'Politiek gedoogt dat
het bestel stiekem
wordt afgebroken'
Vakantie als straf
ENKWIJZER
Onze taal
Vara-voorzitter Van Dam heeft weinig op met Den Haag
PAGINA 23
I
Het Hilversumse omroepbestel beleefde een stormachtig sei
zoen. De commerciële omroep verwierf zich een plaatsje op de
kabel toen bleek dat de wettelijke bescherming daartegen zo lek
was als een mandje. Haagse bestuurders blonken uit in het afge
ven van tegenstrijdige verklaringen. Desondanks ging het een
van de gevestigde omroepen voor de wind: de Vara. Niet in de
laatste plaats de verdienste van de voorzitter, voormalige PvdA-
politicus Marcel van Dam, die er geen geheim van maakt weinig
respect meer te hebben voor de manier waarop Den Haag met de
Hilversumse belangen omspringt.
door Hans GoeSsens en Cor Scheltis
Net verhuisd naar een nieuw pand aan de
overkant van de Heuvellaan wil de Vara
geen misverstand laten bestaan over de
identiteit van de bewoner. Vara-vlaggen
wapperen en in het met kleine keitjes ge
plaveide paadje naar de hoofdingang lig
gen de letters VARA ingebed.
Vanuit zijn werkkamer op de derde
verdieping heeft voorzitter Marcel van
Dam (52) permanent uitzicht op het ver
maarde studiogebouw dat de Verenigde
Arbeiders Radio Amateurs in staat stel-
de een plaatsje in de ether te bevechten.
Die strijd gaat onder Van Dam onver
minderd voort, zo legt hij uit, maar voor
nostalgie is geen plaats in het niéuwe
kantorencomplex. De rode haan siert
nog slechts de brandkranen.
De verhuisdrift in Hilversum - de Kro
en Vpro overwegen eveneens hun oude
gebouwen te verlaten - is niet toevallig.
De omroepen moeten in 1992 hun stu
dio's zelf financieren, maar dat kunnen
ze niet. Vandaar dat de omroepen hun
oude gebouwen willen afstoten. Bijko
mend voordeel voor de Vara is dat de me
dewerkers, voorheen verspreid over zes
tien verschillende gebouwen, nu netjes
bijeen geharkt zijn in het gehuurde nieu
we pand.
Chaos
Van Dam deelt zijn bestuursetage met de
Vara-speelgoedaktie. Hij verliet in 1986
de Tweede Kamer om het voorzitter
schap over te nemen van Albert van den
Heuvel, thans vice-voorzitter van de Nos.
De Vara verkeerde in een onttakelde
staat. Het was een financiële chaos bij de
omroep, het ledental liep terug en de
kijkcijfers van de programma's waren
matig. Nu is de Vara financieel gezond en
een van de best bekeken omroepen in
Hilversum.
Dat biedt de voorzitter een sterke uit
valsbasis om ten strijde te trekken tegen
de 'onderhuidse guerilla' die het ministe
rie van wvc naar zijn zeggen voert tegen
de omroepen. "Als ik hoor en lees dat het
politieke beleid er officieel op is gericht
om de publieke omroepen te versterken,
maar tegelijkertijd merk dat er een stie
kem afbraakbeleid wordt gevoerd tegen
de omroepen kan ik alleen maar conclu
deren dat de politiek gedoogt dat het pu
blieke bestel wordt afgebroken".
"Naar buiten vindt de politiek het ken
nelijk nuttig te pleiten voor een sterk pu
bliek bestel. Maar ze laten tegelijk wel
toe dat er bezuinigd wordt op de omroe
pen. Laten ze dat dan gewoon erkennen.
Tegenwoordig wordt veel bezorgdheid
geuit en niet ten onrechte over het
verlies aan vertrouwen in de politiek.
Wat er met het publieke bestel gebeurt is
ook uit democratisch oogpunt bedenke
lijk".
"Een paar voorbeelden. Toen ik hier
kwam in '86 was net de mediawet van
Brinkman in behandeling. Ik werd ge
confronteerd met een nieuwe situatie, de
ontbinding van de Nos. Als je ziet hoe on
zorgvuldig en volstrekt willekeurig dat
gebeurd is. Met belachelijke dictaten
vanuit Den Haag. Bij de loskoppeling
van de Nos en het facilitaire bedrijf, het
NOB, werden de geldstromen verlegd.
