Het skelet in de beerput
Profiel van de Moord
De Baarnse moordzaak en de geruchten over klassejustitie
ZA'lLKUAU.lUJUmiyyU
EXTRA
PAGINA 35
Lennaert Nijgh reconstrueerde de beroemdste moordzaken uit
de vaderlandse geschiedenis. In de serie Moord Doodslag
vandaag de geruchtmakende Baarnse moordzaak.
PLAATS EN TIJD: De tuin bij de villa van de familie H. in Baarn,
dinsdagochtend 2 augustus 1960, omstreeks 01.00 uur.
SLACHTOFFER: Theo Mastwijk, een 14-jarige scholier uit
Soest.
DADERS: Henk W.16 jaar oud, al dan niet in samenwerking
met Boudewijn H., 17 jaar. Medeplichtige: EwoutH., broer van
Boudewijn H., 16 jaar.
MOTIEF: Angst voor verraad van kruimeldiefstallen en het
ontdekken van het feit dat ze Theo Mastwijk verborgen voor de
justitie. Eigenlijk is nooit ten volle opgehelderd wat zich tussen
de jongens heeft afgespeeld.
AFLOOP: De meest geruchtmakende Nederlandse moordzaak
van na de Tweede Wereldoorlog. Door een paar blunders van
justitie bij de aanhouding van de verdachten - de oudste broer
H. zag kans om uit het voorarrest te ontsnappen - ontstonden
geruchten over klassejustitie. De verdachten kregen bij het
proces in 1963 straffen van negen tot zes jaar opgelegd en
terbeschikkingstelling van de regering. Alle drie zagen af van
hoger beroep.
Op 27 oktober 1961 vond een metse
laar in de tuin van een villa in Baarn
een menselijk geraamte in een oude
beerput. Volgens de gerechtelijke
patholoog-anatoom Zeldenrust was
het skelet van een vrouw en dateer
de het uit de oorlog.
Op 4 november bleek het in Baarn
gevonden geraamte van veel recen
ter datum. De politie had drie teena
gers aangehouden die er van ver
dacht werden een vriendje te heb
ben vermoord.
De onlangs overleden dr. Jan Zel
denrust was toen al een grootheid in
zijn vak. Maar zelfs de grootste
maakt wel eens fouten. Dit is het ge
raamte van een vrouw uit de bezet
tingstijd, zei hij. Het kwam indertijd
wel meer voor dat er resten werden
gevonden van clandestien begraven
onderduikers.
Bij de Baarnse politie werkten
twee rechercheurs met de bijna ver
zonnen klinkende namen Pit en
Smit. Smit was een al wat oudere
man met een merkwaardig geheu
gen voor kleine en schijnbaar onbe
tekenende dingen. Er was een res
tant textiel dat niet was aangetast
door de ongebluste kalk. Smit had
het gevoel dat hij dat motiefje ken
de. Pit en hij gingen daarmee tegen
het oordeel van de toen al zeer ge
respecteerde Zeldenrust in.
Onderzoek op het laboratorium
stelde hen in het gelijk: spijkerbroe
ken bestonden niet in de oorlog. Bo
vendien betrof het lapje textiel een
restant van een overhemd met een
opvallend dessin. Pit kon het niet
uit zijn hoofd zetten: hij had dat mo
tiefje ergens gezien.
Hij bladerde in het opsporingsre
gister. "Is Theo Mastwijk al terug?",
vroeg hij. Mastwijk stond bekend
als een moeilijk geval. Hij was on
der toezicht geplaatst van de Kin
derbescherming, had geen ambities
en kon slecht leren. Hij spijbelde
veel, liep van huis weg en raakte be
trokken bij kleine diefstallen. Begin
juli 1960 gaf zijn vader gaf hem als
vermist op.
Rechercheur Pit zocht de foto op
die de politie van Mastwijk had ge
maakt nadat hij op 20 juni van het
jaar ervoor was aangehouden op
een gestolen bromfiets. Hij droeg
een opvallend overhemd. Pit knik
te. "Theo Mastwijk is wel degelijk
terug".
