SAIL '§0<
binnen
Zelfs de landrot krijgt een warm gevoel van
Krakende spanten en de lucht van teer en spek
IJ-haven Amsterdam
SAIL '90
Zeevarende natie spijkert historische kennis bij
Sail inspireert
tot exposities
VOC-schip 'Batavia' krijgt in Lelystad vorm in eiken en grenen
ROOMBURGH watersport
VRIJDAG 3 AUGUSTUS 1990
PAGINA 9
deelnemende grote schepen
Javakade
Havengebouw]
Oostelijke Handelskade
Museumhaven]
Scheepvaartmuseum
Baileybrug
Centraalstation
Pas na tweehonderd jaar
sloeg de nostalgie toe.
Eerder gehouden Sail-
festijnen openbaarden de
kolossale blinde vlek in de
roemruchte geschiedenis
van Nederland als
zeevarende natie.
door
Theo van der Kaay
Nergens was een tastbaar bewijs
te vinden in de vorm van een
schip dat ten tijde van de
Verenigde Oostindische
Compagnie de zeven zeeën
bevoer. Nergens hajigt meer de
lucht van teer en spek, verstomd
is het kraken van de spanten en
het geklapper van de zeilen. We
moeten het doen met geurloze
prentjes in boeken en
eendimensionale schilderijen var
de galjoenen, de driemasters en
de windjammers.
Al een aantal jaren is op twee
plaatsen in het land het geklop,
geboor en gezaag hoorbaar,
waarmee de natie probeert de
historische kennis bij te
spijkeren. In Lelystad herleeft
het verleden met de bouw van
een replica van het zeventiende-
e VOC-schip 'Batavia'.
Replica
In de hoofdstad vaart straks e
net op tijd gereedgekomen
replica van de achttiende-e
'Amsterdam' aan de kop van de
Sail-vloot over het IJ. De
Oostinjevaarder maakte destijds
al grote indruk, zeilend over de
Zuiderzee naar de VOC-havens
Enkhuizen, Hoorn of
Amsterdam, behendig geloodst
langs ondiepten als het Val van
Urk en Pampus.
Met een dikke vijftig meter was
een VOC-schip niet lang. De
bouwers zochten de ruimte in de
hoogte. De dekken lagen
metershoog boven de zeespiegel
en daar bovenop torenden nog
eens de dikke masten. De
'Amsterdam' uit 1749 mat van kiel
tot masttop 56 meter.
Wereldberoemd
De Nederlandse bouwers van
koopvaardijschepen waren
wereldberoemd. In de glorietijd
van de Bataafse Republiek
werden elk jaar honderden
schepen in allerlei vormen en
maten te water gelaten.
Toch was de 'Amsterdam' het
resultaat van een samenwerking
tussen Nederlandse en Engelse
scheepsbouwers. De
achtersteven van de 'Amsterdam'
heeft dezelfde vorm als die van de
beruchte 'Bounty'.
Dr. Femme Gaastra, hoogleraar
geschiedenis en bestuurslid van
de NV Oostindiëvaarder
'Amsterdam', heeft daar een
verklaring voor. Bij de
Nederlanders was de traditie in
de scheepsbouw al snel zo diep
geworteld, dat er geen ruimte was
voor nieuwe initiatieven. Menig
jonge scheepsbouwer had het
standaardwerk van de
Amsterdammer Nicolaas Witsen
onder zijn hoofdkussen met het
favoriete scheepsontwerp dat
geschikt was voor elk water van
minimaal twee meter diepte.
Achterstand
De vooraanstaande positie in de
wereld van de Nederlandse
scheepsbouwers leidde toch tot
een zelfgenoegzaamheid die
achterstand in de
scheepsbouwtechniek tot gevolg
had en de Engelsen zaten niet stil.
Gaastra: "Uiteindelijk viel de
keus op het nabouwen van de
'Amsterdam', omdat we over een
mooi model konden
beschikken".
