De keerzijde van de Deutsche Mark
'De rij voor het arbeidsbureau zal langer en langer worden'
Onzekerheid
troef bij
DDR-burgers
ZATERDAG 30 JUNI 1990
EXTRA
PAGINA 33
Als morgenochtend de banken en de speciale betaalkantoren in
de DDR open gaan, zullen Sabine en Peter Rottmann ontbreken
in een van de verwachte lange rijen. Hun Oostduitse geld kunnen
ze volgende week ook nog inwisselen tegen de Deutsche Mark,
die op 1 juli ook het wettige betaalmiddel in de DDR wordt. Dus
wat zouden ze zich drukmaken. Dan doen ze wel over de
groeiende werkloosheid in de vroegere Arbeiders- en
Boerenstaat. "Gevreesd mag worden dat de rij wachtende
ingenieurs en alcoholisten langer en langer zal worden bij het
arbeidsbureau".
door Wim Bisschop
Onzekere tijd
Die uitkering voor de 28-jarige electro-
technische ingenieur Sabine komt straks
wel goed uit, want het gezin gaat een öh-
zekere tijd tegemoet. Peter, 29 jaar en
eveneens electrotechnisch ingenieur, is
namelijk net werkloos geworden. Nog
drie maanden zal het onderzoek-insti-
tuut waar hij werkte zijn salaris van rond
1300 Mark betalen. Daarna wacht ook
hem een uitkering van ongeveer 70 pro-
j cent van zijn salaris.
Peter rekent er niet op dat hij snel
werk zal vinden. In de DDR worden aca
demici per gros ontslagen. Tijdens de
vertrouwde planeconomie had Peter
Rottmann als software-specialist moeite
loos een baan gekregen bij een onder
zoeksinstituut voor de farmaceutische
industrie. Er werkten 450 wetenschap
pers. Daarvan blijven er 130 over, want
de directie van het instituut moest met
het oog op de invoering van de markteco
nomie rigoureus snoeien in de kosten.
Voor Sabine komt de overschakeling
van het socialisme op het kapitalisme
ook enigszins ongelegen. Zij heeft drie
jaar niet gewerkt. Êen jaar lang kreeg zij
normaal haar salaris doorbetaald, want
Honecker en zijn voorgangers hadden
voor de vrouwen geregeld dat ze ten min
ste een jaar betaald ouderschapsverlof
konden krijgen. Nadien heeft ze twee
jaar niet gewerkt. Want de jongste, Phi-
lipp, wilde zij niet in een crèche doen.
Vanaf zijn derde jaar kon hij in een kin
derdagverblijf. Na de zomervakantie dus
en Sabine zou dan weer gaan werken en
minstens 1000 Mark verdienen. Ook bij
ontslag zou zij dan meer krijgen dan nu
"Ondertussen probeerden wij hier in
Oost-Berlijn te regelen dat we een ruimte
zouden krijgen waar we konden werken.
En we moesten natuurlijk telefoon heb
ben. Dat was een ontzettend gedoe met
ambtenaren en formulieren en we kwa
men geen stap verder", aldus Peter. "Het
viel niet te regelen. Misschien hadden we
smeergeld moeten betalen en was het
dan wel gelukt, maar voor ons kwam er
in elk geval niets uit. Het resultaat is dat
mijn twee vrienden nu in West-Berlijn
als werknemer in dienst zijn gegaan bij
het bedrijf waar wij op verkenning zijn
geweest. En ik heb niets".
Dat hij geen baan in het Westen heeft
gekregen, komt omdat hij er ook niet
echt naar op zoek is geweest. "West-
Duitsland ligt mij niet zo. Ik had gehoopt
dat we hier nog iets van ons zelf konden
houden en dat konden uitbouwen. We
hebben hier een andere samenleving dan
in West-Duitsland. Het is wat socialer. In
mei zijn wij met z'n vieren een week op
vakantie geweest in Nederland. Dat vind
ik veel aardiger dan Duitsland. Een groot
verschil is wel dat in Nederland vrouwen
niet gemakkelijk aan het werk kunnen.