Arrestaties
In 1960 had de Baarnse politie lucht
gekregen van een paar inbraken en
diefstallen van bromfietsen in de
buurt; de naam Henk W. was toen al
gevallen in verband met een in
braak in een leegstaand hotel en in
een pakhuis, maar die ontkende dat
toen zó zelfverzekerd dat ze hem
weer lieten gaan. Hij had de politie
in juli 1960 het verhaal verteld dat
Theo Mastwijk over de grens naar
België was gevlucht.
Ook twee schoolkameraden van
Henk werden ernstig aan de tand
gevoeld: de broers Boudewijn en
Ewout H. De politie wist dat Henk
W. met de jongens bevriend was.
Bovendien was Theo Mastwijk des
tijds in de buurt van de 'Chinese vil
la' gezien, waar zich die beerput in
de tuin bevond ep die moet alleen
ingewijden bekend zijn geweest.
Boudewijn, inmiddels student,
werd na een nacht in Leiden te zijn
doorgezakt, gearresteerd in Amster
dam. Ewout logeerde bij familie in
Den Haag. Hij had erbij gestaan,
toen de timmerman het lijk vond.
Ewout en Henk bekenden na een
uitgebreid verhoor.
Boudewijn, evenwel, hield bij
hoog en bij laag vol van niets te we
ten. Mr. Overbeek, officier van justi
tie in Utrecht, kwam daarom naar
het politiebureau van Baarn. Praat
te vergeefs een paar uur op de jon
gen in. Het werd twee, drie uur 's
nachts. Ga nou maar slapen, zei
Overbeek ten slotte, en gebaarde
dat Boudewijn naar zijn cel kon
worden teruggebracht. Boudewijn
verliet, de kamer in het gezelschap
van een agent. Tenminste, dat dacht
mr. Overbeek. In werkeliikheid
stapte hij doodgemoedereerd door
een niet afgesloten buitendeur de
vrijheid tegemoet.
Beest
De volgende dag stortte de hele pers
van Nederland zich op het geval,
aangevoerd door De Telegraaf. Het
was merkwaardig genoeg deze
krant eerder dan De Waarheid of
Het Vrije Volk die de suggestie
deed: het is doorgestoken kaart, ze
houden hem de hand boven het
hoofd. Aanvankelijk deed het ver
haal de ronde dat de verdachte zo
sterk was als een beer en met ge
weld de agenten van zich afhad ge
houden. Er zou zelfs geschoten zijn.
Dat Boudewijn sterk was, was waar,
maar er was gewoon niemand.
De paniek is algemeen en bijna
voelbaar. Er werd langer dan 24 uur
gezocht in de bossen rond Baarn.
Tips werden nagetrokken. En het
werd al snel duidelijk waarop de al
gemene opwinding in het land was
terug te voeren: het sociale verschil
tussen daders en slachtoffer.
Dat het gezin H. met acht perso
nen (vader, moeder en zes kinderen)
een huis met 42 kamers bewoonde,
viel om te beginnen al niet zo best in
het Nederland van 1961, waar nog
grote woningnood heerste.
De vlucht van Boudewijn kreeg
een spectaculair slot. Tot het uiter
ste getergd hadden de mensen deze
zware dienst gedraaid, onder de
spottende blikken van heel Neder
land. Sommige politieagenten had
den zo weinig geslapen dat ze met
een brandende sigaret in hun mond
in slaap vielen. Maar ze waren klaar
wakker toen ze van pers en publiek
te horen kregen dat de gezochte al
een halve dag bij zijn ouders thuis
zat. Het Beest: een jongen van 18,
die 24 uur door de regen zwierf en
die ten slotte huilend de beschut
ting van het ouderlijk huis zocht. Er
werd niet langer om het hoofd van
Boudewijn geroepen, geroepen
werd om dat van mr. Overbeek.
Hogerop
Het drama had zich als volgt afge
speeld. De vrienden Ewout, Boude
wijn en Henk hadden zich aan in-
braakjes schuldig gemaakt en Henk
misschien aan nog meer. Om
streeks begin 1960 kwam Theo
Mastwijk in beeld. Hij was 'wegens
huiselijke moeilijkheden onder toe
zicht geplaatst'. Het grapje met de
brommer, die overigens niet door
Henk of de anderen was gestolen,
bracht hem in moeilijkheden.
