'Eenzaamheid aan boord is groter geworden'
Gij sen breekt gewoon de kerk af
irémmm*»
Jllöll
Ds. Jaap Bakker, al 27 jaar koopvaardijpastor in Rotterdam:
Tiny Augustinus schreef publikatie over vrouwen in pastoraat
PAGINA 12
ÜUIJK LEVEN
ZATERDAG 11 AUGUSTUS 1990
ROTTERDAM (GPD) - In
het voorbijgaan schudt hij
snel de hand van een Spaan
se zeeman. "Hij is hier al va
ker geweest", zegt ds. Jaap
Bakker. De Spanjaard is niet
de enige in het Zeemanshuis
Rotterdam, er zijn die mor
gen meer zeelieden en later
op de dag wordt het nog aan
zienlijk drukker. Het Zee
manshuis Rotterdam is in
vakantietijd gewoon open.
En dus is ook Bakker pre
sent, die nu al, met een klei
ne onderbreking, zevenen
twintig jaar werkzaam is in
i het koopvaardijpastoraat,
1 namens de gereformeerde
kerken wordt verricht.
Hoewel hij meestal in de Maasstad
is te vinden, gaat Bakker (58) ook
wel naar de havens van IJmuiden
en Amsterdam. En soms maakt hij
een bootreisje mee.
Het Zeemanshuis, aan de andere
kant van het water ligt het ex-com
plex van de Holland Amerika Lijn
.i (HAL), is een internationale ont-
moetingsplaats. Zeelui van ver
schillende nationaliteiten die met
hun schip voor een korte of iets lan-
gere periode in de grootste wereld-
haven verblijven, zetten graag
koers naar dit speciale centrum aan
de Willemskade. Dan is de kans
groot dat ze op een gegeven mo-
ment kennis maken met de protes-
- tantse zieleherder, die nauw samen
werkt met zijn rooms-katholieke
collega. Overigens zijn in totaal drie
^gereformeerde predikanten in het
zeemanspastoraat actief. Een van
hen is gestationeerd op Curagao.
Bakker is niet zo maar in het zee-
manspastoraat gerold. Hij heeft wat
'met het water. Op Terschelling was
hij eerst wijkpredikant. Met de no
dige aanleg voor het avontuur, zoals
.hijzelf zegt, kwam hij in dit specifie
ke pastoraat terecht. "De voedings
bodem daarvoor was toch wel Ter
schelling, waar je ook een zeevaart-
is» school hebt". Weliswaar ligt het ac
cent van Bakkers' werk nog altijd
'op de Nederlandse zeevarenden,
maar sinds enkele jaren houdt hij
.zich ook bezig met buitenlandse
„zeelui.
"Dat komt omdat het aantal Ne
derlandse zeelieden is teruggelo
pen. De mensen die hier komen zijn
- praktisch allemaal buitenlanders".
1 Voor hen wordt elke zondagmorgen
een oecumenische kerkdienst in
het Zeemanshuis gehouden. Deze
dienst is voor iedereen toeganke
lijk. "Dat moedigen we juist aan",
- beklemtoont Bakker. "We hebben
bijna altijd iets bijzonders in de
^dienst. Een koortje, een zangeres of
mensen die muziek maken. Fluit of
klarinet. Het is een wezenlijk onder
deel van de dienst. Al zou je niets
van de predikatie verstaan, dan
hebben ze toch het sacrament en de
^muziek".
Enthousiast
Bakker kan er heel enthousiast ovér
'raken. "Je merkt gewoon aan de
mensen dat ze dit appreciëren. Stel
..dat jezelf in Hongkong.of Wladi-
wostok zou zijn en je wordt van je
schip gehaald om een dienst bij te
:wonen, waar een handjevol mensen
speciaal voor jou muziek maken".
Op zaterdag bezoekt Bakker met
enkele vrijwilligers de schepen in
^'de wijde omgeving van het Zee-
(lljnanshuis om de buitenlandse zee
lieden voor de dienst uit te nodigen.
.sHet pastoraat verleent daarbij een
^'service, want ze worden gehaald en
gebracht. In de afgelopen jaren is de
belangstelling voor deze kerkdienst
steeds grote geworden. "Als er vroe-
ger vijftien waren, zeiden we, het is
druk vanmorgen. Nu zijn er zonda
gen dat er meer dan zestig, zeventig
mensen aanwezig zijn".