Dat was hier totaal geen probleem."
Omscholing
Of dat probleemloos blijft, moet nog blij
ken. Sabine Rottmann heeft er weinig
vertrouwen in dat zij met haar specialis
me in elektronica snel aan de slag kan.
Op het arbeidsbureau heeft zij in elk ge
val al te horen gekregen dat het wel een
paar maanden zal duren vooraleer het
enigszins duidelijk is of er in haar bran
che nog iets te verdienen valt. "Ik heb al
gedacht aan omscholing", zegt zij. "Dan
ga ik de verpleging in, want daar is veel
Ze hebben nog een beetje Westduits geld
over van het 'begroetingsgeld' dat iedere
Oostduitser kreeg bij een eerste bezoek
aan de Bondsrepubliek. Daarmee red
den zij zich die eerste week na 'het uur
nul' wel ongeveer en daarna kunnen ze
bij hun eigen bank gewoon D-Marken
ophalen.
In de Duitse pers is de Wahrungsunion
het zoveelste historische moment. In de
driekamerwoning van het gezin Rott
mann, echtpaar met 2 kinderen, in de
Rhinowerstrasse vlakbij de beroemde
Gethsemane Kirche in Oost-Berlijn
wordt er lakoniek over gesproken. Toch
ging voor hen ongeveer alles mis wat er
mis kan gaan bij de omschakeling in de
DDR.
In de afgelopen periode hebben ze wel
alle voorzorgen genomen om de veran
deringen goed door te komen. Er zijn
vier rekeningen geopend, twee met 4000
Mark voor het echtpaar en twee met 2000
Mark voor de 3-jarige zoon Philipp en het
6-jarige dochtertje Dinah. Dat is het
maximale bedrag aan DDR-geld dat zo'n
gezin tegen een 1 op 1 koers kan inwisse
len. Sabine heeft zich deze maand laten
inschrijven als werkloze, zodat zij na 1 ju-
li in aanmerking komt voor een werklo-
zenuitkering.
vraag naar. Ook in West-Berlijn".
Voor Peter Rottmann heeft werkloos
heid, vooral als het langer zal duren, een
extra vervelend aspect. "Kennis op het
gebied van software veroudert heel snel.
Als ik twee jaar uit het werk ben, loop ik
geweldig achter. Je kunt wel boeken en
tijdschriften lezen ondertussen, maar
daarmee ben je er niet in mijn vak. Je
moet met de computer bezig blijven".
Met dat al is de toekomst voor het ge
zin tamelijk onzeker. Daarom staan ze
zondag niet in de rij om direct geld op te
nemen. Sabine: "We hebben een betaal
bewijs opgehaald, want Peter heeft mo
menteel rijles en dat laten we gewoon
doorgaan. Voor de rest redden we het
nog wel tot er op onze gewone rekening,
over een week weer geld staat. Dat spaar
geld laten we liever staan, want je weet
niet of je dat nog ergens anders voor
moet gebruiken als Peter geen werk
krijgt".
Auto's
Er zijn wilde speculaties geweest vooraf,
over het gedrag van de DDR-burgers als
ze eenmaal echt beschikking zouden
krijgen over een fors bedrag aan D-Mar-
ken. De grenzen zouden weer verstopt
raken vanwege de Oostduitsers die deze
keer de duurdere Westerse artikelen zou
den kopen. Vooral tweedehands auto's.
Als dat al gebeurt, zal Rottmann niet in
de colonne staan. Voor zijn woning staat
een tien jaar oude Trabant. Sabine heeft
het voertuig van haar moeder gekregen
toen die naar het Westen vluchtte. De ou
de tweetakter zal daar ook nog wel even
blijven staan, want voorlopig wordt het
kapitaaltje van het gezin niet besteed aan
extra luxe.