Het is nodig om te bedenken dat
het 1960 is, de jeugd had toen wei
nig te vertellen. Op het politiebu
reau hadden ze Theo op een vader
lijke, maar barse manier de oren ge^
wassen en er natuurlijk iets drei
gends aan toegevoegd in de trant
van: "Jij gaat naar een tehuis!"
Wat Theo voor een jongen ge
weest is, weten we niet precies. Hij
behoorde tot de kennissenkring
van Henk. De jongens H.' kenden
hem niet en kenden dat soort men
sen helemaal niet. Waarom had
Henk toen aan Theo voorgesteld
hem te laten onderduiken? Omdat
Theo anders iets ging verraden
maar dat had hij al gedaan en
Henk, die immers was verhoord
voor de diefstalletjes, wist dat dus
ook. Is er meer geweest, iets waar
mee Theo Henk chanteerde, zoals
zijn raadsman tijdens het proces be
weert?
De enige voor wie Mastwijk ge
vaarlijk kan zijn geweest, is Henk.
De hoge positie van de broers was
in feite nooit in gevaar, alleen reali
seerden ze zich dat misschien niet.
Henk, de timmermanszoon, zou
over lijken moeten gaan om hoger
op te komen, maar hij kon ook diep
vallen. "Allemaal onzin," zou de
president later zeggen. "Dat is nog
geen reden om iemand te vermoor
den!"
Daar is nooit een antwoord op ge
komen van de jongens.
Jam
Het deed wel uiterst merkwaardig
aan, die al dan niet helemaal vrijwil
lige ballingschap van Theo Mast
wijk op het torenkamertje. Ze had
den hem geblinddoekt naar de villa
gebracht. Hij was er wel eens eerder
geweest, op een feestje van Boude
wijn.
Vijf en een halve week zat Mast
wijk daar, zonder dat de andere ge
zinsleden iets merkten. Het huis
was heel groot, niemand kwam ooit
op de zolder, 's Avonds werd Theo
op het dak gelucht; al die tijd ver
toonde hij geen teken van ongeduld
en probeerde ook niet te vluchten.
Hij kreeg eten, bijna alleen brood
met jam. Ze hadden het plan om
hem in een vermomming met ge
verfd haar naar het buitenland te
smokkelen. Aan dat geverfde haar
was al te zien dat het toch een beetje
om een kinderachtig bedenksel
ging.
Eind juli was er nog niets ge
beurd. Daarna raakten de broers in
de problemen: niettegenstaande
hét volkomen gebrek aan contact
dat ze blijkbaar met hun ouders
hadden, gingen ze wel braaf mee op
vakantie naar Zwitserland. Toen
bleek dat het immense huis leeg
achterbleef, een ploeg schilders de
boel zou komen opschilderen,
moesten ze Mastwijk wegwerken.
Op de 31e juli ontstond hoe en
door wie dan ook het plan hem te
vermoorden. Wie het bedacht heeft,
is in nevelen verhuld gebleven. Vol
gens de psychiatrische rapporten:
alle drie.
Rovertje
Ze wilden het zo 'clean' mogelijk
doen, daarom werd eerst aan gif ge
dacht. Het gebruik van de oude
beerput als graf voor het slachtoffer
lag min of meer voor de hand;
Ewout is met het ongebluste kalk-
plan komen aanzetten. Het is
vreemd dat nergens in de proces
gang iemand hem daarover is gaan
ondervragen. Hoe kwam hij daar nu
eigenlijk bij? Ongebluste kalk ont
wikkelt grote hitte, en bijtend gas
als er water bij komt. Misschien dat
Ewout ergens had gelezen of ge
hoord dat een menselijk lichaam
daarin geheel oplost. Dat is dus niet
zo, zelfs textiel doet dat niet hele
maal; ongebluste kalk werd wèl als
ontsmettingsmiddel bij het begra
ven van kadavers gebruikt.