En soms zijn er verrassende ge
beurtenissen, zoals op die zondag
toen Bakker een zeeman van 21 jaar
uit Ghana, ophaalde. Onderweg
vroeg hij of de predikant hem een
gunst wilde bewijzen. De jonge
Ghanees, die lid was van de pink- Bakker: "Na een etmaal, als er een glaasje is gedronken, is het ijs gébro-
sterbeweging, wilde graag een lied fcen en ben je opgenomen en komen ze met hun verhalen". (foto gpd)
in de dienst zingen. Bakker stond
voor een voldongen feit en aarzelde
even. moet toch in zo'n dienst kunnen. Ik bring the good message' (Hoe lief-
"Dat merkte hij en zei meteen dat vroeg hem toen wat hij dan wilde lijk zijn de voeten van hen die de
het niet meer hoefde. Toen dacht ik, zingen. Hij zei, Jesaja 55, 'How be- goede boodschap brengen). Ik zei,
wat ben ik toch een klungel, dat autiful are the feet of those how prima. De man heeft het indruk
wekkend gezongen. Het was
doodstil in de zaal en na afloop be
gon iedereen te klappen. Dat was
een geweldige ervaring. Stel je voor
dat ik dit had afgesneden met mijn
calvinistische precisie".
Behalve de kerkzaal kent het Zee
manshuis ook hotelaccommodatie.
Er zijn zeventig kamers. Verder is er
een recreatieruimte, een restaurant
(zeven dagen per week geopend) en
een bar waar ook Bakker en andere
pastores wel eens te vinden zijn.
Niet om het evangelie 'aan de man'
te brengen, maar voor een gesprek
van 'mens tot mens'.
Niet gebonden
Bakker: "Dit gebeurt ook als ik een
bezoek breng aan een schip. Het
gaat daarbij niet om mensen te be
keren, maar gewoon om het mense
lijke contact. Ik denk dat dit de
kracht van het werk is, ook al heb je
als predikant vaak het gevoel van,
ik moet wat met de bijbelse bood
schap doen".
De ervaring heeft Bakker geleerd
dat het spreken over God met zeelui
meestal op spontane wijze ontstaat.
"Ik merk dat als ik meevaar op een
schip, wat ik vroeger vaker deed
dan nu. Als ik een kerkdienst of een
gespreksgroep voorstelde, keken ze
me een beetje vreemd aan. Als het
dan eens gebeurde, omdat ze mij
niet voor het hoofd wilden stoten,
dan liep het niet. Je herkende die
jongens niet. Maar als je 's avonds
aan de bar ging zitten en je gooide
eens een balletje op, of iemand pro
beerde je uit te lokken, dan kreeg ik
de prachtigste gesprekken te horen.
Een zeeman wil niet gebonden zijn.
Dat is typerend voor hem. Een zee
man kijkt ook eerst de kat uit de
boom".
Als Bakker zich bij een schip
heeft aangemeld (dat kunnen tank
ers, zeesleepboten of bevoorra
dingsschepen zijn), dan is er de eer
ste dag altijd enige reserve, zo van
"wat is dit voor een figuur. Maar na
een etmaal, als er een glaasje is ge
dronken, is het ijs gebroken en ben
je opgenomen en komen ze met hun
verhalen".
Op dit ogenblik doen veel zeelui
uit Polen en de Filippijnen het Zee
manhuis aan. "Er zijn misschien
wel honderdduizend Filippijnse
zeelieden over de hele wereld". Zee
varenden uit Kiribati, een Polynesi
sche eilandengroep in de Grote
Oceaan, vertoeven af en toe ook in
de Maasstad, maar hun aantal is be
duidend minder. Deze 'zeemensen'
varen vaak op Duitse schepen. "Het
is een wonderlijk gezicht als je op
zo'n Duitse boot bent en je ziet die
zeelui uit Kiribati 'Eisbein' eten.
Kent u dat gerecht? Het is een grote
varkenspoot waar een hoop vlees en
vet aan zit".
Schiphol
Onlangs was Bakker op een Neder
lands schip dat onder Antilliaanse
vlag voer. Er was maar één Neder
lander te vinden, dat was de kapi
tein. De overige bemanningsleden
waren allemaal Polen. "Ja, die zijn
veel goedkoper dan Nederlanders.
Dat de Nederlandse zeevaart aan
betekenis heeft ingeboet, maakt
Bakker ook op uit het feit, dat de
mensen minder verbonden zijn met
het schip en met elkaar".
