Hals-expositie
tekort 250.000
Heyenbrock: ,Zoo heeft nooit een kathedraal mij geroerd'
Van Gogh-werken terug naar bruikleengevers
Nederlands
optreden
Pavarotti
onzeker
Tegenvallend bezoekersaantal
Ijzig kunstwerk voorproef
van vergankelijke' route
Rocker Bobby
Day overledeii
Zundert eert Van Gogh met
reusachtig bloementableau
Industrieschilders exposeren in het Landesmuseum in Münster
Van onze correspondent
Herman Haverkate
MUNSTER Een op volle toeren
draaiende fabriek, dat was voor de
schilder Herman Heyenbrock
(1871-1948) het toppunt van schoon
heid. „Zoo heeft nooit een kathe
draal mij geroerd", noteerde hij in
1913 na een bezoek aan een ijzergie
terij. In zijn werk richt hij zich dan
ook exclusief op de wereld van de
moderne industrie. Vüurovens, fa
brieksterreinen, staalarbeiders beli
chaamden voor hem een nieuw
schoonheidsideaal.
Zijn tijdgenoot Frederik van
Eeden: „Het bijzondere van deze
schilder is zijn vermoogen om din
gen die wij tot dusverre kennen als
bedreigend, lelijk en troosteloos te
doen waarnemen als waarachtig
groots, ja zelfs als schoon".
Heyenbrock is de bekendste en
voor zover na te gaan ook enige ech
te industrieschilder van Nederland.
Werk van hem en 27 andere Europe
se schilders is tot 19 augustus te
zien op de expositie 'Industrie im
Bild, 1850-1950' in het Landesmuse
um in Münster. Kunstenaars voor
wie net als Heyenbrock de industrie
het hoofdthema is geweest van hun
werk.
Binnen de gevestigde kunst is de
positie van de industrieschilders al
tijd wat problematisch geweest.
Hun werk werd niet altijd serieus
genomen door collega's, die zich
juist afkeerden van de grauwe we
reld van de fabrieken. Mensen als
Heyenbrock werkten veelal in op
dracht van fabrikanten en zagen
lang niet altijd kans hun eigen artis
tieke ideeën te verwezenlijken. Een
aantal schilderijen, ook op de expo
sitie, mist daardoor kwaliteit, al blij
ven ze als tijdsdocument van on
schatbare waarde.
De eerste fabrieken in de schil
derkunst duiken op in het midden
van de negentiende eeuw, als decor-
stukjes in vaak nog tamelijk idylli
sche landschappen. Pas in de late
negentiende eeuw wordt, bij een be
perkt aantal schilders, de industrie
hoofdthema. De eerste Nederlandse
schilderijen stammen uit een nog
latere periode. De relatief late in
dustrialisatie is daarvoor verant
woordelijk. Als Heyenbrock om
streeks 1905 zijn eerste .industrie
stukken', maakt, doet hij dat in Bel
gië en Duitsland, niet in Nederland.
Het uitgangspunt voor kunste
naars om zich op de wereld van de
zware industrie te richten, is ver
schillend, zo blijkt uit de tentoon
stelling. Zo was er een groep die
voornamelijk gefascineerd was
door de prachtige rookpluimen bo
ven fabrieken, de gloed van hoog
ovens en de dampende treinen in de
stationshallen. Een puur schilder
kunstige fascinatie, in de geest van
de impressionisten met hun belang
stelling voor .vluchtige' momenten
in de natuur en het stadsleven.
Optimisten
Maar er waren ook anderen. Je zou
ze de vooruitgangsoptimisten kun
nen noemen: de 'gelovigen' onder
de kunstenaars, voor wie het weer
geven van de nieuwe, industriële
wereld bijna religie was. Fabrieken
waren voor hen de werkplaatsen
voor de wereld van morgen. Een be
tere wereld, vanzelfsprekend. In
Münster hangt een schilderij van
Herman Bernard Dieperink, geti
teld de 'Berg der Dromen': een half-
kubistische fantasie, waarin het
Nieuwe Jerusalem uit de bijbel op
een berg oprijst boven een indus
trieterrein.
varen, ten slotte, de socia
listen. Een aantal van de in Münster
exposerende kunstenaars was ac
tief betrokken bij de arbeidersbe
weging, weer een ander deel
(Heyenbrock) hing ertegen aan. Met
groot ontzag schilderen ze arbei
ders, de heiligen van de nieuwe tijd.
