Geïllustreerde boeken
uit 17de eeuw te kijk
Tango-koning Piazzolla op dreef met strijkkwartet
Hans Faverey
overleden
'Doorgaens verciert met kopere platen'
Geveilde Redon echt of
niet, dat is de vraag
Praagse zomer
doet het goed
in Pieterskerk
DINSDAG 10 JULI 1990
KUNST
PAGINA 15
Astor Piazzolla tijdens zijn optreden in het Amsterdamse Theater Carré.
Magistrale optredens tijdens Amsterdam Jazz
i Amsterdam.
AMSTERDAM „Ik weet dat ik op
een jazzfestival sta, en dat jullie zo
juist naar een stuk van Puccini voor
strijkkwartet hebben geluisterd en
nu Piazzolla krijgen..." Met een ge
baar dat hij het ook niet kan helpen,
leidt de Argentijnse tango-vernieu
wer Astor Piazzolla het concert in
dat hij samen met het Salzburg
String Quartet zal geven.
Piazzolla kan in Carré slechts re
kenen op een matig bezette zaal,
waar andere onderdelen van het
Drum International Jazz Festival
gisteravond voor het eerst sinds het
begin van het evenement kunnen
rekenen op een zeer forse belang
stelling. De Beurs van Berlage met
een overwegend moderne program
mering loopt zeer goed, in de tent
op de Dam zullen later op de avond
de kinderkopjes uit het trottoir wor
den gedanst bij de opwindende sal
sa van Celia Cruz en Tito Puente.
Toch is de tegenvallende belang
stelling vor Piazzolla nog steeds een
teken aan de wand. Het Amster
damse festival heeft nog steeds niet
een zo groot mogelijk publiek we
ten aan te spreken, want dat de
hoofdstad blasé zou reageren op
een zo opvallend concert terwijl vo
rige ontmoetingen met de bando-
néonspeler (met Milva of met zijn
kwintet of sextet) voortdurend uit
verkocht waren, wil er bij mij niet
in. Bovendien betekent het een
weerzien met Astor, die de gevolgen
van een ernstig auto-ongeluk geluk
kig goed heeft overwonnen.
Piazzolla heeft slechts zijdelings
met jazz te maken de omstandig
heden waaronder de Tango Nuevo
zich na 1955 ontwikkelde laten zich
enigszins vergelijken met de op
komst van de bop. De volksmuziek
in kwestie heeft bovendien wortel
geschoten in een zelfde sociale
milieu als bij de begindagen van de
jazz het geval was. Daarnaast han
teert de tango (evenals de flamenco)
een vrije solistische expressie voor
de bandonéon (een kleine, chroma
tische trekkast) die Piazzolla steeds
virtuoos weet in te vullen.
Astor heelt in het verleden sa
mengewerkt met jazzmusici als
Gerry Mulligan of Gary Burton,
maar zijn compositorische talenten
(destijds met name beïnvloed door
Duke Ellington, Olivier Messiaen
en Nadia Boulanger) zijn nog aan
zienlijker. Dit jaar legde hij de
laatste hand aan een opera ter nage
dachtenis aan de tangokoning Car
los Gardel en aan vijf Tango Sensa
tions voor bandonéon en strijk
kwartet. Die laatste composities
stelt hij in Amsterdam voor een
programma-onderdeel,
het Holland Festival eindelijk eens
wat node originaliteit had kunnen
laten zien.
Piazzolla hanteert de bandonéon
strikt genomen binnen of balance
rend op de rand van de beperkte
technische mogelijkheden van het
instrument, dat overigens over een
relatief groot klankspectrum be
schikt. Zijn eigen melodielijnen
schrijft hij zo uit dat hij in mid-tem-
postukken lange noten kan trekken
die hem net de tijd gunnen de blaas
balg open te vouwen of samen te
persen. Bijkans zuchtend en hevig
ademend laat de bandonéon als het
ware opgekropte gevoelens sen
sations) Tos.
Bij alle vijf stukken speelt het
kwartet niet de rol van een even
wichtig klassiek kwartet, maar wor
den de solostemmen gebruikt om
de accordeon tegenwicht te geven.