Vroeger vertrok een zeeman uit
Rotterdam en was daarna voor lan
ge tijd van huis. Soms voer hij wel
zeven tot acht maanden over de we
reldzeeën. Die tijd is definitief voor
bij, "In die lange periode maakte hij
van alles mee", merkt Bakker op.
"De schepen komen zelden meer in
Rotterdam. De zeeman gaat hier
niet meer aan boord maar op Schip
hol. Hij vliegt naar Singapore of
waar dan ook en komt in die haven
óp een schip met twintig mensen.
Binnen enkele weken komen daar
weer anderen voor in de plaats. Na
vier maanden is diezelfde Neder
landse zeeman ook weer verdwe-
"Dat is typerend voor de mentali
teit en de saamhorigheid aan boord.
Het sociale leven aan boord is veel
minder geworden, daarentegen is
de accommodatie vele malen beter.
Ze hebben allemaal een prachtige
hut. De hogere rangen hebben zelfs
een luxe appartement, maar de een
zaamheid onder de mensen is groter
geworden. Er zijn te weinig lieden
waar ze echt mee kunnen praten".
HEERLEN (GPD) - "Een feit is dat
er steeds meer vrouwen theologie
gaan studeren en in het pastoraat
komen werken. Hun aantal neemt
gestaag toe. Aan de andere kant zijn
er ook een heleboel vrouwen die
zeggen, ik heb de moed niet om in
dat instituut te werken, omdat vrou
wen hun eigen plek nog zo ver
schrikkelijk moeten bevechten".
Tiny Augustus-Vijgen uit Heer
len heeft geprobeerd daarin veran
dering te brengen. Ze heeft er voor
gevochten. Vooral tijdens de veer
tienjaar als supervisor (begeleiding
van pastorale training) aan de Uni
versiteit voor Theologie en Pasto
raat (UTP) die in haar woonplaats is
gevestigd. Het was een verre van ge-
makkelij ké taak, omdat de rooms-
katholieke kerk nog immer een we
reld is waar mannen de 'hoofdrol'
spelen.
Ze is dan ook van mening dat er
nog een heleboel moet gebeuren
voordat die mannelijke dominantie
is verdwenen. Ze heeft er een hard
hoofd in, want dat zou betekenen
dat 'Rome' het roer radicaal zou
moeten omgooien. "Dan moeten er
ook getrouwde bisschoppen komen
en een vrouwelijke paus moet ook
kunnen. Voor het zover is zijn we
we wel een paar eeuwen verder".
Nu heeft Tiny Augustus de UTP,
waar een theologische opleiding zes
jaar duurt, verlaten. Ze gaf er de
voorkeur aan om met de vut te gaan,
"ook al omdat ik merkte dat ik niet
meer genoeg energie had om mijn
Bij haar afscheid liet ze nog een
duidelijk signaal horen middels een
publikatie van de Heerlense univer
siteit over een onderzoek onder
vrouwen die in het pastoraat werk
zaam zijn. Daarvoor sprak ze met ze
ventien vrouwen uit het hele land in
de leeftijd van 27 tot 36 jaar, die na
een afgeronde theologiestudie een
baan in het pastoraat hebben gekre
gen, al of niet full-time. Haar onder
zoek is verschenen onder de titel 'Ik
wist niet dat vrouwen ook theologie
kunnen studeren'.
Zij kwam mede tot deze publikatie
omdat ze ook geïnteresseerd was in
de vraag: hoe kunnen vrouwen ko
men tot een eigen wijze van geloofs
beleving en geloofsverkondiging.
Daarvoor was ze aangewezen op
vrouwen die werkzaam zijn in het
pastoraat.
Tiny Augustus doet op rustige en
weloverwogen wijze verslag van
haar onderzo'ek. "Langzamerhand
hebben we ontdekt dat vrouwen en
mannen beiden mens zijn. Ze zijn
geschapen naar Gods beeld. Als wij
als christenen, als gelovigen, dat
Gods beeld representeren moeten
we dat op alle niveaus gelijk doen".
"Tot nu toe is ons een mannelijke
God gepreekt. Daar hoef je geen en Kerk. Daar zaten twee bisschop- Voor andere bisschoppen is Tiny
te hebben. De situatie pén in, monseigneur Ernst en Augustus nog steeds een steen des
daar ook naar. Maar we hebbën monseigneur Nienhuis. Met hen aanstoots. "Wij hebben hier een bis-
ontdekt dat God groter is, God
stijgt het mannelijke, overstijgt ook
het vrouwelijke. God wordt groter,
wordt duidelijker zichtbaar, als Hij
door zowel mannen als vrouwen ge
representeerd wordt".