Wij moesten de faciliteiten gaan kopen.
Voordien kregen we die zogenaamd gra
tis. Op zich vind ik de verzelfstandiging
van het NOB juist. Alleen de manier
waarop dat wordt gedaan, de wijze waar
op alles wordt afgewenteld op de omroe
pen, dat vind ik verwerpelijk".
Probleem
Van Dam wijst naar het oude studio-ge-
bouw aan de overkant. "Die radiostu
dio's daar werden al geëxploiteerd door
het NOB. Wij hadden alleen nog maar het
gebouw in eigendom. We hebben het nu
kunnen verkopen aan het NOB. Maar
daar werkten wel veertig mensen. Vol
gens Den Haag is dat óns probleem, hoe
wel het allemaal een uitvloeisel is van
maatregelen die daar zijn genomen. Er
was ook een fonds van 21 miljoen gulden
voor het onderhoud van de gebouwen.
Dat geld is naar het NOB geschoven, zon
der dat de Tweede Kamer daar ook maar
één moment aan te pas is gekomen".
"De verplichting voor de omroepen
om faciliteiten bij het NOB af te nemen
zou dalen van 75 procent naar 50 procent.
Nadat het NOB geklaagd had wordt
doodleuk eind vorig jaar nog even per
brief verkondigd dat de bestedingsplicht
gewoon 75 procent blijft. Weten ze in
Den Haag wel hoe lang van tevoren je fa
ciliteiten moet bespreken? Wij zijn na
tuurlijk uitgegaan van die 50 procent en
hadden al afspraken gemaakt met ande
ren. Maar ja, dat is natuurlijk ons pro
bleem".
Licht spottend kijkt de voorzitter door
de rook van een voor hem karakteristie
ke dunne sigaar. Zijn heftige monoloog
Marcel van Dam: "Naar buiten vindt de politiek het kennelijk nuttig te pleiten voor een sterk publiek bestel. Maar ze laten
tegelijk wel toe dat er bezuinigd wordt op de omroepen". (fotoGPD)
werd uitgelokt door de vraag of hij nog
steeds een voorstander is van een parle
mentaire enquête naar het mediabeleid.
Een beetje de bekende weg, maar Van
Dam blijkt er vol van.
"En toen kwam de motie-Beinema
(media-woordvoerder van het CDA) om
een onderzoek te doen naar de omroe
pen. Die motie werd ingegeven door de
zorg, dat door daling van de uurbedragen
de kwaliteit van het programma-aanbod
zou worden aangetast. Dat onderzoek
kwam er en werd uitgevoerd door Reyn,
De Blaey, een bureau dat wvc had uitge
zocht. Met als belangrijkste conclusie: de
daling van het uurbedrag voor televisie
zendtijd heeft het niveau van de pro
grammakosten niet aangetast, omdat de
daling van de vergoeding werd gecom
penseerd door een daling van de vaste
kosten."
"Een fantastische misinterpretatie van
de cijfers, echt schandalig en manipula
tief. Als opinie-onderzoeker weet ik zelf
nogal wat van cijfers en wat hier is ge
beurd is echt schandalig, zó ver staan de
conclusies van het rapport af van de wer
kelijkheid. Die cijfers heb ik dus meteen
in onze eigen computer laten stoppen om
de uitkomsten te vergelijken."
Verschuiving
Volgt een gedetailleerde uitleg hoe de
cijfers wél gelezen moeten worden. Met
als belangrijkste conclusie dat de pro
grammakosten wel degelijk gestegen
zijn. Want, aldus Van Dam, er wprdt in
het wvc-onderzoek volstrekt voorbij ge
gaan aan de verschuivingdie heeft
plaatsgevonden van vaste kosten naar
variabele kosten. Omdat in toenemende
mate gebruik wordt gemaakt van free
lance-medewerkers met honoraria die
als variabele kosten worden aangemerkt.