Als noeste werkers in de gloed van
de vuuroven, of als grauwe, geheim
zinnige massa die terugkeert van
het werk. Schilderijen die later de
basis zouden
aal-realisme van de officiële Sovjet
kunst.
De expositie loopt tot 1950. De
hoogtijdagen van de industrieschil
ders zijn dan voorbij. Fabrieken als
hoofdthema voor schilderijen, als
schilderkunstig specialisme, heb
ben afgedaan. De schaduwkanten
van de industrie zijn zichtbaar ge
worden. Het besef vat post dat een
rokende schoorsteen niet alleen een
bron van schoonheid is, maar ook
een oorzaak van milieuverontreini
ging. Met de dood van Heyenbrock
in 1948 zijn de industrieschilders in
feite uitgestorven.
'Industrie im Bild' is een boeien
de tentoonstelling over een onder
werp waarvoor de aandacht tot dus-
verre relatief gering was. De schil
derijen zeggen iets over de wijze
waarop mensen in deze eeuw tegen
het industrialisatieproces hebben
aangekeken. Over hun optimisme,
hun twijfels en hun hoop.
Maar ze illustreren ook het ver
mogen van kunstenaars de werke
lijkheid voor anderen toegankelijk
te maken. Om met Frederik van
Eeden te spreken: in handen van
een goede kunstenaar kan zelfs de
troosteloze wereld van een fabrieks
terrein een vorm van schoonheid
'Industrie im Bild 1850-1950',
Landesmuseum Münster, tot 19
augustus.
LEIDEN (GPD) Het concert
van Luciano Pavarotti op 1 sep
tember volgend jaar in Neder
land, waarvoor de kaarten reeds
bij de Free Record Shops in de
voorverkoop zijn, blijkt nog al
lerminst zeker. Tijdens een
vraaggesprek met Paul Koren
hof, hoofdredacteur van het tijd
schrift OperaScala, verklaart de
Italiaanse stertenor dat er inder
daad besprekingen zijn geweest
over een optreden in Rotter
dam. Van een definitieve af
spraak was hem echter niets be
kend.
Pavarotti treedt wél op maan
dag 2 september in Oslo op. Al
leen al dat feit maakt naar zijn
zeggen zijn optreden een dag
eerder in Rotterdam onmoge
lijk. Nog afgezien van de voor
zijn stem noodzakelijke rust
vereisen de voorbereidingen en
repetities voor een dergelijk op
treden immers meerdere dagen.
Korenhof: "Pavarotti heeft
me zijn agenda laten zien dus ik
heb het met mijn eigen ogen
kunnen controleren. Het is on
denkbaar dat hij hier op 1 sep
tember zou optreden en dan op 2
september in Oslo. Dat kan
nooit. Die man heeft zijn eigen
geluidsinstallatie en speciale
technici en voor zo'n optreden
moet hij minstens een paar da
gen repeteren". Pavarotti sluit
niet uit, dat eerdere afspraken
zijn gemaakt die hem nog niet
waren doorgegeven.
HAARLEM (GPD) De ook te zien is geweest". Een defini-
Frans Halstentoonstelling tief verslag over de financiën ver-
zal waarschijnlijk een tekort ^rhtsept™, ïïïMtoSÏ
opleveren van 2,5 a 3 ton, ZO zeker: "Hoe groot het gat ook is, het
blijkt uit een voorlopige ra
ming van de gemeente Haar
lem. Volgens het college van
B en W is de oorzaak van de
negatieve balans het tegen
vallende bezoekersaantal.
De begroting van de expositie was
gebaseerd op 160.000 belangstellen
den, terwijl in totaal 139.700 mensen
op de overzichtstentoonstelling van
de werken van Hals afkwamen.
Daardoor zijn
entreebewijzen verkocht dan
verwacht, wat een geraamd tekort
oplevert van 2,5 a 3 ton.
voorlopige raming heeft
natuurlijk de verantwoordelijk
heid van de gemeente om het op te
vullen".