Opvallend zijn de vaak hondsmoei
lijke passages voor cello en altviool,
de ritmische klappen op de kast van
de cello en het toepassen van lange
glissandi die als het ware de ver
taling vormen van die tango-dans
passen waarbij de vrouwelijke part
ner het bovenlijf diep achterover
zwaait. De 'sensations' zijn een
waardevolle aanvulling op het be
staande tango èn kamermuzikale
repertoire, al zijn ze moeilijk te
plaatsen. Nu eens echt Argentinië,
dan weer Wolf of Debussy, dan weer
bijna Broadway.
De Beurs van Berlage biedt even
magistrale optredens. De nieuwe
bigband van good old George Rus
sell. het Living Time Orchestra,
speelt de kilheid voorgoed uit het
gebouw. Met mateloze energie, een
smetteloze precisie en een heel goe
de bezetting kan de band alle huza
renstukjes aan - ook een uitsmijter
als een gedurfde interpretatie van
Ecstatic van Miles Davis (uit 1949).
Net zo'n openbaring is het nieuwe
sextet van tenorist George Adams
en trombonist Craig Harris - een
geheide tip zou dat voor het dit jaar
afgelaste NOS Jazz Festival zijn ge
weest.
Adams (bekend van zijn kwartet
met Don Pullen en een wel erg pa-
triotistisch produkt als de CD Ame
rica) en Craig Harris hebben een
sextet samengesteld dat een fors ge
luid niet schuwt en in die zin wel te
vergelijken valt met latere versies
van de Jazz Messengers. In een laid-
back stuk als Awakening Ancestors
krijgen de solisten (trompettist
Graham Haynes is een groot talent)
veel ruimte om rustige grooves op
te bouwen, in een zeer uitgespon
nen calypso klettert de ene krach-
tesexplosie de vorige omver.
Met dergelijke prachtoptredens
komt ook het Drum Festival zo
wankelend de eerste kinderstappen
zettend in de geschiedenisboek
jes.
JOHN OOMKES
AMSTERDAM - De dichter Hans
Faverey is gisteren in zijn woon
plaats Amsterdam overleden. Hij
kreeg onlangs de Constantijn Huy-
genspijs voor zijn gehele werk. Fa
verey, die 57 jaar is geworden, was
al geruime tijd ziek. Hij was als psy
choloog verbonden aan de Jelgers-
makliniek in Oegstgeest.
LEIDEN - De Leidse Universiteit
bezit een grote collectie geïllu
streerde oude boeken, die voor de
gemiddelde bezoekers achter slot
en grendel van de zogeheten Dousa-
kamer verborgen blijft. Deze zomer
echter is een dertigtal zeventiende
eeuwse uitgaven te bezichtigen in
de expositieruimte van de Universi
teitsbibliotheek. Het merendeel van
de tentoongestelde boeken komt
uit Leids bezit: de Bibliotheca Thy-
siana, het Kunsthistorisch Instituut
en de Universiteitsbibliotheek zelf.
'Doorgaens verciert met kopere pla
ten' is een tentoonstelling over bij
belvertellingen, rebussen, vreemde
volkeren, schrijvers en oorlogstafe
relen.
Als leidraad voor de tentoonstel
ling diende het zogenaamde BINN
(Boekillustratie in de Noordelijke
Nederlanden) project, een automa
tiseringsproject binnen de vak
groep Kunstgeschiedenis dat een
overzicht van de in de zeventiende
eeuw in de Noordelijke Nederlan
den uitgegeven geïllustreerde boe
ken wil geven. Op dit moment be
staat het databestand uit 250 boe
ken met in totaal bijna 2600 illustra
ties uit de periode 1575-1700. Dit
aantal lijkt groot, maar het verte
genwoordigt naar schatting niet
meer dan 2% van de produktie uit
die tijd in de Noordelijke Nederlan
den. Er is dus nog veel werk te ver
richten.
De 2600 illustraties werden toe
gankelijk gemaakt op onderwerp
en motief. Hierdoor werd het moge
lijk om in korte tijd een onderwerp
op te sporen, bijvoorbeeld honden
in zeventiende eeuwse prenten of
engelen of bijbelse figuren. 'Door
gaens verciert met kopere platen' is
het resultaat van een projectgroep
voor kunsthistorici, onder leiding
van L. Couprie, waarin vijf studen
ten met behulp van het BINN-pro-
ject vijf thema's uit de geïllustreer
de boeken kozen. De vijf thema's to-
rien geen andere overeenkomst dan
dat het gaat om illustraties uit ze
ventiende eeuwse uitgaven en ze
ons een inzicht geven in de verbeel
ding van de eigen tijd en ideeën in
die periode.