Akelig
Ze attendeert er op, dat de bijbel
door mannen is geschreven. Dat
paste in het tijdsbeeld, merkt ze op.
Ze vindt het ook in dit verband van
belang om de bijbel goed te lezen.
"Ik lees rond het pinksterverhgal,
dat er zeker ook vrouwen bij waren.
Maar dan moet je de tekst goed le
zen. Als ik afbeeldingen zie van
Pinksteren, dan zie ik een stel oude
mannetjes, liefst met een baard.
Maar die vrouwen zie je niet".
goed gesprek mogelijk", schop die 7;"h niet verwaardigd c
Tiny Augustus was niet alleen
binnen de Heerlense universiteit
actief om de rol van de vrouw bin
nen de RK Kerk 'op te vijzelen'. Ze
verrichtte in het hele land veel vrou
wenwerk op tal van terreinen.
Haar opvattingen over de vrouw
in het pastoraat werden haar niet al
tijd in dank afgenomen. Er was een
kleine uitzondering. "Ik heb een
aantal jaren gezeten in de bisschop- Tiny Augustinus"Als ik afbeeldingen z
pelijke contactcommissie Vrou\ven stel oude mannetjes, liefst met een baard".
x pinksteren, dan zie ik een
met mij te praten. Dat is bisschop
Gijsen". Eigenlijk wil ze het niet
over de bisschoppen hebben. "Wij
moeten er van af om zulke mensen
meer verantwoordelijkheid toe te
dichten dan ze hebben". In het ka
der hiervan maakt ze toch een paar
kanttekeningen.
"Ik ben heel blij dat ik dit onder
zoek heb gedaan tot aan Zwolle en
Beverwijk toe. Daar heb ik een kerk
gezien zoals het hier in Limburg
niet meer bestaat. Onder het regiem
van Gijsen kan dat ook niet. Hier
zijn ze nou rooms aan het worden
op een hele rigoureuze, akelige ma
nier. Gijsen neemt mensen die aan
de universiteit van Heerlen een op
leiding volgen, niet aan. Hij heeft
zijn eigen gesloten seminarie, veel
rigider dan vroeger ooit geweest is.
Je ziet hier dat in parochies hele
grote groepen afhaken. Gijsen
breekt gewoon de kerk af'.
Tiny Augustus zegt dat ze in
Zuid-Limburg geen vrouw in het
pastoraat ziet. "Ze worden hier niet
aangesteld. Er zijn een paar bij een
stichting of een ziekenhuis. Vrou
wen worden pas zichtbaar als ze
binnen een parochie werken". De
gelovigen in de kerk zien een vrouw
die pastoraal werk doet als een pas
tor, vervolgt ze.
Moet Tiny Augustus als een femi
niste worden gezien? Zelf vindt ze
van niet, maar "door watje allemaal
meemaakt word je vanzelf wel femi
nistisch'". Ze vindt feminisme meer
een cultuur-verandering. "Wat ik
zeg over vrouw en geloof, vrouw en
kerk, is ook een cultuur geworden.
Ik ben van een generatie die aange
zegd is hoe ik als vrouw was. Ik heb
moeten ontdekken hoe ik ben".
LEIDEN: Herv. Gem. Hoogl. kerk 10 ds Alblas.
11.45 oec studentendienst; Marekerk 10 ds
loof Katwijk. 5 ds Smalin
Morsweg) 10 ds Koolstra;
loofsgemeenschap De Regenboog (Meren-
wijk) 10 pastoor V Well; Bethlehemkerk (Drift-
- str.) 10 dr Vd Zwaan; Bevrijdingsk. (Mont-
gomerystr.) 10 prof Roest. 5 ds Koolstra; Vre-
desk. (Burggravenl.) 10 dr De Jonge; Waalse
*kerk (Breestr.) geen dienst; 'Stevenshof' (rk
kerk Haagse Schouw) 11 kand Verweij. Acad.
Ziekenhuis 10 ds Schokker. Diakonessenhuis
^elke za 10.30 rk. dienst, en 10.30 ds V 't Hof.
Endegeest zie Oegstgeest. Geref. Kerk Vre-
■deskerk zie herv. gem.; Petrak. (Surinamestr.)
zie Bethl.kerk; Oude Vest zie Hooglandse
- kerk; Maranathak. zie herv. gem.; Bevrijdingsk.
zie herv. gem.; verzorgingstehuis Groenhoven
10 ds De Leeuw; Merenwijk zie herv. gemeen
te. Geref. K. Vrijg. (Herengr.) 10. 5 ds Hout
man. Chr. Geref. K. (Steenschuur) 9.30 en 5 ds
V Dolderen. Geref. Gem. (zie onder Leider
dorp). Geref. Gem. in Ned. (Bethlehemkerk
Driftstr.) 11.30 en 5.30. Evang.-Luth. Gem.
