DDR en socialistische kunst
Schilderingen op de Muur
Wat gaat er gebeuren met de bronzen en stenen helden?
KLASSIEK I bijdrage Paul Korenhof
Mozart- vorser
Mullova's viool
Evelyn Glennie
Hollandse wijk in Potsdam gered
PAGINA 32
KUNST
ZATERDAG 28 JULI 1990
POTSDAM (GPD) - In de oude
Duitse koningsstad Potsdam wordt
op het ogenblik hard gewerkt aan
het herstel van het Hollandse Kwar
tier, de Nederlandse wijk in deze
stad, die circa 250 jaar geleden is ge
bouwd.
KUNSTAANKOPEN - In Museum
Fodor in Amsterdam worden van 21
juli tot 26 augustus de gemeentelij
ke kunstaankopen over 1989 ten
toongesteld. De presentatie van de
aangekochte werken (sculpturen,
installaties, video, keramiek, siera
den) is opgezet aan de hand van een
tentoonstellingsmodel van Jan van
Grunsven. Ook het model behoort
tot de aankopen. Van Grunsven
toont in zqn model de specifieke
factoren die hebben meegespeeld
by deze expositie. Het museum is
dagelijks geopend van 11.00 tot
17.00 uur en de toegang is gratis.
PIETER GERAEDTS - De instal
laties van de Leidse kunstenaar Pie-
ter Geraedts zijn toch te zien in de
hal van museum de Lakenhal. In to
taal zal hij 5 installaties maken. Elke
installatie staat twee weken ten
toongesteld.
Mozart: Requiem (uitgave Bob
bins Landon). Gundula Janowitz
(sopraan), Julia Bernheimer
(mezzo-sopraan), Martyn Hill (te
nor), David Thomas (bas), The
Hanover Band Chorus o.l.v. Roy
Goodman. Nimbus NI 5241.
Het Requiem van Mozart blijft intri
geren. Door de bijzondere sfeer,
door alle verhalen er omheen, maar
vooral door het geniale muzikale
concept van de veel te jong overle
den componist. Rond het ontstaan
van dit onafgemaakte werk hebben
de meest fantastische verhalen de
ronde gedaan (enkele daarvan wer
den enkele jaren geleden nieuw le
ven ingeblazen door de film Ama-
deus), maar de Britse musicoloog
H.C. Robbins Landon heeft in 1988
in 'Mozarts Laatste Jaar' de feiten
overtuigend op een rijtje gezet. In
dit boek heeft hij zowel de dood van
de componist als het ontstaan van
het (onvoltooide) Requiem ontdaan
van alle legendevorming en aan de
hand van feiten de waarheid over
beiden tot in de details beschreven.
Maar Robbins Landon deed
meer, hoewel dat voor de aandachti
ge lezer van zijn boek niet als een
verrassing kwam. Hij verzorgde
ook een nieuwe editie van het Re
quiem, waarvan in het handschrift
grofweg drie 'lagen' bestaan: het na
gelaten handschrift van Mozart, de
toevoegingen in het handschrift
van diens leerling Joseph Eybler en
de toevoegingen van Franz Xaver
Süssmayr, die het werk op verzoek
van Mozarts weduwe completeerde.
Bij de samenstelling van zijn eigen
versie ging Robbins Landon ervan
uit, dat Eybler nauw met Mozart
heeft samengewerkt, maar dat Süs
smayr bij de componist min of meer
'uit de gratie' was en dat dus alleen
de toevoegingen van Eybler enige
graad van authenticiteit bezitten.
Hoe het ook zij 'men leze hiervoor
de toelichting) dit is naast de zoge
naamde 'Maunder-editie' (door
Hogwood op cd gezet) een tweede
geloofwaardige reconstructie die de
Mozart-vorser zich niet mag laten
ontgaan. De uitvoering werd toe
vertrouwd aan de tien jaar oude
Hanover band, een authentiek en
semble dat vooral in Engeland en
Duitsland een grote naam heeft op
gebouwd. De uitvoeringen ervan
zijn minder pregnant dan die van
sommige andere ensembles (ik zou
bijna zeggen: traditioneler), doordat
zij-over het algemeen in de muziek
meer de vloeiende lijnen en over
gangen dan de contrasten en het op
merkelijke effect zoeken. Hun op
name van het Mozart-Requiem past
in die benadering en gooit als zoda
nig zeker hoge ogen, hoewel het so
listenteam niet over de hele linie
even overtuigend is, kan ik wel ac
cepteren, maar dat de daarop vol
gende bassolo zó week klinkt, over
tuigt mij minder.