Niet voor niets heeft er een verschuiving
plaatsgevonden naar meer en goedkope
re buitenlandse programma's. Om over
de schamele zomerprogrammering, die
in Hilversum tot norm is verheven, nog
maar te zwijgen. De kwaliteit is wel dege
lijk aangetast, meent Van Dam in zijn
rapport.
"De cijfers van Reyn, De Blaey zijn
misbruikt om verdere bezuinigingen op
de omroepen te rechtvaardigen. Blijk
baar denken ze daar bij wvc dat er nog
wel 200 miljoen van die omroepen afkan.
Zo staat in het regeerakkoord dat de om
roepbijdrage geïndexeerd moet worden,
dat wil zeggen moet stijgen als ook het
loon- en prijspeil stijgt. De bedoeling
was natuurlijk daarmee de omroepen
een compensatie te geven voor stijgende
kosten. Nu is besloten wel de omroepbij
drage te indexeren, maar de uitkeringen
aan de omroepen constant te houden.
Dat is zó stiekem, daartegen kan je wei
nig uitrichten. Pas als van die bezuini
gingen officieel beleid wordt gemaakt,
kan ik er tegenin gaan",
Commercieel
Vorig jaar verzette Van Dam zich hevig
tegen de commerciële plannen van Avro,
Tros en Veronica, de ATV-omroepen. De
federatieve omroepen, Vara, Ncrv en
Kro, riepen om beurten ook commer
cieel te willen worden. Commerciële om
roep is niet tegen te houden, vindt ook
Van Dam. Maar ook hier gaat het hem
om de manier waarop commercie in Hil
versum wordt toegelaten.
"Commerciële televisie hoort op de ka
bel, op een vierde Hilversums kanaal.
Niet op een derde net, waardoor de ande
re omroepen worden teruggedrongen op
twee netten. Een vierde aards net aanleg
gen zou onzin zijn. Aardse netten zijn in
de toekomst onbruikbaar als High Defi
nition Televisie wordt ingevoerd".
"Maar als A-omroep moet je toch op
twee vaste dagen zendtijd hebben. Je
moet namelijk een avond kunnen op
bouwen. Je moet het eigenlijk zo doen
dat er vergaderingen worden verzet om
dat jij die avond uitzendt. Dat gebeurt nu
op Vara-avonden en dat vind ik een goe
de graadmeter. Maar als Tros en Veroni
ca niet commercieel worden en de om
roepen teruggedrongen worden naar
twee netten ontstaat er een rommeltje.
Vergelijkbaar met de situatie op de ra
dio, zodat je je als omroep onvoldoende
kunt profileren. Daar verzet ik mij te
gen".
"Ze schermen in Den Haag nu met die
concessie van tien jaar voor de bestaande
omroepen. Watje moet doen om die con
cessie straks verlengd te krijgen, weet
niemand. De gedachte achter dat conses-
sie-systeem is, dat de omroepen dan
geen leden meer hoeven te werven en
hun creativiteit en middelen aan betere
programma's kunnen besteden. Maar
het is natuurlijk een waanzinnige ge
dachte dat we zouden stoppen met het
werven van leden, als we niet weten waar
we over tien jaar aan toe zijn. Iedereen
zal leden blijven werven, uit voorzorg.
Het enige wat er verandert, is dat we nu
een concessie hebben voor onbepaalde
tijd en straks voor slechts tien jaar".
"Wie beschouwen ze straks nog als lid?
Welke eisen stelt men aan leden van een
omroepvereniging? Ik roep maar iets be
lachelijks: moet een lid straks tweehon
derd gulden betalen? Niemand die het
weet. In Den Haag wordt gezegd 'dat zul
len we nader bestuderen'. Ik ben heel
wantrouwend en denk dan: ze gaan ons
nu een concessie geven om later de voor
waarden te formuleren. Zodat een aantal
omroepen het daar moeilijk mee zal krij
gen.. Er wordt immers al jaren geroepen
dat er teveel omroepen zijn. Ze vinden ei
genlijk dat Veronica en Tros niet in het
publieke bestel thuis horen. Maar als die
twee omroepen daadwerkelijk andere,
commerciële wegen gaan bewandelen
dan wordt ze dat weer verweten".