Door het halen van kalk en het
openleggen van de put creëerden ze
de bewijzen van moord. Een school
voorbeeld van moord. De vergifti
gingspoging volgens Boudewijn
onschuldige tabletten opgelost in
bier haalde niets uit. Toen ze gin
gen kijken hoe het met het slachtof
fer er voor stond en deze zijn hoofd
uit het zolderluik stak, schrokken
de drie zo enorm dat ze alle trappen
af holden naar de kelder.
Nogmaals: het heeft allemaal iets
weg van een stel kinderen dat rover
tje speelt en het is over dit deel van
de gebeurtenissen "dat Ewout later
zegt: "Ik had het gevoel dat het niet
echt gebeurde". Toch is Theo Mast
wijk vermoord, door Henk of Bou
dewijn samen, nadat ze hem naar
het schuurtje hadden gelokt 'om
zich te wassen'.
Ze verspraken zich tijdens het
verhoor een paar maal en zeiden
"om gewassen te worden". Een psy
chologische verspreking die niet
zonder betekenis was. Omdat wur
gen wat ze gerepeteerd hadden
niet lukte, sloeg öf Henk öf Boude
wijn het slachtoffer op het hoofd
met een groot hakmes dat in het
schuurtje hing. Beiden hebben stijf
volgehouden dat de ander het deed.
Kraan
Nadat ze Theo in de put hadden la
ten zakken, hebben ze de ongeblus
te kalk en een paar emmers water
over hem heen gegooid, en vervol
gens de put met een deksel en zand
gesloten. Dat karwei in het holst
van de nacht zal ze waarschijnlijk
voorgoed bijblijven; hoe we ons die
vakantie in Zwitserland moeten
voorstellen weet ik ook niet. Een
maand later, eenmaal teruggekeerd
van vakantie, lieten ze nog wat wa
ter door een gat in de put lopen en
spraken vervolgens er niet meer
over. Na een jaar hebben ze de put
nog een keer opengemaakt om de
resten van Theo weg te werken,
maar wat ze aantroffen was zo weer
zinwekkend dat ze het plan opga-
In het najaar legde Ewout een
kraan aan in het schuurtje. Een on
bewuste, bijna mythische manier
om de zaak openbaar te maken.
Waar dient immers een kraan voor?
Om te wassen... schoon te maken.
Maar het water (lees: het bloed) kon
niet weg de put was immers ver
stopt en bleef in plassen staan.
Dus kwam er een metselaar om de
afvoer weer aan te sluiten op de
beerput. Ewout heeft alle kans ge
had om toen nog iets te doen met
het stoffelijk overschot, om zijn
broer te bellen of wat dan óok, maar
hij deed niets, hij stond erbij en
keek ernaar en zei later alleen: "Ik
moest het doen, ik kon niet anders".
Dr. Zeldenrust kwam nog even
revanche halen voor zijn vergissing:
hij haalde ter gerechtszitting een
schedel vol rode lijnen tevoorschijn
en hield een lang en eetlust bene
mend verhaal. Theo was niet aan
schedelletsel overleden. Hij was le
vend begraven in de ongebluste
kalk. Het maakte de officier niets
uit. Het bleef moord.
Ewout heeft op de uitkijk ge
staan, zijn broer zei op het laatste
moment te zijn weggelopen, Henk
bestreed dat. De advocaten legden
een bekwaam rookgordijn, wat me
de mogelijk werd gemaakt doordat
de zaak in de vorm van drie aparte
processen diende. Maar de officier
liet zich niet foppen. Het bleef
moord.
De straffen vielen nog betrekke
lijk licht uit. Het drietal is al lang
weer op vrije voeten.
Het verhaal maakte op mijn gene
ratie geweldige indruk. Ik herinner
me dat er leeftijdgenoten waren die
's nachts niet meer konden slapen,
nachtmerries kregen. Alsof we me
de schuldig waren. Dat is dan ver
oorzaakt door het gedrag van som
mige van onze opvoeders. De woe
dende blik waarmee onze klasse-le
raar ons aankeek toen we het over
de Baarnse moordzaak hadden. Het
was een hele generatie, de losgesla
gen jeugd die wij daar voorstelden.
Ook met kinderen uit de beste fami
lies, ook uit villawijkjes. Dat maak
te niets uit! Jongeren moesten on
der de duim gehouden, je ziet wat er
van komt.