Het gezin doet ook niet mee aan de al
gehele minachting voor Oostduitse pro-
dukten. Veel Oostduitsers willen eigen
lijk alleen nog maar Westerse artikelen
kopen, ook in de consumptiesfeer. Peter
Rottmann: "De artikelen uit het Westen
zijn vaak beter. Als ik milieuvriendelijk
wil zijn en een fosfaatvrij wasmiddel wil
kopen, moet ik een Westers wasmiddel
kopen. Toch doen wij dat niet. Onze ei
gen wasmiddelen zijn veel goedkoper".
Abortus
"Eigenlijk zijn er verder nauwelijks ar
tikelen van hier die wij niet meer willen
hebben", zegt hij. "Als wij die kopen,
houden we bovendien hier de werkgele
genheid vast. Zoals het nu gaat, maken
de tussenhandelaren onze eigen bedrij
ven kapot. Die willen zo meteen alleen
Westerse spullen verkopen omdat daar
geen vastgestelde winstmarge op zit. Bij
ons is dat wel zo. Daarom willen ook de
Daarom zitten we hier nog", zegt Peter
Rottmann. Nu die verandering bijna ge
regeld is, vinden ze het bijna te radicaal.
"We zijn even het meest democratische
land van West-Europa geweest. Dat was
na 9 november, toen de Ronde Tafel er
kwam. Maar in december werd al duide
lijk dat het op een Anschluss met de
Bondsrepubliek zou uitdraaien".
Lonen
Zijn bedenkingen zijn niet de bedenkin
gen die het merendeel van zijn landgeno
ten heeft. Er heerst een soort overgangs-
roes in de DDR. De D-Mark komt en de
weelde staat voor de deur. Een enkel
Westers bedrijf dat al personeel heeft
aangetrokken in Oost-Berlijn betaalt al
hogere lonen dan de normale DDR-lo-
nen. Banken en verzekeringen in de
DDR gaan hun personeel meer betalen
om de achterstand met collega's in het
westen minder groot te maken. Een ook
de vuilsmannen willen meer. In Berlijn
houden ze al een paar dagen de straten
rondom het rode gemeentehuis bezet
met hun materiaal. Ze zijn in staking.
Voor Peter Rottmann heeft staken
geen zin. Zijn werk verdwijnt. Zijn
vrouw is net te laat met het zoeken van
werk. Zijn zus is bijna afgestudeerd als
kinderarts, heeft te horen gekregen dat
zij nog wel haar vakdiploma mag halen
maar verder overbodig is. Geen werk
dus.
Onzekerheid in miljoenen DDR-gezin-
nen. Het uur nul staat voor de deur. Maar
het uur van de waarheid moet nog ko
men. Dat komt over een half jaar, als er
gezamenlijke verkiezingen in Oost- en in
West-Duitsland worden gehouden. De
bedrijven in de DDR hebben kredieten
gekregen om de lonen en de grondstof-
kosten in elk geval nog drie maanden te
kunnen betalen. Daarna moeten ze zich
zelf kunnen redden. De regering ver
wacht dat in de eerste drie maanden de
werkloosheid in elk geval niet boven een
half miljoen zal komen. "En daarna heb
ben we al bijna verkiezingen", zei de mi
nister van financiën, de SPD'er dr. Wal
ter Romberg deze week openhartig. Te
gen die tijd zal het aantal werklozen vol
gens alle voorspellingen verveelvoudigd
zijn, omdat vooral in de produktieve sec
tor een complete kaalslag dreigt.
Na die verkiezingen heeft Duitsland
niet alleen een munteenheid, maar ook
een regering. Een half jaar na het ophef
fen van de Ostmark met een passer en
een hamer en de invoering van de Mark
met de rijksadelaar, zal duidelijk zijn wat
voorlopig de prijs is van een verenigd
Duitsland. Peter Rottmann: "Dan is de
rij wachtende ingenieurs en alcoholisten
bij het arbeidsbureau nog veel groter".
het geval is. Omdat zij niet werkte, krijgt
zij de minimumuitkering en dat is vol
gens haar 450 DM, "maar er gaan ook al
geruchten dat werkloze vrouwen niets
krijgen", zegt zij.