De schattingen van de gemeente
over het te verwachten aantal be
zoekers waren gebaseerd op de er
varingen met de Frans Halsexposi
tie in 1962, toen in drie maanden tijd
zo'n 200.000 mensen de drempel
van het museum overgingen. Het
Frans Halsmuseum vond de schat
tingen van 160.000 bezoekers al
meteen aan de hoge kant. Directeur
20.000 minder Derk Snoep: "Wij hebben ervaring
met dit soort evenementen. Je ziet
vaak dat met name de aanlooppe
riode moeilijk is en dat is ook nu
gebleken. Vooral het avondbe-
slechts betrekking op de inkom- zoek tijdens de eerste vier weken
stenkant van de expositie. De finan- nogal tegengevallen". Ook Snoep
ciële begeleidingscommissie van de benadrukt het feit dat de bekendge-
expositie heeft vastgesteld dat de maakte cijfers voorlopig zijn. "Het'
kosten voor zover die nu al te duurt zeker nog anderhalve maand
overzien zijn binnen de begroting voordat we alle kosten kunnen
blijven. overzien. En ik moet eerlijk zeggen
Volgens de Haarlemse wethouder dat ik nog hoop op een aantal mee-
van cultuur, Leonie Broersen, be- vallers".
schouwen B en W het tegenvallende
bezoek als het enige negatieve punt
van de tentoonstelling. De raming
van het negatieve saldo noemt de
wethouder nog zeer voorlopig. "Het
is zeker dat er een tekort is, maar we
kunnen we nu nog niet precies zeg
gen hoeveel. De expositie is finan
cieel nogal gecompliceerd, doordat
er overeenkomsten zijn gesloten
met Washington en Londen, waar
het grootste deel van de schilderijen
VLISSINGEN (GPD) - Slechts en
kele grote brokken ijs herinnerden
gistermorgen in een park in Vlissin-
gen aan de 1300 a 1400 kilo zware ijs-
sculptuur van Aris (de Bakker). De
Haagse beeldend kunstenaar
plaatste zaterdagmorgen zijn crea
tie tegenover het Stedelijk Muse
um. De zon brandde overdag in.
Een houtvuurtje onder de ijsvorm
maakte zaterdagavond definitief
een einde aan het tijdelijke beeld
houwwerk.
De ijsvorm van zaterdag was een
voorproefje van een route van zes
vergankelijke sculpturen in 1991,
die Aris wil aanleggen van het Ste
delijk Museum in Vlissingen naar
de watertoren in Oost-Souburg,
waar het nieuwe centrum voor he
dendaagse kunst is gevestigd. Suc
ces lijkt verzekerd. Met name jonge
bezoekers van het park konden hun
handen niet van het kunstwerk af-
De Haagse beeldend kunstenaar
heeft met steun van de stichting Ar-
tech van de filmer Louis van Gaste
ren een jaar kunnen werken aan de
ontwikkeling van speciale invries-
technieken. Van Gasteren had in
1987 de eerste experimentele ijs-
sculptuur van Aris gezien in de
Technische Universiteit van Twen
te. Hij was zo onder de indruk dat
hij sponsors zocht en vond voor ver
volmaking van het procédé.
De 2,6 meter lange, 1,6 meter bre
de en 1,5 meter hoge ijsvorm is inge
vroren op -20 graden Celsius. De fa
bricage van het staalharde ijs heeft
ruim veertien dagen geduurd. Aris
voegde gele kleurstof toe om de
luchtbel aan de onderkant extra
aandacht te geven. Hij plaatste er
zaterdagavond ook nog een lamp
onder. Door de bolvorm van de
luchtbel liep het water bij het sto
ken van het kampvuur langs de ran-
AUVERS SUR OISE - Maite d'Arles, een bewonderaarster van de schilder Van Gogh, rouwt op zijn graf op het
kerkhof van Auvers sur Oise bij Parijs. Gisteren was de 100ste sterfdag
in Van Gogh's 'portret van Madame Ginou' wordt gedragen.
dat stuk ijs daar deed. Vrijwel ieder
een zag de lol ervan in. Kinderen
kropen zelfs onder de op stenen ge
zette ijssculptuur en lieten zich
door hun ouders fotograferen in de
luchtbel aan de onderzijde.
De luchtbel is essentieel. Zonder
die holte kan Aris nooit zo'n door
zichtige ijsklomp maken. Tijdens
het invriezen moet het water con
stant in beweging blijven met
mixers, anders ontstaan witte kris-
VanGogKD'ADe (»°™n>aag ,s dan alleen
houden. Niemand vroeg zich af wat den weg, langs de brandhaard.
Aris maakte eerst klassieke
beeldhouwwerken. Hij veranderde
enkele jaren geleden compleet van
stijl na de plotselinge dood van zijn
vrouw. Hij kon geen mooie dingen
meer maken voor de eeuwigheid.