Achtereenvolgens zijn te zien:
een aantal 'prentbijbels' geïllu
streerde bijbels, uitgaven met reis
verslagen, boeken met historische
verhandelingen, auteursportretten
en een selectie uit de zogeheten
'mnemotechnische' illustraties.
Studente Hannah Leuvelink koos
dit laatste, meest curieuze onder
werp. In de door haar ingerichte vi
trines liggen zeven boeken die op
vallen door de verzameling van klei
ne tekeningen. Het ene boek lijkt op
een stripverhaal, - keurig omlijnde
plaatjes naast elkaar -, het andere
boek heeft meer iets weg van een re
bus; een wirwar van figuurtjes en
voorwerpen met letters eromheen.
Hannah Leuveink hierover:
Verkoop kaartjes
Prince valt tegen
LEEUWARDEN (GPD) - De voor
verkoop van het concert van de
Amerikaanse zanger-gitarist Prince
en zijn band op 5 augustus in ijssta
dion Thialf te Heerenveen valt te
gen. Sinds het begin van de verkoop
afgelopen zaterdag bij de VW-kan-
toren en enkele platenzaken in het
Noorden zijn er slechts 7000 toe
gangskaartjes de deur uitgegaan.
Organisatiebureau Mojo Concerts
had op minstens 10.000 gerekend.
„Dit valt wel heel erg hard tegen",
moet Jacob Bolhuis van Mojo er
kennen. „We treuren nog niet, maar
we vinden het wel heel erg jammer.
Want Thialf moet eigenlijk wel vol.
De komende weken moeten heel
wat goed maken".
"Mnemotechnische illustraties zijn
plaatjes die als geheugensteuntjes
dienst doen. Men gebruikte in de ze
ventiende eeuw deze methode om
moeilijke leerstof te kunnen ont
houden".
"Het principe van de mnemo
techniek is Tieel oud. Voordat de
mens over boeken, naslagwerken
en goede schrijfmethoden beschik
te, was hij sterk afhankelijk van zijn
geheugen. Van onze klassieke voor
ouders weten we dat zij soms ware
geheugenkunstenaars waren, maar
ook primitieve volken hadden me
thoden ontwikkeld om veel dingen
te onthouden. Men ging uit van het
idee dat wat via het oog tot ons
doordringt de sterkste indrukken
nalaat en dus niet snel wordt verge
ten. Aan elk te onthouden ele
ment, een abstract idee of iets con
creets, moest men een beeld koppe
len".
In de zeventiende eeuw ontwik
kelde de mnemotechniek zich ver
der. Twee juridische boeken op de
ze tentoonstelling zijn hier een goed
voorbeeld van. Aan de hand van de
plaats van de verschillende illustra
ties en de bijgevoegde letters kon de
jurist aflezen welk artikel in welk
hoofdstuk stond. De illustratie zelf
verbeeldde de inhoud van het des-
treffende artikel. Het beeld van een
kind in een stralenkrans op de flan
ken van een loeiende os verwijst bij
voorbeeld naar de inhoud van een
hoofdstuk over de verering van het
zoontje van een beroemde Romein
se staatsman. Een hoofdstuk dat
gaat over handelingen uitgevoerd
onder dwang is heel letterlijk ver
beeld: een soldaat houdt met zijn
geweer een handelaar in bedwang.
Maar hoe gedegen dit systeem
ook in elkaar stak, snel leren was er
niet bij. Volgens de systeemontwik
kelaar Johannes Buno kon een jaar
werken met deze methode pas een
gewenst resultaat opleveren.
Naast de juridische boeken ook
prenten met verklaringen van bij
belse figuren, een Grieks en He
breeuws woordenboek en een Re-
derijkersfeestboek met sonnettep,
liederen en verzen.
In de zeventiende eeuw bloeiden
de Verenigde Nederlanden als ma
ritieme natie en met het ontstaan
van de Verenigde Oost-Indische
Compagnie (VOC) ontwikkelde
zich ook de traditie van het schrij
ven van reisverhalen en scheeps
journalen. Reizigers schreven hun
spannende avonturen voor de
thuisblijvers op en eenmaal terug in
eigen land werden deze verhalen
aangevuld met afbeeldingen en uit
gegeven. Willemien van Velzen
maakte voor deze tentoonstelling
een selectie uit reisverhalen.