De VCC heeft in haar 200-jarig
bestaan 750 grote
koopvaardijschepen laten
bouwen. Zo'n 4700 keer werden
schepen toegerust voor een reis
naar de Oost. "Op de werven van
de Compagnie werd ongetwijfeld
efficiënt gewerkt", zegt Gaastra.
"De bevoorrading nam daarbij
een belangrijke plaats in. Het
tijdig bestellen van hout, vooral
uit Noorwegen, was noodzaak.
De bouw van een VOC-schip
duurde anderhalfjaar. Op de
grote VOC-werf in Amsterdam
werkten 1300 r
eigen slachterij
Voor een zeereis van een half jaar
met 300 opvarenden, bemanning,
soldaten en passagiers, werden
enorme hoeveelheden voedsel en
drank aan boord van het schip
gebracht. De VOC beschikte over
een eigen slachterij en per reis
moest het vlees van een paar
honderd ossen weggestouwd
worden.
'Sail at Sotheby's', een expositie
van scheepsmodellen, -prenten,
-tegels, -instrumenten en andere
nautische voorwerpen.
Scheepsmodellen vormen een
belangrijk onderdeel van de ten
toonstelling. Er wordt onder
meer een model getoond van het
fluytschip 'Graaf Floris', ge
maakt naar een 17de eeuws orgi-
neell. Dit type schip onderhield
van 1590 tot 1780 het handels
verkeer tussen Nederland en de
rest van de wereld. In de zeven
tiende eeuw voeren er zeker
10.000 van dergelijke schepen
rond.
Op donderdag en vrijdag 9 en
10 augustus biedt het veiling
huis de gelegenheid om nautica
in de meest ruime zin van het
woord kostenloos te laten taxe
ren. Van grote objecten - jachten
bij voorbeeld - kunnen foto's
worden getoond.
Het gemeentearchief aan de
Amsteldijk toont van 3 augustus
tot en met 1 september aquarel
len, tekeningen en prenten over
de historie van de zeilvaart in
Amsterdam onder het motto
'Amsterdam zeilt'.
Te zien zijn onder andere een
kleurig panorama van Anthonie
van Wijngaerde uit 1550, werk
van kunstenaars uit de 17de,
18de en 19de eeuw waarop alle
schepen te zien zijn die in vroe
ger eeuwen in en om Amster
dam hebben gevaren. De eerste
week van de tentoonstelling valt
samen met de kijkdagen voor de
nauticaveiling van Glerum cs
die op 12 augustus op een schip
wordt gehouden.
entegen dat de mir met een
helikopter uit het paleis is ge
haald. Volgens ooggetuigen
werd bij het paleis zwaar ge
vochten en bevinden zich op het
terrein tanks en troepen van het
Irakese leger.
De 'Amsterdam' bijna gereed voor Sail-evenement.
Viermastbark
Driemastbark
Barkentijn
Driemastschoener
1Alexander von Humboldt BRD, driemastbark, 63 mtr
2. Amerigo Vespucci Italië, driemastvolschip, 101 mtr
3. Amsterdam, Nederland, driemastvolschip, 48 mtr
4. Belem Frankrijk, driemastbark, 52 mtr
5. Capitan Miranda Uruguay, driemastschoener, 60 mtr
6. Christian Radich Noorwegen, driemastvolschip, 61,5 mtr
7. Eendracht Nederland, driemastschoener, 59 mtr
8. Grossherzogin Elisabeth BRD, driemastschoener, 63,7 mtr
9. Kaiiakra Bulgarije, barkentijn, 49 mtr
10. Kruzenshtern Sovjetunie, viermastbark, 104,5 mtr
11. Libertad Argentinië, driemastvolschip, 100,8 mtr
12. Lord Nelson Groot-Brittannië, driemastbark, 54 mtr
13. Orp Iskra Polen, barkentijn, 49 mtr
14. Sagres II Portugal, driemastbark, 89 mtr
15. Sedov Sovjetunie, viermastbark, 117,5 mtr
16. Tovarisch Sovjetunie, driemastbark, 81 mtr
54 mtr 1
scheurden de zeilen. Maar alle
scheepsrampen ten spyt waren de
VOC-schepen uitstekend van
constructie.