Hij maakte een groot beeld en sloeg
het kapot. Zo verwerkte hij het gro
te verlies. De produktie van vergan
kelijke ijsvormen is het vervolg. „Ik
wil slechts herinneringen schep
pen", zei de Hagenaar zaterdag. „IJs
transparant.
AMSTERDAM (ANP) - De teleur- georganiseerd, benadrukt Becht. In
stelling van degenen die het bezoek dat verband heeft hij toch wat - zij
LOS ANGELES (Rtr) - Popster
Bobby Day die in de jaren vijftig tal
van rock-hits had, is gisteren in een
ziekenhuis in Los Angeles overle
den. Een woordvoerster van Desert
Rose Productions die werkte met
Day zei dat de zanger op 15 juli was
opgenomen voor een behandeling
van kanker.
Day wiens echte naam Robert
Bird was, is vooral bekend gewor
den door „Rockin' Robin" en
„Little Bitty One", beide uit 1958.
Hij was nog steeds actief
business en maakte voor zijn zie
kenhuisopname een tournee door
de Verenigde Staten.
het milde - kritiek op de "wat frivo-
waarop het Nederlands
>r Toerisme met behulp
uitklapbare Van Goghs poogde
Ot- toeristen warm te maken voor een
to- bezoek.
te lang hebben uitgesteld ten spijt,
gisteren was onverbiddelijk de le"
laatste kans om een bezoek te kun- Bureau
nen brengen aan de Van Gogh-ten-
toonstelling in Amsterdam e
terlo: in Amsterdam kwamen
taal 825.000 bezoekers, in Otterlo
425.000. De sterfdag van de Neder- "Het NBT heeft fantastisch werk
landse schilder - 29 juli 1890 - luidde gedaan", zegt hij voorzichtig, "maar
tevens het einde in van de expositie je hebt het toch over een ander soort
die op vrijdag 30 maart werd ge- publiek, dat je op een specialisti-
opend door koningin Beatrix. Van- sche manier moet benaderen". Een
daag zal een begin worden gêmaakt schilderijententoonstelling is ten-
met het inpakken van die schilderij- slotte iets anders dan een bollen
en en tekeningen die naar de veld, vindt Becht.
bruikleengevers terug moeten.
Frits Becht, directeur van de
Stichting van Gogh, is vast van plan
om de eerder gedane beloften aan
de driehonderd verzekeringsmaat
schappijen, die gezamenlijk garant
stonden voor een bedrag van zes
de show miljard, na te komen. De werken
zijn verzekerd "van spijker tot spij
ker" en Becht en de zijnen willen er
zeker van zijn dat alle schilderijen
en tekeningen ongeschonden op de
oude plek terugkeren; of die "spij
ker" zich nu in Mexico bevindt of in
Amsterdam. Elk kunstwerk wordt
verzending helemaal gecontro
leerd en koeriers houden er tijdens
het transport een wakend oog op.
ZUTPHEN (ANP) - In de stedelijke
musea van Zutphen wordt van 3 au
gustus tot en met 9 september de
tentoonstelling Kunst uit Particu
lier Bezit gehouden. In totaal zijn
bijna 200 werken te zien, afkomstig
van particuliere verzamelaars uit
Zutphen en directe omgeving.
Een overzicht van de 19e eeuwse
schilderijen en tekeningen van Ro
mantiek tot Haagse School wordt
getoond in het stedelijk
Zeker tweederde van de bezoe
kers, heeft Becht geconstateerd,
was afkomstig uit het buitenland.
Met name de Fransen waren rijk
vertegenwoordigd, maar ook veel
Belgen, Duitsers en Italianen had
den kaarten besteld. De helft van
die buitenlandse bezoekers kwam
speciaal voor Van Gogh naar Neder
land en voor 40 procent van hen was
dat de eerste confrontatie met 'ons
de Rozengracht 3. Schilderijen land. Gemiddeld bleven de bezoe-
tekeningen uit de 20e
zien in museum Henriëtte Polak
i de Zaadmarkt 88 in Zutphen,
kers vier dagen in Nederland. Ge-
de gemiddelde besteding van
tweehonderd gulden per dag pikte
De openingstijden zijn dinsdag tot dus ook de rest van de toeristen-
met vrijdag van elf tot vijf i
zaterdag en zondag van half twee tot
vijf uur.
branche een aardig graantje mee.