Ideologie
"Ik heb nimmer begrepen waarom er
meer commerciële zenders moesten ko
men. Volgens mij is het pure ideologie.
De grote drijvende kracht achter com
merciële omroep is de reclame-wereld
geweest. Maar men had toch Nederland 1
en 2. En de Nederlandse publieke om
roep moet straks toch voldoen aan de Eu
ropese regels, die stellen dat 15 procent
van de totale zendtijd beschikbaar moet
zijn voor reclame. Maar wat hebben de
adverteerders nu bereikt? Dat door meer
zenders in het leven te roepen de spoe
ling dunner is geworden, elke zender een
deel van de kijkersmarkt is gaan bedie
nen. Maar een adverteerder wil toch dat
zijn reclamespot juist door zoveel moge
lijk mensen wordt gezien".
"Het is boosaardig om niet het verschil
tussen publieke en commerciële omroep
te willen zien, ook al doen wij ons best
om populaire programma's te maken.
Commerciële televisie is per definitie
een zaak van weinig kosten tegenover zo
veel mogelijk baten. Als je, met andere
woorden, een drama-serie kunt maken
van vijfentwintig minuten voor zo'n an
derhalve ton per aflevering met een kijk
dichtheid van 15 procent, maar voor 35
mille ook een spelletje als bij voorbeeld
Lingo met dezeifde kijkdichtheid, ben je
toch gek als commerciële omroep dat je
investeert in die drama-serie. Commer
ciële tv heeft invloed op de programme
ring. Bij ons zijn de inkomsten niet ge
koppeld aan opbrengst".
"Wij doen ook niet aan commerciële
sponsoring. De Vara krijgt wel geld van
derden, maar dat komt van de overheid
en het Stimuleringsfonds. In ieder con
tract dat wij sluiten met vrije producen
ten behouden wij het recht om zonder
enige restrictie delen uit het programma
te halen. Dat de sponsoring van de pu
blieke omroepen 70 a 80 miljoen gulden
zou bedragen is lariekoek. Ik moet gis
sen. Maar ik weet hoeveel programma's
wij afnemen van vrije producenten. Ik
weet hoeveel er aan product-placing
wordt gedaan bij spelletjes van ons. Dat
is maximaal een bedrag van een paar mil
joen gulden. Nou laat dat bij andere om
roepen samen het viervoudige zijn, wat
ik niet geloof, dan nog kom je niet aan
dat bedrag dat maar hardnekkig in de
pers blijft verschijnen".
Drang
Bij zijn indiensttreding verklaarde de
nieuwe voorzitter van de Vara de beste
omroep van West-Europa te maken. "We
zijn aardig op weg. Onze doelstelling is
om goede programma's te maken. Voor
het 25-jarige jubileum van de Kijk- en
Luisterdienst hebben ze onderzoek ge
daan naar de beleving van kijkers en pro
grammamakers. En ik vond het leuk dat
zowel de kijkers als de programmama
kers van andere omroepen vonden dat
de Vara de beste programma's maakt. De
jacht op de kijkcijfers wordt niet alleen
uit commerciële motieven ingegeven of
uit de drang van omroepen om te overle
ven, maar komt ook voort uit de autono
me drang van programmamakers om zo
veel mogelijk kijkers te trekken. Nie
mand vindt het leuk als er niet naar zijn
of haar programma wordt gekeken".
leder bedrijf kent ze. Die mensen die zich
verre houden van de koffiehoek en van
het geleuter over weekendtripjes of va-
kantietochten en die onvermoeibaar
voortploeteren met maar een ding voor
ogen: werken. De mensen voor wie werk
de bron van vreugde en hoogste doel van
het leven is. Maar ook in huis lopen ze
rond. Die vrouwen of mannen, die altijd
iets te doen moeten hebben. Voor wie er
niks bevredigender is dan dat de kamer
'aan kant' is en die voortdurend op zoek
zijn naar iets anders om aan kant te ma
ken. De Amerikaanse schrijver Wayne
Oates, komt de eer toe het verslavende ka
rakter van dit gedragspatroon raak te
hebben getroffen met de term 'workaho
lic' (werk-alcoholist) in zijn boek Beken
tenissen van een Workaholic.