Stravinsky: Divertimento. Ravel:
Sonate voor viool en piano. Pro-
kofjev: Sonate nr.2 in D, op. 94a.
Viktoria Mullova (viool), Bruno
Canino (piano). Philips 426 254-2.
Soms slaat opeens de bliksem in.
Dat gebeurde schrijver dezes toen
hij enkele weken geleden bij toeval
een cd beluisterde die voor een col
lega van een ander blad was be
stemd. Muziek in kleine bezetting is
niet echt mijn sterke punt, maar de
ze cd intrigeerde, boeide en fasci
neerde (in die volgorde) ên het was
met bloedend hart dat ik het plaatje
uit handen gaf.
Inmiddels is in de lacune voor
zien en na een maand blijkt de mu
zikale beleving nog sterker dan
daarvoor. Dat heeft ongetwijfeld te
maken met Stravinsky, Ravel en
bovenal Prokofjev, die drie zeer ka
rakteristieke stukken buitenge
woon fraai voor viool en piano heb
ben geschreven. Het heeft nog meer
te maken met het spel van Viktoria
Mullova, van wie ik in deze kolom
men al eerder heb betoogd dat ik in
haar spel sterker dan bij welke vio
liste) ook een heel sterk eigen per
soonlijkheid hoor doorklinken: een
combinatie van soberheid en gere
serveerdheid onder een mantel van
verzorgde verfijning en met daaron
der een vulkaan van hartstochten.
Mullova's viool zingt als die van
Grumiaux of Mintz, maar heeft on
eindig meer warmte en karkter, be
nadert daarin zelfs Francescatti,
maar behoudt tegelijk ook
timenteel wordt. Dit is vioolspel i
optima forma, ondersteund door
pianospel van Bruno Canino dat
daarbij perfect aansluit. De opname
is voorbeeldig en het totaal is een ju
weel van een cd!
Viktoria Mullova: vioolspel in optima forma.
Evelyn Glennie - Rhythm Song.
Diverse composities en arrange
menten voor slagwerk. National
Philharmonic Orchestra o.l.v.
Barry Wordsworth. RCA RD
60242.
Ongelooflijk, maar waar: een muzi
kaal uiterst getalenteerd maar doof
meisje dat als soliste een carrière
opbouwt en zelfs samenwerkt met
enkele van de grootste dirigenten
en orkesten van dit moment. De
Britse Evelyn Glennie speelt het
klaar, overtuigt volledig als een vir
tuoos en sensibel slagwerkster en
bereikt een dubbel neveneffect. Zij
is een lichtend voorbeeld voor tallo
ze andere lichamelijke gehandicap
ten, maar levert bovendien een be
langrijke bijdrage aan de emancipa
tie van het slagwerk als solo-instru-
ment(en).
Dat alles heeft ook nadelen. Zo is
de publiciteit rond de nu 25-jarige
niet altijd even fris en soms sterk
sensatiegericht, met als dieptepunt
haar optreden in de praatshow van
een kleffe, van walgelijke sentimen
taliteit druipende Nederlandse tv-
presentator. Ietwat merkwaardig
doet het ook aan, dat iemand van
die leeftijd al een autobiografie pu
bliceert (onder de titel Good Vibra
tions verschenen bij Hutchinson in
Londen). Dat laatste kan ongetwij
feld worden verdedigd met het oog
op de voorbeeldfunctie die zij voor
anderen heeft, maar is om dezelfde
reden inhoudelijk soms wel heel erg
voorspelbaar.
Op haar eerste recital-cd soleert
zij briljant in oorspronkelijke com
posities en arrangementen, de
laatste naar werken van o.a. Fauré,
Rimski-Korsakov, Joplin, Chopin
en Saint-Saëns. Hoewel de muziek
ten dele gerangschikt moet worden
onder het hoofdstuk 'populair-klas-
siek', zal menigeen het toch niet
echt makkelijk verteerbaar vinden.