Mensen worden verscheurd door
ijsberen op Nova Zembla of door
krokodillen op het eiland Lingua,
Brazilianen en 'een Wilde' uit West-
Indië kijken ons vervaarlijk aan. De
begeleidende teksten doen veelal
vermoeden dat de gravures aan de
beschrijvingen zijn aangepast en
daardoor zijn de figuren niet geheel
natuurgetrouw weergegeven.
Ook niet geheel naar waarheid,
maar juist extra aangedikt zijn de
afbeeldingen van de geweldadighe-
den die de Spanjaarden onder lei
ding van Alva eind zestiende en be
gin zeventiende eeuw tegen de Ne
derlanders begingen.
De bekende zeventiende eeuwse
uitgever, drukker en graveur Frans
Hogenberg bundelde een groot aan
tal historische prenten over dit on
derwerp, waarbij vooral de afbeel
ding van de 'Spaanse furie te Ant
werpen' sterk tot de verbeelding
spreekt.
Verdep op de tentoonstelling nog
mooie prentreeksen van bijbelver
halen, landkaarten en schrijvers
portretten met speciaal op hen ge
schreven lofgedichten. Enkele van
deze gedichten zijn voor de gelegen
heid integraal vertaald. Zij zijn te
vinden in de catalogus die tegelijk
met de tentoonstelling verscheen.
Het is jammer dat er bij de boeken
in de vitrines weinig tekst en uitleg
gegeven wordt, want deze materie
en zeker de mnemotechnische illu
straties vragen om enige voorken
nis. De geïnteresseerde bezoeker
zal voor deze kennis de catalogus,
nummer 8 in de reeks Kleine Publi
caties van de Leidse Universiteits
bibliotheek, moeten aanschaffen.
Daarin is uitgebreide informatie te
vinden over de achtergronden van
zeventiende eeuwse gravures en
wordt specifiek ingegaan op de ten
toongestelde uitgaven.
De tentoonstelling 'Doorgaens
verciert met kopere platen, Ne
derlandse geïllustreerde boeken
uit de zeventiende eeuw' loopt tot
20 augustus. Prijs catalogus: 5,-.
Strippenkaart
voor bioscoop
AMSTERDAM (ANP) - De
Cannon Group Nederland BV
ontwikkelt een zogenaamde
„filmstrippenkaart" voor bio
scoopbezoekers. Dat plan moet
worden gezien als een vervolg
op de succesvolle WK-kaart,
waarmee Cannon erin slaagde
om ondanks de forse concurren
tie van de wereldkampioen
schappen voetbal 60.000 men
sen naar de bioscopen te krij
gen.
Met de strippenkaart kunnen
films tegen gereduceerde prij
zen worden bezocht. Het is nog
niet duidelijk hoe hoog de kor
tingen zullen uitvallen. De zo
grif verkochte WK-kaart kostte
50 gulden en bood de mogelijk
heid om 24 films te zien. Volgens
mevrouw Rooth is tweederde
van de pashouders 7 tot 15 keer
naar de film geweest. Vijftien
procent van de kaartbezitters
ging vaker dan 15 keer naar de
bioscoop. Een belangrijk deel
van de bezoekers bestond uit
mensen die niet van voetbal
houden.
Reisverhalen en scheepsjournalen werden aangevuld met afbeeldingen.
GRONINGEN (GPD) - Het schil
derij 'Fleurs des Champs' van de
Franse symbolist Odilon Redon
(1840-1914), waarover afgelopen
vrijdag in Amsterdam een kort ge
ding diende, blijkt bij Christie's te
zijn aangeboden door de in het
noorden .woonachtige mevrouw
Dollekamp-Warren. Zij wil over de
hele kwestie voorlopig niets kwijt.