"De manier om een workaholic te ont
maskeren", zegt Oates, "is te kijken hoe
iemand zijn vrije tijd doorbrengt, want
vrije tijd wordt door zo'n figuur ervaren
als een straf, als een hoop ongevulde tijd
waarmee niets zinnigs wordt gedaan".
Workaholics vertonen heuse ontwen
ning ssymptomen zoals angst en depres
sie wanneer ze een tijdlang, een paar uur
is al genoeg, niks te doen hebben. Tegen
langere perioden van onthouding - zoals
vakanties - zien ze werkelijk als een berg
op. Bij vertrek en ook de eerste dagen voe
len ze zich vaak lichamelijk slecht, slapen
ze slecht en hebben ze klachten zoals kort
ademigheid, maag- en hartklachten. Het
liefst gaan ze helemaal niet, maar omdat
de hele familie dan op tilt zou slaan, voe
len ze zich wel gedwongen. Trouwens va
kantie is voor hen vaak ook een goede
ontwenningskuur, want na een week of
zo krijgen ze de smaak van het niks doen
wel te pakken en tegen het einde weten ze
soms van geen ophouden meer.
Maar er is ook een groep workaholics
die onbehandelbaar lijkt en de hele va
kantie door een 'pain in the neck' blijft.
Dat zijn degenen die niet alleen
workaholisch zijn, maar ook nog tot het
zogenaamde A-type behoren, een type
waar het tegenwoordig van wemelt. Wat
is dat precies het A-type? De A staat voor
eigenschappen als overactief, overambi
tieus, en vaak ook (behoorlijk) agressief.
De tegenpool van het A-type is het B-type,
dat meer bedaard en bedachtzaam is.
Een van de meest opvallende kenmer
ken van het A-type is de neiging altijd
verschillende dingen tegelijk te willen
doen: ontbijten, scheren, de krant lezen,
praten en naar de radio luisteren doet hij
allemaal op hetzelfde moment. (Sommi
gen hebben zelfs de neiging zich onder het
douchen vast te gaan aankleden). Daar
bij moet alles ook nog in een ontzettend
hoog tempo gebeuren. Het echte A-type
heeft zijn bord al leeg of is al aan de over
kant van de straat als anderen nog moe
ten starten. Wie altijd allerlei dingen te
gelijk doet en in een hoog tempo, die is na
tuurlijk erg ongeduldig en gruwelt ervan
als iemand anders treuzelt of traag is.
In een restaurant waar hij niet stante
pede wordt bedient, is een A-type voor
zijn gezelschap vaak niet om te harden en
soms om zich gewoonweg voor te scha
men: als er na vijf minuten geen ober
langs is geweest, begint hij al opzettelijk
het vakantie-etentje te verzieken met kre
ten als: "nou, als ze nou niet gauw komen,
gaan we hier weg hoor. Wat een zooitje!"
of "Moet je nou eens kijken, die ober is
hier al twee keer langs gerend zonder ook
maar op- of om te kijken. Als het zo door
gaat zitten we hier vannacht om twee uur
nog".
In een gesprek herken je het A-type als
degene, die als jij praat alsmaar 'ja, ja'
roept om je op te jagen of zo snel mogelijk
het woord van je over te nemen. Of erger
nog, hij maakt gewoon de zinnen voor jou
af.
Een gesprek met een A-type vereist
daarom meer dan gemiddelde verdraag
zaamheid van jouw kant. Want hij houdt
er absoluut niet van naar anderen te luis
teren. Een gesprek verveelt hem al heel
gauw als hij niet zelf aan het woord is.
Soms doet hij uit beleefdheid alsof hij
luistert, maar lang houdt hij dat meestal
niet vol. Hij is eigenlijk alleen maar geïn
teresseerd in dingen die met hemzelf te
maken hebben; hij probeert de conversa
tie steeds zijn richting op te sturen en als
dat niet lukt, verbreekt hij vaak de ver
binding (zo van: "Kom, mams, ik denk
dat het weer eens tijd wordt dat we de
slaapzak opzoeken").
Het prototype van het A-type is degene
die op visite bij de overburen op de cam
ping eerst een hele tijd over zijn pas ge
kochte camper zeurt en dan vervolgens
zegt: "Nou genoeg over dat ding van ons.