Dat is goed te zien in Lelystad, waar
het publiek dagelijks van 10.00 tot
17.00 uur bij de werf kan
rondneuzen en zich kan verbazen
over het scheepsjargon. Zo zijn
onlangs op de spiegel, de hekbalk
van de holle wuift, tien grotesken
met bijbehorende eierlysten
aangebracht. Het zy n maskers die
alle een andere kant op kijken en de
waakzaamheid symboliseren.
Straks prijken er driehonderd van
deze houtsnijwerken op het schip,
waarmee boze geesten worden
geweerd en de 'Batavia'
ongetwijfeld een behouden vaart
zal hebben.
De vorm van het schip is
ouderwets en dus rond, de
houten spanten, dekken en
relingen geven zelfs de
landrot een warm gevoel van
binnen. Aan de boegspriet van
de 'Batavia', hoog boven de
waterspiegel, prijkt trots de
rode gebeeldhouwde
galjoensleeuw.
door
Theo van der Kaay
de hand van boeken van Nicolaas
Witsen en Cornelis van Yk,
geschreven rond het jaar 1650.
Anders dan de bouwers van de
VOC-replica 'Amsterdam', die zich
laten leiden door een
constructiemodel uit de 18e eeuw,
is het ontwerp van de 'Batavia'
getekend op grond van besluiten
van de VOC-leiding, de Heren
Zeventien. De constructiedetails
waren te vinden in Stockholm, waar
het wrak' van de 'Wasa', een
Nederlands-Zweeds zeilschip uit de
zeventiende eeuw wordt
gekoesterd.
Willem Vos: "De 'Batavia' moet het
pronkstuk worden van de
traditionele Nederlandse
scheepsbouwkunst. Alles moet
perfect zijn en tot in de hoeken en
gaten van het schip origineel."
De originele Oostinjevaarder
'Batavia' leed in 1649 schipbreuk
voor de westkust van Australië ten
gevolge van onjuiste navigatie na
muiterij van de bemanning en
verkeerde informatie van de
matroos in het kraaienest. Het schip
stevende op een rif af en zonk met
honderden opvarenden aan boord.
De lange zeereizen van de Bataafse
Republiek naar de Aziatische
wateren verliepen bepaald niet
zonder averij. In zware stormen en
orkanen knapten de masten en
Werkloze jongeren bouwen al enkele jaren c
na moet gaan opluisteren.
Op een ongebruikelijke stek, de
Oostvaardersdijk in Lelystad, aan
de rand van het I Jsselmeer, wordt al
enkele jaren noest gebouwd aan
deze replica van een zeventiende-
eeuws schip van de Verenigde
Oostindische Compagnie. Onder
leiding van scheepsbouwer Willem
Vos geven werkloze jongeren de
'Batavia' vorm in eiken en grenen.
Tropisch hardhout is by de bouw
taboe. Toeschouwers zijn op gezette
tijden van harte welkom op de werf.
De 'Batavia' zal ontbreken bij Sail
'90. Het schip is pas o ver een jaar
gereed, om dan koers te zetten naar
Barcelona, waar de Olympische
Spelen beginnen.
n de 'Batavia' het VOC-schip dat de Olympische Spelen in Barcelo- Willem Vos verdiepte zich in de
oude scheepsbouwtechnieken aan
ONBETWIST DE GROOTSTE RUBBERBOTEN SPECIALIST
20 MODELLEN IN SHOWROOM TE ZIEN
SUZUKI
i Bombard - Metseler - Sevylor
Roomburgerweg 22 - Leiden telefoon 071 ;411906
(langs Rijn- en Schiekanaal t/o torenflat a/d Kanaalweg)
LET OP DE VLAGGEN