(Hoogl. Kerkgr.) 10.15 ds Mostert. Doopsgez.-
Remonstr. Gem. (Lokhorstk. Pieterskerkstr.)
10 ds Brüsewitz. Baptistengemeepte (aula
'Nieuweroord', Rijngburgerweg 124) 10dsAg-
tereek. Evang. Gemeenschap (Middelstegr. 3)
9 ev Piet, ev 10.30 ev Jansen. Evangeliecen-
trum-Pinksterbew. (Bethlehemskerk Lammer
markt) 10 ev Zijlstra. Pinkstergem. (O. Vest 13)
10 ev Dekker. Leger des Heils (hoek Ves-
testr./Groenesteeg) 10 en 4.30. Nieuw-Apost.
Kerk (H. Rijnd. 24): 9.30 en 4, wo. 8. Zevende-
dag-adventisten ('De Ontmoeting'. Noordhof
land V.schoten) elke za 10 tot 11 bijbelstudie.
11 tot 12 predikatie. Christelijke Wetenschap
(Steensch. 6) 10.30. Kerk van J. Chr. v.d. Heili-
------ 12.
10. behalve 2e
weekeinde van de maand: za 7. Rooms-Kath.
K. Haagweg za 7, zo 10.30; Herensingel za 7.
zo 9.30 en 11; Rijndijk (Stevenshof) za 7. zo
9.30; Steenschuur za 7, zo 0.30,10.11.30, 6
'en 7 (lof): Boshuizerkade za 7, zo 10; Lammen-
schansweg za 7, 10; Haarl.straat za 7, zo
AARLANDERVEEN: Herv. Gem. 9.30 ds Pan-
nekoek Oegstgeest, 7 ds Cats Aalsmeer. Ge
ref kerk. 9.30 ds Pannekoek Oegstgeest. 7 ds
Cats Aalsmeer. Chr. Geref. Kerk 9.30 en 4 ds
Vd Weele Huizen. Rk Kerk za 7, zo 10.30.
ALPHEN AAN DEN RUN: Herv. Gem. Ad-
ventskerk 9.30 ds Jonkman, 6.30 ds Versluys
soW-dienst; Kruiskerk 9.30 ds Kielder Vianen;
Opstandingskerk 9.30 ds 't Hooft; G. Herder
kerk 9 ds en 6.30 ds Moll ha; De Bron 10.30 ds
Moll ha, 6.30 ds Nieuwenhuis ha; Ashram
(Marsdiep) geen dienst; Oudshoornse kerk 10
ds V Rossum Leidschendam; Sionskerk (Me
teoorlaan) 9.30 kand Vd Boogert Woerden.
6.30 hr Goedhart Nieuwkoop. Geref. Kerk Mar-
.kerk 9.30 ds Mooy Gouda. 6.30 zie Advents-
kerk; Salv.kerk 9.30 ds V Wijngaarden, 6.30 ds
Terlaak. Geref. K. Vrijg. (school Bospark.
(Hooftstr. 240) 9.30 en 4. Bapt.gem. (Molen-
werfstr". 1) 10 en 6.30 ds Koekkoek. Bapt.gem.
Noord (school Kalkovenw. 62) 10 hr V 't Wout.
Volle-evang.gem. ('De Ark'. Pr. Hendrikstr. 54)
10 fam Dirkmaat. Bapt.gem. Ichthus (aula
mavo H. Dunantweg 1) 10 hr Reitsma, 6.30hr
Plomp. Pinkstergem. 'Het Ucht' (A. v. Buren-
laan 15) 10. Christengemeente 'De Hoeksteen'
(geb. 'Bethel', hoek Emmalaan) geen opgave.
Leger des H. (Zonneweg 3) 10 en 7 (laatste
zondag van de maand 5 u.). Remonstr. Gem.
(Van Mandersloostr. 36) 10 dr Meijering. Rk
Kerk: Bonifaciusk. za 7, zo 9.45 en 11.30; Pi-
usk. za 7. zo 9 en 10.30; De Bron za 7. zo 9.30.
BENTHUIZEN: Herv. Gem. 9.30 «-and Vd Dus-
sen, 6 kand Voets. Geref./Herv. Gem. (geb.