Zoals eerder gemeld eiste Chris
tie's in het kort geding opheffing
van het beslag dat de Groninger ad
vocaat mr. E. F. A. Dams, raadsman
van mevrouw Dollekamp, heeft la
ten leggen op de drie bankrekenin
gen van de Amsterdamse vestiging
van het veilinghuis. De Japanse
kunsthandelaar bleek niet bereid
het pastel af te nemen nadat hij het
bij Christie's had gekocht, omdat
hij plotseling twijfelde aan de echt
heid ervan. Christie's besloot ver
volgens om het bedrag van meer
dan een miljoen, dat door de veiling
werd verkregen, niet
Dollekamp niet uit te betalen.
Redons 'Fleurs des Champs',
schilderij uit 1905, werd op 22 mei
door Christie's geveild voor 1,2 mil
joen gulden. Als indicatie voor de
echtheid van het doek nam Chris
tie's in haar veilingscatalogus op
dat het schilderij 'opgenomen
wordt in de komende Catalogue
Raisonnée van de Foundation Wil-
denstein', een oeuvre-catalogus met
alle Redon-werken waarvan de
authenticiteit vast staat. Toen
'Fleurs des Champs' in de Catalo
gue Raisonnée evenwel bleek te
ontbreken, weigerde de koper het
doek af te nemen.
Advocaat Dams wil over de zaak
niet meer zeggen dan: "Kopen is ko
pen. Of u nou een auto koopt of een
schilderij, dat is om het even". Het
voorstel van de Amsterdamse rech
ter om in het conflict een expert in
te schakelen wijst Dams resoluut
van de hand. Mocht de rechtbank
donderdag beslissen om het beslag
op te heffen, dan overweegt Dams
een gerechtelijke procedure te be
ginnen.
Volgens het Haagse veilinghuis
Glerum bestaat er geen 'erecode',
waarop mevrouw Dollekamp zich
kan beroepen. Glerum werd twee
jaar geleden opgericht uit onvrede
over het reilen en zeilen van de twee
'grote' veilinghuizen Christie's en
Sotheby's. Maar volgens veiling
meester C. Broekhof lijkt Christie's
in deze zaak niet laakbaar te hande
len.
Broekhof desgevraagd: "Ook een
veilinghuis kan zich vergissen. En
je kunt niet verwachten dat ze de
verkoper dan toch uitbetalen, om
hem van die vergissing niet de dupe
te laten worden. Zo'n erecode zou te
ver gaan".
Voor gedupeerde kopers bestaat
er wel een erecode, zegt Broekhof.
"Negen van de tien veilinghuizen
zullen in gevallen als deze zeggen:
'Jammer, maar helaas. Had U zich
maar beter van de echtheid moeten
vergewissen'.
En een veilinghuis is volgens de
veilingregels ook niet verplicht om
een schilderij terug te nemen. Maar
de goede veilinghuizen hebben de
erecode dat een gedupeerde koper
kan reclameren. Maar dan moet de
koper wél met behulp van andere
experts bijvoorbeeld aantonen dat
de experts van het veilinghuis zich
hebben vergist". Dat mr. Dams na
mens zijn cliënte de inschakeling
van een expert afwijst, noemt
Broekhof 'naïef.
LEIDEN Tegen de pilaren de ver
tolkers van de Tjechische poëzie.
Onder het orgel het Koninklijk
Mannenkoor 'Die Haghe Sanghers'
Hoog naast het orgel staat de bari
ton Bernard Kruysen opgesteld.
Een indrukwekkend gezicht. Het
ballet van Marjolein Briër traint in
een zijbeuk. De generale repetitie
van het muziek/poëzie spektakel
'Praagse Zomer' gisteravond in de
Pieterskerk.
Als het mannenkoor inzet, gaat de
belichter aan de slag. Opde seconde
wordt alles genoteerd. De vertaal
ster van Tjechische poëzie, Jana Be-
ranové (zie foto Loek Zuyderduin),
brengt een gedicht van Seifert, zij
wordt gevolgd door Willem Wagter.
Drie ballerina's maken bewegingen
op muziek van Bohuslav Martinu.
Daarna volgt een partizanenlied
van het koor.
De laatste tonen zijn nog maar net
weggeëbt of het hoofd van de bari
ton wordt zichtbaar. Het program
ma is gevarieerd. De Pieterskerk
komt tot zijn recht. Ondanks de fou
ten die bij deze generale (mogen)
worden gemaakt, blijft dit evene
ment met Tjechische muziek en
poëzie boeien. Dat belooft wat voor
de première vanavond.