Laten we het eens over jullie hebben. Ver-
door René Diekstra
hoogleraar psychologie te Leiden
tel eens, wat vind je eigenlijk van onze
nieuwe camper?"
Hij is verder bepaald ook geen erg op
lettende waarnemer. Hij herinnert zich
meestal weinig of geen bijzonderheden
van bijvoorbeeld de kamer waarin hij
zat, de kleding of het haar van zijn ge
sprekspartners, enzovoorts. Hij is ook ie
mand, die gemakkelijk 'kleinigheden' als
sleutels, zonnebrillen of pennen kwijt
raakt en dan ontzettend ongeduldig kan
worden als ze niet meteen worden terug
gevonden. Hij koopt liever meteen nieu
we dan er een tijdje lang naar te zoeken.
Kenmerkend voor het A-type is verder
het idee dat hoe sneller je iets doet, des te
beter of succesvoller het is. Als hij met de
auto op vakantie gaat, dan is zo snel mo
gelijk op de plaats van bestemming aan
komen het eerste grote vakantiedoel dat
hij heeft. Als dat lukt is hij de koning te
rijk en praat hij twee dagen lang tegen
iedereen die het maar horen wil over niks
anders: "Nou jongen, dat hebben we toch
even snel gedaan!".
Succes meet hij trouwens meestal af in
getallen, niet alleen in het aantal uren
datje over iets doet, maar ook in het aan
tal punten datje bij een spel of sport hebt
gescoord of de hoeveelheid guldens die je
hebt bespaard of verdiend bij het kaar
ten of gokken of bij het pingelen met een
inheemse handelaar. Dat soort zaken
zijn voor hem heel wat belangrijker dan
het plezier datje aan een reis, een spel of
werk kunt hebben. Hij vergelijkt zichzelf
met anderen ook bijvoorkeur in getallen.
DOOR JOOP VAN DER HORST
Ooms en tantes zijn wel familie maar ze
behoren niet tot het gezin. Opa en Oma
kunnen dagelijks langskomen maar ge
zinsleden zijn het toch niet. Familie en ge
zin zijn dus niet hetzelfde. Meestal ver
staan we onder een gezin: een man en een
vrouw en enige kinderen. Eén ouder-ge-
zinnen doen het zonder de man of zonder
de vrouw. De familie zijn de verdere bloed
verwanten: tantes, neefjes, oma's, nich
ten, opa's, ooms, enzovoort. De familie
kring is dus groter dan de kring van het ge-
Toch gebruiken veel mensen het woord
familie in dezelfde betekenis als 'gezin',
dat wil zeggen: voor de kleinere kring van
het huisgezin. De familie Verra is niet
thuis. Een prentbriefkaart gericht aan de
familie De Water is bedoeld voor het gezin,
niet tevens voor alle ooms en tantes. Is dat
een verkeerd gebruik van familie
In het Engels betekent family ook 'ge
zin', maar dat mag geen reden zijn om het
bij ons fout te noemen. Wie de geschiede
nis nagaat van de woorden gezin en fami
lie ziet zo veel veranderingen in de loop
der eeuwen, dat de verschuiving van
'bloedverwanten' naar 'huisgezin' er ook
nog wel bij kan en helemaal niet zo zeker
aan Engelse invloed te wijten is. Het is na
melijk ook heel goed mogelijk dat zulke be
tekenisverschuivingen gewoon hier bij ons
hebben plaatsgevonden.
Het woord familie gaat terug op het La
tijnse familia, en afleiding van het oud-La
tijnse famuh 'dienaar, slaaf, knecht'. De fa
mulus was het knechtje, de slaaf, en de fa
milia waren de gezamenlijke slaven en
dienaars. Later werden met dit woord ook
de gezinsleden aangeduid en toen luidde
het dus op al wat bijeen is in een huis. Dus
toch de voorloper van het moderne gezin?