Slagwerk, in wat voor klank- en
combinatiegroep ook, blijft slag
werk en daarmee voor velen toch
meer een ritme- dan een melodie-in
strument. De pogingen van Evelyn
Glennie om die barrière te doorbre
ken, verdienen eveneens de groot
ste bewondering. Of zü er voor ie
dereen in slaagt, staat te bezien.
East Side Gallery: de nieuwste toppattractie van Berliin.
OOST-BERLIJN - De jonge
Stephan Jaeger, die zich als
kunstschilder Cacciatore
noemt, heeft toch twee dagen
nodig om zijn bijdrage aan de
East-side Gallery te voltooien.
Hij heeft hard gewerkt om zijn
thema La Buerlinica, in een dag
op de muur te schilderen, maar
zeven meter breed en twee me
ter hoog, dat is een afmeting
voor een schilderwerk, die zich
niet in een dag laat persen.
Jaeger is een van de vele internatio
nale kunstschilders, die meedoet
aan het project East-side Gallery.
Op een stuk van de Berlijnse muur
voor het Oostberlijnse hoofdsta
tion, zijn de laatste maanden fraaie
schilderijen gemaakt, die allemaal
te maken hebben met de realiteit
van De Muur, met de deling van het
Randy Crawford
naar Nederland
ARNHEM (GPD) - De Amerikaanse
zangeres Randy Crawford treedt
zondag 23 september op in-de Arn
hemse Rijnhal. Het concert maakt
deel uit van een Europese tournee
en is het enige dat Crawford in ons
land geeft. Het optreden zal groten
deels in het teken staan van Craw-'
fords nieuwste album 'Rich and
poor', waarvan de Dylan-cover
'Knockin' on heaven's door' lange
tijd in de hitlijsten stond.
Kaarten zijn vanaf woensdag 1
augustus verkrijgbaar bij de VW's
en aan de kassa's van de Rijnhal en
Musis Sacrum in Arnhem.
land, van de stad en met de uitein
delijke val van de muur.
Het is de bedoeling dat dit stuk
muur van ruim een kilometer leng
te, nog een aantal jaren zal blijven
bestaan. De anti-fascistische be
schermingsmuur is ook geen sto
rend element, want het ontTrekt al
leen wat rommelige bedrijfsterrei
nen aan het gezicht.
Inmiddels is er al ruim vierhon
derd meter muur veranderd in een
openluchttenttoonstelling van
soms kakafonische, soms indruk
wekkend welsprekende kunst. Een
triest ogende kop van Andrej Sa-
charov met de simpele tekst: "Be
dankt Sacharov", spreekt boekde
len op die plaats.
De aard van de kunstwerken op
de muur is zeer verschillend. De kus
van Brejznew en Erich Honecker is
bijna een cartoon en een idyllisch
tafereel van badende en spelende
volwassenen en kinderen, doet heel
klassiek aan. Het motto onder dit
schilderij: En vergeet de liefde niet.
Het stuk muur voör het Oostber
lijnse hoofdstation is inmiddels uit
gegroeid tot een van de verplichte
haltes voor de pelgrims die in Ber
lijn het einde van de tweedeling van
Europa komen bekijken. Het is een
van de attracties van de stad, die
waarschijnlijk het meest gefotogra
feerd wordt. Vooral nu, nu er nog
bijna voortdurend aan de voltooiing
wordt gewerkt, want de helft van
het stuk muur voor het hoofdsta
tion moet nog worden ingevuld.
Vrijwel elke dag is er wel een kun
stenaar bezig om het idee dat hij
heeft ingeleverd en dat is goedge
keurd, op het beton uit te werken.
Vrijheid
Cacciatore had zijn idee voor La
Buerlinica ontleend aan het be
roemde schilderij van Picasso, La
Guernica. Voor hem is zijn idee ook
een statement tegen het fascisme,
zoals alle werken op de muur uit
drukken dat vrijheid een universeel
recht is.
