van oude klokken, doktersgereed
schappen uit de vorige eeuw, com
pleet met amputatie-set en de bijèen-
geharkte potscherven, zoals die
overal ter wereld zijn te zien. Onder
aan de trap is een foto-tentoonstelling
over de revolutie ingericht. De foto's
tonen niet de beelden van de gevech
ten, evenmin van de doden en van de
demonstraties. Nee, hier hangen de
foto's die een paar dagen eerder wer
den genomen van een herdenkings
tocht. De zoveelste.
Deze tentoonstelling herdenkt niet
het recente verleden, het is er de be
grafenis van. Een monument voor een
monument, opgericht om te vergeten
en niet om te herinneren. Zoals alle
monumentjes in dit land.
De architect
In Cluj naar de zin van Ceausescu
een te Hongaars klinkende naam voor
een stad, zodat hij er hoogstpersoon
lijk het Romeinse Napoca aan toe
voegde wijst een architect niet al
leen de plaatsen aan waar roet op de
muren nog herinnert aan de zwarte
dagen, hij beschikt ook over waar
heidsgetrouwe foto's. Van een jonge
man bijvoorbeeld die soldaten (geen
Securitate) tart door zijn hemd te ope
nen en die hoopt dat ze niet op een
weerloze schieten. Er werd echter wel
geschoten.
"Hij is voor niets gestorven, want er
is niets veranderd", zegt de architect.
Dat is niet helemaal overeenkomstig
de feiten van nu, bedenkt hij na ampel
beraad. "Ooit moesten wij blokken
bouwen, groot en lelijk, zoals je die
hebt gezien in Bukarest. Nu weigeren
wij architecten dat en ontwerpen we
gewone huizen en fabriekspanden.
Dat is ons verzet en we kunnen ons
ook verzetten op o