Dat is niet zo te zeggen. Destijds bleven de
zoons met vrouw en kinderen vaak in het
zelfde huis wonen bij hun ouders, soms
ook wel samen met broers, elk met hun ge
zin. Familia was in de Romeinse tijd nogal
een ruim begrip. De grote verandering in
de betekenis van het woord is natuurlijk
dat in later tijd het personeel, wat eerst de
familia was, er juist niet meer toe gerekend
werd. Zo werd familie het woord voor
bloedverwanten, al of niet bij elkaar wo
nende.
Het Nederlands heeft het woord niet
rechtstreeks uit het Latijn overgenomen
maar via het Frans. Vandaar de soms nog
wel gehoorde uitspraak famieje, wat min of
meer de Franse uitspraak is.
De geschiedenis van het woord gezin is
in grote lijnen gelijk aan die van familie. Het
grote verschil is alleen dat gezin geen
Frans leenwoord is maar een inheems
woord. Maar de oudste betekenis die we
ervan kennen, is 'reisgezelschap, bedien
den, gevolg'; de mensen met wie je op reis
bent, dat is je gezin. In de Statenbijbel uit
de 17de eeuw lezen we over Izaak: 'Ende
hy hadde besittinge van schapen, ende
bezittinge van runderen, ende groot gesin
de: soo dat hem de Philistijnen benijde
den'. Later vallen onder gezin ook vrouw
en kinderen, dat zijn dan allen die bij elkaar
in huis wonen. En nog weer later worden
de dienstboden en de knechts niet meer
tot het gezin gerekend.
Het gezin als hoeksteen van de samen
leving is dus bepaald niet altijd hetzelfde
geweest als wat het nu is. Het kringetje is
in de loop der eeuwen kleiner geworden.
De hoeksteen werd dus een kleiner hoek-
steentje. Wie de geschiedenis van de
woorden gezin en familie wil begrijpen,
vooral wie wil begrijpen waarom hun bete
kenis zo veranderd is in al die eeuwen, die
moet zich dus verdiepen in hoe de mensen
vroeger woonden en leefden. Want de ver
anderingen in de taal zijn alleen maar een
afspiegeling van de veranderingen in het
leefpatroon.
Als hij op de autobahn wordt ingehaald
door een auto van zijn merk maar in een
luxere of turbo-uitvoering, dan heeft hij
even een slecht moment. Maar als hij even
later zelf een minder type van zijn merk
op achterstand zet, klaart hij weer hele
maal op.
Daarom kan er ook geen grotere ramp
gebeuren dan het feit dat het ene A-type
met het andere in aanraking komt. Als
hij in een langzaam rijdende file zit en
een andere driftkikker probeert brutaal
weg voor hem in te voegen, dan vliegen de
vonken eraf. Hij is desnoods bereid de
koplampen van zijn wagen of de veilig
heid van zijn gezin te riskeren als hij de
wegstrijd maar niet hoeft te verliezen.
Komt hij toevallig op zijn vakantie-
plek met een soortgenoot in contact, dan
gebeurt er ook iets heel merkwaardigs.
Een echt gesprek ontstaat er niet. In
plaats daarvan hoor je twee mensen, af
wisselend of door elkaar heen pratend,
het alleen maar over zichzelf hebben.
Over hun bezittingen, hun bedrijf, hun
prestaties, hun organisatie, hun gezin of
hun kinderen en hoever die het. al ge
schopt hebben. En daarmee komt de echte
aap uit de mouw. Waar het A-type op uit
is, is waardevolle dingen in plaats van
waardevolle (menselijke) eigenschappen
te bezitten.
Friedman, de deftige Amerikaanse
cardioloog die het A-type ontdekte, ver
telt dat hij na zijn hartinfarct aan zich
zelf beggn te werken - in plaats van aan
zijn bezittingen. Hij begon met in zijn va
kantie tweedehands shabby kleren te
dragen, nooit sneller dan 90 kilometer te
rijden, zijn rolex in te ruilen voor boeken
die je alleen maar langzaam kunt doorle
zen, en elke dag minstens een uur te dag
dromen en een kerk te bezoeken om in alle
rust de glas-in-lood ramen te kunnen be
kijken. Bovendien dreef hij tenminste een
keer per dag hardop de spot met zichzelf.
Met andere woorden: met een berouw
vol A-type kunnen het toch nog ontspan
nen weken worden.