'De Hoeksteen', Schweitzerstr.-Bernhardstr.)
10 ds Pera. Geref. Gem. 9.30 en 6.
ds Terlouw, 6.30 ds Vd Hoef; Bethl.kerk (Nieu-
werbrug) 9.30 ds Kleermaker Rotterdam, 6.30
ds Terlouw. Geref. Kerk 9.30 ds De Kruyk
Amersfoort, 6.30 ds Markus Harmeien. Geref.
BOSKOOP: Herv. Gem. Dorpskerk 9.30 dr
Haitsma, 6.30 zie geref kerk; De Stek 9.30 ds V
1 Hoff. Geref. Kerk 9.30 ds Vd Waal Gouda,
6.30 kand Rodenburg. Chr. Geref. Kerk 9.30
en 5 ds Buijs Nijkerk. Geref. Gem. 9.30 en 6.
Volle Evang.gemeente 'Bethel' (Burg. Colijn-
str. 83) geen opgava.
HAZERSWOUDE: Herv. Gem. 10 en 6.30 ds
Alblas. Geref. Kerk 9 ds Bovenberg Leiden, 5
drs. Padmos Valkenburg. Rk Kerk: dorp za 7,
zo 10 en 11.30; Anker za 7, zo 10.30; Rijndijk
HILLEGOM: Herv. Gem. 10 ds Rothfusz. Ge
ref. Kerk ('Hoeksteen') zie herv kerk. Chr. Ge
ref. Kerk 10 en 5 ds V Langevelde. Christen
Gemeente (P. Breughellaan 36) 10 hr Ver
baan, 7 zangdienst. Rk Kerk: Mart. za 7, zo 9
en 11Jozefk. za 7. zo 10 en 11.30.
Overduin 2.15 hr Bergman. Herv. Gem. 'De
Rank' (Helmbergweg 10) 10 kand Otten Am-
am. Geref. Kerk Vr.kerk 9.30 ds Vd Horst.
5 ds Mink; Triumfatork. 9.30 ds Mink. Geref. K.
15. Vrije Chr. Geref. Gem. (Unizaal) 10. Ge
ref. Gem. (Remisestr.) 10 en 5. Geref. Gem. in
Ned. (Louwestr.) 10 en 5. Volle-evang.gem.
(Voorstr. 48) 9.45. Onafh. baptistengem. (Am-
LEIDERDORP: Herv. Gem. en Geref. Kerk
Dorpsk. 10 ha en 6.30 ds Luttikhuis; Schep-
pingsk. 10 ds Stegeman. Leythenrode 10.30
ds Visser. Elis.-ziekenhuis 9.30 mw al-V Holst
Leiderdorp, 10.45 rector Vijftigschild. Geref.
Gemeente Leiden eo (kerkgeb. Hoofdstr. 73)
10 en 4.30 ds Boogaard. Bapt.gem. (wijkgeb.
Zijlkw.) 10. Rk Kerk za 7, zo 10 en 11.30.
LEIMUIDEN: Herv. Gem. 9.30 ds Klusener
Breukelen. Geref. Kerk 9.30 hr Broek Oegst
geest, 7 ds Vd Bos Gouda. Rk Kerk za 7, zo
KATWIJK AAN DEN RIJN: Herv. Gem.
Dorpsk. 10 dr Vermeulen Valkenburg, 6 dr
Meijers Zeist; Ontm.kerk 10 ds Kattenberg Lei
den, 6.30 ds V Niel Rijnsburg. Hen/. Gem. 'De
Rank' (P. Groen-college) zie Katwijk aan Zee.
Geref. Kerk 10 en 5. Rk Kerk za 7. zo 9.30.
KATWIJK AAN ZEE: Herv. Gem. N. Kerk 10 en
6; O. Kerk 10 en 6; Ichthusk. 10 en 5; Pniëlk.
9.30 en 5; Maranathakerk (Rijnsoever) 10 en 6.
LISSE: Hen/. Gem. Dorpskerk 10 ds V Roon
Zeist, 7 hr Bakker Katwijk; Pauluskerk 10 ds
Verdijk. Geref. Kerk 10 ds Boswijk. Geref. K.
Vrijg. (Prinsessestr. 1) 9 en 4.30 ds Geersing.
Ned. Geref. Kerk (Salvatori) zie chr geref kerk.
Chr. Geref. Kerk 10 ds Groen. 7 ds V Dijken.