De kunstenaars moeten er overi
gens wel wat voor over hebben om
hun idee op de muur uit te werken,
want ze moeten zelf de ruimte
schoon maken van aanplakbiljetten
en van terloopse graffity. Als dat is
gebeurd, is de muur op die plaats
ook een van de beste gelegenheden
om grotere werken op te maken,
want het Oostduitse regime had
daar de meest gave en grootste
blokken beton neergezet.
PRINCE-TREIN - Bezoekers van het concert van Prince op 5 augustus in
het Heerenveense Thialf Ijsstadion worden door de Nederlandse Spoor
wegen aan de voordeur van het stadion afgezet. NS laat een tiental treinen
vanuit Zwolle en Leeuwarden bij de halte Heerenveen Ijsstadion halt hou
den. Normaal rijdt de trein daar door. Na afloop van het concert kunnep de
bezoekers vanaf dezelfde halte de terugreis aanvaarden.
FABELS - De Vlaamse acteur Jan Decleir speelt van 5 tot en met 7 augus
tus in de Stadsschouwburg in Amsterdam „Obscene Fabels" van de Itali
aanse theatermaker Dario Fo. Fo bewerkte daarvoor Franse fabels uit de
11e eeuw. Decleir vertelt de. verhalen „Poezemuis", de „Rebellen van Bol
ogna" en „Lucius en de Ezel". Het zijn drie totaal verschillende monolo
gen, die als belangrijkste dramatische ingrediënt de st(r)eek onder de gor
del gemeen hebben.
De Nederlandse wijk in Potsdam. Veel huizen moeten vrijwel vanaf de grond weer worden opgebouwd. ^foto
Vereniging neemt restauratie erfgoed ter had
Van onze correspondent Wim Bisschop
OOST-BERLIJN De inwoners van Karl Marxstad wisten
het direct na de revolutie in de DDR al. Zij wilden dat hun
stad weer de oude vooroorlogse naam Chemnitz zou krij
gen. Inmiddels is dat gebeurd. Maar lang niet alle sporen
van de laatste 45 communistische jaren in de DDR zijn uit
gewist. Er wordt nog gewikt en gewogen over wat kan blij
ven en wat niet meer acceptabel is. Het socialisme, dat zich
zelf ook altijd als een grote cultuurverrijker zag, heeft op
sommige plaatsen wel heel nadrukkelijk een stempel ge
drukt, want socialistische kunst is vooral groot. Enorm
groot.
Op een paar flats in het centrum van
Oost-Berlijn zijn gigantische mo
zaïeken gemaakt die duidelijk ma
ken wat de socialistische staat DDR
aan zegenrijke produkten voort
bracht en met welk een ongekun
stelde arbeidsvreugde het volk al
die nuttige zaken maakte. Het is de
socialistische vorm van reclame en
het steekt wat saai af tegen de nieu
we lichtreclame uit het westen die
nu al overal in het hart van de Oost-
stad opflitst. Die mozaïeken horen
echter bij het beeld van Oost-Ber
lijn en er is nog geen ruzie geweest
over de vraag of ze konden blijven
of niet.
Dat ligt anders als het gaat over
de vele beelden waarmee de over
winning op het kapitalisme wordt
bejubeld. Alle grote socialisten die
hebben meegewerkt aan de theorie
en aan de praktijk van 'de ideale
staatsvorm', zijn wel in brons of in
graniet vereeuwigd. De Magistraat,
het gemeentebestuur, van Oost-
Berlijn heeft een inventaris ge
maakt van de totale cultuurrijkdom
op straat. Het oostelijke stadsdeel
heeft in totaal 800 beelden of monu
menten. Daarvan is de helft
aan de thema's van het
Voor sommige mensen is dat on
verteerbaar. De graficus Joachim
John spreekt van "getuigenissen
van anti-cultuur die voor een deel
de Russenmanie van het oude be
wind tot uitdrukking brengen". Ze
moeten, vindt hij, maar worden om
gesmolten. Het basismateriaal moet
naar zijn mening aan jonge kunste
naars ter beschikking worden ge
steld.
Ereveld
Die 'Russenmanie' lijkt inderdaad
zeer hevig geweest te zijn toen het
Politbureau besloot om de Russen
te eren voor hun verovering en per
manente bezetting van de DDR.