Realist
Zorgen genoeg dus, maar echt pessimis
tisch is Peter Rottmann niet. "Ik ben ge
woon realist. Het zal hier eerst slecht
gaan. Dat heeft Neues Forum, waar ik bij
hoor, steeds gezegd. Wij wilden iets meer
tijd. Maar dat verhaal was niet populair
bij de mensen hier. Die wilden direct de
D-Mark. Die krijgen ze nu en ze krijgen
ook de problemen die wij al voorspeld
hebben. We hebben hier ongeveer 10 mil
joen werkenden in de DDR. Ik denk dat
daarvan minstens 2 miljoen werkloos
zullen worden", zegt hij. Hij hoort zelfbij
de eerste slachtoffers.
Peter Rottmann: "Vorig jaar zag ik al
aankomen dat ons instituut het absoluut
niet zou redden in een markteconomie.
Met een paar vrienden ben ik toen bezig
geweest om zelf een so/tu;are-bedrijfje
op te zetten. We zijn alle drie een paar we
ken in West-Berlijn bij zo'n soort bedrijf
gaan werken. Gratis. Maar wij konden
daar een stuk ervaring opdoen".
Een dag voordat de Duitslanden tot een monetaire unie worden gesmeed, zijn de schappen in de Oostberlijnse winkels leeg. Uit vrees dat alles duurder wordt,
is er op grote schaal gehamsterd. (foto's ap en anp>
winkels geen DDR-waren meer. Dat
wordt een ramp voor onze bedrijven".
In de oude DDR was het echtpaar Rott
mann niet echt ongelukkig. Ze hadden
het relatief goed. Sabine: "We hadden
wel een ander huis gewild. Met vier ka
mers omdat we nu twee kinderen heb
ben. Dat konden we nog niet krijgen".
En Peter: "Zoals het voor de veranderin
gen ging, dat kon niet. Maar wij hoopten
dat er wel iets van ons land over zou blij
ven. Dat-we niet een kopie van de Bonds
republiek zouden worden. Nu gebeurt
dat wel. Onze politici zeggen wel dat ze
sommige rechten van de DDR bij de ver
eniging willen handhaven. Maar ik zie
dat niet gebeuren. Dat lukt ze ook niet
met onze abortusregeling. De CDU hier
zal zich aanpassen aan de CDU in West-
Duitsland en daar is het veel strenger ge
steld dan bij ons".
Vorig jaar hebben ze wel even overwo
gen om ook door het Hongaarse gat in
het IJzeren Gordijn te gaan. Dat was vlak
voor november vorig jaar, toen de con
frontatie met het oude bewind in hun
buurt, de wijk Prenzlauer Berg, op z'n
hevigst was. Ze aarzelden omdat ze van
wege de kleine kinderen opzagen tegen
een opvangcentrum in de Bondsrepu
bliek.
Die aarzeling duurde tot 9 november
toen Egon Krenz de Muur opende. Vanaf
dat moment was de animo om te vertrek
ken verdwenen, want het was vanaf het
begin duidelijk dat de DDR zou verande
ren. "We hadden een beetje het idealisme
dat we hier zelf ook iets goeds konden
opbouwen en iets te lang geaarzeld.
*De tijd van starre, in machtswellust zwelgende Oostduitse douanebeambten
is voorbij. Tegenwoordig zijn ze in staat een grimas op hun gezicht te toveren
die een vage herinnering oproept aan een glimlach. Zoals Barbel Peinert, die
het symbool van de Duitse monetaire unie toont.
De markt op de
Alexander Platz: uitverkoop van schoenen van Oostduitse makelij tegen dumpprijzen.