Geref. Gem. 10 en 4 ds Tanis. Evangeliege
meente (Heereweg 52a) 9.30 hr Spaargaren
ha. Rk Kerk: Agathakerk za 7. zo 10 en 11.30;
Poelpolder za 7, zo 10.30; Mariakerk za 7, zo 9
en 10.15; Engelbew. za 7, zo 10.
NIEUWKOOP: Herv. Gem. 9.30 ds De Haan
Zevenhoven, 6.30 ds V Doorn Alphen. Geref.
Kerk 9.30 ds Hiensch Barendrecht. Chr. Geref.
Kerk 9.30, 7 ds Beekhuis Rotterdam-Kralin-
NIEUWVEEN: Herv. Gem. 9.30 ds De Graaff,
6.30 kand Verbaan Utrecht. Geref. Kerk 9.30
ds Hoekstra Amstelveen. Rk Kerk za 7, zo 9 en
NIEUW-VENNEP: Hen/. Gem. 9.30 ds
Mackaay, 7 ds Markus Broek op Langedijk.
Geref. Kerk 9.30 ds Thijs Blaricum, 6.30 hr Hof-
NOORDEN: Herv. Gem. 9.30 ds Geuze, 7 ds
Ten Voorde Katwijk. Geref. Kerk (W. Verlaat)
9.30 dr Fernhout Alphen, 7 ds Haitsma Bos
koop. Rk kerk za 7. zo 9 en 10.30.
NOORDWIJK: Hen/. Gem. Grote of St. Jer-
oensk. (Binnen) 10 ds Lapré, 5 ds Vd Bergh;
Hoofdstr. (Zee) 10 ds Vd Schoot; De Rank
(Golfbaan) 10 ds Vd Bergh. Geref. Kerk Buurt
kerk (Hoofdstr.) 10 ds Elgersma, 7 kand Tam-
minga Amsterdam; Vinkenl. (Binnen) 10, 7 ds
Vd Schoot. Kapel W. v.d. Bergh-stichting 11
kand V Eek Leiden. 'Sole Mio' 9 ds Elgersma.
Evang. centrum 'De Ark' (picképl. 1) 10 hr V
Duin. 7 hr V Arkel strandsamenkomst bij poli
tiepost. Ned. Prot. Bond (aula O.Zeew.) 10.30
ds V 't Lindenhout Haren. Rk Kerk Zee za 7, zo
10.30; Binnen za 7, zo 9.30 en 11
NOORDWIJKERHOUT: Dorpsk. 10 ds Vd
Meij; De Zilk zie dorpskerk. Rk Kerk Victork. za
7. zo 9 en 11Jozefk. za 7, zo 9 en 10.30; De
Zilk za 7, zo 10.30.
OEGSTGEEST: Herv. Gem. Groene of Will-
.kerk 10 ds Kooman; Pauluskerk 10 ds Vegter;
Gemeentecentrum (Lijtw.) 10.30 ds Verdonk
Enkhuizen. Geref. Kerk geen dienst. Geref.
Kerk Vnjg. (aula Dr. Schilderschool) 9.30,3 ds
Heida. Ned. Geref. Kerk (Gem.centrum) 8.45
en 4 ds Janse. Van Wijckerslooth 4 drs Sch-
wencke. Endegeest 10 ds V Gelder Den Haag.
Volle-evangeliegem. (Gem.centrum) 4. Rk
Kerk Will.kerk za 7, zo 9 en 10.30.
OUD-ADE: RkKerkza7, zo 9.
OUDE EN NIEUWE WETERING: Herv. Gem.
9.30 ds Heijting. Geref. K. 9.30 ds Rang Nieuw-
Vennep, 6.30 ds De Reus Ter Aar. Remonstr.
Gem. 10 dr Cossee Rotterdam. Rk Kerk za 7,
Urk.
RIJNSBURG: Herv. Gem. Laurentiuskerk 9.30
ds V Niel. 5 ds Bogaard; Bethelkerk 9.30 hr
Bakker Katwijk aan Zee. Geref. Kerk Petrakerk
9.30 ds Verschoor, 5 ds Ribberink; Immanuel-
kerk 9.30 ds Ribberink, 5 hr De Ridder Sassen-
heim; Maranathakerk 9.30 ds Kuiper Noord-
wijk, 7 ds Verschoor. Geref. Kerk Vrijg. 10 en
5.15 ds V Nieuwkoop. Chr. Geref. K. 9.30,4 ds
De Boer Zeewolde. Evang. Christengem. (aula
mavo) 10 hr V Veen Washington (VS). Rk Kerk
za 7, zo 9.30 en (chr. tuinbouwschool) 11.