Een oud park is omgetoverd tot een
compleet ereveld voor de Sovjets.
Bij de ingangen zijn poorten ge
bouwd waarop gebeiteld staat dat
de bevolking van de DDR nooit zal
vergeten welke offers de Russische
broeders hebben gebracht voor de
verovering van Berlijn en voor de
voortdurende .bescherming van de
socialistische republiek.
Centraal in het park ligt het grote
kunstwerk. Een enorm voorterrein
met talloze borden waarop keer op
keer staat hoe intens de vriend
schap tussen de Sovjets en het Duit
se volk was, ligt voor een heuvel
waarom op kolossaal beeld van een
moedige Russische soldaat staat,
die een veel kleinere Vrouwe Ger-
mania beschermend op de arm
houdt.
Bij het zien van het monumentale
werk komt onmiddelijk een anec
dote over de huidige leider van de
erfgenamen van de communisti
sche SED in herinnering. Gregor
Gysi, de voorzitter van de PDS,
vroeg als jongeman aan zijn vader,
de DDR-minister van cultuur, of het
waar was dat het Russische leger
Duitse vrouwen had verkracht toen
dat leger het land bevrijdde van het
fascisme. De vader antwoordde: "In
principe is dat niet waar, maar in
specifieke gevallen klopt het wel".
Dit enorme park ter ere van de
Russen wordt op het ogenblik spe
ciaal bewaakt. Toen de vreedzame
revolutie in de DDR eind vorig jaar
nog volop aan de gang was, hebben
jongeren vernielingen aangericht
aan dit monument. En hoewel het
omstreden is, laat de nieuwe rege
ring nog niet toe dat er wordt ge
knoeid met dit typische stukje
Oost-Berlijn.
Meters hoog
Een beeldengroep die ook zeker ter
discussie zal komen, staat in het
hart van het oostelijke stadsdeel, in
het park voor de Volkskammer.
Daar is een groot stuk grond inge
richt als een forum voor Marx en
Engels. Midden in een grote cirkel
met langs de rand plateaus die al
weer de overwinning van het socia
lisme in beeld brengen - staan mo
numentaal de twee geestelijke va
ders van de staatsleer. Karl Marx
zittend en Friedrich Engels staand.
Meters hoog. Een mens wordt er
klein bij. Ook dit werk is omstre
den, maar het is evenzeer een stuKje
geschiedenis van de stad.
Als over een paar jaar, zoals de be
doeling is van veel Duitsers, de
Bondsraad, de Eerste Kamer van de
Bondsrepubliek, het gebouw van
de Volkskammer overneemt, is het
maar de vraag of bijvoorbeeld de
Beierse CSU-afgevaardigden een
dergelijk uitzicht op prijs stellen.
In de DDR zijn, ondanks de om
wenteling, nogal wat mensen be
zorgd over de toekomst van al die
realistische kunst die sinds 1945 is
ontstaan. DDR-staatssecretaris
voor cultuur Gabriele Muschter
heeft enige tijd geleden bezorgd ge
reageerd op alle beschadigingen die
worden geconstateerd bij de kunst
werken uit de communistische pe-
•riode. Zij stelde voor om de stand
beelden die ergernis oproepen maar
weg te halen en weer op te bouwen
op het terrein bij het hoofdkantoor
van de voormalige Stasi in Berlijn.
In kunstkringen wordt er echter
anders'over gedacht. Er zijn enquê
tes gehouden onder mensen die
vlakbij de omstreden werken wo
nen. De meeste reacties waren dat
de kunstwerken weliswaar niet
mooi waren, maar dat ze eigenlijk
met de omgeving vergroeid waren
en dat ze daarom maar moesten'blij4
ven staan.
Beeldenstorm
Toch maken kunstkringen niet al
leen uit wat er gaat gebeuren met de:
bronzen en stenen helden van het
socialisme. De publieke discussie isi
eigenlijk nog maar net op gang ge
komen en in de DDR heeft men op
het ogenblik het hoofd bij andere
zaken. Maar als de omwenteling een
feit is en de vijf DDR-landen aange
sloten zijn bij de Bondsrepubliek
Duitsland, zoals Kohl wil, of bij de
Duitse Bondsrepubliek, zoals De
Maizière wil, zal er opnieuw over ge
praat worden. En het staat nu al vast
dat de meest rechtse groeperingen
in Duitsland, die ook verantwoor
delijk waren voor de beschadigin
gen aan het Russische ereveld, geen
'volksvijanden' in de parken en op
straat zullen dulden.