Daar was de tentoonstelling n£
tuurlijk niet in de eerste plaats voc
Duidelijke favorieten hadden de
bezoekers niet, meent hij. "Voor de
meesten was het vaak de herken
ning van de reproduktie of het
plaatje op het koekblik thuis. In Ot
terlo lag dat iets anders. Tekenin
gen zijn de poëzie van de beeldende
kunst, iets meer voor de fijnproe-
Het, nieuwe systeem van kaart
verkoop met bestellingen vooraf
noemt Becht "een groot succes".
"Het is een buitengewoon publieks
vriendelijk systeem. Ik heb mensen
gesproken die over twee jaar in Pa
rijs de grote Toulouse Lautrec-ten-
toonstelling gaan doen en de orga
nisatoren van de Rembrandt-expo-
sitie die in Berlijn, Londen en Am
sterdam komt. Die hebben het vaste
voornemen om het volgens dezelf
de methode te gaan doen. Vertegen
woordigers van het Grand Palais
waren ook enthousiast. Daar heb
ben bezoekers tijdens de Gauguin-
tentoonstelling soms vier tot zes
uur in de rij moeten staan".
Voorlopig ziet Becht niet nog
eens een dergelijke grote kunstma
nifestatie in Nederland ontstaan.
"Alhoewel, een grote Mondriaan-
manifestatie. Dat zie ik hier nog wel
eens gebeuren".
Suppoosten 'vegen' de laatste bezoekers uit de gangen i
Gogh-tentoonstelling werd gesloten.
i het museum in Amsterdam, i
daarvoor uitstekend geschikt".
In de tuin van het Stedelijk Mu
seum Vlissingen is tot en met 30
september een tentoonstelling te
zien over de ijsroute die Aris vol
gend jaar september wil creëren.
De lokaties van het doorstroom-
project, voornamelijk langs de
Westerschelde, zijn in kaart en
beeld gebracht.
Croiset brengt
'Een zekere
Vincent' anders
AMSTERDAM (ANP) - Jules Croi
set speelt van 7 tot en met 12 augus
tus in de bovenzaal van de Stads
schouwburg in Amsterdam het the
ater-portret „Een zekere Vincent",
samengesteld aan de hand van de
briefwisseling tusservVan Gogh en
zijn broer Theo. Volgens de aankon
diging is deze voorstelling niet te
vergelijken me^de produktie die op
17 juni 1973 in première ging. De
eerste twee voorstellingen worden
in het Nederlands gespeeld, de
laatste vier in het Engels.
SCHILDERIJEN - In galerie Eind
April aan de Prinsengracht in Am
sterdam worden van 5 augustus tot
en met 9 september schilderijen en
tekeningen van Erik J.M. Meijer ge
ëxposeerd. Meijer volgde zijn oplei
ding aan de Volkshogeschool voor
de kunst in Noorwegen en de Gerrit
Amsterdam.
r gisteren de Van
(foto anp) Academie
ZUNDERT (GPD) - De buurt
schappen van de gemeente Zun
dert, die elkaar anders beconcur
reren tijdens het jaarlijkse bloe
mencorso, hebben het afgelopen
weekeinde in eendrachtige sa
menwerking het grootste bloe
mentableau van Nederland ge
maakt. Het 180 vierkante meter
grote kunstwerk op het Vincent
van Goghplein in Zundert toont
een compositie van drie werk
stukken van Vincent van Gogh.
Het zijn een zelfportret, de kerk in
Auvers-sur-Oise waar de beroem
de schilder stierf en een deel van
een brief die Van Gogh schreef
zijn Zundert se ziekbed.
Het tableau van twintig mete
breed en negen meter hoog, ge
sierd met duizenden dahliakop
pen, is gemaakt om de honderd
ste sterfdag van Van Gogh te her
denken. Zundert, de geboorte
plaats van de schilder, wilde dat
op een manier doen die minstens
even veel publiciteit zou opleve
ren als het jaarlijkse bloemencor
so. Tientallen dorpsbewoners
maakten zaterdag de dahliakop
pen klaar om op de tempex on
dergrond van het huizenhoge ta
bleau bespijkerd te worden en
brachten andere ploegen van de
buurtschappen de bloemen op de
voorbeschilderde platen aan. Gis
teren maakten burgemeesters
van een aantal gemeenten waar
Van Gogh ooit woonde onder
aanvoering van Zunderts burger
vader N. Molhoek en voor het oog
van talloze video- en foto- en tele
visiecamera's het werkstuk af. In
die rij ontbraken overigens de (lo-
co-)burgemeesters van de groot
ste plaatsen waar Van Gogh ge
leefd heeft, zoals Amsterdam,
Den Haag en Dordrecht.