RIJPWETERING: Rk Kerk zo 9 en 10.30.
7 zie herv kerk. Chr. Geref. K. 10 en 7 ds Aar-
noudse Rozenburg. Ned. Prot. Bond (Jul.laan
17) 10 ds Vd Poel Den Haag. Rk Kerk za 7. zo
9.30 en 11.
TER AAR: Herv. Gem. 9.30 ds Rodenburg
Heukelum, 6.30 ds 't Hooft Alphen. Geref. Kerk
9.30 ds De Reus, 6.30 ds Huisman Hazers-
woude. Rk Kerk Aardam za 7, zo 9 en 12; kerk
Langeraar za 7. zo 9.30 en 11.30.
VALKENBURG: Herv. Gem. 10 ds Verhagen
Breda, 6.30 dr Vermeulen. Geref. Kerk 9.30 ds
De Raadt Assen, 6.30 dr Vermeulen. Geref. K.
Vrijg. 9.30 en 4 ds Wigboldus.
VOORHOUT: Herv./Geref. Kerkgemeenschap
10 ds Kalkman Den Bosch. Rk Kerk za 7, zo
9.30 en 11.
VOORSCHOTEN: Herv. Gem. Dorpskerk 10
ds Eekhof, 7 ds De Zwart; De Ontmoeting
(Noordhofland) 10 ds Vlijm, 7 zie Dorpskerk;
'Rehoboth' (Van Leeuwenhoekkade) 9.30 ds
De Boer, 4.30 ds Groenenboom. Hulp en Heil-
kerk ('Schakenbos', Leidschendam) 10 ds
Achterberg Leiden. Geref. Kerk 10 ds' De
Zwart, 7 zie Dorpskerk. Geref. K. Vrijg.
(Bachlaan) 10.45 ds Geersing, 4.30. Rk Kerk
Laur.kerk za 7. zo 11; M. Godskerk. za 7. zo
9.30. Kerk van Engeland (British school in The
Netherlands, J. v. Hooflaan 3) 10.15 angli
caanse dienst. Aula-basisgemeenschap (in
'Onderdak') geen opgave.
WADDINXVEEN: Herv. Gem. Brugk. 9.30 ds
Verhaar Nieuwerkerk, 5 ds V Rossum Waar
der; Hoeksteen 9.30 ds Burger Rijssen, 6.30
kand Burger; Bethelk. 9.30 ds Muller Sluipwijk,
5 0s Boer Benthuizen; Rehoboth-school geen
dienst; Imm.kerk 9.30 kand Tromp Leiden. Ge-
(Kruiskerk) 8.30 en 2.45 ds Hoogendoorn. Chr.
Afgesch. Gem. 9.30 en 5 ds Vd Want. Oud-Ge-
ref. Gem. (Mercuriusweg 29) 10 en 6.30. Re
monstr. Gem. 10 ds Vd Laarse Soest.
WASSENAAR: Herv. Gem. Dorpsk. 10 ds
Fechner Nijeveen, 4.30 ds Sloof Katwijk; Kie-
vietk. ('Samen op weg') 10 ds Janse de Jonge;
Messiask. 10 ds Hellendoorn; Dorpscentrum
9.30 kand V Trigt Houten. Geref. Kerk Zijllaan
10 en 7 ds Vd Woude. Ned. Prot. Bond (Kerk-
dam) 10.30 ds Brussee-Vd Zee Voorburg. RK
Kerk Jozef za 7, zo 9.30 en 11Will, za 7. zo
9.30 en 11GH za 6, zo 10.30.
i. Rk Kerk zo 10.30.
ZEVENHOVEN: Herv. Gem. 9.30 ds Brons
geest Leiden, 7 hr Karstens Leiden. Geref.
Kerk 9.30 hr De Ridder Sassenheim, 7 hr Kar
stens Leiden.
ZOETERWOUDE: Herv. Gem. 10 ds Rietveld.
Rk Kerk St. Jan zo 9.30; Chr. Dienaark. za 7.
Meerburgkerk H. Rijndijk za 7, zo 10 en 11.
ZWAMMERDAM: Herv. Gem. 9.30 ds Groe
nendijk Scheveningen, 6.30 ds Vd Heide Briel-
le. Geref. Kerk 9.30 hr Dolleman Gouda, 6.30
ds Vd Heiden gezamen dienst. Remonstr.
Gem. geen dienst.