Het is ook duidelijk dat een deel
van de kunstwerken om esthetische
redenen zal verdwijnen. Maar voor
het overige wordt er, met name in
,de DDR, met tamelijk veel gevoel
voor de eigentijdse geschiedenis
mild geoordeeld over deze orna
menten in het landschap. De beel-1
denstorm is tot dusver uitgébleven.
Dat kan anders uitpakken als de
Westduitse smaak na de verkiezin
gen op 2 december de officiële
smaak van het land wordt. Er is eni
ge vrees dat de afrekening met 45
jaar socialisme dan met minder ge
voel voor het eigen verleden van de
DDR zal worden uitgevoerd.
De nieuwe bestuurders hebben
zelf overigens ook een kleine oprui
ming gehouden onder het erfgoed
van de SED. In een theater is een
vloersteen verwijderd. Daar stond
een citaat op van Erich Honecker.
De geschiedenis onder deze leider
was kennelijk nog te vers om nu al
als 'historisch' voor bescherming in
aanmerking te komen.
Gedurende veertig jaar commu
nisme in de DDR is het Hollandi-
sche Viertel verschrikkelijk ver
waarloosd. Veel huizen moeten bij
na vanaf de grond weer worden op
gebouwd. Er loopt op het ogenblik
een reconstructieprogramma voor
een gedeelte van de wijk. In de Mit-
telstrasse staan bijna alle huizen in
de steigers. Een pand dat inmiddels
al is gerestaureerd, is ingericht als
een soort permanente tentoonstel
ling met een maquette van de histo
rische toestand van deze wijk.
Een van de oude panden is overi
gens inmiddels, in beslag genomen
door krakers. Een groep van tien
jongelui heeft twee etages van een
leegstaand huis in gebruik geno
men. De groep had eigenlijk een an
der pand op het oog, maar de autori
teiten hadden dat verboden. Daarna
heeft men het recht in eigen hand
genomen en een woning in de Stras-
se der Jugend uitgezocht om daar in
elk geval de winter door te komen.
De krakers worden daar ooglui
kend toegelaten, omdat het huis
geen gemeentelijk bezit is. Totdat
de eigenaar gevonden is, mogen ze
er in blijven wonen.
De krakers wonen dan overigens
wel in een pand dat in de hoogste
categorie van monumentenzorg
valt. Het valt onder dezelfde strenge
regels als het wereldberoemde ko
ninklijke slot Sans Souci in Pot
sdam.
De Nederlanders waren daar
neergestreken op uitnodiging van
de toenmalige koning Friedrich
Wilhelm, die voor zijn kroning vier
jaar Staatsrecht had gestudeerd in
Leiden. In die periode was hij onder
de indruk gekomen van het grote
vakmanschap dat in Nederland op
veel terreinen bestond. Hij liet on
der meer architecten, tuinlieden en
handwerkslieden naar Potsdam ko
men, om de stad te verfraaien.
In zo'n anderhalve eeuw is er een
Nederlandse wijk ontstaan met 134
panden. Enkele gebouwen zijn in
de afgelopen jaren verloren gegaan,
zodat er nu in totaal nog 128 over
zijn. Die stadsuitleg is voor een deel
geënt op Nederlandse principes uit
die tijd. Er zijn bruggen geslagen,
grachten gegraven en zelfs heeft in
Potsdam ooit een windmolen ge
draaid.
Ook in andere plaatsen in Bran
denburg is de aanwezigheid van de
Nederlanders destijds nog zicht
baar. Potsdam was overigens wel
het belangrijkste centrum voor de
Nederlandse kolonie. Daar is de Ne
derlandse erfenis ook het grootst. In
de stad is in juni een speciale vere
niging opgericht, die zich het her
stel van de Nederlandse wijk tot
doel heeft gesteld. De vereniging is
naarstig op zoek naar sponsors om
de restauratie verder te kunnen fi-
